२४ प्रश्न-उत्तर

रचनानुपपत्यधिकरणम्

**अ-2, पा-2 - 1. रचनानुपपत्यधिकरणम्
॥ श्रीः ॥
द्वितीयाध्यायः द्वितीयपादः

1. रचनानुपपत्यधिकरणम्**
2. द्वितीयपादः कुत आरब्धः 3143
3. सांख्यादिमतानि - इति चतुर्धा विकल्पः कथम् 3145
4. आद्यचतुर्थयोः को दोषः 3145
5. द्वितीयपक्षनिरासः कथम् 3145
6. प्रबल युक्तिनिरासः क्रियते इति कुतो न युक्तः 3145
7. पादभेदो न स्याद् इत्यापादनं कुतः कृतम् 3145
8. तृतीयपक्षे को दोष अभिहितः 3145
9. कश्चित् परपक्षप्रतिक्षेपार्थो ऽयं पाद- इति । तस्य निराकरणं कथम् 3145-6
10. अपर आह - अनुमानस्य कारणान्तरज्ञापने सामर्थ्यं नास्तीति प्रतिपादयितुम् अयं पाद इति -
    तस्य निराकरणं कथम् 3146
11. श्रुतिगुणयुक्तयः - अत्र समासः कथम् 3146
12. चतुर्विधा नैव विरुद्ध्यन्ते - अस्य अर्थः कः 3146
13. स्वपक्षसाधनपरपक्षनिराकरणे कृतेऽपि कुतः शंका उक्ता 3146
14. आग्रहमात्रप्रवृत्तदर्शनोपलम्भाद् अन्यथात्वशंका न युक्ता इत्यस्य किमुत्तरम् 3151
15. कपिलादीनां शास्त्रप्रणेतॄणां सत्वात् कथं शास्त्राणाम् अनादित्वम् इत्यस्य किमुत्तरम् 3151
16. अप्रामाण्यं कथं कल्पनीयम् 3151
17. समयेषु करणदोषाभावः कथमुक्तः 3151
18. समयेषु बाधकाभावः कथमुक्तः 3151
19. समयेषु करणदोषादिवत्वे किं बाधकम् उक्तम् 3151
20. समयानां बलवद्युक्तिर् अनुसहितार्थत्वं तथा अप्रतिपक्षत्वं कथम् उक्तम् 3151

20. श्रुतितुल्ययोगक्षेमता समयानां कथम् 3151
21. सूत्रकृदेकधुरीणा - इत्यस्य अर्थः कः 3151
22. श्रुतिसमन्वयसिद्धेऽर्थे कथं शंका - अस्य समर्थनं कार्यम् 3155
23. कस्य पुनः शंका न भवति कस्य शंका भवतीत्युक्तम् 3155
24. अचिकित्सितशंकस्य - अस्य अर्थः कः 3155
25. संग्रहप्रपंचोच्छेदप्रसंग ः कदा उक्तः 3155
26. भ्रान्तिमूलत्वम् इत्यस्य अर्थः कः 3155
27. पृथग् दर्शयति स्फुटं - इत्यस्य अर्थः कः 3155
28. पूर्वपादेन सह अस्य पादस्य संगतिः का, प्रयोजनं च किम् 3155
29. आगमवादिनां - इत्यस्य त्रेधा अर्थ ः कः 3157
30. सांख्यादिसमयानां प्रामाण्यं साधकम् अनुमानं किम् 3159
31. सर्वेषां समायानां प्रामाण्यं साध्यं - इत्युक्ते को दोषः 3159
32. एकस्य समयस्य प्रामाण्ये को दोषः 3159
33. अत्र व्यभिचारः कदा कथमुक्तः 3159
34. अत्रैव दृष्टान्तदोषः कदा उक्तः 3159
35. समयानाम् अनादितः प्रवृत्तिः कथम् इत्यस्य किमुत्तरं 3159
36. दुराग्रहोऽपि किमर्थः 3159
37. द्वेषनिमित्तादाग्रहात अन्यार्थं कुतः प्रवर्तयन्ति - इत्यस्य उत्तरं किम् 3159
38. असुराणां बहुत्वत - इत्यस्य अर्थः कः 3159
39. साधूनां निवारणात् कुतो न निवर्तन्ते इत्यस्य किमुत्तरम् 3161
40. अल्पवेदिनाम् इत्यस्य अर्थः कः 3161
41. राजादीनां निवर्तकत्वं कुतो न सम्भवति 3161
42. वेदे एतानि कारणानि कथं न सन्ति 3161

43. परमतनिराकरणं कुतः 3162
44. सुयुक्तयस्तमो हन्युर् इत्यस्य अर्थः कः 3162
45. सदा आगमानुगता - इत्यस्य अर्थः कः 3162
46. इति विद्यापतिः - अस्यार्थः कः 3162
47. शुद्धबुद्धीनाम् इत्यस्य अर्थः कः 3163
48. इदानीम् उत्पन्नं वृत्तिज्ञानं कथम् अनाद्यज्ञानस्य निवर्तकम् 3163
49. प्रमाणवैयर्थ्यं कुतो नास्ति 3163
50. विना यत्नं न हठो नापि कर्म इत्यस्य उदाहरणं कुतः कृतम् 3163
51. ईशानुग्रहयोगिनाम् इति कुत उक्तम् 3163
52. ईश्वरानुग्रहेणैव अविद्यानिवृत्तिर् भवतु । कुत तत्वज्ञानस्य आवश्यकता इत्यस्य किमुत्तरम् 3163
53. फलप्रदो वासुदेवोऽखिलस्य - इत्यस्य अर्थः कः 3163
54. एवंविधानि सूत्राणि - इत्याद्यागमविरोधः कुत उक्तः 3167
55. निजभक्तानां बुद्धिशाणत्वसिद्धये - इत्यस्य अर्थः कः 3167
56. अतिनैशत्यसिद्ध्यर्थं - इत्यस्य अभिप्रायः कः 3167
57. रचनाधिकरणविषयः कः 3168
58. चेतनाचेतनं - इत्यस्य समासः कथम् 3168
59. सांख्योक्तास् तत्वस्य चतस्रो विधाः काः 3168
60. प्रधानं प्रकृतिर् मूलं च कथम् 3168
61. महदादीनां सप्तानां प्रकृतिविकृतित्वं कथम् 3168-9
62. षोडशको गणः विकृति अस्य विवरणं कार्यम् 3169
63. गवादीनां विकाराणां पृथक् तत्वान्तरत्वं कुतो नास्ति 3169
64. स्थूलतेन्द्रियग्राह्यतासाम्याद् इत्यस्य अर्थः कः 3169
66. अनुभवः कः 3169
67. मूलप्रकृतिरविकृति - इति पूर्णं वक्तव्यम् 3169
68. तत्वद्वयमेव आहुः - इत्यस्य किमुत्तरम् 3169
69. भिन्नमन्यद् भिदोज्झितं - इत्यस्य अर्थः कः 3173
70. यथोक्तं जननमरणकारणानाम् इत्यस्य अर्थः कः 3175
71. चेतनः कथं सिद्धः 3175
72. व्यक्तम् अचेतनं कथं सिद्धम 3175
73. अव्यक्तम् अचेतनं कथं सिद्धम् 3175
74. ईश्वरे कुतः प्रमाणं नास्तीत्युक्तम् 3175-6
75. चेतनानधिष्ठितस्य अचेतनस्य प्रवृत्यर्थम् ईश्वरो ऽंगीकार्य इत्यस्य किमुत्तरम् 3176
76. स्वातन्त्र्येण - इत्यस्य अर्थः कः 3176
77. वत्सविवृद्धिनिमित्तं क्षीरस्य - इति वाक्यस्य अर्थः कः 3176
78. अन्यद्भिदोज्झितम् इति कुत अयुक्तम् इत्युक्तम् 3179
79. कार्याणां परस्परविभेदः कदा उक्तः 3179
80. कार्यस्य कारणात् पूर्वसत्वं कुत उक्तम् 3179
81. कारणं कार्येण सम्बद्धं जनकम् उत असम्बद्धम् - इत्यस्य किमुत्तरम् 3179-80
82. कारणं यत्र शक्तं तदेव करोति चेत् - इत्यस्य किमुत्तरम् 3180
83. कार्यकारणयो अभेदः कुत अंगीकार्य इत्युक्तम् 3180
84. कार्यकारणयो भेद वक्तुं न शक्यते - इत्यत्र त्रयः हेतव उक्ता । ते के 3180
85. गुरुत्वान्तरकार्यस्य अवनतिभेदस्याग्रहणाच्च अस्य विवरणं कार्यम् 3180
86. तच्चोक्तं- असदकरणाद् इति श्लोकाभिप्रायः कः 3180-1
87. पुरुषस्य कर्तृत्वं नांगीक्रियते सांख्यैः - कर्तृत्वं नाम किम् 3183
88. परिस्पन्दलक्षणा क्रिया आत्मनः कुतो नोपपद्यते 3183
89. प्रयत्नलक्षणा क्रिया कुतो नोपपद्यते 3183

90. विक्रियालक्षणा क्रिया कुतो नोपपद्यते 3183
91. तस्माच्च विपर्ययात् सिद्धं - इति श्लोकाभिप्रायः कः 3183
92. केचित् - भोक्तृताम् अंगीकुर्वन्ति कथम् 3183
93. केचित् - भोक्तृतां नांगीकुर्वन्ति - तत्र तस्मान्न बद्धते इति श्लोकाभिप्रायः कः 3183
94. कर्तृत्वाभावेऽपि भोक्तृत्वं कथम् आहुः 3186
95. यथाह - भोक्तृत्वयोग्यता च इत्यस्य विवरणं कार्यं 3186
96. कर्तृत्वं कुतो नांगीक्रियते 3186
97. स्वप्रकाशाच्च भोगिना - इत्यत्र स्वप्रकाशशब्दार्थः कः 3186
98. केचित् सांख्याः कुतो भोक्तृत्वं नांगीकुर्वन्ति 3187
99. भोक्तृत्वं कुतः स्वभावो न 3187
100. भोक्तृत्वं कुतो नागन्तुकम् 3187
101. भोक्ता आत्मेति - व्यवहारः किं निबन्धनः 3187
102. पुरुषस्य भोक्तृत्वे मोक्षाभावः कुत आपादितः 3187
103. पुरुषस्य दर्शनार्थं - इति श्लोकाभिप्रायः कः 3187
104. प्रकृतिसंयोगः किमर्थम् उक्तः पुरुषस्य 3187
105. तच्चोक्तं - दृष्टामयेत्युपेक्षक एकः - अस्य विवरणं कार्यम् 3188
106. रंगस्य दर्शयित्वा - इत्यस्य विवरणं कार्यम् 3188
107. प्रकृतेः सुकुमारतरं - अस्य विवरणं कार्यम् 3188
108. भेदग्रहात् कैवल्याभाव इत्यस्य किमुत्तरम् 3188
109 स एवाभोगवादिनाम् इत्यस्य अर्थः कः 3191
110. सूत्रकारभाष्यकारयोर् विवक्षाभेदः कथमुक्तः 3192
111. तौ उभौ अपि न युक्तौ - इत्यस्य अर्थः कः 3192
112. यदा दृष्ट इत्यत्र यदा शब्दार्थः कः 3193

113. एतादृशत्वम् इत्यस्य अर्थः कः 3193
114. ईश्वरसाधकप्रयोगद्वयं किम 3193
115. प्रयोगद्वयं कथं सूचितम् 3194
116. उपलक्षणतया उक्तम् अनुमानं किम् 3194
117. आदिपदोक्तम् अनुमानं किम् 3195
118 पूर्वोक्तानुमानैर् ईश्वरसिद्धिः कथम् 3195
119. पूर्वोक्तानुमाने बाधाश्रयासिद्धी कथमुक्ते 3196
120. अजामेकाम् इति श्रुतिः कुत उदाहृता 3196
121. पूर्वोक्तानुमाने - अप्रसिद्धविशेषणताबाधः । तथा दृष्टान्ते साध्यवैकल्यं कथमुक्तम् - 3196
122. उद्भवो नाम उत्पत्ति इत्युक्ते प्रथमानुमाने उक्तौ दौषौ कौ 3198
123. द्वितीयानुमाने को दोषः 3198
124. उद्भवशब्दस्य अभिव्यक्ति इत्यर्थकरणे के दोषा उक्ताः 3198
125. असत्कार्यस्य साधितत्वाद् इति किमर्थमुक्तम् 3198
126. सत्कार्यवादे प्रमाणाभावः कथम् 3198
127. असदकरणादित्यादिना सत्वमात्रं साध्यते चेत् को दोषः 3199
128. असदकरणादित्यादिना अत्यन्तसत्वसाधने को दोषः 3199
129. ननु कथम् असतः कर्मत्वं - अस्य विवरणं कार्यम् 3201
130. घटं करोतीत्यस्य अर्थः कः 3201
131. असक्त उत्पत्तौ खरविषाणस्यापि उत्पत्तिः स्याद् इत्यस्य किमुत्तरम् 3201
132. कारणशब्देन उपादानकारणस्वीकारे कथम् उपपादनम् 3204
133. कारणशब्देन निमित्तकारणस्वीकारे कथं सम्बन्धोपपादनम् 3204
134. कारणानां शक्तिः किं विषयिणी 3204

135. तन्तुपटयोर् अभेदमात्रसाधने सिद्धसाधनता कथम् 3205

136. अत्यन्ताभेदसाधने असिद्धिः कथम् 3205
137. तन्तुविशेषणत्वं तन्तुधर्मत्वम् इत्युक्ते को दोषः 3205
138. तदाश्रितत्वम् इत्युक्ते द्वौ दोषौ कौ 3205
139. तदात्मकत्वं तद्विशेषणत्वम् इत्युक्ते को दोषः 3205
140. उपादानोपादेयभावः कुतो न वक्तव्यः 3205
141. संयोगाप्राप्त्यभावः कथम् उपपन्नः 3205
142. गुरुत्वान्तरकार्यादर्शनं कथं भवति 3205
143. कार्यत्वम् अभूत्वाभावित्वं - अभिव्यक्तिधर्मकत्वं वा तत्रोक्तदोषपरिहारः कथम् 3208
144. प्रत्यक्षं सांख्योक्तार्थे कथं प्रमाणं न भवति 3208
145. अपौरुषेय आगमः कुतो वक्तुं न शक्यते 3209
146. स्मृत्यादिरूपपौरुषेयागमस्वीकारे किं बाधकम् । तत्र किं प्रमाणम् उदाहृतम् 3210
147. सांख्याचार्यप्रणीत आगमः कुतो न स्वीकार्यः 3210
148. उक्तमार्गेण - इत्यस्य त्रेधा व्याख्यानं किम् 3210
149. कपिलो वासुदेवाख्यो तन्त्रं सांख्यम् इत्यत्र किमुक्तम् 3210
150. ऋषिं प्रसूतम् इति पूर्णा श्रुतिः का (या) 3210-2
151. ज्ञानस्य अप्रामाण्यस्यापि स्वतस्त्वम् इत्यस्य अर्थः कः 3212
152. मायिनः स्वोक्तिनिषेधः कथमुक्तः 3213
153. सांख्यस्य स्वोक्ताखिलनिषेधित्वं कथम् उक्तं कदा उक्तम् 3213
154. मायिशब्दस्य साधुत्वं कथम् 3213
155. याथार्थ्येन प्रकृतिर् जगत्कारणम् इत्यर्थः सिध्यति न वा 3214
156. प्रामाण्यप्रामाण्यविकलं ज्ञानम् उत्पद्यते चेत् को दोषः 3214
157. ज्ञानमेव नोत्पद्यते इति पक्षे को दोषः 3214
158. प्रमाणज्ञानमेव कदा उत्पद्यते तथा अप्रमाणज्ञानमेव कदा उत्पद्यत इत्युक्तम् 3215

159. न हि किमपि करणं युगपदुभयोपेतम् उभयविकलं वा सम्भवति - अस्य अर्थः कः- 3215
160. पूर्वोक्तकल्पना कुतः 3215
161. करणेऽपि उभयशक्तिविरोधः कुतो नांगीकार्यः । अस्य विवरणं कार्यम् 3215
162. द्वयोरपि परतस्त्वापत्तिः - इत्यस्य अभिप्रायः कः 3215
163. वेदवाक्येन उभयात्मकम् अनुमानात्मकं वा ज्ञानमुत्पद्येत इत्यापादानं कदा उक्तम्- 3215
164. आप्ताप्रणीतत्वं दोषोऽपि किन्न स्यात् - इत्यनेन किमुच्यते 3215
165. सांख्याचार्यवचनस्य स्वतः प्रामाण्यात अतिनिश्चयस्य आवश्यकता नास्तीति कुतो वक्तुं न शक्यते 3217
166. पूज्यार्थत्वेऽसिद्धेः - अस्य विवरणं कार्यम् 3217
167. महाजन - इत्यत्र बह्वर्थत्वे कौ दोषौ उक्तौ 3217
168. भेदानां परिमाणात् - इति श्लोकं पूर्णं वदन्तु 3218
169. कारणकार्यविभागादविभागाद् वैश्वरूप्यस्य मूलकारणम् अस्ति अव्यक्तं -
अस्य विवरणं कार्यम् 3218
170. शक्तितः प्रवृत्तेः - अस्यार्थः कः 3218
171. भेदानां परिमाणाद् इति कुत उक्तम 3219
172. समन्वयात् - इत्यस्य अर्थः कः 3219
173. साम्यावस्था अव्यक्तं भेदानां - इत्यस्य अर्थः कः 3219
174. पूर्वोक्तानुमानैर् जगदुपादनतया प्रकृतेः सिद्धिर् इत्युक्ते - को दोषः 3223
175. स्वातन्त्र्येण प्रधानसिद्धिर् इत्युक्ते अनुमाविरोधः कथमुक्तः 3223
176. इदं न अचेतनवशं - इत्यस्य अर्थः कः 3223
177. अकार्यत्वम् उपाधिः कुतो न भवति 3223
178. रचनानुपपत्तेर् नानुमानं - इति सूत्रस्य अर्थः कः 3225
179. प्रतिपक्षानुमानं किमुक्तम् 3225
180. अचेतनत्वहेतो अप्रयोजकता कथमुक्ता 3225

181. आत्मप्रमाहतं - इत्यस्य स्वव्याहतं स्वप्रमाणविरुद्धं च इत्यर्थः कथं भवति 3225
182. कीदृशम् आशंकनीयं व्याहत्यादिकम् 3225
183. न हि कश्चिदेवं शंकते इति चत्वारः दृष्टान्ताः के उक्ताः 3225
184. अचेतनस्य स्वातन्त्र्यशंकायां कथं स्वव्याहतिः - अस्या विवरणं कार्यम् 3227
185. अचेतनं प्रधानं स्वातन्त्र्येण प्रवृत्तिमदस्तु - इत्यस्य अभिप्रायः क उक्तः 3228
186. स्वातन्त्र्यशब्दार्थः कः 3228
187. अचेतनस्य इच्छावत्वे चेतनत्वं कुतो ऽंगीकार्यम् 3228
188. स्वसमानाश्रयचैतन्यकार्यंत्वावधारणाद् इत्यस्य अर्थः कः 3228
189. साध्याविशिष्टता अत्र कथमुक्ता परिहारश्च कथम् 3229
190. अचेतनस्य स्वातन्त्र्यांगीकारे प्रमाणविरोधः क उक्तः 3231
191. निजानुभवशब्दार्थः कः 3231
192. इच्छानुभवः कथम् अस्ति 3231
193. इच्छाया द्विकर्तृकत्वं कुतो न भवति 3231
194. अचेतनेच्छापागता - इत्यस्य अर्थः कः 3231
195. अहमिच्छामीति व्यवहारमात्रम् इत्यत्र निमित्तं किं 3231
196. अन्तःकरणधर्मस्य इच्छायाः कथम् आत्मनि व्यवहारः 3232
197 तस्मात् तत्संयोगाद् इति श्लोकस्य अभिप्रायः कः 3232
198. घटेऽपि इच्छादिव्यवहारः स्याद् इति कथमुक्तम् 3232
199. भेदाग्रहः कुतो व्यवहारनिमित्तं न भवति 3232
200. घटपटयोरपि इतरेतरधर्मसंसर्गव्यवहारापादानं कदा कृतम् 3232
201. गृह्यमाणयो भेदाग्रहः - इति कुत उक्तम् 3235
202. विशिष्टः भेदाग्रहो ऽन्तःकरणस्य कुतो नोपपद्यते 3235
203. उपपत्तौ घटेऽपि व्यवहारः स्यात - इत्यस्य विवरणं कार्यम् 3235

204. अन्तकरणे चैतन्यारोपे सन्निधानं निमित्तं चेत् को दोष उक्तः 3235
205. उपकार्योपकाराभावे सति संयोगः निमित्तं चेत् कः परिहार उक्तः 3235
206. विशिष्टभेदाग्रह आत्मनश्चेत् - तदा व्यवहार आत्मन इति कुतो वक्तुं न शक्यते- 3235
207. पूर्वोक्तव्यवहारो ऽन्तःकरणस्य इति चेत् को दोषः 3235
208. घटस्यापि पृथुबुनोदराकारोऽहमिति व्यवहारः स्याद् इति आपादनं कदा कृतम् 3236
209. कथं भेदाग्रहः घटस्य आत्मनश्च न स्यात् - इति कदा उक्तम् 3236
210. भेदाग्रहः भेदग्रहविरोधी नेति पक्षे को दोषः 3236
211 घंटे भेदग्रह अस्ति चेन् मनसि अपि अस्तीति कथं तत्र व्यवहारादिकं - इत्यस्य विवरणं कार्यम् 3238
212. अन्तःकरणधर्मस्य आत्मनि आरोपः कुतो न युज्यते इत्युक्तम् 3238
213. मनः केन प्रमाणेन सिध्यति 3238
214. चक्षुरादिना मनसोऽवगतिः कुतो न भवति 3238
215. युगपज्ज्ञानानुपपत्तिर् मनसो लिंगम् इत्यस्य कोऽभिप्रायः 3239
216. पूर्वोक्तसूत्रेण किम् अनुमानम् उक्तम् (स) 3240
217. पूर्वोक्तहेतोर् अन्यथासिद्धिः कथमुक्ता 3241
218. इन्द्रियसंयोगव्यापारे मनसः प्रति व्यभिचारः कथम् 3241
219. मनसः प्रति इन्द्रियसंयोगरूपव्यापारे - इत्यत्र कीदृशः मनः संयोगः गृहीतः 3241-3
220. फलस्य क्रमवर्तिनि संयोगे - तथा सृष्ट्यादिव्यापारे च कथं व्यभिचारः 3241
221. विषयसंयोगव्यापारे च व्यभिचारः कथम् 3241
222. कर्ता अनेककरणाधिष्ठेन युगपन्नाना कार्याणि कुर्वाणः कथं दृष्टः दृष्टान्तः कः 3241
223. दृष्टत्वाद् द्रव्यान्तरमेव अव्यापकम् इत्यस्य अर्थः कः 3241
224. क्रियाक्रमादे निमित्तस्य विद्यमानत्वात् - अस्य अर्थः कः, अत्र आदिपदेन किमुक्तम् - 3241
225. अन्यथासिद्धि अनुमानम् । अत्र अनुमानं किम् (प) 3241
226. दृष्टत्वाद् द्रव्यान्तरमेव अव्यापकं - इत्यत्र दृष्टत्वाद् इत्यस्य अर्थः कः (श्री) 3241

227. मम मनोऽन्यत्र गतमिति व्यवहारः कुत उक्तः 3244
228. युगपदेव ज्ञानोत्पत्तिः कथं मन्यते 3244
229. क्रमानुमानं परस्यापि व्यर्थ्यं स्यात् - अत्र क्रमानुमानं किम् 3244
230. मनोज्ञानं न लिंगनिमित्तकमिति कथमुक्तम् 3244
231. असमवायिकारणमनस्संयोगाश्रयतया मनःसिद्धिः कथम् 3244
232. इन्द्रियात्मसंयोगस्यैव असमवायिकारणत्वं कथम् 3244
233. अनुमित्यादौ किम् असमवायिकारणम् 3244
234. स्मृतौ सुखादौ च असमवायिकारणं किमुक्तम् 3244
235. कीदृशगुणानां संयोगासमवायिकारणत्वनियम उक्तः 3244
236. विभागजशब्दे व्यभिचारः कथमुक्तः 3244
237. सुखादिनिरासाय प्रयतनीयं - अस्य विवरणं कार्यम् 3244
238. असमवायिकारणस्य अतिव्याप्तिप्राप्तिः कदा उक्ता 3244
239. सुखाद्युपलब्धिसाधनत्वेन मनःसिद्धिः कुतो न भवति 3244
240. एवमनुमानान्तरमपि निरसनीयं - अत्रोक्तानि अनुमानानि कानि 3249
241. मनसि आगमः कुतो प्रमाणं न भवति 3249
242. कामःसंकल्पो विचिकित्सा इति श्रुतेर् अर्थः कः 3251
243. अहम् इच्छामि इति व्यवहारमात्रम् इति कथमुक्तम् 3251
244. बुद्धिर् नाम का 3251
245. पुरुषोपरागः नाम कः 3251
246. विषयोपरागः नाम कः 3251
247. व्यापारावेशो नाम कः 3251
248. एषा एव दिग्- अहमिच्छामि इत्यत्र अस्य विवरणं कार्यम 3251
249. द्विविधः कामः कः । श्रुतेरभिप्रायः कः 3251
250. द्विविधकामे किं प्रमाणम् उक्तम् 3256

251. आस्तिककामुकस्य इति द्विविधकामः कथं समर्थितः 3257
252. युगपत्सजातीयधर्मजननायोगाद् इत्यस्य विवरणं कार्यम् 3257
253. प्रियाप्रियशब्दाभ्यां मुक्तिसंसारौ गृहीत्वा कामद्वैविध्यं कथमुक्तम् 3257
254. स यदि पितृलोककामो भवति - इति श्रुतिः कुत उदाहृता - तस्या अर्थः कः 3257
255. प्रधानस्य स्वातन्त्र्येण जगत्कारणत्वं साधयताम् अनुमानानां स्ववचनविरोधः प्रमाणविरोधः
दृष्टान्ते साध्यवैकल्यं च कथमुक्तम् 3259
256. सर्वज्ञानुमागतम् इत्यस्य द्वेधा अर्थः कः । किं प्रयोजनम् 3260-1
257. प्रधानस्य स्वातन्त्र्यं नाम किमुक्तम् 3263
258. अचेतनेषु पयोऽम्ब्वादिषु प्रवृत्तिः कथं दृष्टा 3263
259. नादेयं चापसर्पति इत्यस्य अर्थः कः 3263
260. कीदृशं स्वातन्त्र्यं प्रधानस्य नोपपद्यत इत्युक्तं कुतः नोपपद्यते 3263
261. पयोम्ब्वादि च नोपमा इत्यत्र आदिपदप्रयोगः कुतः 3266
262. व्यतिरेकानवस्थितेश्चानपेक्षत्वाद् इत्यस्य अर्थः कः 3266
263. परिमाणाद् इति हेतोर् व्यभिचारः कथमुक्तः 3267
264. सत्वरजस्तमसां साम्यावस्था नाम का । तेषां परिमितिः कुत्र क्ता 3267
265. परिमितस्यापि मूलप्रकृतित्वं कुतो नास्ति 3267
266. परिमितानामेव कारणत्वं कुत अंगीकार्यम् 3267
267. अपरिमितस्य कृत्स्नैकदेशविभागो ऽस्मन्मते कथमुपपद्यते 3267
268. समन्वयात् - इत्यस्य अर्थः कः । निराकरणं कथम् 3267
269. शक्तितः प्रवृत्तेश्च इत्यस्य निराकरणं कथम् 3267
270. स्थूलकार्यस्य लोष्ठादेर् इत्यादेर् विवरणं कार्यम् 3267
271. विभागाविभागयोरेव सत्कार्यसिद्ध्यधीनयोर् इत्यस्य अर्थः कः 3267
272. घट्टकुट्टीप्रभातं - अस्य अर्थः कः 3271
273. द्विविधः कामः कः 3272

274. कामस्वामित्वं कस्य 3272
275. मनः कामं प्रति कीदृशं कारणम् 3272
276. मनसः कामस्वामित्वं कुतो नांगीकार्यम् 3272
277. कौटस्थ्यं बाधकं कुतो न भवति 3272
278. कृपणधनस्येव आत्मनो वैयर्थ्यापत्तेः - अस्य विवरणं कार्यम् 3272
279. मनसि कीदृशम् इच्छावत्वम् अस्ति 3275
280. कर्तृत्वोपयुक्तम् इच्छावत्वं कीदृशम् 3276
281. स्वं नाम किं - स्वामी च कः 3276
282. इच्छास्वामित्वम् अत्मन न वक्तुं शक्यते इति कथमुक्तम् 3276
283. आत्मन इच्छा सर्वथा न वशा इति कुतो भवति 3277
284. इच्छायाः किंचिद् वशत्वे स्वामित्वं कथम् उक्तम् 3277
285. सर्वात्मतंत्रकामादेर् इत्यस्य अर्थः कः 3278
286. जीवेश्वरौ द्वौ अपि शरीरमधितिष्ठत इत्यादि पूर्णं वक्तव्यम् 3278
287. बुद्धिर्ज्ञानं - इत्यत्र किम् उक्तम् 3278
288. स्वस्वामिभावो ध्रुव एष यत्र - इत्यस्य अर्थः कः 3281
289. कामः संकल्प इति श्रुतेर् अन्यार्थता कुत उक्ता 3281
290. प्राबल्यमागमस्यैव इति कुत उदाहृतम् 3281

291. कामः संकल्प इत्यादेर् अर्थः क उक्तः 3281
292. अन्तःकरणस्यैव मोक्षकामांगीकारे किं बाधकम् 3283
293. अकृताभ्यागमकृतविप्रणाशप्रसंगः कथम् 3283
294. परप्रयोजानार्थं प्रकृतेः प्रवृत्तिः कुतो नांगीकार्या 3285
295. अचेतनप्रकृतेः प्रयोजनादिप्रश्न एव अनुपपन्न इत्यस्य किमुत्तरम् 3286
296. यतेद् इति परस्मैपदप्रयोगः कथम् 3286
297. कर्तृत्वं प्रकृतेर् आत्मनस्तु भोक्तृत्वम् इत्युक्ते को दोषः 3289

298. कर्तृत्वभोक्तृत्वयोर् विभागे को दोषः 3290
299. सांख्यस्य मायावाद्युपमात्वं कथम् 3290
300. पुरुषबहुत्वसाम्यं सांख्यमायावादिनोः कथमुक्तम् 3292
301. सांख्यमते प्रपंचसत्यत्वं कथं न भवति 3292
302. सांक्योक्ता सृष्टिप्रलयादिकल्पना कथं प्रमाणविरहा 3294
303. तच् चशब्दान् निराकृतः - अस्य द्वौ अर्थो कौ 3295
     ॥ इति रचनाधिकरणम् ॥

---

अन्यत्राभावाधिकरणम्

**अ-2, पा-2 - 2. अन्यत्राभावाधिकरणम्
2. अन्यत्राभावाधिकरणम्
**1. अन्यत्राभावाच्च - इत्यस्य परोक्तो ऽर्थः कः 3296
2. परोक्तः सूत्रार्थः कुतो न युक्तः 3296
3. पातंजलमते कीदृश ईश्वरो ऽंगीकृतः 3296
4. क्षेत्रानुग्रहशक्तिमान् इत्यस्य अर्थः कः 3296
5. क्लेशकर्मविपाकाशयैर् इति पतंजलिवाक्यं किम् 3296
6. पंच क्लेशाः के । तन्त्रान्तरे किं नामधेया वार्षगण्यमतं किम् 3296-7
7. कर्म-आशय- विपाकशब्दार्थः कः 3297
8. प्रकृतिजीवयोः का शक्तिर् उक्ता को विशेषस्तत्र 3300
9. पर्जन्यवद् इति दृष्टान्तः कुत्र उक्तः 3300
10. दैवशक्तिमानीश्वर इत्यस्य अर्थः कः 3301
11. प्रकृतिपुरुषयोः स्वायत्तशक्तित्वं केन प्रमाणेन उक्तम् 3301
12. सांख्यैर् जीवस्य कर्तृत्वानंगीकारात् - कथम् अपसिद्धान्तपरिहार उक्तः 3302
13. अन्यत्र कापि शक्तिर्न - इत्यस्य अर्थः कः 3303
14. परकीयानुमानस्य को दोष उक्तः 3303

15. तदधीनस्य इत्यत्र सत्ताप्रतीतिप्रवृत्तीनां कुतो ग्रहणं कृतम् 3303
16. नित्यानां नित्यता कथं भगवदधीना - इत्यत्र परमतोक्तदृष्टान्तः कः 3305
17. स्वया नित्यशक्त्या इति कुत उक्तम् 3305
18. न ऋते त्वत्क्रियते - इत्यत्र किमुक्तम् । क्रिया नाम का उक्ता 3307
19. स्वभावजीवकर्माणि इति श्रुतिः पूर्णा का 3307
20. तत्पतंजलिविन्ध्यादिमतं - इत्यस्य अर्थः कः 3307
॥ इति अन्यत्राभावाधिकरणम् ॥