चेतनोऽचेतनश्चेति भावश्च द्विविधः स्मृतः

भावविभागः

टीका

भावं विभज्य दर्शयति– चेतन इति ॥

तत्वविवेकः

चेतनोऽचेतनश्चेति भावश्च द्विविधः स्मृतः ॥ ३ ॥

चेतयतीति चेतनः । अनेवंविधोऽचेतनः । स्मृत इति सर्वं चैतन्यमेवेति मतमपवदति ॥

मन्दारमञ्जरी

चेतयतीति ॥ जानातीत्यर्थः ।

तत्वविवेकटीकाविवरणं

लक्षणाकथनान्न्यूनताशङ्कां परिहरन् संज्ञानिरुक्तयैव द्वयोर्लक्षणे लब्धे इत्याह ॥ चेतयतीति । जानातीत्यर्थः । ज्ञानाधिकरणमिति यावत् । तथा च ज्ञानाधिकरणत्वं चेतनस्य लक्षणम् । तदनधिकरणत्वमचेतनलक्षणमिति भावः । सर्वं चैतन्यमेवेति मतमिति । मृदब्रवीदापोऽब्रुवन् ओषधयः संवदन्त इत्यादिवचनैर्मृदादीनां वाग्व्यवहारावगमनान्मृदादिकं सर्वं चेतनमेवेति मतमित्यर्थः ॥ अपवदतीति । अभिमानिव्यपदेशस्तु विशेषानुगतिभ्यामित्यभिमान्यधिकरणन्यायेन मृदादिशब्दानां तदभिमानिदेवतापरतया प्रसिद्धजडमृदादिपरत्वाभावेन न तद्बलान्मृदादीनां चेतनत्वमिति भावः ।