तत्ववृक्षः

तत्त्ववृखः

I. स्वतन्त्रतत्त्वम् — भगवान् **विष्णुः
**II. अन्यत् सर्वं **अस्वतन्त्रम् **
अस्वतन्त्रभावतत्त्वेषु चेतनाचेतनात्मकेषु चेतनं प्रधानम् ।
**चेतनं द्विविधम्-
**1. दुःखास्पृष्टं चेतनं - रमा
2. दुःखस्पृष्टचेतनानि
**दुःखस्पृष्टचेतनेषु **-
(a) विमुक्ताः पञ्चविधाः – देवाः, ऋषयः, पितरः, पाः, नराः ।

(b) दुःखसंस्थाः- (i) मुक्तियोग्याः पश्चविधाः - देवाः, ऋषयः, पितरः, पाः, नराः ।
(ii) मुक्त्ययोग्या द्विविधाः- नित्यसंसारिणस् तमोयोग्याः
तमोयोग्या द्विविधाः - प्राप्तान्धतमसः, सृतिसंस्थितास् तेच चतुर्विधाः-
दैत्याः, रक्षांसि, पिशाचकाः, मर्त्याधमाः
अस्वतन्त्रभावेषु अचेतनं त्रिविधम् ।
अचेतनविभागः (1) नित्या वेदाः 1
(2) नित्यानित्यम्-पुराणानि, कालः, प्रकृतिर् इति त्रिविधम् ।
(3) अनित्यम् - द्विविधम्
**(i) असंसृष्टम् -
**महत्तत्त्वम् एकम् ,अहङ्कारतत्त्वम् एकम् ,बुद्धितत्त्वम् एकम्
मनस्तत्त्वम् एकम्, ज्ञानेन्द्रियाणि पञ्च, कर्मेन्द्रियाणि पञ्च
तन्मात्राः पश्च, भूतानि पञ्च
(आहत्य चतुर्विंशतितत्त्वानि)

(ii) संसृष्टम्
ब्रह्माण्डं तद्गतञ्च समस्तम् ।

अस्वतन्त्रेषु अभावस्त्रिविधः
(1) प्रागभावः
(2) प्रध्वंसाभावः
(3) सदाभावः (अत्यन्ताभावः)