तृतीयोऽध्यायः
प्रतिमालक्षण
प्रतिष्ठां कारयन् विष्टोः कुर्यात् सुप्रतिमां बुधः ।
लोहैर्वा शिलया दार्वा मृदा वाऽपि यथाक्रमम् ॥ १ ॥
अर्थ - विष्णुविन प्रतिष्ठॆयन्नु माडिसुव भक्तनु मॊदलु लोहगळिन्दागली, शिलॆयिन्दागली, मर- दिन्दागली, अथवा मण्णिनिन्दागली लक्षणयुक्तवाद प्रतिमॆयन्नु1 माडिसबेकु.
<dg 1/>
वरदेन्द्रः
प्रतिमास्थापनादिलक्षणमस्मिन् अध्याये निरूपयति प्रतिष्ठामित्यादिना ॥
टीकार्थ
षण्णवत्यङ्गुलां योग आसीनामथवा स्थिताम् ।
शयानां वा मुमुक्षूणां व्याचक्षाणां निजां स्थितिम् ॥ २ ॥
अर्थ - प्रतिमॆय अळतॆ प्रतिमॆय अङ्गुलदिन्द 96 अङ्गुलविरबेकु. कुळितिरुव अथवा निन्तिरबहुदु. मलगिरुवन्तॆयू निर्मिसबहुदु. ई मूरू विधद प्रतिमॆगळु2 मुमुक्षुगळिगॆ तन्न स्वरूपवन्नु तिळिसु- त्तिरुव ज्ञानमुद्रॆयन्नु हॊन्दिरबेकु.
मुखादूर्ध्व० द्व्यङ्गुलोच्चां नवाङ्गुललसन् मुखाम् ।
सुवृत्तत्र्यङ्गुलग्रीवाम् आस्तनाच्च षडङ्गुलाम् ॥ ३ ॥
पञ्चादशाङ्गुलां नाभेः आसार्धदशकाङ्गुलाम् ।
वृषणाद् आमूलतश्च सार्धद्व्यङ्गुलमायताम् ॥ ४ ॥
तावद् आगुदतो दीर्घा० चैत्याद् आ अष्टादशाङ्गुलाम् ।
<dg 2/>
निन्तिरुव प्रतिमॆगळु - श्रीनिवास, श्रीराम, श्रीकृष्ण मलगिरुव प्रतिमॆगळु - श्रीरङ्गनाथ, अनन्तशयनगळु. प्रतिमॆयु चोटुद्द प्रमाणदिन्द पुरुषप्रमाण- दष्टिरबहुदु. अङ्गुलवॆन्दरॆ यावुदे प्रतिमॆयादरू अदर कैबॆरळ मध्यपर्वद उद्दवागिरुत्तदॆ. यावुदे प्रतिमॆयादरू (अदर अळतॆय?) 96ने ऒन्दु भागवु बॆरळिन मध्यभागद रेखॆय उद्दवागिरुत्तदॆ. प्रति- यॊन्दु प्रतिमॆयू अदर बॆरळिनिन्द 96अङ्गुल (अळतॆ?) इद्दे इरुत्तदॆ.
शरीरं सर्वजन्तनाम् अङ्गुलीभिरनामयम् ।
स्वाभिः स्वाभिः सुरमुने षण्णवन्त्यङ्गुलात्मकम् ॥ – अहिर्बुद्ध्न्य संहिता
तथा द्व्यङ्गुलचैत्यां च द्वाविंशज्जङ्घया युताम् ॥ ५ ॥
अर्थ - प्रतिमॆय 96अङ्गुल ऎत्तरवु ई प्रमाणदल्लिर- बेकु. 1. हणॆयिन्द नॆत्तियवरॆगॆ 2 अङ्गुल 2. मुखद उद्द 9 अङ्गुल 3. कुत्तिगॆ 3 अङ्गुल 4. कुत्तिगॆयिन्द स्तनदवरॆगॆ 6 अङ्गुल 5. स्तनदिन्द नाभियवरॆगॆ 15 अङ्गुल 6.नाभियिन्द वृषण 10 1/2 अङ्गुल 7. वृषणदिन्द मूल 2 1/2 अङ्गुल 8. वृषणमूलदिन्द गुद 2 1/2 अङ्गुल 9.गुददिन्द कालिन गण्टु 18 अङ्गुल 10.कालिनगण्टु 02 अङ्गुल 11. गण्टिनिन्द मॊणकालिनवरॆगॆ 22 अङ्गुल 12. गुल्बदिन्द(गण्टु) पादद तुदि पर्यन्त 4 1/2 अङ्गुल
वरदेन्द्रः
प्रथमं प्रतिमालक्षणमाह - मुखादित्यादिना ॥ आस्तनाच्च = स्तनपर्यन्तमित्यर्थः । अत्र आङ् मर्यादाम् । एवम् उत्तरत्रापि दृष्टव्यम् । वृषणादामूलतश्चेत्यत्र वृषणात् आमूलत इति पदविभागः । चैत्याद् आ = चैत्यपर्य०तम् । अष्टादशाङ्गुलमिति भावः ॥
टीकार्थ- ‘मुखादूर्ध्वम्’ ऎम्बल्लिन्द प्रतिमा लक्षणवन्नु तिळिसुत्तारॆ. ’ आ स्तनाच्च’ ऎन्दरॆ स्तनपर्यन्त वागि ऎन्दर्थ. इल्लि आङ् ऎम्बुदु मर्यादॆ (=वरॆगॆ) ऎन्दर्थ. मुन्दॆयू हीगॆये तिळियुवुदु. वृषणाद् आ मूलतः ऎन्दु आ पदवन्नु बिडिसबेकु. चैत्यादा ऎन्दरॆ जानुविनवरॆगू हदिनॆण्टु अङ्गुलविरबेकु ऎन्दर्थ.3
<dg 3/>
आरभ्य गुल्फमध्यं च सहार्धचतुरङ्गुलाम् ।
षडङ्गुलोच्चप्रपदां सार्धद्व्यङ्गुलमेव च ॥ ६ ॥
प्रपदोच्चयुतामन्ते द्व्यङ्गुलप्रपदोच्छ्रयाम् ।
त्र्यङ्गुलद्व्यङ्गुलामर्धहीनमध्याङ्गुलामपि ॥7॥
त्रिपदाङ्गुलहीनान्यान्ततस्तादृशतत्पराम् ।
अर्थ कालिन गण्टिनिन्दारम्भिसि पादतलदवरॆगू नाल्कुवरॆ अङ्गुलवु. हिम्बदियल्लि कालिन बुडदिन्द गण्टिनवरॆगू 6अङ्गुलवु. कालिन मध्य = मूरुवरॆ अङ्गुल. कालिन तुदि ऎरडु अङ्गुल. कालिन हॆब्बॆरळिनिं- दारम्भिसि मॊदलिन ऎरडु बॆरळुगळ उद्द मूरङ्गुल- गळु. कालिन मध्यद बॆरळु अर्धाङ्गुल कडिमॆ. नाल्कनॆय बॆरळिन उद्द ऎरडू कालु. ऐदनॆय बॆरळू हागॆये. हॆब्बॆरळिन उगुरु मुक्कालु अङ्गुल उद्दविर- बेकु. हॆब्बॆरळिन अर्धदष्टु नन्तर बॆरळिन उगुरु. मुन्दिन ऎल्ला बॆरळुगळ उगुरुगळु हिन्दिनदक्किन्त कालु अङ्गुल कडिमॆ इरबेकु. उगुरिन अळतॆयल्लि क्रमेण कालु अङ्गुल कडिमॆयागु- त्ता होगबेकु. अन्दरॆ मॊदलनॆ बॆरळिन उगुरु मुक्कालु. ऎरडनॆय बॆरळिन उगुरु मूरनॆ ऎण्टु भाग, नाल्कनॆय बॆरळिन उगुरु ऒम्भत्तने मूवत्तॆरडु. 4
पादोनोच्चाङ्गुष्ठनखां तदर्धतदनन्तराम् ॥ ८ ॥
क्रमशः पादहीनान्यां रक्तपादनखां शुभाम् ।
वरदेन्द्रः
षडङ्गुलोच्चः । मध्यभागः । सार्धचतुरङ्गु- लम् ।
टीकार्थ- कालिन बुडदिन्द गण्टिन ऎत्तर 6 अङ्गुल. गण्टिनिन्द कालिन तुदियवरॆगू नाल्कुवरॆ अङ्गुल- वॆन्दर्थ.
वरदेन्द्रः
त्र्यङ्गुलदीर्घम्मगुष्ठम् । तदर्ध० तद- नन्तरम् अङ्गुलं यस्या सा अङ्गुलार्धहीनं मध्याङ्गुलं यस्या सा अर्धहीनमध्याङ्गुला सार्धद्वयाङ्गुलेत्यर्थ-
टीकार्थ - हॆब्बॆरळिनिन्दारम्भिसि मॊदलॆरडु बॆरळुगळ उद्द मूरङ्गुल. इवॆरडक्किन्त नन्तरद बॆरळु ऎन्दरॆ कालिन मध्यद बॆरळु. अदु मॊदलिन ऎरडु बॆरळुगळि- गिन्त अर्ध अङ्गुल कडिमॆ, ऎन्दरॆ ऎरडुवरॆ अङ्गुल (सार्धद्वयाङ्गुलेत्यर्थ).
नाल्कनॆय बॆरळिन उद्द मुक्कालु अङ्गुल कडिमॆयाद मूरङ्गुल. ऎन्दरॆ ऎरडुकालु अङ्गुल (त्रिपादहीन मङ्गुलत्रयम्; सपादाङ्गुलद्वयामिति यावत्). [^1_pg4c]
बॆरळुगळल्लि मॊदल ऎरडु बॆरळ उद्द समानवागिर- बेकु. कालिन नाल्कनॆय बॆरळु हिन्दिन बॆरळिगिन्त मुक्कालु अङ्गुल कडिमॆ इरबेकु.
[^1_pg4c]
विशेषांश - वसुधेन्द्रर प्रकार नाल्कनॆय हागू ऐदनॆय बॆरळुगळ उद्दवु हिन्दॆ हेळिद मूरङ्गुलदल्लि कालुभाग कडिमॆयाद ऎन्दरॆ ऎरडङ्गुल उद्दविरुत्तदॆ ऎन्दु. (पूर्वसङ्ख्यायाः पादन्यूना तदनन्तरां, अङ्गुलद्वयदीर्घामिति भावः)
हॆब्बॆरळिन उगुरु कालुभागकम्मि ऒन्दङ्गुल उद्द. अन्दरॆ मुक्कालु अङ्गुल. तदनन्तरद बॆरळिन उगुरु अदर अर्धदष्टु. तदर्धं तदनन्तरं नखान्तरं
यस्या सा तदर्धतदनन्तरा ताम्.
हॆब्बॆरळिन उगुरु मुक्कालु अङ्गुल. अदर अर्धदष्टु नन्तरद बॆरळिन उगुरु. मुन्दिन ऎल्ला बॆरळुगळ उगुरुगळु हिन्दिनवुगळिगिन्त कालु भाग कडिमॆ. अन्दरॆ
मॊदल बॆरळु मुक्कालु. ऎरडनॆ बॆरळिन उगुरु ऎण्टने मूरुभाग(३/८).
मूरने बॆरळिन उगुरु ३२ने ९भाग(९/३२). नाल्कने बॆरळिन उद्द अदर मुक्कालंश (२७/१२८). किरुबॆरळिन उगुरिन उद्द अदर मुक्कालंश. मॊदलिन उगुरिगिन्त मुन्दिन बॆरळुगळ उगुरुगळ अळतॆयल्लि कालुभाग कम्मियागिरुत्तदॆ. ऎन्दरॆ प्रतियॊन्दु अळतॆयन्नू नाल्कु भाग माडि, अदर मूरुभागगळन्नु मुन्दिन उगुरिन अळतॆ ऎन्दु तिळियबेकु. अयं भावः - अङ्गुष्ठस्य त्रिपादोच्चत्वम् । तदनन्तरस्य सार्धैकपादोचत्वम् । तदनन्तरस्य सार्धैकपादस्य चतुर्धाविभागे कृते त्रिभागोच्चत्वम्, तदनन्तरयोरपि तदद्वदिति । (व.टी)
विस्तारः प्रपदस्यापि षडङ्गुल उदाहृतः ॥ ९ ॥
अङ्गुष्ठपरिणाहस्तु चतुरङ्गुल ईरितः ।
त्र्यङ्गुलं तु तदन्यः स्याद् व्रीह्यर्धोनाः क्रमात् पराः ॥ १० ॥
अर्थ- पादद अङ्गुलवादरो आरङ्गुल. हॆब्बॆरळिन सुत्तळतॆ नाल्कङ्गुल. नन्तर बॆरळु मूरङ्गुल, मुन्दिन बॆरळु क्रमवागि हिन्दिनक्किन्त भत्तधान्यद अर्धदष्टु कडिमॆयागुत्तदॆ.
दशाङ्गुलं जङ्घमूलं मध्यं तु त्र्यङ्गुलाधिकम् ।
सप्तादशाङ्गुलं तूर्ध्वं जानुरष्टादशाङ्गुलः ॥ ११ ॥
ऊर्वन्तोऽपि तथा ज्ञेयो मध्यं द्विर्द्वादशाङ्गुलम् ।
चतुरङ्गुलाधिकं मूलं गुह्यं सार्धचतुष्टयम् ॥ १२ ॥
सार्धत्रयं परीणाहाद् वृषणं चतुरङ्गुलम् ।
सप्ताङ्गुलं परीणाहाद् वृत्तं प्रोक्तं समस्तशः ॥ १३॥
अर्थ - मॊणकालिन सुत्तळतॆ हत्तु अङ्गुल; मॊणकालिन मध्यद सुत्तळतॆ हदिमूरु. मॊणगण्टिन सुत्तळतॆ हदिनॆण्टु. तॊडॆय कॆळभागद सुत्तळतॆ हदिनॆण्टु, मध्यभागद सुत्तळतॆ इप्पत्तनाल्कु
मेल्भागद सुत्तळतॆ इप्पत्तॆण्टु अङ्गुल. गुह्याङ्गद दैर्घ्य नाल्कुवरॆ अङ्गुल. अदर सुत्तळतॆ मूरुवरॆ अङ्गुल. वृषणद उद्द नाल्कु अङ्गुल, सुत्तळतॆ एळङ्गुल. इवॆल्लवू वृत्ताकारवागिरबेकु.
मॊणकालिन मध्यद सुत्तळतॆ हदिमूरु अङ्गुल ‘मध्यं त्रयोदशाङ्गुलपरिणाहः’ व.टी.
मॊणकालिन मेल्भाग हदिनेळु - ऊर्ध्व० जङ्घावसा- नम्.
तॊडॆय मध्यभागद सुत्तळतॆ इप्पत्तनाल्कु अङ्गुल. मूलवॆन्दरॆ तॊडॆय मूल ऎन्दरॆ तॊडॆय मेल्भा- गद सुत्तळतॆयु हिन्दिनसङ्ख्यॆयाद इप्पत्तनाल्कु अङ्गु- लक्कॆ नाल्कन्नु सेरिसिदरॆ इप्पत्तॆण्टु अङ्गुलवागुत्तदॆ - चतुरङ्गुलाधिकम्, पूर्वोक्तसङ्ख्याया इति शेषः (व.टी.)
लिङ्गद उद्द नाल्कुवरॆ अङ्गुल; लिङ्गद सुत्तळतॆ मूरुवरॆ.
वृषणवॆन्दरॆ अण्डकोश; अदु नाल्कङ्गुलविरबेकु. सुत्तळतॆ एळु अङ्गुल. वृषणशब्देन अण्डकोशो विवक्षितः । तच्चतुरङ्गुलदीर्घम् (व.टी.)
कटिपरिमाण
अष्टत्रिंशाङ्गुलं कट्याः परीणाह उदाहृतः ।
सुवृत्तत्वं तथा श्रोण्योः पीनत्वं च समस्तशः ॥ १४ ॥
विस्तारश्च तथा कट्या- सुप्रतिष्ठितता पदोः ।
अर्थ- सॊण्टद सुत्तळतॆ 38 अङ्गुलगळु, नितम्बगळु दुण्डागिरबेकु. इतर ऎल्ला अवयवगळू सुपुष्ट- वागिद्दु सुन्दरवागिरबेकु. कटियु विस्तारवागिरबेकु. पादगळु पीठद मेलॆ चॆन्नागि समतलवागिरबेकु.
कट्याश्चै वाङ्गुलाधिक्यं नाभेरध उदाहृतम् ॥ १५ ॥
नाभिः सार्धाङ्गुलश्चैव गम्भीरोऽर्धाङ्गुलोन्ततः ।
वृत्तः प्रदक्षिणश्चैव द्विचत्वारिंशदङ्गुलम् ॥ १६ ॥
मध्यं स्तने परीणाहः षडङ्गुलमतोऽधिकः ।
अर्थ - नाभिय कॆळगिन हॊट्टॆय सुत्तळतॆ टॊङ्कक्किन्त ऒन्दङ्गुल अधिक ऎन्दरॆ 39 अङ्गुल, नाभियु ऒन्दुवरॆ अङ्गुलवु. नाभिय सुळिय आळ अर्धाङ्गुल, नाभियु दुण्डागिद्दु प्रदक्षिणाकारवाद सुळियिन्द कूडिरबेकु नाभिः सार्धाङ्गुलगम्भीरः, अन्ते अर्धाङ्गुलविस्तारः (व.टी.)
नडुविन मध्यभागद सुत्तळतॆ 42 अङ्गुल. ऎदॆय सुत्तळतॆ नडुभागक्किन्त आरङ्गुल अधिक. नलवत्तॆण्टु अङ्गुल- वॆन्दर्थ.
एकोनविंशाङ्गुलं तदुरोविस्तारलक्षणम् ॥ १७ ॥
पादोनमङ्गुलं चैव भुजाभ्यां सह सार्धकम् ।
अर्थ - हत्तॊम्भत्तु अङ्गुल मत्तु मुक्कालु अङ्गुल कूडिसिदाग बरुव हत्तॊम्भत्तु मुक्कालु ऎदॆय विस्तारविरबेकु.5. ऎरडु भुजगळिन्द कूडिसि ऎदॆय विस्तार हेळिदाग (28+1/4+1=29-1/4) इप्पत्तॊम्भत्तु कालु आगुत्तदॆ.6
अंसयोर्विस्तृतिश्चैव पृथगष्टाङ्गुला मता १८ ॥॥ सप्ताङ्गुलोच्छ्रयः कक्षादुपरि स्कन्धयोर्मता।
<dg 4/>
अर्थ- हॆगलिन विस्तारवादरो प्रत्येकप्रत्येकवागि ऎण्टु अङ्गुल. कङ्कुळिनिन्द हॆगलिनवरॆगू एळु अङ्गुल.
अष्टत्रिंशाङ्गुलं चैव हस्तयोर्मानमुच्यते ॥ १९ ॥
अष्टादशाङ्गुलो बाह्वोः परीणाह उदाहृतः ।
क्रमादूनं तदन्ते7 तुसार्धाष्टाङ्गुलमीरितम् ॥ २० ॥
अर्थ - बाहुगळ उद्द 38 अङ्गुलगळु, तोळिन सुत्तळतॆ हदिनॆण्टु अङ्गुल. क्रमवागि कॆळगॆ इळिदन्तॆ कडिमॆ- यागुत्ता बाहुविन तुदियल्लि ऎण्टुवरॆ अङ्गुलगळु.
साङ्गुलस्तु तलः सार्धनवाङ्गुल उदाहृतः ।
समं तदुभयं ज्ञेयं तथैव तलविस्तृतिः ॥ २१ ॥
अर्धाङ्गुलोन्नता मध्या द्वयोः सार्धाङ्गुलो- न्नता ।
कनिष्ठिकायास्तस्यास्तु व्रीहिमानाधिकः परः ॥ २२ ॥
अर्थ - नडुबॆरळिनिन्द कूडिद अङ्गैय उद्द 9वरॆ(91/2) अङ्गुलगळु, अङ्गैय उद्द मात्रवादरॆ नाल्कु मुक्कालु अङ्गुलगळु. अङ्गैय अगलवू सह नाल्कु मुक्कालु(4 3/4) अङ्गुलगळु, मध्यद बॆरळु नाल्कु मुक्कालु अङ्गुल. तर्जनि हागू अनामिकॆगळु मध्यद बॆरळिन उद्दक्किन्त अर्धाङ्गुल कडिमॆ उद्द. तर्जनिय हागू अनामिकॆय उद्द नाल्कु कालु अङ्गुल(4 1/4) किरुबॆरळादरो नडुबॆरळिगिन्त ऒन्दुवरॆ अङ्गुल कडिमॆ. अन्दरॆ मूरूकालु (3 1/4)
अङ्गुल. किरुबॆरळिगिन्त हॆब्बॆरळु भत्तद काळिनष्टु मात्र उद्दवागिदॆ.8
<dg 5/>
सार्धत्रयपरीणाहौ मध्यज्येष्ठावुदाहृतौ ।
अन्यौ व्रीहितदर्धोनौ अन्या सार्धद्वयाङ्गुला ॥ २३ ॥
पादोनान्तपरिणाहाः सर्वॆ ज्येष्ठं विना स्मृतम् ।
अर्थ - मध्यद बॆरळु हागू हॆब्बॆरळिन सुत्तळतॆ मूरु- वरॆ अङ्गुलगळु, उळिद तर्जनि-अनामिकॆगळ सुत्तळतॆ मध्य हागू हॆब्बॆरळिगिन्त अर्धाङ्गुल कडिमॆ. अन्दरॆ मूरुअङ्गुल सुत्तळतॆ. तर्जनी हागू अनामिकॆगिन्त किरुबॆरळिन सुत्तळतॆ अर्धाङ्गुल कम्मियागिद्दु ऎरडु- वरॆ अङ्गुल सुत्तळतॆयु.
हॆब्बॆरळन्नु बिट्टु उळिद ऎल्ला बॆरळुगळू बुडक्किन्तलू तुदियल्लि कालङ्गुल कम्मि सुत्तळतॆ इरुत्तवॆ. हॆब्बॆट्टिन आदि हागू अन्त्यगळल्लि सुत्तळतॆ ऒन्दे रीति इरुत्तदॆ.9
वक्षोविस्तारसदृशः परिणाहो गलस्य च॥ २४ ॥ ललाटकुक्षिकण्ठास्तु दीर्घरेखात्रयान्विताः ।
वृत्तो गलो बाहवश्च स्तनावङ्गुलयस्तथा ॥25॥ रक्ताः तलनखाश्चैव नेत्रान्तोऽधर एव च ।
अर्थ - ऎदॆय विस्तार 19मुक्कालु (19 3/4), अष्टे कुत्तिगॆय सुत्तळतॆ इरबेकु. ललाट, उदर, कुत्तिगॆगळल्लि उद्दवाद मूरु रेखॆगळिरबेकु. हागू कुत्तिगॆ, तोळु गळु, स्तन हागू बॆरळु दुण्डागिरबेकु. अङ्गै, अङ्गालु, नखगळु, कण्णिन तुदि, कॆळगिन हागू
<dg 6/>
उत्तरोष्ठश्च जिह्वाच नखौ पादोनकाङ्गुलौ॥ २६ ॥
अर्धाङ्गुलौ तथा मध्यावन्येऽष्टांशक्रमोनकाः ।
अर्थ – अङ्गै हागू बलगैगळ हॆब्बॆरळिन उगुरुगळ उद्द मुक्कालङ्गुल(3/4) 10. मध्यद बॆरळुगळ उगुरु अर्धाङ्गुल उद्द, उळिद बॆरळुगळु क्रमवागि तम्म पूर्वदल्लिरुव उगुरुगळि गिन्त अष्टांश कम्मियागिरबेकु.11
नासिकाया अधस्ताच्चनासिका च रराटिका ॥ २७ ॥
समा मानेन नासाया उच्चत्वेनैव मापने ।
अर्धाङ्गुलाधिकं सर्वमुखस्य तु भविष्यति ॥ २८ ॥
अर्थ – मूगिन कॆळगिनिन्द चुबुकदवरॆगू हागू मूगु हणॆ (रराटिका) ई मूरर अळतॆ 9 अङ्गुल वागिद्दु मुखवन्नु गल्ल,मूगु, हणॆगळल्लि हञ्चिदरॆ तला मूरङ्गुलगळेर्पडुत्तवॆ. मूगिन ऎत्तरवन्नू सेरिसिकॊण्डाग इडी मुखद अळतॆ ऒम्भत्तूवरॆ(9 1/2) अङ्गुलवागुत्तदॆ.
<dg 7/>
चतुरङ्गुलं तथैवास्यं सार्धव्रीह्यधरं स्मृतम् ।
उत्तरं व्रीहिमात्रं तु तदूर्ध्व० चाधरोपमम् ॥२९ ॥
सार्धाङ्गुलमधः प्रोक्तं अधरादध एव च ।
अर्थ - बायिय अगल नाल्कु अङ्गुलविरबेकु. कॆळ तुटिय दप्प ऒन्दुवरॆ भत्तद काळिनष्टिरबेकु. (अधरोष्ठं सार्धैकव्रीहिमानम्). मेलिन तुटिय दप्प ऒन्दु भत्तद काळिनष्टिरबेकु (उत्तरोष्ठोव्रीहिमात्रमानः). मेलिन तुटियिन्द मूगिनवरॆगू अर्धाङ्गुलविरबेकु. कॆळतुटियिन्द गल्लदवरॆगू ऒन्दुवरॆ(1 1/2) अङ्गुल.12
आस्यपार्श्वद्वयं प्रोक्तमाकर्णात् तु षडङ्गुलम् ॥ ३० ॥
सप्ताङ्गुलं नासिकायाः पार्श्वम् आकर्णतः स्मृतम् ।
<dg 8/>
अर्थ - बायियिन्द किवियवरॆगू इरुव ऎरडु पार्श्वगळ अळतॆ आरङ्गुलगळु. मूगिनिन्दारम्भिसि किवियवरॆगिन ऎरडू पार्श्वगळ दूर एळङ्गुल.
सपादाङ्गुलमुच्चाच नासिका परिकीर्तिता ॥ ३१ ॥ अर्धाङ्गुले पुटे तस्याः मध्यं च समुदाहृतम् ।
अर्थ - मूगिन ऎत्तर ऒन्दूकालङ्गुल, मूगिन रन्ध्रगळ हरवु अर्धाङ्गुल. ऎरडू रन्ध्रगळन्नु कूडिसुव मध्यभाग अर्धाङ्गुल.
नासिका व्रीहिविस्तारा चक्षुषी चाङ्गुलत्रये ॥ ३२ ॥
अङ्गुलं चैव विस्तीर्ण फुल्लेऽर्ध० च तदन्यथा ।
अर्थ - मूगिन तुदिय विस्तार ऒन्दु व्रीहियष्टिरबेकु. कण्णुगळ उद्द मूरङ्गुल. अरळिरुव कण्णिन अगल- वादरॆ ऒन्दङ्गुल. सामान्यवागिरुवाग अर्धाङ्गुल.
चतुरङ्गुलौ भ्रुवौ चैव तथाऽर्धा०गुलविस्तृतौ ॥ ३३ ॥
असंहतौ च निबिडौ तथा पक्ष्मसुनीलकम् ।
अर्थ - हुब्बुगळ उद्दवादरू नाल्कङ्गुल. अगल- वादरो अर्धाङ्गुल. हुब्बुगळु ऒन्दक्कॊन्दु ताकिरदॆ निबिडवागिरबेकु. कण्णिन रोम गळु कप्पागिरबेकु.
कर्णौ च त्र्यङ्गुलौ सार्धद्वयविस्तारसंयुतौ ॥ ३४ ॥
सकुण्डलं तावदेव विवरं सम्प्रकीर्तितम् । तथा द्व्यङ्गुलविस्तारो लताभ्यां सह कथ्यते ॥ ३५ ॥ कर्णपूरयुतौ कर्णौ उत्पलाभ्यां च संयुतौ ।
अर्थ - किविगळ उद्दवु मूरङ्गुलविरबेकु. किविगळ विस्तार ऎरडुवरॆ अङ्गुल. कुण्डलगळन्तॆ वृत्ताकारवि- रुव किविय रन्ध्रद आळवू ऎरडुवरॆ अङ्गुल. किविय रन्ध्रद मेल्भागवन्नु लतॆयॆन्नलागिदॆ. इदर ऒळभाग ऎरडङ्गुलविद्दरॆ हॊरभाग अर्धाङ्गुल. कुण्डसहित कर्णद विवरवु ऎरडुवरॆ अङ्गुलवु. किवियल्लि कर्ण- पूरवॆम्ब आभरणवन्नू हागु नीलकमलगळन्नू कडॆदिरबेकु.13
नीलालकसहस्रेण युक्तं तन्मुखपङ्कजम् ३६ ॥॥
ललाटं सुविशालं च तथा सार्धनवाङ्गुलम् ।
विस्तारो मूर्ध्नि वृत्तं च शिरः छत्राकृति स्मृतम् ॥ ३७ ॥
अर्थ - कप्पागिरुव उद्दवाद गुङ्गुरुकूदलु राशि- यिन्द राराजिसुव मुखकमल; विशालवाद ललाट, तलॆय विस्तारवादरो ऒम्भत्तुवर(9 1/2) अङ्गुल. छत्राकारवागिरुव शिरस्सिन मध्यभागवु स्वल्प उन्नत- वागिरबेकु.
दीर्घाश्च कुञ्चिताग्राश्च नीलाः केशा हरेर्मताः ।
मुखमानेन चैवोच्चं किरीटं केशवस्य हि ॥ ३८ ॥
अर्थ - भगवन्तन केशराशियादरो नील हागू दीर्घ; उङ्गुरु उङ्गुरागिरुत्तदॆ. तलॆयल्लि धरिसिरुव किरीटवू मुखदष्टे ऒम्भत्तु अङ्गुल ऎत्तरविदॆ.
<dg 9/>
कुण्डले मकराकारे वक्षश्चैव सकौस्तुभम् । सश्रीवत्सं दक्षिणतः पीनतुङ्गमुदाहृतम्॥ ३९ ॥ हारग्रैवेयसहितमुपवीतयुतं तथा ।
अर्थ - भगवन्तन कर्णकुण्डलगळु मकराकारवागिर- बेकु. ऎदॆयल्लि कौस्तुभमणि. बलभागदल्लि श्रीवत्सचिह्नॆ, ऎदॆयादरो पुष्टवागिद्दु उन्नतवागिरबेकु. मुत्तिन हार हागू कण्ठाभरणगळिन्द अलङ्कृतवागिरबेकु. यज्ञपवीतविरबेकु.
बाहवश्च सकेयूरकङ्कणाङ्गदमुद्रिकाः ॥ ४० ॥
समध्यबन्धं मध्यं च नितम्बे पीतमम्बरम् ।
काञ्चीगुणश्च पदयोः नूपुरे चातिसुस्वरे ॥ ४१ ॥
अङ्गुलीयानि च पदोः कृतिभिः साधु कारयेत् ।
अर्थ - तोळुगळ मध्यदल्लि वङ्कि, करगळल्लि बळॆगळु, बाहुमूलदल्लि केयूर, बॆरळुगळल्लि उङ्गुरगळु, सॊण्टदल्लि पीताम्बर हागू डाबु मत्तु पट्टि, कालिनल्लि किणि किणि शब्दगैय्युव गॆज्जॆगळु. इवुगळन्नु शिल्पिगळिन्द शास्त्रोक्तवागि लक्षणवागि कडॆसबेकु.
सोत्तरीयं च चक्राद्यैः आयुधैश्च समन्वितम् ।142॥
दन्तलक्षण- दृष्टिलक्षण
अनुन्नतैः अविरिलैः दन्तैः युक्तं च सुस्मितम् ।
समदृष्टियुतं14 कार्यं स्निग्धं चैव मनोहरम् ॥ ४३ ॥
अर्थ - हॆगलिनल्लि हॊदॆयुव उत्तरीयविरबेकु. हस्त- गळल्लि चक्रादि आयुधगळन्नु कॆत्तिरबेकु. दन्तगळादरो उब्बिरदन्तॆ, ऎडबिडदन्तॆ इद्दु मन्दस्मित बीरुवन्तिर- बेकु. प्रतिमॆय दृष्टि मेलो कॆळगो नोडुत्तिरदॆ, वक्रवागि पक्कक्कॆ नोडुत्तिरदॆ नेरवागि नोडुत्तिरबेकु. हागू प्रतिमॆयु सुन्दरवागिरबेकु.
<dg 10/>
प्रतिमानिर्माणविधि
प्रतिमार्थं व्रजन् पञ्चध्वनिभिः मङ्गलैर्युतः ।
गत्वा शुचिस्थलं तत्र शिलां चैव परीक्षयेत्॥ ४४ ॥
अर्थ - प्रतिमॆयन्नु तयारिसलु शिलॆयन्नु तरलु हॊरटाग नगारि, मद्दलॆ, वीणॆ, ताळ, कॊळलु ई पञ्चवाद्य मङ्गळध्वनि(?)यॊन्दिगॆ (मङ्गळद्रव्यगळॊं- दिगॆ) शिलॆय स्थळक्कॆ होगबेकु. अल्लिरुव शिलॆयन्नु परीक्षिसबेकु.
शिलॆय परीक्षॆ
ध्वनिभेदेन विज्ञाय शिलां गर्भवतीं त्यजेत् ।
मूलमन्त्रं जपन् विष्णुं ध्यायंस्तिष्ठेदुपोषितः ॥ ४५ ॥
वृक्षप्रतिमॆयल्लि विशेष
वार्क्षी चेद् यज्ञवृक्षस्य सारेणैव तु कारयेत् ।
अर्थ - ध्वनिय व्यत्यासदिन्द कप्पॆ इरुव गर्भवती शिलॆ हागू टॊळ्ळाद शिलॆयन्नु तिळियबेकु. अन्तह शिलॆ- यन्नु बिट्टु, गट्टियाद शिलॆयन्नु आरिसबेकु. ‘ॐ नमो नारायणाय’ ऎम्ब मूलमन्त्रवन्नु जपि- सुत्ता, विष्णुवन्ने ध्यानमाडुत्ता, शिलॆय समीप उपवासदिन्दिरबेकु. मरद प्रतिमॆयन्नु माडुवुदा- दरॆ देवदारु, बिल्व, शमी, मधूक, अश्वत्थादि यज्ञो- पयोगी वृक्षगळिन्दले माडबेकु. बलिदाननिरूपणॆ
बलिदानं च सङ्क्षेपविधानेनैव कथ्यते॥ ४६ ॥ अस्य सङ्क्षेपशास्त्रत्वात् न विस्तरविरोधिता ।
अर्थ - शिलॆयन्नु आरिसिद मेलॆ नडॆसबेकाद बलिविधान वन्नु मुन्दॆ सङ्क्षेपवागि तिळिसुत्तेवॆ. बलिदानविधान अतिविसृतवागिद्दु, ई शास्त्रवादरू यावुदन्नु माडि- दरॆ कर्मलोपवागुवुदिल्लवो, ऎष्टु माडलेबेको अष्टन्नु मात्र तिळिसुवुदागिद्दु, विस्तारवागि हेळुव आ शास्त्रक्कॆ इदरिन्द विरोधवुण्टागुवुदिल्ल.15
दत्वोपहारं हरये तद्भूतेभ्यो बलिं हरेत् ॥४७11 प्राच्येभ्यो विष्णुभूतेभ्य इत्याद्यखिलदिक्षु च ।
अर्थ - “ॐ नमो नारायणाय’ ऎम्ब मूलमन्त्र- दिन्द श्रीहरिगॆ नैवेद्यवन्नु समर्पिसि, भगवन्तन पार्षदराद कुमुदकुमुदाक्षादिगळिगू ‘प्राच्येभ्यो विष्णुभूतेभ्यः नमः’ इत्यादि ऎण्टु दिक्कुगळल्लिरुव विष्णुभूतगळिगू16, इन्द्रादिदिक्पालकरिगू बलियन्नु अर्पिसबेकु.
आदाय विष्णुभूतेभ्यो लोकपेभ्यस्तथा हरेः ॥ ४८ ॥
अनुज्ञामुद्धरेद् वृक्षं शिलां वा प्रतिमाकृते ।
अर्थ - नन्तर विष्णुभूतगळु, इन्द्रादिदिक्पालकरु हागू भगवन्तनिन्दलू अनुमति पडॆदु प्रतिमॆगागि शिलॆयन्नागली,
अर्थ - उत्सवमूर्तिगळिगॆ अभिषेकमाडलु, उय्यालॆ उत्सवादिगळन्नु माडलु अनुकूलवागुवन्तॆ सभा- मण्टपवु गर्भगुडिगॆ अण्टिकॊण्डिरबहुदु अथवा प्रत्येकवागियू इरबहुदु17. ऎरडु मूरु सभा- मण्टपगळू इरबहुदागिदॆ. देवालयक्कॆ प्रवेश माडुव प्रधानद्वारद मेलॆयू गोपुरवन्नु कट्टिसि इन्नष्टु सुन्दरगॊळिसबहुदु.
<dg 11/>
प्राकारलक्षण
प्राकारवृत्तयुक्तं वा सप्तप्राकारमेव वा।
सद्मवृत्तं किष्कुमात्रं बहिर्वा चतुरस्रकम् ॥ ६८ ॥
अर्थ - देवालयक्कॆ ऒन्दु प्रदक्षिण प्राकारवागली एळुप्रकारगळागली इरबहुदु. प्राकारवू सह वृत्ता- कारवागली, चतुरस्राकारवागली इरबहुदु. ई प्रदक्षिणॆय प्राकारवु गर्भगुडियिन्द 42अङ्गुल अन्तरविरबेकु.18
मण्टपद लक्षण
ततः परं किष्कुमात्रं सभाया अन्तरं यदि।
अर्थ - (96अङ्गुल) आगलि, प्रतिमॆय दुपट्टागली, ऒन्दुवरॆ पालिनष्टागली इरबेकु.
<dg 12/>
शिखरान्तरे तु प्रतिमामानं तद्गल उच्यते ।
तत्रिपादं तदर्धं वा तदध्यर्धमथापि वा ॥ ६४ ॥
अर्थ - ऎरडन्तस्तिन शिखरवादरॆ गोपुरद ऎरडने शिखरद कुत्तिगॆयन्तॆ इरुव गलद ऎत्तरवादरो 96 अङ्गुल, अथवा 72 अङ्गुल, अथवा 48 अङ्गुल अथवा 24 अङ्गुलवागली इरबेकु.
विमानलक्षण
वर्तुलं पद्मसदृशं हस्तिपृष्ठसमं तथा ।
चतुरस्रं चाष्टकोणं विमानं परिकीर्तितम् ॥ ६५ ॥
प्रतिमाया दशगुणं विंशद् गुणमथापि वा ।
वर्तुलं शिखरं त्वेकं किरीटाकृतिमद् भवेत् ॥ ६६ ॥
अर्थ - गर्भगुडियु वृत्ताकारवागिरबहुदु, पद्मदन्तॆ- यू, अष्टकोणाकृतियल्लागली इरबहुदु. गोपुर- वादरो ऒळगिरुव प्रतिमॆय हत्तुपट्टु इल्लवे इप्पत्तु पट्टु ऎत्तरवागिरबेकु19. अनेक गोपुरगळन्नु माडु वुदादरॆ कडॆय शिखरवु वृत्ताकारवागि किरीटदन्तिर- बेकु.
सभाप्रमाण
सभयाऽपि समेतं वा पृथक्भमथापि वा।
द्विसभं त्रिसभं वाऽपि सगोपुरमथापि वा ॥ ६७ ॥
<dg 13/>
गर्भगृहद्वारद प्रमाण, पीठप्रमाण
प्रतिमाध्यर्धकं द्वारमूर्ध्वमध्यं च विस्तृतिः ।
प्रतिमार्धप्रमाणेन पीठस्योच्चत्वमिष्यते ॥ ६० ॥
अर्थ - देवालयद गर्भगृहद द्वारद ऎत्तरवादरू पुरुषप्रमाणप्रतिमॆय ऒन्दुवरॆयष्टु इरबेकु. अगलवादरो अर्धभागदष्टु इरबेकु. पीठद ऎत्तर- वादरो प्रतिमॆय अर्धदष्टिरबेकु.
पिण्डिकाप्रमाण
उन्नति- पिण्डिकायाः तच्चतुरङ्गुलमानतः ।
त्र्यङ्गुलं द्व्यङ्गुलं वाऽपि गृहान्तः प्रतिमासमम् ॥६१ ॥
उच्चं पर्यक् च क्रमश उच्चत्वं मध्यतः स्मृतम् ।
अर्थ- पीठद कॆळगिरुव पिण्डिकाशिलॆय ऎत्तर स्थापित- प्रतिमॆय अङ्गुलदिन्द नाल्कु अङ्गुलवागली, मूरु अथवा ऎरडङ्गुल इरबेकु. प्रतिमॆ इडुव मेल्भाग छावणिय ऎत्तर मध्यदल्लि प्रतिमॆयष्टे अवकाशविर- बेकु. ऎन्दरॆ 96 अङ्गुलविरबेकु. सुत्तलू गोडॆयिन्द मध्यद तनक क्रमेण एरुत्ता होगबेकु.
शिखरप्रमाण
तावदुच्चं बहिश्चैव यद्येकशिखरं भवेत् ॥ ६२ ॥
अर्धोच्चमथवाऽपि स्याद् अधस्तात् प्रतिमोन्नतम् ।
ततो द्विगुणमानं वा सार्धप्रतिममेव वा॥ ६३ ॥
अर्थ- देवालयवु ऒन्दे गोपुरद्दादरॆ हॊरगिन शिखरद ऎत्तरवू प्रतिमॆयष्टॆ 96 अङ्गुलविरबेकु. अथवा 48 अङ्गुलवादरू इरबहुदु. गुडियगोडॆय प्रदेशवादरू प्रतिमॆयष्टे अङ्गुलीलक्षण
दीर्घाश्च कलमास्तिःस्रः तिर्यगष्टयवोदराः ॥ ५७ ॥ अङ्गुल्या मध्यरेखायाः समा लक्षणतः स्मृताः ।
अर्थ - ऒन्दर तुदिगॊन्दरन्तॆ मूरु भत्तगळन्नु उद्द- वागिट्टाग एर्पडुव अळतॆ अथवा ऎण्टु जवॆगोधि- यन्नु वृत्ताकारवागिट्टाग एर्पडुव वृत्तद मध्यभाग- द व्यास अथवा उत्तमलक्षणवुळ्ळ पुरुषन हॆब्बॆरळिन मध्यभागद रेखॆ ई मूरू ऒन्दङ्गुल अळतॆगॆ समवागिरुत्तवॆ.
प्रतिमॆय अळतॆ
स्वाङ्गुल्या मध्यरेखा तु प्रतिमादिषु लक्षणम् ॥ ५८ ॥
ह्रस्वमध्योच्चभेदेन तत्तन्मानं समस्तशः ।
प्रादेशहस्तपुरुषमानं सामान्यलक्षणम् ॥ ५९ ॥
अर्थ - अदर प्रतिमॆयन्नु अळॆयुवाग आयाय प्रतिमॆय हॆब्बॆरळ मध्यगॆरॆय अळतॆयन्नु ऒन्दङ्गुल- वन्नागि तिळियबेकु. ई अङ्गुलदिन्दले 96 अङ्गुलविरु- वन्तॆ निर्मिसबेकु. अङ्गुलद अळतॆयल्लियू ह्रस्व-मध्यम-उत्तम ऎन्दु मूरु विधगळिवॆ. आरु यव- दष्टु अळतॆय अङ्गुल कनिष्टवू, एळु यवद अळतॆ मध्यम, ऎण्टु यवगळ अळतॆय अङ्गुल उत्तम ऎनिसिदॆ. अङ्गुल ह्रस्वद्दागिद्दरॆ प्रतिमॆयू चिक्कदागु- त्तदॆ. मध्यमाङ्गुलदिन्द मध्यम, उत्तमाङ्गुलदल्लि कडॆद प्रतिमॆ दॊड्डदागुत्तदॆ20
<dg 14/>
कर्तुः दक्षिण हस्तस्य मध्यमाङ्गुलिपर्वणः ।
मध्यस्य दैर्घ्यमानेन मानाङ्गुलमुदीरितम् ॥
- गौतमीतन्त्र
केशाङ्गारास्थिवल्मीकलोष्टाश्मादिविवर्जिते ।
हरिं तत्रापि सम्पूज्य बलिं दत्वा च पूर्ववत् ॥ ५६ ॥
मृद्दारुशैलैः लोहैर्वा कुर्याद्देवालयं दृढम् ।
अर्थ- देवालयनिर्माणस्थलद भूमियन्नु ऒन्दूवरॆ आळिनष्टु अगॆदु कूदलु, इद्दिलु, अस्थिगळु, हुत्त अथवा यावुदे रीतिय कल्लु - मण्णिन हॆण्टॆगळु इल्लदिरुव प्रदेशदल्लि विष्णुवन्नु पूजिसि, नैवेद्य समर्पिसि, दिग्देवतॆगळिगॆ बलिदानगळन्नर्पिसि, मण्णुकल्लु- गळिन्दागली केवल मरदिन्दागली कब्बिण मॊदलाद लोहदिन्दागली दृढवागिरुवन्तॆ देवालयवन्नु निर्मिसबेकु21 +++(??)+++ निल्लबारदु. जलाशयद मध्यदल्लि देवालयवु विशेष सन्निधानविरुवन्तागुत्तदॆ. देवालयक्कॆ गिडमरगळ तडॆ- यागली कल्लुगळ तडॆयागली इरबारदु.
<dg 15/>
भूशोधनॆ; देवालयनिर्माण रीति
कृत्वा भूशोधनं सम्यक् सार्धपुम्मानतस्त्वधः ॥ ५५ ॥
<dg 16/>
देवालयक्कॆ योग्यस्थळ
वेदमङ्गलघोषेण वाद्यैःतत् प्रतिमां हरेत् ।
प्रागुदक् प्रवणे22 देशे कुर्याद् देवालयं सुधीः ॥ ५१ ॥
अर्थ- विधिवत्तागि प्रतिमॆयु तयाराद मेलॆ मङ्गळ- वाद्य, शङ्ख, भेरि, मृदङ्ग, वेदगळ ध्वनियन्नु माडुत्ता (मनॆगॆ/ऊरिगॆ) आ प्रतिमॆयन्नु तरबेकु. मळॆयु बिद्दाग नीरु पूर्व, उत्तर, ईशान्यदिक्किगॆ हरियुव प्रदेशदल्लि देवालयवन्नु निर्मिसबेकु.
रामावृते दक्षिणतः पश्चाद् गिर्यग्र एव व।
मध्यॆ वा ग्रामपुरयोः विशाले सुशुचौ तथा ॥ ५२ ॥
ऐशानीं दिशमेकां तु विनोदकविवर्जिते ।
जलाशयस्य मध्यॆ वा शिलावृक्षविवर्जिते ॥ ५३ ॥
स्मशानादिदेशानां विदूरे सुमनोहरे ।
किष्कु द्वादशतोऽनूनं कुर्याद्देवालयस्थलम् ॥ ५४ ॥
द्विगुणं चतुर्गुणं वापि शतकिष्कु प्रमाणकम् ।
अर्थ - देवालयवन्नु उद्यानवनगळिन्द आवृतवागि- रुव प्रदेशदल्लि दर्भॆ, गरिकॆ, तुलसी मॊदलादवु समृद्धवागिरुव देशदल्लागली पर्वतद अग्रभागदल्ला- गली, पर्वतद बलभागदल्लागली, ग्राम अथवा नगर- मध्यदेशदल्लागली देवालयवन्नु निर्मिसबेकु. देवालयद प्रदेश शुद्धवागिरबेकु. हागू यावुदे नीरु
<dg 17/>
आनयेच्छङ्खनिर्घोषैः गीतमङ्गलनिःस्वनैः । ऋग्यजुःसामशब्द प्रतिमां कारितां शुभाम् ॥ वृक्षवन्नागली कत्तरिसबेकु.
शिलॆय प्रभेदगळु
प्रतिमां पिण्डिकां पीठं शिलाभिस्तु त्रिजातिभिः ॥ ४९ ॥
स्वरस्थूलत्वभेदेन पुंस्त्र्याद्या जातितः शिला ।
पुंशिलां प्रतिमार्थं तु स्त्रीशिलां पीठक्लृप्तये ॥ ५० ॥
अर्थ - पुल्लिङ्गशिलॆ, स्त्रीलिङ्गशिलॆ, नपुंसकशिलॆयॆन्दु शिलॆयल्लि मूरु जातिगळिद्दु, इवुगळिन्द क्रमवागि प्रतिमॆ, पीठ, अडिगल्लुगळन्नु तयारिसबेकु. यावशिलॆ- यन्नु बडिदाग कञ्चिनन्तॆ शब्दमाडुवुदो अदु पुंशिलॆ, शब्दवु ऒडॆद गण्टॆय शब्ददन्तॆ मन्दवागिद्दरॆ अदु स्त्रीशिलॆयु. ई प्रतिमॆ स्त्रीदेवतॆय प्रतिमॆगॆ योग्यवागिरुत्तदॆ. याव ध्वनियन्नू माडद शिलॆ नपुंसकशिलॆ, पुंशिलॆयन्नु प्रतिमॆगागियू, स्त्रीशिलॆ यन्नु पाणिपीठक्कागियू, पीठद कॆळगॆ नवनिधिगागि इडबेकाद शिलॆगागि नपुंसकशिलॆयन्नु उपयोगिस- बेकु. प्रतिमॆगॆ आधारभूतवाद ऒरळिनन्तिरुव शिलॆये (भागवे) पिण्डिकॆयु.
<dg 18/>
ततस्तावत् तृतीयायाः सार्धमेव ह्युदाहृतम् ॥ ६९ ॥
अर्थ - गर्भगृहक्कॆ अण्टिकॊळ्ळदॆ बेरॆयागि सभामण्टप वन्नु माडुवुदादरॆ गर्भगृहदिन्द ऎरडु मॊळ दूरदल्लि रचितवागबेकु. ऎरडनॆ मण्टपवादरो गर्भगृहदिन्द नाल्कु मॊळदूरदल्लि, मूरनॆय मण्टप 6मॊळ दूरदल्लियू रचिसल्पडबेकु. अन्तु प्रदक्षिणॆगॆ अनुवागिरुवन्तॆ मण्टप रचिसबेकु ऎन्दर्थ.
किष्कुत्रयं च शक्रादेः स्थानं तद्वृत्ततः स्मृतम् । ततस्तु मण्टपं कुर्यात् प्रतिष्ठायाः सुलक्षणम् ॥ ७० ॥
अर्थ – देवालयद सुत्तलू आरुमॊळ परिमाणदष्टु इन्द्रादि दिक्पालकर मण्टपवन्नु निर्मिसबेकु. देवालयद निर्माणवाद मेलॆ निगदित प्रतिमॆयन्नु स्थापिसलु लक्षणवाद मण्टपवन्नु रचिसबेकु.
वास्तुपुरुषपूजॆ
पूजयेद् वास्तुपुरुषस्योपरिस्थांस्तु सर्वदा ।
देवान् ब्रह्मादिकान् वास्तु- वराहस्य हरेः सुतः ॥ ७१ ॥
पातितो दैवतैः भूमौ चतुरस्राकृतिः स्थितः ।
अर्थ- वास्तुपुरुषनु वराहरूपी हरिय बॆवरिनिन्द जनिसिदवनु. इवनन्नु हागू इवन मेलिरुव ब्रह्मादि देवतॆगळन्नु पूजिसदिद्दरॆ माडिद कर्म विफलवागुत्तदॆ. सुखादिगळिगॆ कुन्दुण्टागुत्तदॆ. आद्दरिन्द इवनन्नु पूजिसलेबेकु. इदु वर. इवनु देवतॆगळन्ने निग्रहिसलु स्वर्गक्कॆ मुत्तिगॆ हाकिदाग देवतॆगळॆल्लरू अल्लिन्द तब्बिभूमियल्लि ऒत्तिदाग चतुरस्राकारवादनु. 23
<dg 19/>
अभ्यद्रवत् सुरान् हन्तुं आत्मनो बलदर्पितः ॥
स देवै- त्रासितः तूर्णमपदद् भुवि विह्वलः ।
कृत्वाऽष्टकाष्टकोष्ठानि मध्ये ब्रह्मा चतुष्टये ॥ ७२ ॥
पूज्यो द्वये द्वये शक्रो यमो वरुण एव च ।
सोमश्च पूज्याः कोणेषु वह्न्याद्याः कोणदेवताः ॥ ७३ ॥
अर्थ - रङ्गोलॆयिन्द ऎण्टॆण्टरन्तॆ 64चौकाकारद कोणॆगळन्नु माडि मध्यद नाल्कु कोणॆगळल्लि ब्रह्म- देवनन्नु, ऎरडने आवरणद पूर्वादि ऎरडॆरडु कोणॆगळल्लि क्रमवागि इन्द्र-यम-वरुण-सोमरन्नू आवाहिसबेकु. हागॆये विदिक्कुगळ देवतॆगळाद अग्निनिर्ऋति-वायु-ईशानरन्नु पूजिसबेकु.24
पुनः त्रये त्रये कामं धातारं सविधातृकम् ।
स्कन्दं च पूजयेत् कोणे सूर्यं चैव विनायकम् ॥ ७४ ॥
कालं कुबेरं च बहिः प्रत्येकं दिक्षु पूजयेत् ।
हारिं हरिं गभीरं च गाहनं गहनं गुहम् ॥ ७५ ॥
तातमङ्गारकं चैव पूर्वस्यां दिशि पूजयेत् ।
दारुणं विदरिं द्योतं प्रद्योतं द्योतनं हरिम् ॥ ७६ ॥
मृत्युं शनैश्चरं चैव दक्षिणस्यां प्रपूजयेत् ।
पुष्करं क्षरणं क्षारिं विक्षणं क्षोभणं क्षणम् ७७ ॥॥
चार्वङ्गं भार्गवं चैव पश्चिमायां प्रपूजयेत् ।
चारं विचारं प्रचरं सञ्चारं चरणं चरम् ॥ ७८ ॥
बृहस्पतिं बुधं चैवाप्युत्तरस्यां प्रपूजयेत् ।
एवमेव विमानस्य कृतेः प्रागपि पूजयेत् ॥ ७९ ॥
अर्थ - मूरने आवरणद पूर्वादि दिक्कुगळल्लि प्रति- पूर्वादि दिक्किन मूरु मूरु कोणॆगळल्लि काम, धाता, विधाता, स्कन्दरन्नु आवाहिसि पूजिसबेकु. विदिक्कु गळल्लि सूर्य, विनायक, काल, कुबेररन्नु पूजिसु- वुदु.
नाल्कनॆय आवरणद पूर्वादि ऎण्टू मनॆगळल्लि हारि, हरि, गभीर, गाहन, गहन, गुह, भानु, अङ्गारकरन्नु पूजिसुवुदु.
दक्षिणदिक्किन अष्टकोष्ठगळल्लि दारुण, विदर, द्योत, प्रद्योत, द्योतन, हरि, मृत्यु, शनैश्चररन्नु पूजिस- बेकु.
पश्चिमद ऎण्टु कोणॆगळल्लि क्रमवागि नैर्ऋत्यदिन्द वायव्यद
देवतॆगळन्नु आवाहिसुवुदु. वरॆगॆ पुष्कर, क्षरण, क्षार, विक्षर, क्षोभण, क्षर,चार्वाङ्ग, भार्गवरन्नु पूजिसुवुदु.
उत्तरदल्लि चार - विचार - प्रचर - सञ्चार - चारण- चर - बृहस्पति - बुध इवरन्नु पूजिसबेकु. इदे रीति गर्भ- गुडिय गोपुर निर्माणदल्लू वास्तुपूजॆयागबेकु 24
<dg 20/>
मण्टपमाडुव रीति
सप्तपर्णमयं साधु कारयेन्मण्डपं ततः ।
सप्तहस्तं द्विषड्हस्तमथवा द्विगुणं ततः ॥ ८० ॥
चतुर्गुणं वा सम्यक् तु चतुरस्रं सहाजिरम् ।
अर्थ- वास्तुपूजॆयाद मेलॆ एळॆलॆ बाळॆ अथवा सूर्यबाळॆयिन्द सुन्दरवाद मण्टपवन्नु निर्मिस बेकु. मण्टपवु कलशद सङ्ख्यॆगॆ तक्कन्तॆ ऒन्दु कलशक्कॆ एळु मॊळ, इप्पत्तैदु कलशवादरॆ हन्नॆरडु मॊळ, अधिकवादन्तॆ 48 मॊळगळु. ई मण्टपद सुत्तलू विशालस्थळविरबेकु.
अन्यच्चमण्टपं दीर्घ० पञ्चहस्तं तु कारयेत् ॥ ८१ ॥
त्रिचतुष्कोष्ठकं तत्र मध्ये प्रागायतं शुभम् ।
कारयेन्मण्डलं साधु हस्तमात्रं तु विस्तृतम् ॥ ८२ ॥
तत्र द्वादशपात्राणि स्थापयेत् पालिकादिकम् ।
पालिकास्तु चतुर्विंशत्यङ्गुलोच्छ्रयसंयुताः ॥ ८३ ॥
अष्टादशाङ्गुलाश्चैव तथा पञ्चमुखा इति ।
द्वादशाङ्गुलकाश्चैव शरावाः पश्चिमानुगाः ॥ ८४ ॥
अर्थ- मॊदलु तयारिसिद मण्टपद पार्श्वदल्लिये मत्तॊन्दु अङ्कुरार्पणक्कागि ऐदु मॊळवुळ्ळ मण्टप वन्नु
वास्तुपुरुषनु वराहहरिय पुत्रनागिद्दु देवनॆन्दु करॆयलागिदॆ. वास्तुदेवन पूजॆ पुण्याहादिगळल्लि ‘वास्तोष्पते’ इत्यादि ऐदु मन्त्रगळिन्द विहितवागिदॆ. विशेषांश - ‘पूजयेद्वास्तुपुरुषस्योपरिस्थांस्तु सर्वदा’ ऎन्दु आचार्यरु वास्तुपुरुषन मेलिरुव ४९ देवतॆगळन्नु पूजिसबेकॆन्दु हेळिदरू वास्तु- पुरुषन पूजॆ बेडवॆन्दिल्ल. इवन पूजॆयू आचार्य- रिगॆ सम्मतवॆन्दु ‘तु’शब्दवु तिळिसुत्तदॆ - ‘तु शब्दात् वास्तुपुरुषमपि’ -(छलारीय) तयारिसबेकु. नाल्कु कोणॆगळिरुव मूरु मण्डल- गळन्नु आ मण्टपद मध्यदल्लि रचिसबेकु. ई मण्डल पूर्वदिन्द पश्चिमक्कॆ आयताकारवागिरबेकु. ई मण्डलद विस्तार ऒन्दु मॊळ.
ई हन्नॆरडु मनॆगळल्लि पालिकॆगळु, पञ्चमुखिगळु, शरावगळॆम्ब हन्नॆरडु पात्रॆगळन्निडबेकु.25 इवुगळल्लि पालिकॆगळु हन्नॆरडु अङ्गुलविरबेकु. पञ्चमुखिगळु हदिनॆण्टु अङ्गुल ऎत्तरविरबेकु. शरावगळु हन्नॆरडु अङ्गुल ऎत्तर. नाल्कु नाल्कु पात्रॆगळन्नु पूर्वादि क्रमदल्लि पूर्वदिक्कु - मध्य - पश्चिमदिक्कुगळ मण्डलदल्लि स्थापिसबेकु.
<dg 21/>
अङ्कुरार्पणॆ
तत्र विष्णुं चतुर्मूर्तिं पूजयेद् भक्तितः त्रिशः ।
सप्तधान्यानि तेष्वेव पूरयेदङ्कुरार्थतः ॥ ८५ ॥
अर्थ - ई द्वादश अङ्कुरार्पण पालिकादिगळल्लि वासुदेव प्रद्युम्न सङ्कर्षण अनिरुद्धरन्नागली, अनिरुद्ध प्रद्युम्न सङ्कर्षण वासुदेवमूर्तिगळ- न्नागली आवाहिसि पूजिसबेकु. अवुगळल्लि अङ्कुरो- त्पादनॆगागि जवॆगोधि, भत्त, हॆसरुकाळु, उद्दिनकाळु, ऎळ्ळु, सासुवॆ, सामॆ ऎम्ब सप्तधान्यगळन्नु तुम्बिसबेकु. 26
<dg 22/>
बलिदानविधान
तत्र नित्यं बलिं दद्याद् विष्णवे दशरात्रकम् ।
ब्रह्मशङ्करगीर्वाणपितृगन्धर्वयक्षकैः ॥ ८६ ॥
धान्यगळु एळु ऎन्दिद्दरू हत्तु, हन्नॆरडु धान्यगळन्नु तन्त्रगळल्लि तिळिसलागिदॆ. गौतमी तन्त्रवु(६/४१) हत्तु धान्यगळन्नु हेळिदॆ.
विन्यस्य शालिश्यामानि प्रियङ्गुफलसर्षपान् ।
मुद्गमाषौ शिङ्खिकुलित्थिं चाढकीं यवसं तथा ॥
अङ्कुरारोपणवु रात्रियल्लि नडॆदरॆ उत्तम. रात्रिय हागू वनस्पतिय देवतॆयाद चन्द्रन अनुग्रहवु दॊरकि विशेषफलवुण्टागुवुदु.
बीजानां दैवतं सोमः स रात्रौ कान्तिमान् यतः ।
तस्मादाहृत्य बीजानि निशायामेव वापयेत् ॥
धान्यगळल्लि देवतावाहनॆ यवदल्लि ब्रह्मदेवरु; सासिवॆयल्लि रुद्रदेवरु; मुद्ग- दल्लि श्रीहरि; निष्पावदल्लि वायुदेव; प्रियङ्गुविनल्लि स्कन्द; माषदल्लि इन्द्रदेव; कुलित्थदल्लि अग्नि; भत्तदल्लि सूर्य; ऎळ्ळिनल्लि यमदेव; राजमाषदल्लि वरुण; तॊगरियल्लि लक्ष्मीदेवि; सामॆयल्लि चन्द्ररन्नु आवाहिसबेकु.
यवसर्षपमुद्गेषु ब्रह्मारुद्रो हरिः क्रमात् ।
वायुः पूज्यस्तु निष्टावे, स्कन्दश्चैव प्रियङ्गवे ॥
माषेष्विन्द्रः कुलित्थेऽग्निः शालिष्वर्को यमस्तिले।
वरुणो राजमाषे श्रीराढक्यां श्यामगः शशी ॥
-विष्णुसंहिता 15/42
हीगॆ आवाहिसि मूलमन्त्रजपिसि, ‘हिरण्यवर्णां’ ऎम्बुदरिन्द नीरन्नु प्रोक्षिसि, ‘ब्रह्माद्यावाहित- देवताभ्यो नमः’ ऎन्दु षोडशोपचारॆयन्नु माडबेकु. नन्तर पुनः हुत्तद मण्णु बॆरणि पुडिगळन्नु अवुगळ मेलॆ हाकि ऎरडू कालदल्लि नीरन्नु हाकुत्तिर- बेकु. नन्तर वस्त्रदिन्द अदन्नु मुच्चबेकु. हीगॆ एळु दिन, ऒम्भत्तु दिनगळ वरॆगॆ पूजिसबेकु. कडे पक्ष मूरुदिवसवादरू इरबेकु. सस्य वृद्धियन्नु नोडि कार्यवृद्धियन्नु तिळियबेकु. नेरवागि बन्दिद्दरॆ
कार्यसिद्धि.
प्ररूढैः अङ्कुरैः कर्तुः निर्दिशेच्च शुभाशुभा ॥ -गौतमीतन्त्र
भूतैश्च पायसेनैव तथा पद्माक्षतेन च ।
अन्नापूपेन पुष्पान्नैः अन्नलाजाक्षतैरपि ।
सुक्तुभिश्च क्रमेणैव देवान्तं पायसेन वा ॥ ८७ ॥
अर्थ - बीजावापवाद दिनदिन्दारम्भिसि हत्तुदिवसगळ- वरॆगॆ अल्लि भगवन्तनिगॆ नित्यवू नैवेद्यवन्नर्पिसि पूजिसबेकु. जॊतॆगॆ ब्रह्मरुद्रादि इतरदेवतॆगळिगू, पितृगळु, गन्धर्वरु, यक्षरु, भूतगळिगू बलियन्नर्पि-सबेकु.
विष्णुविगॆ पायसवन्नू, ब्रह्मदेवनिगॆ तुण्डागद अक्कि हागू तावरॆय हूवन्नर्पिसबेकु. रुद्रदेवनिगॆ अन्नसहितवाद अपूपवन्नू; देवतॆगळिगॆ पुष्पगळिन्द पूजॆ हागू अन्ननैवेद्यवन्नू ; पितृगळिगॆ सतिलान्न- वन्नू ; गन्धर्वरिगॆ अरळन्नू; यक्षरिगॆ अक्किकाळु हागू अरळन्नू, भूतगळिगॆ हुरिहिट्टु अथवा ऎल्लरिगू हरिनिवेदित पायसवन्ने नीडबहुदु27.
अधिवासनविधि
तत्रैव प्रतिमायाश्च कारयेदधिवासनम् ।
पञ्चगव्ये सप्तरात्रं क्षिप्त्वा पुरुषसूक्ततः ॥ ८८ ॥
अर्थ - अङ्कुरार्पणकालदल्लिये प्रतिष्ठिसबेकाद प्रतिमॆयन्नु पुरुषसूक्तवन्नु हेळि, पञ्चगव्यतुम्बिद पात्रॆयल्लि एळु दिवस मुळुगिसिट्टिरबेकु. इदरिन्द भगवन्तन सन्निधान हॆच्चुत्तदॆ.28 (बिम्बस्य
<dg 23/>
नन्तर वस्त्रदिन्द आच्छादिसि नीराजन माडबेकु. जल, मृत्तिकॆ, धान्य, पञ्चगव्य, पञ्चामृताधिवासगळन्नु एळुरात्रि, ऐदु, मूरु, अथवा ऒन्दु रात्रियादरू अधिवास आगलेबेकु. शुद्धये जलाधिवासं कुर्यात्).
चतुर्वेदपारायण
वेदांश्च चतुरः सम्यक् पारयेयुः द्विजोत्तमाः ।
प्राच्यादिद्वारगौ द्वौ द्वौ एकैकं तु दशावरा-।
यथालब्धं यथावित्तम् अथवा विष्णुतत्वराः ॥ 89 ॥
अर्थ - मण्टपद नाल्कु दिक्किन द्वारगळल्लि ऒन्दॊन्दु वेदक्कॆ इब्बिब्बरन्तॆ नाल्कु वेदगळन्नू पारायण माडबेकु. पूर्वदल्लि ऋग्वेदपारायण, दक्षिणदल्लि यजुर्वेद, पश्चिमदल्लि सामवेद, उत्तरदल्लि अथर्ववेद पारा- यण नडॆयबेकु. इवरल्लदॆ ईशान्यदल्लि विष्णुमन्त्र- गळन्नु जपिसुव ऒब्बरु. आग्नेयदिक्किनल्लि विष्णुविगॆ सम्बन्धपट्ट पुरुषसूक्त, विष्णुसूक्तगळन्नु पठिसुत्ता इरबेकु. अन्तू हत्तक्कॆ कडिमॆ इल्लदन्तॆ विष्णुभक्तराद विप्ररिन्द वेदादिपारायण नडॆसबेकु. ऋग्वेदादि जापकरु इब्बरु अलभ्यरादरॆ ऒब्बॊब्बरादरू सरिये, अथवा इब्बरिगिन्त ऎष्टुमन्दियन्नादरू पारायणक्कॆ कूडिसबहुदु. पारायण अधिकवादष्टु सन्निधान हॆच्चुत्तदॆ. आदरॆ यजमाननु तन्न योग्यतॆ तक्कन्तॆ ऎष्टुमन्दियन्नादरू आह्वानिसबहुदु.
प्रतिष्ठाङ्ग होमकुण्डनिर्माणक्रम
त्रयोदशात्र कुण्डानि परितः कारयेद्बुधः । उक्तलक्षणयुक्तानि प्रधानं त्वग्निकोणके ।
साक्षात् तु कोणगाद्धस्तमात्रमन्तरतः सुधीः ॥ ९० ॥
अर्थ- यागशालॆयल्लि पूर्वादिदिक्कुगळल्लि ऎरडॆरड- रन्तॆ नाल्कु दिक्कुगळल्लि ऎण्टु होमकुण्डगळु. विदिक्कु- गळल्लि ऒन्दॊन्दु होमकुण्ड, ऒट्टु हन्नॆरडु होम कुण्डगळु, प्रधानकुण्डवन्नु आग्नेयकोणॆयल्लि रचिसबेकु. प्रधानकुण्डदिन्द इतर प्राच्यादि कुण्डगळ अन्तर ऒन्दु मॊळ ऎन्दरॆ 24 अङ्गुलविरबेकु.
प्रतिष्ठाङ्गहोमविधि
आज्याहुतिं तेषु कुर्यात् प्रत्येकं लक्षसङ्ख्यया ।
प्रत्येकमयुतं वाऽपि प्रधाने लक्षसङ्ख्यकम् ॥ ९१ ॥
अर्ध० तदर्धमथवा मूलमन्त्रेण मन्त्रवित् ।
अर्थ - ई प्रतिष्ठॆगागि निर्मितगळाद हदिमूरु कुण्ड- गळल्लि ‘ॐ नमो नारायणाय’ ऎम्ब मूलमन्त्र- दिन्द ऒन्दॊन्दु कुण्डदल्लू लक्षहोमवादरॆ उत्तमोत्तम, अथवा प्रधानकुण्डदल्लि लक्षहोम माडि, उळिद हन्नॆरडु कुण्डगळल्लि हत्तुसाविरहोमवन्नादरू माडुवुदु उत्तमपक्ष. अथवा प्रधानकुण्ड दल्लि 50साविरमाडि, इतर कुण्डगळल्लि 5साविरहोम- वन्नागली माडुवुदु मध्यम पक्ष, अथवा प्रधान- कुण्डदल्लि 25 साविर घृताहुति नीडि, इतर कुण्डगळल्लि साविरदॆण्टु आज्याहुतिगळन्नु नीडुवुदु कनिष्ठपक्ष, अथवा प्रधानकुण्डदल्लि हत्तु साविर आज्याहुतियन्नु नीडि उळिद कुण्डगळल्लि साविरदॆण्टु आज्याहुति पक्षवू कनिष्ठपक्षवे29
<dg 24/>
चिक्कदेवालयगळल्लि ऒन्दॊन्दु दिक्किगॆ ऒन्दॊन्दरन्तॆ कुण्डवन्नु स्थापिसि, हत्तु साविर प्रधानकुण्डदल्लि, हागू इतर कुण्डगळल्लि साविरदॆण्टु आहुतिगळन्नु नीडुवुदु पद्धतियल्लिदॆ. पञ्चविंशतितत्त्वार्थे प्रधाने जुहुयात् पुरः ॥92॥
प्रत्येकं तु सहस्रं वा प्रत्येकं शतमेव वा।
शतं पुरुषसूक्तेन गायत्र्या च सहस्रकम् ।
कृत्वाजलाधिवासं च पूर्वं वा पञ्चगव्यतः ॥ ९३ ॥
अर्थ- मेलॆ हेळिद मूलमन्त्रहोममाडुव मॊदले पञ्चविंशति तत्वाभिमानिदेवतॆगळिगॆ प्रीति- युण्टुमाडलु साविर आहुतिगळन्नागली अथवा नूरु आहुतियन्नागली नीडबेकु. इदे रीति प्रधान कुण्डदल्लिये पुरुषसूक्तदिन्द नूरु आहुतिगळन्नु हागू गायत्रीमन्त्रदिन्द साविर आहुतिगळन्नु होमिसबेकु. ई होम मुगिद मेलॆ प्रतिमॆयन्नु शकुनसूक्तदिन्द नीरिनल्लि अधिवास माडिसबेकु. अथवा पञ्चगव्याधिवास मुगिद मेलॆयू जलाधिवास माडिसबहुदु30.
कलशमण्डलगळु- चक्राब्ज अथवा भद्रक
चक्राब्जं भद्रकं वाऽपि मण्टपे मण्डलं शुभम् ।
पद्मं वृत्तत्रयं चक्रं राशयो वीथिका तथा ॥ ९४ ॥
शोभोपशोभिकाश्चैव चक्राब्जस्य तु लक्षणम् ।
चतुरस्रं विना चक्रं विशेषो भद्रके स्मृतः ॥ ९५ ॥
अर्थ - कलशमण्टपदल्लि चक्राब्जमण्डलवन्नागली, भद्रकमण्टपवन्नागली रचिसबेकु. चक्राब्जवॆन्दरॆ ऒळगडॆ ऎण्टुदळकमल, अदर हॊरगॆ मूरु वृत्तगळु, चक्र, हन्नॆरडु राशिगळु, वीथि, शोभॆ हागू उपशोभॆ- गळु क्रमवागि इरुव मण्डलवु.
वृत्तगळिरुव बदलु चतुरस्रविद्दरॆ चक्ररहितवाद मण्डलवे भद्रक मण्डल.
कलशसङ्ख्यॆगळु
सहस्रमर्धं पादं वा कलशांस्तत्र पूजयेत् ।
शतं तदर्धं पादं वा वित्ताभावे निगद्यते ॥ ९६ ॥
अर्थ - ई मण्डलदल्लि साविरकलश, ऐनूरु, इन्नूरै- वत्तु कलशगळन्नागली इडबहुदु. इष्टु सङ्ख्यॆय कलश गळन्निडलु अनानुकूलवुळ्ळवरु नूरु, ऐवत्तु, इप्पत्तैदन्नागली इडबहुदु.
कलशदल्लिरबेकाद द्रव्यगळु
क्वाथेन क्षीरवृक्षाणां तथा पञ्चामृतैरपि ।
पञ्चगव्येन शुद्धेन जलेन च पृथक् पृथक् ॥ ९७ ॥
पूरयेत् कलशान् मध्यं शुद्धोदेनैव पूरयेत् ।
अर्थ- अत्तिमॊदलाद क्षीरवृक्षगळ तॊगटॆय कषाय, पञ्चामृत, पञ्चगव्य, शुद्धवाद जल इवुगळु कलश- दल्लिरबेकाद द्रव्यगळु. सुत्तलू इडुव कलशगळल्लि कषाय, पञ्चामृत, पञ्चगव्य, शुद्धजलगळन्नु तुम्बिसि इडबेकु. मध्यद कलशवन्नु शुद्धोदकदिन्दले तुम्बिसबेकु.
ब्राह्मस्यैव चतुर्दिक्षु गन्धोदानां चतुष्टयम् ॥९८ ॥
चतुर्दले सिते पद्मचतुष्के मण्डले स्थिते ।
पूर्वादिक्रमयोगेन रसक्षाथशुभोदकान् ॥ ९९ ॥
गन्धांश्च स्थापयेत् पञ्चगव्यं शुद्धान्तरे न्यसेत् ।
पृथक् चतुर्दलं पद्मं रक्तं कृत्वाऽल्पकं सुधीः ॥ १०० ॥
अर्थ- नाल्कु दिक्किन कलशगळ मध्यकलशवे ब्रह्मकलश. इदर सुत्तलू नाल्कु दिक्किनल्लि लावञ्च, केसरी, जटामांसी, गन्ध, पच्चकर्पूर मॊदलादवुगळ मिश्रणदिन्दाद गन्धोदकद कलशगळु. मध्यदल्लि शुद्धोदककलश. हीगॆ ऒट्टु ऐदु कलशगळु.
चक्राब्ज अथवा भद्रकमण्डलद वीथियल्लि नाल्कु दळद पद्म बरॆयबेकु. ई पद्मद मध्यदल्लि ऒन्दु कलश, हागू नाल्कु दळगळल्लि ऒन्दॊन्दु कलश हीगॆ ऐदु. इदे रीतिय उळिद वीथिगळल्लियू ऐदैदु कलशविड- बेकु. मध्यदल्लि ऐदु इप्पत्तैदुकलशगळादवु. पूर्वद चतुर्दलकमलदल्लिरुव पञ्चकलशगळल्लू पञ्चामृत वन्नू, दक्षिण दिक्किनल्लिरुव कलशगळल्लि क्वाथोदक, पश्चिमद ऐदु कलशगळल्लि शुद्धोदक, उत्तरदिक्किन ऐदु कलशगळल्लि गन्धोदक, पश्चिमदिक्किन शुद्धोदककलशगळ मत्तु ब्रह्मकलशद मध्यदल्लि रक्तवर्णद चिक्क पद्म बरॆदु अल्लि पञ्चगव्यद मत्तॊन्दु कलशवन्निडबेकु.
कलशस्थापनाक्रम
पञ्चाशत्वे तु गन्धोदं सर्वमध्ये निधापयेत् ।
ब्राह्मस्य पुरतस्त्वेकं शार्वं संस्थापयेद् बृहत् ॥ १०१ ॥
अष्टदिक्षु अष्टपद्मेषु पञ्चकं पञ्चकं न्यसेत् ।
अनेन क्रमयोगेन कलशा अखिला अपि ॥ १०२ ॥
तत्तद् द्रव्यमयाः तत्र तत्र स्थाप्यास्तु बाह्यतः ।
तदैवाङ्कुरपात्राणि परितः तत्र विन्यसेत् ॥ १०३ ॥
अर्थ - ऐवत्तु कलशगळन्नु स्थापिसुवुदादरॆ भद्रकादि मण्डलद मध्यदल्लिरुव ऎण्टु दळ कमलगळल्लि ऎण्टु कलश. मध्य कलशगळ सुत्तलू ऎण्टु दिक्कुगळल्लियू नाल्कु दळद ऎण्टु पद्मगळन्नु बरॆदु, अदरल्लि नाल्कु दळगळल्लि नाल्कु कलशगळु मध्यदल्लि ऒन्दरन्तॆ हीगॆ ऐदैदरन्तॆ ऒट्टु नलवत्तु कलशगळु. अष्टदळद कमल- दल्लि ऎण्टु गन्धोदक कलशगळु. गन्धोदकद ऎण्टु कलशगळ मध्यदल्लि ब्रह्म कलश. इदर मुन्दॆ पूर्वभाग दल्लि रुद्रदेवताकवाद अथवा सर्वदेवताकवाद इन्नॊन्दु कलश. हीगॆ 40+8+2 = 50. पूर्व दिक्किन कलशद द्रव्यवे अदर पक्कद आग्नेयादि दिक्किन द्रव्यगळागुत्तवॆ. अङ्कुरार्पणद शरावगळन्नु इवुगळ सुत्तलू इडबेकु.
विशेषकलशगळु
कुशोदकं च कार्पूरं कुङ्कुमं चन्दनं तथा ।
तुहिनोदं हरिद्रोदम् औशीरं कोष्ठसार्वकम् ॥ १०४ ॥
नदीसङ्गमजं चैव ताडागं कौप्यमेव वा ।
निर्झरोदमिति प्रोक्ता विशेषकलशास्त्विमे ।
शुद्धोदद्वयमप्येतन् महातीर्थसमुद्भवम् ॥ १०५ ॥
अर्थ - मेलॆ हेळिद ऎल्ला कलशस्थापनॆय पक्षदल्लियू हदिमूरु कलशगळन्नु इडबेकु. इवुगळ नन्तर अङ्कुर पात्रॆगळन्निडबेकु. ई विशेषकलशगळल्लि तुम्बिसबेकाद नीरु महातीर्थगळिन्द तन्दद्दागिद्दु, ई कॆळगिन औषधिगळु मिश्रितवागिरबेकु. (1) दर्भॆ मिश्रितनीरु; (2) पच्चकर्पूरमिश्रित जल; (3) केसरीमिश्रितनीरु; (4) गन्धमिश्रितजल; (5) हिमकरगिद नीरु; (6) अरिषिणबॆरतजल; (7) लावञ्च बॆरतजल; (8) कङ्कुष्ठबॆरॆत जल; (9) कृष्णागरु बॆरतजल; (10) नदीसङ्गमजल; (11) तडागोदक; (12) कूपोदक; (13)झरिय नीरु.
कलशगळल्लि आवाहिसबेकाद मूर्तिगळु
चतुर्विंशतिमूर्तीनां वर्णमूर्तीः तथापराः।
आवाहयेत् शतत्वे तु क्रमव्युत्क्रमतस्तु ताः ॥ १०६ ॥
वर्णमूर्तिः पुनश्चैव द्विचतुर्वारमेव च ।
सहस्रकलशादित्वे जपेन् मन्त्रांश्च शक्तितः ॥ १०७ ॥
अर्थ - इप्पत्तैदु कलशगळन्निडुवुदादरॆ इप्पत्तनाल्कु कलशगळल्लि केशवादि चतुर्विंशतिरूपगळन्नुकेशवाय नमः केशवं तर्पयामि ऎन्दु आवाहिसबेकु. ऐवत्तु कलशगळादरॆ मातृकान्यासप्रतिपाद्य ऐवत्तु वर्णगळ देवतामूर्तियन्नु आवाहिसुवुदु, नूरु कलशगळा- दरॆ केशवादि 24, अजादि 51, आत्म, अन्तरात्म, परमात्म, ज्ञानात्म, वासुदेवादि नाल्कु रूपगळु, विश्वादि नाल्कु रूपगळु, मत्स्यादि हत्तु रूपगळु, वेदव्यास, दत्तात्रेय, शिंशुमार हीगॆ देवतार्चनॆय कलशपूजॆ- यल्लि हेळिद नूरु मूर्तिगळन्नु आवाहिसबेकु.
इन्नूरऐवत्तु कलशगळन्नु इडुवुदादरॆ मेलॆ हेळिदन्तॆ नूरु मूर्तिगळु हागू शिंशुमारादि अजादिपर्यन्त हिन्दिनिन्द नूरु मूर्तिगळन्नु, पुनः अजादि ळाळुकाय ऐवत्तु मातृकान्यासमूर्तिगळु हीगॆ इन्नूरैवत्तु रूपगळु.
ऐनूरु कलशगळादरॆ मेलॆ हेळिद इन्नूरैवत्तु मूर्तिगळन्ने ऎरडु बारि आवाहिसुवुदु. साविरकलश- गळन्निडुवुदादरॆ नाल्कु बारि आवाहिसबेकु.
इदल्लदॆ कलशगळन्नु स्पर्शिसिकॊण्डु इल्लि हेळिरुव ऎल्ल अष्टमहामन्त्रगळन्नू यथाशक्ति जपिसबेकु.
कलशाभिषेकक्रम
ततस्तु पञ्चघोषैश्च वेदघोषैस्तथाssदरात् ।
आनीय प्रतिमां स्नानं कारयेत् प्रणवेन तु ॥ १०८ ॥
मन्त्रैः पुरुषसूक्तान्तैः विश्वतश्चक्षुषा तथा ।
अर्थ - कलशस्थापनॆयाद नन्तर प्रतिष्ठॆ माडुव प्रतिमॆ यन्नु पञ्चवाद्यगळॊन्दिगॆ वेदज्ञरु भक्तियिन्द वेद- घोषमाडुत्तिरुवन्तॆये प्रतिमॆयन्नुस्नानमण्टपक्कॆ तन्दु, प्रणवमन्त्र, पुरुषसूक्त, विश्वकर्मसूक्तगळन्नु पठिसुत्ता आवाहितकलशोदकगळिन्द अभिषेकिसबेकु31
नन्तर अष्टाक्षरमन्त्रदिन्दलू, प्रणवदिन्दलू अष्ट- गन्धगळिन्द परमळितवाद गन्धोदकादिगळिन्दलू प्रतिमॆयन्नु (गॆ?) अभिषेक माडबेकु. नन्तर प्रतिमॆ- यन्नु वस्त्रदिन्द ऒरॆसि गन्धवन्नु हच्चि पुष्पादिगळिन्द चॆन्नागि अलङ्करिसबेकु. नन्तर प्रणवमन्त्रवन्नु उच्चरिसुत्ता गर्भगृहदल्लि स्थापिसबेकु.
<dg 25/>
अभिषेकमन्त्रगळु
पुनश्चाष्टाक्षरेणैव प्रणवेन च भक्तितः ॥ १०९ ॥
स्नापयित्वा गन्धजलैर्गन्धपुष्पादिभिः पुनः ।
अलङ्कृत्य स्थापयेत्तु प्रतिमां प्रणवेन तु ॥ ११० ॥
जपेदष्टाक्षरं मन्त्रं तत्तन्मूर्तिमनुं तथा ।
अष्टोत्तरशतं मन्त्री ध्यायेत् तेजोमयीं पुनः ॥ १११ ॥
प्रतिमां प्रतिमान्तस्थां तन्मध्ये परमं वपुः ।
चिदानन्दरसं पूर्णगुणसम्पूर्णमुत्तमम् ॥ ११२ ॥
अर्थ- नन्तर मूलमन्त्रजपिसबेकु. आयाय मूर्तिगळ मन्त्रगळन्नु जपिसबेकु. नूरॆण्टु बारि कडिमॆयागदन्तॆ जपिसुवुदु. (…… अनुवाद बेके ?) नन्तर जडवाद प्रतिमॆय ऒळगॆ तेजोमयरूपद वायुदेवर प्रतिमॆयन्नु, अदरल्लि चिदानन्दात्मक- नाद, सर्वगुणपरिपूर्णनाद भगवन्तनन्नु चिन्तिस- बेकु. हीगॆ गोलकद्वय अथवा गोलकत्रय चिन्तनॆ माडि अल्लि रमादेवियॊन्दिगॆ नीरु + हालिनन्तॆ ऒट्टिगिरुव भगवन्तनन्नु चिन्तिसि आवाहिसबेकु.32
<dg 26/>
पञ्चविंशतितत्त्वानां देवतास्तदनन्तरम् ।
स्थापयेत् प्रतिमामध्ये परितः केशवस्य तु ॥ ११३ ॥
अर्थ - प्रतिमॆय मध्यदल्लि सान्निध्य हॊन्दिद भगवन्तन सुत्तलू इप्पत्तैदु तत्वाभिमानिदेवतॆगळ सान्निध्यवन्नु चिन्तिसबेकु.33
सान्निध्यकरणार्थाय हृदयं स्पृश्य दैशिकः । पौरुषं तु जपेत् सूक्तं ध्यायन् देवं सुरेश्वरम् ॥
पठिसबेकाद वैदिकमन्त्रगळु
तत्राऽत्वाहार्षसूक्तं च घर्मसूक्तं च वैष्णवम् ।
सूक्तं च विश्वकर्मीयं पौरुषं सूक्तमेव च ॥ ११४ ॥
जप्त्वाचैव निजं मन्त्रं पुनरष्टाक्षरं सुधीः ।
प्रणवं च जपेद् विष्णुं ध्यायन् उत्तमरूपिणम् ॥११५ ॥
अर्थ - आवाहिसुवाग आत्वाऽहार्षसूक्त (ऋ 10/173)- वन्नू, ‘घर्मा समन्ता त्रिवृतं व्यापतुः’ इत्यादि घर्मसूक्तवन्नू (10/-114), ‘अतो देवा अवन्तु नो यतो विष्णुर्विचक्रमे’ ऎम्ब विष्णुसूक्तवन्नू (1/154) ‘विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतो मुखो’ इत्यादि विश्वकर्म सूक्तवन्नू (10/81), ‘सहस्रशीर्षा पुरुषः’ इत्यादि पुरुषसूक्तवन्नू (10/90) जपिसुत्ता, सर्वदेवोत्तम- नाद विष्णुवन्नु प्रतिमॆयल्लि चिन्तिसुत्ता, प्रतिष्ठापिसबे- कागिरुव मूर्तिय मन्त्रवन्नू, मूलमन्त्रवन्नू, ॐकारवन्नू जपिसबेकु. इदरिन्दागि प्रतिमॆयल्लि विशेषसन्निधानवुण्टागुत्तदॆ.
कलशाभिषेकक्रम
ततस्तु कलशैः बाह्यक्रमेणैव जनार्दनम् ।
स्नापयेद् उक्तमन्त्रैस्तु मध्यमं प्रणवेन तु ॥ ११६ ॥
अष्टार्णेन निजेनापि तथा पुरुषसूक्ततः ।
आवाहनं च स्नपनं पञ्चगव्यस्य मध्यवत् ।
पूर्वाद्युत्तरपर्यन्तः कलशक्रम उच्यते ॥११७ ॥
अर्थ - पीठदल्लि देवताप्रतिमॆयन्नु इट्टु सूक्त, मन्त्र जपानन्तर आवाहितकलशगळन्नु मण्डलद हॊरभागदिन्द प्रारम्भिसि क्रमवागि तॆगॆदु पुरुषसूक्त, आत्वाहार्ष, घर्मसूक्त, विष्णुसूक्त, हिरण्यगर्भसूक्त, मूलमन्त्र, प्रणवादिगळिन्द प्रतिमॆयन्नु अभिषेकिसबेकु. मण्डलद पञ्चकमलदळगळल्लि आवाहितवागिरुव कलशगळल्लि पूर्वादिदिक्किनिन्दा रम्भिसि उत्तरदिक्किनल्लिरुव कलशपर्यन्त हॊरगिनिन्द तॆगॆदु अभिषेकिसि, नन्तर मध्यद कलशवन्नु तॆगॆदु अभिषेकिसबेकु. हागॆये पूर्वदळद कलशगळन्नु पूर्ण तॆगॆदु अभिषेकिसिद नन्तर दक्षिणदिक्किन कलश- गळन्नु पूर्वादिक्रमदिन्द तॆगॆदु अभिषेकिसबेकु. नन्तर पश्चिम, कडॆगॆ उत्तरदिक्किन कलशगळन्नु बाह्यादि क्रमदिन्द तॆगॆदु अभिषेकिसबेकु34.
पञ्चगव्यकलशदल्लि आवाहनॆ हागू अभिषेकक्कॆ मन्त्र- गळन्नु मध्यद कलशदन्तॆये नडॆसबेकु35. प्रतिदिक्कि- नल्लियू ऒन्दु कमलद कलशगळन्नु पूर्वदिक्किनिन्दा- रम्भिसि उत्तरदवरॆगू तॆगॆदु अभिषेकिसबेकु. हीगॆ पूर्व दिक्किन कमलद ऐदु कलशगळन्नु तॆगॆदु अभिषेकवाद मेलॆ दक्षिणदिक्किनल्लिरुव कमलद कलशगळन्नु तॆगॆय- बेकु.
प्रतिमापूजॆ, बलिदान, गुरुदक्षिणा
जप्त्वा पुनश्च तन्मन्त्रान् पूजयेच्च विधानतः ।
द्वारलोकपतिभ्यश्च बलिं दत्वा यथाक्रमम् ॥११८ ॥
<dg 27/>
वस्त्ररत्नहिरण्याद्यैरलङ्कृत्य विभूतितः ।
गुरवे दक्षिणां दद्यात्कोटिं लक्षं सहस्रकम् ॥ ११९ ॥
शतमर्ध० तदर्धं वा निःस्वो भक्त्या क्षमापयेत् ।
तदर्धमृत्विजां चैव तदर्ध० पारणाकृताम् ॥ १२० ॥
अर्थ - कलशगळिन्द अभिषेकवाद मेलॆ हिन्दॆ हेळिद आत्वाहार्षादि मन्त्रगळन्नु पुनः पुनः पठिसुत्तिरबेकु. हागू प्रथमाध्यायदल्लि हेळिद पूजाविधानदिन्द प्रतिमॆयन्नु पूजिसबेकु. नन्तर द्वारपालकरिगू हागू इन्द्रादि दिगधिपतिगळिगू तारतम्यानुसारवागि नैवेद्योपहारगळन्नु अर्पिसबेकु36.
बल्यादि कार्यक्रम मुगिदमेलॆ गुरुगळिगॆ दक्षिणॆयन्नु नीडबेकु.
गुरुवन्नु कूडिसि वस्त्र, रत्न, हिरण्यादिगळिन्द अलङ्करिसि गुरुविगॆ दक्षिणावन्नु तन्न ऐश्वर्यक्कॆ तक्कन्तॆ नीडबेकु. कोटिनाण्यगळन्नागली, लक्ष नाण्यगळन्नागली, साविर- नाण्यगळन्नागली, नूरु नाण्यगळन्नागली, अथवा ऐवत्तु नाण्यगळन्नागली नीडबेकु. बडवनागिद्दु मेलॆ हेळिदष्टु नीडलु अशक्तनादरॆ भक्तियिन्द गुरुगळन्नु क्षमॆ याचिसिदरू पूर्णफल बन्दे बरुत्तदॆ. इन्नु इतर ऋत्विक्कुगळिगॆ प्रधानाचार्यरिगॆ नीडिद दक्षिणॆय अर्धदष्टु नीडबेकु. अदर अर्धभागदष्टु वेदादि पारायण माडिदवरिगू, मन्त्रादि जप माडिदवरिगू नीडबेकु.37.
<dg 28/>
आश्वभ्यः श्वपाकेभ्यो दद्यादन्नं समस्तशः ।
पुरस्तात् परतश्चैव सप्तरात्रं निरन्तरम् ॥ १२१ ॥
अर्थ - उत्सवादि दिनगळल्लि ऎल्ला जातिय जनरिगू, पशुपक्षिगळिगू
अन्नसन्तर्पणॆ माडबेकु. इदु नायियिन्दारम्भिसि नायि तिन्नुववरवरॆगू नडॆयबेकु. ई अन्नदान प्रतिष्ठॆय मॊदलु एळुदिनगळु, प्रतिष्ठॆयाद मेलॆ एळु दिनगळु नडॆयबेकु38
अभ्यागतपूजॆ
सुवर्णवस्त्ररत्नाद्यैः आगताभ्यागतानपि ।
पूजयेत् शक्तितो भक्त्या प्रीयतां भगवानिति॥ १२२ ॥
अर्थ - प्रतिष्ठादि उत्सवगळल्लि बन्द अतिथिअभ्यागतरन्नु सुवर्ण, वस्त्र, रत्नादिगळिन्द तन्न शक्त्यानुसारवागि उपचरिसबेकु. ई ऎल्ला रीतिय दानादिगळल्लियू अहङ्कारवन्नु हॊन्ददॆ ‘भगवन्तनु ई अन्नदानादिगळिन्द प्रीतनागलि’ ऎम्ब भक्तिभावदिन्द कूडिरबेकु39.
उत्सवविधान
गीतनृत्यैश्च वाद्यैश्च पुराणैरितिहासकैः ।
सूक्तैः मङ्गलघोषैश्च वैदिकैः दिनसप्तकम् ॥ १२३ ॥
अवभृथस्नान
नयेत् ततो महाराजविभूत्याऽवभृथं सुधीः ।
<dg 29/>
कारयेद् देवदेवस्य स्वाध्यायैः गीतनृत्तकैः ॥ १२४ ॥
महानदीसङ्गमे तु तीर्थे वातिप्रशस्तके ।
स्नापयेत् पूर्ववन्मन्त्रैः पुंसूक्तान्तैः स्मरन् हरिम् ॥ १२५ ॥
अर्थ - प्रतिष्ठॆयाद नन्तरवू एळु दिनगळल्लि गान, नर्तन, वाद्यघोष, वेदपुराण, इतिहासादिगळ पठन, वाचन, सूक्तपारायण, ऋगादिवेदगळ मङ्गळध्वनि- गळिन्द महोत्सववन्नु आचरिसबेकु. सप्ताह कळॆद नन्तर छत्र, चामर मॊदलाद राजोपचार, गान, नर्तनादिगळिन्द महानदिगळु, सङ्गमस्थानादिगळ समीप होगि पुरुषसूक्तादि वेदमन्त्रगळन्नु पठिसुत्ता भगवन्तन उत्सवमूर्तिगॆ अवभृथस्नान40 माडिसबेकु.
<dg 30/>
ततः पूर्ववदागत्य प्रवेश पुरुषोत्तमम् ।
पूजयित्वाविधानेन दत्वा दानानि शक्तितः ॥ १२६ ॥
गुरुं च भक्त्या सम्पूज्य स्वीकुर्याद् आशिषस्ततः ।
अर्थ - अवभृथस्नानानन्तर हिन्दिनन्तॆ राजोपचार गळिन्द भगवन्तनन्नु गर्भगुडिगॆ करॆतन्दु पीठदल्लि कुळ्ळिरिसबेकु. नन्तर षोडशोपचारपूजॆयन्नु माडबेकु. अवभृथाङ्गवागि यथाशक्ति ब्राह्मणरन्नु दक्षिणादिगळिन्द सन्तोषपडिसबेकु. आचार्यनन्नु
वस्त्रादिगळिन्द पूजिसि, यजमाननु अवरिन्द आशीर्वाद पडॆयबेकु41.
नैवेद्यद प्रमाण
शतप्रस्थादनूनं तु नैवेद्यं पायसोत्तरम् ॥ १२७ ॥
दिनेष्वेतेषु दातव्यं सघृतं ससितादिकम् ।
पश्चादपि यथाशक्ति पूजा कार्या हरेः सदा ॥ १२८ ॥
अर्थ - प्रतिष्ठादि उत्सवदिवसगळल्लि नूरु मन्दि ब्राह्मणरु हॊट्टॆ तुम्ब तिन्नुवष्टु ऎन्दरॆ नूरु प्रस्थक्कॆ कम्मि इल्लदन्तॆ नैवेद्ववन्नु, पायस, तुप्प, सक्करॆ, जेनुतुप्पगळॊन्दिगॆ श्रीहरिगॆ निवेदिसबेकु. उत्सव मुगिद नन्तरवू प्रतिदिनवू शक्त्यानुसारवागि श्रीहरिगॆ पूजा,नैवेद्यादिगळु नडॆयुवन्तॆ व्यवस्थॆ माडबेकु. 42.
जीर्णोद्धारविधि
जीर्णालयोद्धृतौ चैव तत्त्वमन्त्रान् स्वकं तथा ।
प्रतिलोमेन जप्त्वैव मूर्तौ सङ्कोचयेद्धरिम् ॥ १२९ ॥
अर्थ - जीर्णवाद देवालयवन्नु पुनः कट्टिसुव सन्दर्भदल्लि, प्रतिमॆयल्लियू, गर्भगृहादि मण्टप मॊदलादवुगळल्लि सन्निहितनाद भगवन्तनन्नु तत्त्व- देवतामन्त्र हागू आयाय मूर्तिमन्त्रगळन्नु प्रतिष्ठाक्रमक्किन्त व्युत्क्रमवागि जपिसबेकु. हागू भगवन्तनन्नु केवल
प्रतिमॆयल्लिये सन्निहितनागिरुवन्तॆ प्रार्थिसबेकु 43
नूतनदेवालय
उक्तेनैव विधानेन तदर्धविभवैः सुधीः ।
पादमात्रैरपि हरिं स्नापयित्वा यथोदितम् ॥ १३०॥
अर्थ - ज्ञानियु हिन्दॆ हेळिद विधियिन्द कलशादि- गळन्नु इट्टु प्रतिष्ठाकालदल्लि व्ययमाडबहुदाद (वैभवद?) अर्ध अथवा कालुभागदष्टु उपचार- गळिन्दागली शास्त्रोक्तप्रकार अभिषेकादिगळन्नु माडि देवालयनिर्माणवागुववरॆगू अन्यत्र स्थापिसि पूजादिगळन्नु अर्पिसुत्तिरबेकु.
उत्सवविधि
एतेनैव विधानेन कृत्वा देवालयं पुनः ।
स्नापयेत् पुण्डरीकाक्षं द्विगुणेन प्रवाहणात् ॥१३१॥
विभवेनानुलोमेन जपेन्मन्त्रान् पुनस्तथा ।
आराधयेज्जगन्नाथं ध्यायन् भक्त्या यथोदितम् ॥१३२ ॥
यात्राऽपि पूर्ववत् तत्राप्युत्सवेषु च सर्वशः ।
कलशोक्तविधानेन पूजा बलिहृतिस्तथा ॥ १३३ ॥
उत्सवेषु सदा कार्या कलशश्चोत्सवादनु ।
यात्रा स्नानं च कर्तव्यं सम्यगुक्तविधानतः ॥ १३४ ॥
अर्थ- नन्तर हिन्दॆ हेळिद क्रमदन्तॆ देवालय निर्मिसि भगवन्तनन्नु प्रतिष्ठापिसि, प्रतिमोद्धारकालदल्लि माडिद वैभवक्किन्त ऎरडु पट्टु वैभवदिन्द हवन होमादिगळन्नु माडबेकु. तत्वदेवता तत्तन्मूर्ति मन्त्रगळन्नु प्रथमाध्यायदल्लि निरूपिसिदन्तॆ अनुलोमवागि (सृष्टिक्रम) जपिसि, प्रतिष्ठॆय कालद कलशस्थापनादिगळन्नु माडि भक्तियिन्द पूजिसबेकु.
इदे रीति वार्षिकउत्सव44 माडुवागलू कलश स्थापनॆ, होमादिगळु पूजॆ, पार्षदरिगॆ बलिप्रदान, कडॆयल्लि अवभृथ, ब्राह्मण भोजनादिगळु नडॆयबेकु.
<dg 32/>
सम्प्रोक्षणविधि
चोरचण्डालपतितश्वोदक्यादिप्रवेशने ।
शवाद्युपहतौ चैव पूजाविच्छेदने तथा ॥ १३५ ॥
स्नपनोक्तेन मार्गेण प्रायश्चित्तविधिः स्मृतः ।
अर्थ - कळ्ळरु, चण्डालरु, पतितरु, पापिगळु, नायि, बॆक्कु, कत्तॆ मॊदलाद प्राणिगळु, रजस्वलॆयराद स्त्रीयरु, देवालयप्रवेश माडिदरॆ आग सम्प्रोक्षण विधियिन्द शुद्धि माडबेकु. हागॆये शवादिगळिन्द देवालयद परिसर मलिनवादागलू45 सम्प्रोक्षण विहितवागिदॆ. विधिसहितवाद पूजादिगळु नडॆयदे होदागलू हिन्दॆ हेळिद क्रमदल्लि कलशस्थापना- पूर्वकवागि पुनः सन्न्यासिगळिन्द अभिषेक माडिसिदरॆ शुद्धवागि सान्निध्यवुण्टागुत्तदॆ.
विष्णुगायत्री
सर्वत्र विष्णुगायत्र्या होमः स्यादयुतावरः ॥ १३६॥
नावाव्याद्यभिधानानु विद्महे धीमहे तथा ।
प्रचोदयात् तृतीयाधो तन्नो गायत्रिनामिका ॥१३७ ॥
अर्थ - जीर्णोद्धार, हागू सम्प्रोक्षणादिकालगळल्लि विष्णुगायत्रियिन्द हत्तु साविर आहुतिगॆ कडिमॆ इल्लदन्तॆ होमवागबेकु. विष्णुगायत्री ऎन्दरॆ नारायणाय, वासुदेवाय, विष्णु ऎम्ब नामगळ अनन्तर क्रमवागि ‘विद्महे’ ‘धीमहि’ ऎम्ब पदगळन्नु, विष्णु ऎम्ब पदद आदि हागू अन्त्यगळल्लि क्रमवागि ‘तन्नो’ ऎम्ब पद हागू ‘प्रचोदयात्’ ऎम्ब पद- गळन्नु सेरिसिदरॆ विष्णुगायत्रियागुत्तदॆ.
दुर्गादिदेवता प्रतिष्ठॆ
दुर्गाशिवस्कन्दसूर्यविनायकमुखानपि ।
स्थापयेद् उक्तमार्गेण तत्तन्मन्त्रैः स्मरन् हरिम् ॥ १३८ ॥
अर्थ - दुर्गॆ, शिव, स्कन्द, सूर्य, विनायकादि इतर देवतॆगळन्नु प्रतिष्ठाविधानदल्लि हेळिद क्रमदन्तॆये प्रतिष्ठितबेकु. हागू आयायदेवतॆगळ ध्यान हागू मन्त्रगळिन्द हागू आयाय देवतॆगळल्लि नियामक- नागिरुव श्रीहरिय मन्त्रगळिन्दलू, मूलमन्त्रगळिन्द श्रीहरियन्ने स्मरिसुत्ता प्रतिष्ठापिसबेकु.
गोलकद्वितयं विष्णोः त्रितयं वाऽपि कीर्तितम् ।
अन्यदेवप्रतिष्ठासु तदन्तः चिन्तयेद्धरिम् ॥ १३९ ॥
अर्थ - भगवन्तन प्रतिमॆयन्नु स्थापिसुवाग ऎदुरि- गिरुव प्रतिमॆ ऒन्दु अधिष्ठान(गोलक), अदरॊळगॆ तेजोमय मुख्यप्राण प्रतिमॆ ऎन्दु ऎरडु गोलक- गळन्नु हेगॆ ध्यानिसबेको हागॆये इतर देवताप्रतिमॆ गळन्नु स्थापिसुवागलू काणुव प्रतिमॆ ऒन्दु गोलक, अदरॊळगॆ रुद्रादिदेवतॆगळू अदरॊळगॆ तेजोमय मुख्यप्राण हीगॆ मूरु गोलकगळन्नु चिन्तिसि अदरॊ- ळगॆ सन्निहितनाद भगवन्तनन्नु ध्यानिसबेकु46
<dg 33/>
विष्णुस्मृतिविहीना तु पूजा स्यादासुरी तथा ।
गृह्णन्ति देवताः नैतां ततः स्याद् देशविप्लवः ।
व्याधिजोरादिभिः तस्माद् अन्तर्ध्येयो हरिः सदा ॥ १४० ॥
अर्थ - विष्णुविन सान्निध्यचिन्तनॆ इल्लदॆ पूजिसिदरॆ इदॊन्दु दैत्यरु माडुव पूजॆयन्तागि देवतॆगळु इदन्नु स्वीकरिसुवुदिल्ल. इदरिन्द रोगरुजिनगळु, कळ्ळकाकर भय, अतिवृष्टि-अनावृष्टिगळु उण्टागि देशवे तल्लणिसुवन्तागुत्तदॆ. आद्दरिन्द अन्तर्नियामक -नन्नु ध्यानिसले बेकु.
विष्णुस्मरणॆरहितवादद्दु असुरपूजॆ
विष्णुभक्तिविहीनस्य गतिः स्यान्न शुभा क्वचित् ।
भक्तस्याप्यन्यदेवेषु तस्माद्ध्येयो हरिः सदा ॥ १४१ ॥
संस्मृतो भगवान् विष्णुः सर्वमङ्गलमङ्गलः ।
समस्ताभीष्टदायी स्यात्तेन ध्येयोऽखिलैः जनैः ॥ १४२ ॥
अर्थ - विष्णुभक्ति इल्लदॆ अन्यदेवतॆगळल्लि ऎष्टे भक्ति- यन्नु माडिदरू अदरिन्द सद्गति इल्ल. अष्टे अल्लदॆ नरकादि अनर्थवू उण्टागुत्तदॆ. परममङ्गळस्वरूपनाद भगवन्तनन्नु ध्यानिसिदरॆ करुणाळुवाद अवनु नम्म अनिष्टगळन्नॆल्ल परिहरिसि समस्ताभीष्टगळन्नु वर्षिसुत्तानॆ.
तत्त्व- तत्त्वदेवतॆगळु
पुरुषोऽव्यक्तं च महानहङ्कारो मनस्तथा ।
दशेन्द्रियाणि शब्दाद्या भूतेताः पञ्चविंशतिः ॥ १४३ ॥
तत्त्वाख्याः कालमाये च नियतिर्मतिरेव च ।
विद्या कला प्रवृतिश्च द्वात्रिंशत् तत्त्व सङ्ग्रहः ॥ १४४ ॥
स्फूर्तिः संवित् प्रतिष्ठा च शक्तिरित्यपराणि च ।
अर्थ- तत्वगळु पुरुष, अव्यक्त, महत्तत्व, अहङ्कारतत्व, मनस्तत्व, हत्तु इन्द्रियगळु, शब्दादि ऐदु तन्मात्रॆगळु, पञ्चभूतगळु. हीगॆ इप्पत्तैदु तत्वगळु.
ई इप्पत्तैदु तत्वगळॊन्दिगॆ काल, माया, नियति, मति, विद्यॆ, कला, प्रवृत्तिगळन्नु सेरिसिदरॆ मुवत्तॆरडु तत्वगळा- गुत्तवॆ. स्फूर्ति, संवित्, प्रतिष्ठॆ, शक्तिगळॆम्ब बेरॆ नाल्कु तत्वगळन्नु सेरिसिदरॆ मुव्वत्तारु तत्वगळागुत्तवॆ.47
<dg 34/>
इप्पत्तारॆन्दु, इप्पत्तेळॆन्दू हेळिरुत्तारॆ. इवॆल्लवू विवक्षाभेददिन्द हेळिद्दॆन्दु तिळियबेकु. अभिमानि- देवतॆगळ विवक्षॆ माडदॆ प्रकृत्यादि जडतत्वगळ विवक्षॆ- यिद्दाग शब्दादि २३ + जडप्रकृति + अबिमानिचेतन- समूह + महाविष्णु : २६तत्वगळु. इप्पत्तमूरु तत्वगळु + अभिमानिगळु + जीव + प्रकृत्यभिमानिनियाद लक्ष्मी+ नारायण = २७.
प्रकृतिस्तु चतुर्विंशा पञ्चविंशो हरिः स्वयम् ।
यदा जडांशस्वीकारो जीवः तत्पञ्चविंशकः ॥ भाग.ता. 3/7/2
महालक्ष्मीस्वरूपाणि ह्येकादश विदो विदुः ।
विष्णोरपि हि रूपाणि तन्नाम्नैकादशैव तु ॥ १४५ ॥
अर्थ - ई हन्नॊन्दु तत्वगळू, अदे हॆसरिनिन्द करॆयल्पडुव महालक्ष्मिय हन्नॊन्दु रूपगळिन्द नियमिसल्पट्टिवॆ. हागॆये तत्व हागू तत्वाभिमानि लक्ष्मीदेवियन्नू नियमिसुव भगवन्तन हन्नॊन्दु रूपगळू बेरॆ इवॆ ऎन्दु ज्ञानिगळ मत.
तत्वदेवतास्वरूप
प्रधानोपमवर्णानि द्विभुजान्यशेषतः ।
कृताञ्जलिपुटान्येव प्रधानं तं हरिं प्रति ॥ १४६ ॥
अर्थ - पुरुषादितत्वाभिमानिदेवतॆगळादरो मूल- रूपदन्तॆ उदयिसुत्तिरुव सूर्यनन्तॆ प्रकाशमान- रागिद्दु, ऎरडु भुजगळन्नु हॊन्दिरुत्तारॆ. सर्वोत्तम नाद श्रीहरिगॆ अभिमुखवागि निन्तु कैजोडिसि निन्तिरु- त्तारॆ.
सर्वाण्येतानि तत्त्वानि ब्रह्मातु पुरुषः स्मृतः ।
महांश्चाव्यक्तनाम्नी तु ब्रह्माणी सम्प्रकीर्तिता ॥ १४७ ॥
एवं वायुरपि ज्ञेयो भारती चापि तत् त्रयम् ।
रुद्रोऽहङ्कार उद्दिष्टः स्कन्देन्द्रौ मन उच्यते ॥ १४८ ॥
अहङ्कारः शेषवीन्द्रावपि विद्वद्भिरीरितौ ।
अर्थ - जीवतत्व हागू महत्तत्वगळगॆ चतुर्मुख- ब्रह्मनु अभिमानि देवतॆयु, सरस्वतियु अव्यक्ततत्वद अवान्तर अभिमानियु. ई तत्वगळिगॆ ब्रह्म-सरस्वति- यरन्तॆ वायुभारतीदेवियरू अभिमानिगळु. रुद्र शेष गरुडरु अहङ्कारतत्वक्कू, इन्द्रकामरु मनस्सिगू अभिमानिगळु.
दिग्वायुसूनुसूर्याश्च वरुणश्चाश्चिनावपि ॥ १४९ ॥
वह्निदक्षौ इन्द्रसूनुः मित्रश्चैव मनुस्तथा ।
इन्द्रियाख्याः शब्दनामा बृहस्पतिरुदाहृतः ॥ १५० ॥
अन्ये तु सूनवो वायो रुद्रस्यापि प्रकीर्तिताः ।
एतेषु भगवान् विष्णुः प्रधानतनुरेव तु ॥ १५१ ॥
अर्थ - दिगभिमानिगळागिद्दु दिग्देवतॆगळॆनिसिद मित्र, यम, कुबेर, वरुण, चन्द्ररु श्रोतेन्द्रियक्कॆ अभिमानिगळागिद्दारॆ. वायुविन पुत्रनाद प्राणनु त्वगभिमानियु. सूर्यनु चक्षुरभिमानियु, वरुणनु जिह्वेन्द्रियक्कॆ अभिमानियु, अश्विनीदेवतॆ- गळु घ्राणेन्द्रियक्कॆ अभिमानिगळु, वागिन्द्रियाभिमानि अग्नियु, पाणिगॆ इन्द्रपुत्रनाद जयन्तनु, पायुविगॆ मित्र हागू यम, निर्ऋतिगळु अभिमानिगळु, स्वायम्भुव मनु, दक्षप्रजापतिगळु गुह्येन्द्रियक्कॆ अभिमानिगळु. गणपति आकाशक्कू, प्रवहवायु भूत- वायुविगू, तेजस्सिगॆ वह्नियू, जलक्कॆ वरुणनू, पृथिविगॆ शनैश्चर धरादेवियरू अभिमानिगळु. शब्द स्पर्श रूप रस गन्धगळिगॆ क्रमवागि प्राणापानव्यानो- दानसमानरु मत्तु रुद्रपुत्रराद प्राणापानादिगळू अभिमानिगळागिरुवरु. पुरुष मॊदलाद तत्वगळिगू सर्वोत्तमनाद भगवन्तने अन्तर्नियामकनागिरु- वनॆन्दु चिन्तिसबेकु.
तत्वन्यासक्रम
ध्येयः परात्मनोर्मध्ये तत्त्वनाम तदर्थयोः ।
जपे न्यासे नमोऽन्तस्तु स्वाहान्तो होमकर्मणि ॥१५२ ॥
अर्थ - भगवद्वाचकगळाद पर मत्तु आत्मशब्दगळ मध्य- दल्लि तत्ववाचकगळाद पुरुष मॊदलाद पदगळन्नू, आत्मशब्दद नन्तर जप मत्तु न्यास माडिकॊळ्ळुवाग ‘नमः’ शब्दवन्नु हेळि, ‘पराय पुरुषात्मने नमः’, ‘पराय अव्यक्तात्मने नमः’ इत्यादियागि हेळबेकु. तत्वगळ होमदल्लादरो पराय पुरुषात्मने स्वाहा, पराय अव्यक्तात्मने स्वाहा इत्यादियागि हेळबेकु48
तत्वन्यासविधगळु
त्रिचतुः षट् दशावृत्तिरेतेषां तु हुतादिके।
न्यासोऽङ्गुलीषूरुबाहुमध्येषु व्युत्क्रमे स्मृतः ।
क्रमे विपर्ययेणात्र शाक्त्यादित्वं प्रकीर्तितम् ॥ १५३ ॥
अर्थ - ई तत्वमन्त्रगळ होम, जप, न्यासादिगळल्लि मूरु, नाल्कु, आरु, हत्तु बारि तत्वमन्त्रगळन्नु आवृत्ति माडबेकु. इन्नु तत्वगळ स्थानगळु हीगिवॆ. इप्पत्तु बॆरळु गळु, ऎरडु तॊडॆगळु, ऎरडु तोळुगळु, हृदय हीगॆ क्रमवागि संहारक्रमदल्लि अङ्गन्यासगळु. सृष्टिक्रम- न्यासदल्लि हृदयदिन्द आरम्भिसि ऎडगालिन किरुबॆरळिन वरॆगू न्यास माडबेकु49
<dg 35/>
तत्वन्यासवु सृष्टिन्यास, संहारन्यासवॆन्दु ऎरडु विध. प्रकृतियिन्दारम्भिसि तावु सृष्टियाद क्रमदल्लिये चिन्तनॆ माडिदरॆ सृष्टिन्यास, लयवागुव क्रमदल्लि चिन्तिसिदरॆ लयन्यास.
ॐ पराय शक्तात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय प्रतिष्ठात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय संविदात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय स्फूर्त्यात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय प्रवृत्यात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय कलात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय विद्यात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः।
ॐ पराय मत्यात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः।
ॐ पराय नियत्यात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय मायात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः ।
ॐ पराय कालात्मने श्री लक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः।
ॐ पराय पुरुषात्मने ब्रह्मवायुभ्यां नमः ।
(ई मेलिन मन्त्रगळिन्द हृदयदल्लि मालाकारवागि कैयल्लि तुळसिदळ हिडिदु न्यास माडबेकु)
ॐ पराय अव्यक्तात्मने ब्रह्माणी भारतीभ्यां नमः (बलभुज)
ॐ पराय महदात्मने ब्रह्मवायुभ्यां नमः (ऎडभुज)
ॐ पराय अहङ्कारात्मने गरुडशेषरुद्रेभ्यो नमः। (बलतॊडॆ)
ॐ पराय मन आत्मने स्कन्देन्द्राभ्यां नमः (ऎडतॊडॆ)
ॐ पराय श्रोत्रात्मने दिग्देवताभ्यो नमः । (बलगै हॆब्बॆरळु)
ॐ पराय त्वगात्मने प्राणाय नमः । (बलगैतॊर- बॆरळु)
ॐ पराय चक्षुरात्मने सूर्याय नमः (बलगै मध्यबॆरळु)
ॐ पराय जिह्वात्मने वरुणाय नमः । (बलगै अनामिकाबॆरळु)
ॐ पराय घ्राणात्मने अश्विब्यां नमः (बलगैकिरु बॆरळु )
ॐ पराय वागात्मने वह्नये नमः (ऎडगै हॆब्बॆरळु)
ॐ पराय पाण्यात्मने दिक्षाय नमः (ऎडगैतॊर- बॆरळु)
ॐ पराय पादात्मने जयन्ताय नमः। (ऎडगै मध्य बॆरळु)
ॐ पराय पाश्वात्मने मित्राय नमः । (ऎडगै अनामिका बॆरळु)
ऋषिच्छन्दोदेवताङ्गध्यानानुक्तौ प्रधानवत् ।
ज्ञेया मन्त्राः समस्तास्ते पृथङ्मोक्षादिदायकाः ॥ १५४ ॥
ॐ पराय उपस्थात्मने मनवे नमः (ऎडगैकिरुबॆरळु) ॐ पराय शब्दातने बृहस्पति प्राणाभ्यां नमः । (बलपादद हॆब्बॆरळु) ॐ पराय स्पर्शात्मने अपानाय नमः । (बलपादद तोरबॆरळु) ॐ पराय रूपात्मने व्यानाय नमः । (बलपादद मध्यद बॆरळु) ॐ पराय रसात्मने उदानाय नमः । (बलपादद बॆरळु) ॐ पराय गन्धात्मने समानाय नमः ।(बलपादद किरुबॆरळु) ॐ पराय आकाशात्मने महागणपतॆये नमः । (ऎडपादद हॆब्बॆरळु) ॐ पराय वाय्वात्मने प्रवह वायवे नमः । (ऎडपादद ऎरडनॆबॆरळु) ॐ पराय तेज आत्मने वह्नये नमः (ऎडपादद मध्यबॆरळु) ॐ पराय अबातने वरुणाय नमः (ऎडपादद नाल्कनॆबॆरळु) ॐ पराय पृथिव्यात्मने शनैश्चरधराभ्यां नमः । (ऎडपादद किरुबॆरळु) इदु सृष्टिन्यास. इदरल्लि महदादि तत्वगळिन्दारम्भिसि पृथिवियवरॆगू इरुवुदु तत्वन्यासवु. बलगैय हॆब्बॆरळिनिन्दारम्भिसि किरुबॆरळुगळवरॆगू न्यासविरुत्तदॆ. संहारन्यासदल्लि ऎडगालिन किरुबॆरळिनिन्दारम्भिसि ‘पराय पृथिव्यात्मने शनैश्चरधराभ्यां नमः’ ऎम्बल्लिन्द प्रारम्भवागि पञ्चभूतगळु, बलगालिन किरुबॆरळिनिन्द शब्दादितन्मात्रॆगळु, ऎडगैय किरुबॆरळि- निन्दारम्भिसि ऐदु ज्ञानेन्द्रियगळु, बलगै किरुबॆरळि- निन्द पञ्चकर्मेन्द्रियगळु, ऎडतॊडॆयल्लि मनस्तत्व, बलतॊडॆयल्लि अहङ्कार, ऎडतोळु महत्तत्व, बलतोळु अव्यक्ततत्व. शक्त्यादिगळु हिन्दिनन्तॆये मालाकारवागि न्यासवु. इदु संहारन्यास. कलाकर्षणॆ हागू पूजानन्तरसन्निधानवन्नु हिन्दक्कॆ पडॆयलु संहारक्रमवु. पूजाकालदल्लि तत्वन्यास माडि सङ्कल्प माडि पीठपूजॆयाद मेलॆ सृष्टिक्रम दिन्द इन्नॊन्दु बारि न्यास. पूजॆ मुगिद मेलॆ संहारक्रमदिन्द पुनः तत्वन्यास. मठगळल्लि संस्थान पूजॆयल्लि ई क्रमवन्नु नोडबहुदु. हीगॆ मूरु- बारि न्यासवु. स्थितिन्यास - अर्धभाग क्रमवागियू, अर्धभाग व्युत्क्रमवागियू न्यास माडिदरॆ स्थितिन्यास. आदौ मूर्धानमारभ्य वदनावधिकश्चयः । पादादि हृदयान्तश्च स्थितिरेव प्रकीर्तिताः ॥ अर्थ - याव मन्त्रगळल्लि ऋषि, छन्दस्सु, देवतॆ, अङ्गन्यास, ध्यानगळन्नु हेळिल्लवो, अन्तह मन्त्रगळल्लि प्रधानमन्त्रवॆनिसिद प्रणव मन्त्रक्कॆ हेळिद ऋषि, छन्दस्सु, देवतॆगळन्नु इल्लियू तिळियबेकु.50
ई तत्वन्यासमन्त्रगळु प्रत्येकवागियू मोक्षादि- पुरुषार्थगळन्नु नीडलु समर्थवागिवॆ.
तन्त्रमार्गास्तु हरिणा ह्यसङ्ख्या- कीर्तिता अपि।
तेष्वयं सुगमो मार्गः सफलश्चानुतिष्ठताम् ॥ १५५ ॥
यावतो ह्यननुष्ठाने कर्मपूर्तिः न विद्यते ।
तावत् समस्तं कथितं अस्मिन् तन्त्रे यथाविधि ॥ १५६ ॥
उपसंहार
प्रीयतेऽनेन मार्गेण पूजितो मुक्तिदो भवेत् ।
कामदश्च स्वभक्तानां भगवान् पुरुषोत्तमः ॥ १५७ ॥
॥ इति श्रीमदानन्दतीर्थभगवत्पादाचार्यप्रणीत- तन्त्रसारसङ्ग्रहे तृतीयोऽध्यायः सम्पूर्णः ॥
अर्थ - वस्तुतः श्रीहरिये पञ्चरात्रादि आगमगळल्लि भगवत्पूजॆ, मन्त्र, जप, होम, प्रतिमानिर्माण, आलय निर्माणादिगळन्नु बहुरीतियल्लि बित्तरिसिद्दानॆ. आदरॆ अवु बहळविधविरुवुदरिन्दलू, अत्यन्तविस्तृत- वागिरुवुदरिन्दलू, अल्पज्ञानादिगळुळ्ळ ईगिन पुरुष- रिगॆ दुर्बोधवागिरुवुदरिन्दलू, अवुगळन्नु आचरिसुवुदक्कॆ कठिणसाध्यवाद्दरिन्दलू अवुगळ सार- सङ्ग्रहवॆनिसिद नावु हेळिद ई तन्त्रमार्गवु अनायासवागि तिळियलिक्कू, अनुष्ठान माडुवुदक्कू सुलभवागिदॆ.
<dg 36/>
ऎष्टु कर्मगळन्नु माडदिद्दरॆ आ कर्मवु सफलवागु- वुदिल्लवो आ ऎल्ला कर्मगळन्नू ई तन्त्रसारसङ्ग्रह दल्लि आगमदल्लि हेळिद प्रकार सङ्ग्रहिसि हेळलागिदॆ.
ई तन्त्रसारसङ्ग्रहदल्लि हेळिदन्तॆ पूजितनाद भगवन्तनु भक्तरिगॆ प्रसन्ननागि समस्त इष्टार्थवन्नु नॆरॆगूडिसुवनु.
इल्लिगॆ तन्त्रसारसङ्ग्रहसटीकॆय कन्नडानुवाददल्लि मूरनॆय अध्यायवु मुगिदुदु.
-
विशेषांश - ‘पूज्यश्च भगवान् नित्यं’ ऎम्बुदागि विष्णुवन्नु पूजिस बेकॆन्दु तिळिसलायितु. अप्रबुद्धरू, अज्ञानिगळू आद नम्मन्तहवरिगॆ ‘प्रतिमापूजॆ’ विहितवागिदॆ. ‘प्रतिमासु अप्रबुद्धानाम्’ ऎन्दु हेळल्पट्टिदॆ. आदरॆ शास्त्रोक्तरीतियल्लि प्रतिष्ठॆ माडद हागू अग्नि………… आगद प्रतिमॆयन्नु पूजिसलु निषेधवू इदॆ. ‘अप्रतिष्ठितबिम्बस्य पूजनं सिद्धिहानिकृत्’ आदुदरिन्द आचार्यरु ई मूरनॆय अध्यायदल्लि प्रतिमालक्षण, प्रतिष्ठाविधान, प्रतिमानिर्माणविधि, प्रतिमास्थापनॆगागि देवालयनिर्माणविधि, जीर्ण- देवालयद उद्धारादिगळन्नु निरूपिसुत्तिद्दारॆ. प्रतिमॆयन्नु सुवर्ण, रजत, ताम्र मॊदलाद लोह गळिन्दलू; शिलॆ, मर, मण्णुगळिन्दलू माडिसबहुदु. (प्रतिमॆगागि बळसुव पदार्थक्कनुगुणवागि फलगळन्नू हेळलागिदॆ. तद्यथा?) सुवर्णप्रतिम – सर्वसम्पत्तन्नु नीडुत्तदॆ. रजतप्रतिमॆ- धन-पशु-विजय-विज्ञानगळन्नु नीडुत्तदॆ. ताम्रप्रतिमॆ – धर्म, बहुसौख्य वृद्धियन्नु नीडुत्तदॆ. शिलाप्रतिमॆ - खेदवन्नु परिहरिसुत्तदॆ. मरद प्रतिमॆ - तेजस्सन्नु वृद्धिमाडुत्तदॆ. मण्णिन प्रतिमॆ - निरन्तरशुभवन्नु नीडुत्तदॆ. हित्ताळॆय प्रतिमॆ - शत्रुनाशकवागिदॆ. ‘हिरण्मयी प्रतिकृतिः सर्वसम्पत्करी भवेत् ।
वित्तं पशूंश्च विजयं विज्ञानं राजती फलम् ॥ ताम्रा धर्म० वृद्धिं च करोति बहुसौख्यदा ।
खेदप्रदा शिलाजा तेजोदा दारुजा तथा ।
शुभा प्रोक्ता मृण्मयी च पैत्तली शत्रुनाशिनी ॥ ↩︎ -
कुळितिरुव प्रतिमॆगळु - व्यास, हयग्रीवादिगळु. ↩︎
-
विशेषांश- प्रतिमॆय अळतॆ ९६ अङ्गुलविरबेकु. इल्लि ९७ अङ्गुल बरुत्तदॆ. वस्तुतः इल्लि वृषणदिन्द गुदपर्यन्त इरुव उद्दगलगळु ऎरडूवरॆ अङ्गुल. प्रतिमॆय उद्दवन्नु ९६ ऎन्दु हेळिदाग इदरल्लि अगलवन्नु सेरिसलागदु. वृषणद अगल ऒन्दङ्गुलवन्नु सेरिसदे इद्दाग ९६ अङ्गुल बरुत्तदॆ. हीगागि तलॆयिन्दारम्भिसि वृषणपर्यन्त ४५ १/२ अङ्गुल वृषणद परिमाण ०४ अङ्गुल वृषणदिन्द पादाग्रदवरॆगू ४६ १/२ अङ्गुल ऒट्टु ९६ अङ्गुल ↩︎
-
विशेषांश ई श्लोकगळल्लि कालिन ऎत्तर, बॆरळुगळ उद्द हागू नखगळ उद्दवन्नु हेळुत्तिद्दारॆ. ↩︎
-
एको न विंशाङ्गुलं + पादोनैकाङ्गुलं च । उरो विस्तारलक्षणम् ↩︎
-
भुजाभ्यां सह सार्धकमित्य स्याभिप्रायमाह । द्वाभ्यां भुजाभ्यां सह उरसो माने कृते सति सार्धैकपादाष्टाविंशाङ्गुलं भवेत् - व.टी. विशेषांश-२९कालु अङ्गुलवॆन्दु इट्टुकॊण्डरॆ उरस्सिन ऐदुपट्टु देहविरुत्तदॆ ऎम्ब प्रमाणदन्तॆ ९८मुक्कालु आगुत्तदॆ. ९६ आगुवुदिल्ल. ऎदॆय विस्तार १९ ऎन्दु ऒप्पिदरॆ १९×५=९५ अङ्गुल. ९६ अङ्गुलवागु- वुदिल्ल. आदरू शरीरवु दशतालवॆन्दिरुव आचार्यरु ९५अङ्गुलगळन्नू ऒप्पिरुत्तारॆ. ऒन्दु तालवॆन्दरॆ ९-१/२ अङ्गुल ९५ अङ्गुलगळे आगुत्तवॆ. ↩︎
-
तदन्ते - बाहन्ते । सार्धाष्टाङ्गुलं ज्ञेयम् (व.टी.) ↩︎
-
अङ्गुलीभिः सहितः साङ्गुलः तलः अङ्गुलश्चेत्यु- भयं समम् । तलविस्तृतिश्च तद्वदेव । तलविस्तृतिः तलदैर्घ्यं चेति त्रयं पृथक् पृथक् सपाद-सार्ध चतुरङ्गुलमिति भाव- व.टी. ↩︎
-
सर्वाङ्गुलीनां क्रमात् पादन्यूनत्वं तत्परिणाहो भवेदिति भावः - व.टी. मेलिन तुटिगळु, नालिगॆ इवुगळु कॆम्पागिरबेकु. ↩︎
-
नखौ अङ्गुष्ठनखौ, पादोनैकाङ्गुलदीर्घौ - व.टी. ↩︎
-
विशेषांश - ‘अष्टांशक्रमोनकाः’ ऎम्बल्लि मध्यद बॆरळिन ऎडबलदल्लिरुव तर्जनि, अनामिकॆगळु अष्टांश हीनवॆन्दू ऒन्दु पक्ष- इदु विष्णुतीर्थर पक्ष. इन्नॊन्दु पक्ष - मध्यद बॆरळिन उगुरिगिन्तलू तर्जनिय उगुरु अष्टांश न्यूनवु, तर्जनियिन्द अनामिकॆय उगुरु अष्टांशन्यूनवु. अनामिकॆगिन्त किरुबॆरळिन उगुरु अष्टांशन्यूनवु – ऎम्बुदागि. वसुधेन्द्ररु विष्णुतीर्थ पक्षवन्नु वहिसिद्दारॆ. ‘मध्य- माङ्गुलिनखात् पवित्राङ्गुलिनखो अष्टांशोनः । तर्जनीनखस्यापि तद्वत् । ततो अष्टांशेन कनिष्ठिका- नखः इति भावः।- व.टी. ↩︎
-
विशेषांश - मेलुतुटियिन्द मूगिनवरॆगू ऒन्दु व्रीहि, मेलुतुटियिन्द अधरोष्ठपर्यन्त ऎरडु व्रीहि. ऒट्टु मूरुव्रीहिगळादवु. मूरु व्रीहिगळॆन्दरॆ ऒन्दङ्गुलवॆन्दर्थ. कॆळतुटिय अधोभाग- वादरो अर्धव्रीहियष्टु कडिमॆयाद ऒन्दङ्गुल ऎन्दरॆ ऎरडुवरॆ व्रीहिय मानदष्टु ऎन्दर्थ. ऒट्टु अर्धव्रीहि कडिमॆ मूरङ्गुलवायितु. आदरॆ मूगिन कॆळभागवन्नु मूरङ्गुलवॆन्दिद्दारॆ. ई अर्धव्रीहि- यन्नु मन्दस्मितवन्नु सूचिसुत्तदॆ ऎन्दु तिळियबेकु. हिन्दॆ हेळिद मूरङ्गुलदल्लि मन्दस्मितद ऎरडु तुटिगळ मध्यद भाग सेरिसि हेळिद्दारॆ. इल्लि अदन्नु बिट्टु हेळिद्दारष्टॆ. तत्रायं विशेषः - उत्तरोष्ठाद् ऊर्ध्वभागस्य अदरोष्ठस्य च एकाङ्गुलित्वम् । व्रीहित्रयस्य एकाङ्गुलत्वम् । दीर्घस्य कलमास्तिस्रः इति वक्ष्यति । अधरादधोभागस्य लवार्धैकाङ्गुलत्वम् । तथा अर्धव्रीहिन्यूनद्व्यङ्गुलत्वं सिद्ध्यति । अर्धव्रीहि मात्रं मन्दस्मितमुच्यत इति तात्पर्यमवगन्तव्यम्। - वसु.टी. ↩︎
-
लतॆयॆन्दरॆ किविय बळ्ळि. ‘कर्णपाली’ इदु किविय रन्ध्रद पक्कदल्लिरुव नीळवागिरुव ऎत्तरद भागवे कर्ण- लतॆ. अल्लिन्द ऒळगिन स्थळ ऎरडङ्गुलवादरॆ हॊरगिरुव स्थळ अर्धाङ्गुल. ऒट्टु ऎरडुवरॆ अङ्गुल. लताभ्यां कर्णछिद्रपूर्वापरभागाभ्यां सह द्व्यङ्गुलविस्तारः कीर्तितः- व.टी.
किविय बळ्ळियिन्द कूडि ऒळभागद अगल ऎरडङ्गुल- वॆन्दर्थ. प्रतिमा आभरणगळ विचार ↩︎ -
ऊर्ध्वदृष्टिं अधोदृष्टिं तिर्यग् दृष्टिं च वर्जयेत् । ऊर्ध्वदृष्ट्या वित्तनाशः ह्यधोदृष्ट्या कुलक्षयः ॥ तिर्यग्दृष्ट्या द्वयोर्नाशः तस्माद् ग्राह्या समेक्षणा ।-तिलक ↩︎
-
वस्तुतः अङ्कुरार्पणॆ, कलशप्रतिष्ठॆ,चतुर्दिक्कुगळल्लि होम, भगवन्तनन्नुद्देशिसि आज्याहुति; नन्तर बलिहरण ↩︎
-
विष्णुभूतगळु ऎण्टु – कुमुदः कुमुदाक्षश्च पुण्डरीकश्च वामनः । शङ्कुकर्ण- स्वर्णनेत्रः सुमुखः सुप्रतिष्ठितः ॥ ↩︎
-
तिरुमलदल्लि गर्भगुडिगॆ तगुलिकॊण्डे तिरुमा- मणि सभामण्टपविदॆ. हागू कल्याणोत्सवादिगळिगॆ प्रत्येकवाद कल्याणमण्टपवू इदॆ. रङ्गनाथ मण्टप प्रत्येकवादद्दु. गर्भगुडिगॆ तगुलिकॊण्डे इरुव सभा- मण्टपवन्नु अनन्तेश्वर देवालयदल्लि नोडबहुदु श्रीरङ्गनाथदेवालयवू इदे रीतियदु. साविरकम्ब- गळ मण्टप गर्भगुडिगॆ अण्टिकॊळ्ळदे प्रत्येकवागिये इदॆ. ↩︎
-
तिरुमल हागू रङ्गनाथदेवालयगळल्लि एळु प्राकारगळिवॆ. श्रीरङ्गदल्लि ‘सप्तप्राकारप्रदक्षिणॆ’ ऎम्ब सेवॆयन्नु भक्तरु सल्लिसुत्तारॆ. तिरुमल हागू श्रीरङ्ग देवालयगळ प्राकारगळु चतुरस्राकारवागिवॆ. अनन्तेश्वरदेवालयदल्लि ऒळगॆ ऒन्दु प्रदक्षिणप्राकार हागू हॊरगॆ विशालवाद इन्नॊन्दु प्राकार. हीगॆ ऎरडु प्राकारगळिवॆ. ऒन्दरिन्द एळरवरॆग ऎष्टादरू इरबहुदु ऎन्दर्थ. ↩︎
-
भुवनेश्वरद देवालय हागू पूरि जगन्नाथ- देवालयप्रतिमॆय इप्पत्तु पट्टु ऎत्तरविदॆ अल्लिन गोपुर. उडुपिय अनन्तेश्वरदेवालयद गोपुरवु आनॆय बॆन्निनन्तॆ इळिजारागिदॆ. ↩︎
-
यजमानन बलगैय मध्यम बॆरळिन मध्य- पर्वद मध्यगॆरॆय अळतॆये अङ्गुल. ↩︎
-
भूशोधनॆ - भूमियन्नु ऒन्दु पुरुषप्रमाण- दष्टु आळतोडि, अदरल्लिरुव कूदलु, ऎलुबु मॊदलाद अशुद्धवस्तुगळन्नु तॆगॆदु, अदरल्लि बेरॆ कॆम्मण्णु, मरळुगळन्नु तुम्बि, नीरु बिट्टु गट्टिगॊळिसबेकु. देवालयद कॆळगॆ कूदलु मॊदलादवु इन्नू सिगुत्ति- द्दरॆ मूरु पुरुष मानदष्टु तोडि अवुगळन्नॆल्ल तॆगॆदुहाकबेकु. देवालय निर्मिसबेकाद स्थळदल्लि भूशोधनॆय मॊदलु हागू नन्तरवू विशेषपूजॆ, नैवेद्य माड- बेकु. नन्तर श्वेतसर्षपवन्नु (बिळिय सासिवॆयन्नु) “ये भूताः विचरन्ति प्रतुदस्य प्रेष्याः । स्वस्तैयनं तार्क्ष्यमरिष्टनेमिं” इत्यादि मन्त्रगळिन्द चॆल्लि, प्रदेशद सुत्तलू हसिदार- दिन्द सूत्रवेष्टन माडबेकु. नन्तर वास्तुमण्डल- वन्नु बरॆदु अदरल्लि वास्तुपुरुषनन्नु पूजिसबेकु. वास्तुप्रतिमॆयन्नु पूर्वाभिमुखवागियू, कैकालु- गळु ईशान्यादि मूलॆ दिक्कुगळल्लिरुवन्तॆयू चिन्तिसि अल्लि आवाहिसि, अदर बलभागदल्लि वास्तुदेवता होम वन्नु तुप्प हागू बिल्वद कायियिन्द माडबेकु. चतुहोमवन्नु माडबहुदु. नन्तर अल्लिरुव यक्षराक्षसादिगळिगॆ उत्तराणि शम्यादि- गळिन्द ऎण्टाहुतिगॆ कडिमॆ इल्लदन्तॆ होमिसि, मूल- मन्त्रदिन्द नूरॆण्टु, साविरदॆण्टु बारि नारायणनिगॆ आहुतियन्नु नीडि, नन्तर अष्टदिक्पालकरिगू बलिदान माडबेकु. नन्तर पञ्चगव्यदिन्द प्रोक्षिसि, भूशुद्धि- यन्नु माडबेकु. इदर अङ्गवागि ब्राह्मण- सुवासिनि- यरिगॆ अन्नसन्तर्पणॆयन्नु माडबेकु. ↩︎
-
विशेषांश - मळॆय नीरु हरियुव दिक्कन्नु नोडि देवालय निर्मिसबेकु. नीरु पूर्वक्कॆ हरिदरॆ ‘प्राची- प्रवण’वॆन्दू, उत्तरदिक्किगॆ हरिदरॆ ‘उदीची प्रवण’- वॆन्दू, ईशान्यक्कॆ हरिदरॆ ‘प्रागुदक् प्रवण’वॆन्दू हॆसरु. प्राची,ईशान प्रवणदल्लि देवालयवु सर्वतोऽ भिवृद्धियन्नुण्टु माडुत्तदॆ. ↩︎
-
वास्तुर्नामा चतुर्वक्त्रो भगवत् स्वेदसम्भवः। अधोमुखं प्राक् शिरसं विन्यसेद् वास्तुपूरुषम् ॥ तमर्चयेत् प्रयत्नन कर्मदैवं यथा भवेत् । अनर्चिते वास्तुदेवे कृतं कर्मासुरं भवेत् ॥ वास्तुपुरुष - देवालयक्कॆ स्थळशुद्दियादमेलॆ वास्तु विन्यास, वास्तुपूजॆ,वास्तुहोम, वास्तुबलि, वास्तुशान्तियागबेकु. वास्तुपुरुषनन्नु ८x८-६४ कोणॆगळल्लागली, ९x९=८१ कोणॆगळिरुव वास्तुमण्डलदल्लि चित्रिसबेकु. ८१ मनॆगळिरुव मण्डलवन्नु ‘परमशायिका’ ऎन्न- लागिद्दु इदन्नु निर्माणदल्लि उपयोगिसलागुवुदु. ६४कोणॆगळ मण्डलवादरू ‘मण्डूक’ ऎनिसिद्दु, देवालयनिर्माणदल्लि बरॆयलागुवुदु. वास्तुपुरुषनु मुख कॆळगॆ हाकिकॊण्डिरुवनु. ईशान्य दिक्किनल्लि तलॆयिरुत्तदॆ. नैरुत्यदल्लि ऎरडू कालुगळु इरुत्तवॆ. कैगळु आग्नेय-वायव्यगळल्लिद्दु इडी स्थळ- वन्नु व्यापिसिरुत्तानॆ. अधोमुखोऽद्यापि वास्तुः ईशानदिक् शिराः । प्रसार्य पादौ नैर्ऋत्यां अधिशेते स्मकाश्यपीम् ॥ - भूमिगॆ बीळिसि अवनु पुनः एळदन्तॆ अदुमि हिडिदु अवन मेलॆ इरुव देवतॆगळिगू पूजॆयागबेकु. ↩︎
-
अष्टकाष्टक ऎन्दरॆ 8x8 = 64 कोणॆगळॆन्दर्थ. इवुगळन्नु नाल्कु आवरणगळागि विभाग माडबेकु. ऒन्दने आवरणदल्लि नाल्कु कोणॆगळु, इल्लि चतुर्मुखनन्नु आवाहिसुवुदु. ऎरडने आवरणदल्लि हन्नॆरडु मनॆगळु. मूरनॆ आवरणदल्लि इप्पत्तु मनॆगळु, नाल्करल्लि 28 कोणॆगळु. इवुगळल्लि 49 वास्तुमण्डलदेवतॆगळु ↩︎ ↩︎
-
पालिकॆ - कॆळगॆ उम्मत्ति हूविनन्तिरुव, मेलॆ कमलदन्तॆ अगलवागिरुव, कण्ठद विस्तार सुत्तलू एळङ्गुलविरुव मडिकॆयन्तह वस्तुवन्ने (पात्रॆयन्ने) पालिकॆ ऎन्नुवरु. मध्यखिलादुपर्यम्भोजवद्भवेत् । अधश्चोन्मत्तकुसुमसमं चेत् पालिकां विदुः ॥ पञ्चमुखी नाल्कङ्गुलविस्तारवुळ्ळ नाल्कु मुखगळुळ्ळ, मेलॆ ऒन्दु मुखवुळ्ळ घटाकृतिये पञ्चमुखी. चतुरङ्गुलविस्तारं कल्पयेच्च चतुर्मुखम् । घटकालक्षणं त्वेवं पञ्चवक्त्रा घटाकृतीः ॥ पालिकॆगळु ऒडॆयबारदु. हीगादल्लि अनिष्टवु. अयुग्माः पालिका स्युः पालिकाद्याः तेषां भेदं कदाचन । न कुर्याद् यदि कुर्वीत दोषाय महतो भवेत् ॥ पालिकॆ-पञ्चमुखी-शराव ई मूरू क्रमवागि हन्नॆरडु - हदिनारु - इप्पत्तनाल्कु अङ्गुल ऎत्तर- विरबेकु. ई मूररल्लि ब्रह्म-विष्णु-महेश्वररन्नु आवाहिसि पूजिसबेकु. द्विषड् द्विरष्टचतुर्विंशदुच्छ्रितानि यथाक्रमम् । नारायणमहेशानब्रह्मरूपाणि तान्यपि ॥ कॆलवु तन्त्रगळल्लि पालिकॆ हदिनारु, पञ्चमुखी १२, शराव ८अङ्गुलविरबेकॆन्दु हेळिदॆ. एवमुच्चाय उन्नेयः षोडश-द्वादशाष्टभिः । ↩︎
-
अङ्कुरारोपण
यजमाननु तानु माडुव कर्मवु सफलवागि शुभपरम्परॆयुण्टागलि ऎन्दु अङ्कुरारोपणवन्नु माडबेकु. गोमयदिन्द भूमियन्नु शुद्धिमाडि रङ्गवल्यादिगळिन्द अलङ्करिसि वस्त्रवन्नु हासि अदर मेलॆ अक्कियन्नु हरडबेकु. शरावगळिगॆ हसीदारदिन्द वेष्टनॆ माडि, अदरल्लि मण्णु, मरळु, बॆरणिगळन्नु हाकि एळु धान्यगळन्नु हन्नॆरडु मण्णिन पात्रॆगळल्लू अथवा ऎल्ला बीजगळन्नु ऒन्दे शरावदल्लि हाकिया- दरू अङ्कुरार्पणॆ माडबेकु. नन्तर ‘कर्मसाफल्य निरन्तरशुभत्वपरम्पराप्राप्तिद्वारा सर्वाभीष्ट- सिद्ध्यर्थम् अङ्कुरारोपणं करिष्ये ’ ऎम्बुदागि सङ्कल्प माडबेकु. नन्तर मण्टपदल्लि शरावगळल्लि चतुर्मूर्तिगळन्नु आवाहिसुवुदु. इवुगळल्लि पालिकॆयल्लि वासुदेवादि अनिरुद्धपर्यन्तवू, मध्यदल्लि वासुदेव प्रद्युम्न सङ्कर्षण अनिरुद्धरन्नु कडॆय शरावदल्लि अनिरुद्ध प्रद्युम्न सङ्कर्षण वासुदेवरन्नू आवाहिसबेकु. अथवा ऐदु शरावगळिद्दल्लि मध्य शरावदल्लि ब्रह्मनन्नु ‘ब्रह्मजज्ञानम्’ ऎन्दू, मेलिन शरावदल्लि विष्णुवन्नु इदं विष्णुः ’ ऎन्दू, ब्रह्मन ऎडदल्लि रुद्रदेवनन्नु ‘त्र्यम्बकं’ ऎन्दू आवाहिसबेकु. नारायणमहेशानब्रह्मरूपाणि तान्यपि । नन्तर ई मूरुपात्रॆय सुत्तलू इन्द्रादिदेवतॆ- गळिगागि नाल्कु शरावगळन्नु स्थापिसबेकु. इवुगळल्लि इन्द्रादिदेवतॆगळन्नु स्थापिसि, अनिरुद्ध, पुरुषोत्तम, अधोक्षज, नारसिंहरूपगळन्नु आवाहिसबेकु. ई अभिप्रायदिन्दले ‘विष्णुं चतुर्मूर्तिं’ ऎन्दु आचार्यरु हेळिद्दारॆ. इवॆल्लवू शास्त्रीयवाद्दरिन्द ग्राह्यगळे आगिवॆ. ↩︎
-
विशेषांश - अङ्कुरारोपण माडिद दिनदिन्द नैवेद्यवन्नु अर्पिसुत्तिरबेकु. बलियन्नु नीडदे माडिद अङ्कुरारोपणवु निष्फल. बल्यदाने तु नैष्फल्यात् सर्वथाऽङ्कुरारोपणम् । बलिना सह कर्तव्यं प्रयत्नात् देशिकोत्तमैः । रात्रीशेभ्यो बलिं दद्यात् पार्षदान्तं जलान्वितम् ॥ - ॐ विष्णवे नमः, ॐ ब्रह्मणे नमः, ॐ रुद्राय नमः ऎन्दु ॐकारसहित देवतानामगळिगॆ नमः सेरिसि बलियन्नर्पिसबेकु. विष्णुविगॆ पायसदिन्द पद्माकृत- दिन्द ब्रह्मशङ्करदेवतॆगळिगॆ, पुष्पान्नदिन्द गन्धर्वरिगॆ, अन्नलाजाक्षतॆगळिन्द यक्षरुगळिगॆ, हुरिहिट्टिनिन्द भूतगळिगॆ ऎन्दु ऒन्दु पक्षविदॆ. ↩︎
-
अधिवासन
अधिवासवॆन्दरॆ भगवन्तन सान्निध्यवन्नुण्टु माडुव कार्यक्रम. हरेः सान्निध्यकरणमधिवासनमुच्यते । इदु जल, क्षीर, धान्य, वस्त्र, रत्न, पुष्प, शय्याधिवास- गळॆन्दु अनेकविधविदॆ. जल, धान्य, पञ्चगव्य, पञ्चामृत वस्त्राधिवासगळन्नु हेळिद्दारॆ. जलाधिवास- गळन्नु माडुवाग पञ्चगव्यवन्नु सेरिसलेबेकु. यावुदन्नु माडिदरॆ कर्मसम्पूर्तियागुवुदो अदन्ने ई तन्त्रसारसङ्ग्रहदल्लि आचार्यरु हेळिद्दारॆ. आद्दरिन्द पञ्चगव्यदिन्द अधिवासमाडदे हरिय सान्निध्य बरलारदु. जलाधिवास - ‘बिम्बानां तेजोवत्तासिद्ध्यर्थं अधिवासनं करिष्ये’ ऎन्दु सङ्कल्प. मण्डलदल्लि पात्रॆयन्निट्टु शुद्धजलतुम्बिसि वरुण- नन्नु सकलनद्यभिमानिगळन्नु आवाहिसि पुण्याहोदक, पञ्चगव्य सेरिसि अदरल्लि प्रतिमॆयन्नु वस्त्रदिन्द आच्छादिसि मुळुगिसबेकु. अथवा सततवागि जलधारॆ- यन्नु पुरुषसूक्तदिन्द अभिषेकिसबेकु. पवमान- मन्त्रगळन्नु पठिसबेकु. नन्तर उपचारपूजॆ, नीराजनगळन्नु अर्पिसबेकु. क्षीराधिवास - कटाहदल्लि क्षीरवन्नु तुम्बिसि पञ्चगव्य- वन्नु हाकि, क्षीरदल्लि सोमनन्नु आवाहिसि, पुरुष- सूक्तदिन्द क्षीराधिवास माडिसबेकु. नन्तर पञ्चोपचारपूजॆ, नीराजनवन्नु अर्पिसबेकु. धान्याधिवास - पात्रॆयल्लागली, कटाहदल्लागली धान्य- वन्नु तुम्बि पुण्याहोदक, पञ्चगव्यदिन्द प्रोक्षिसि, ‘येन तोकाय धान्य’ मन्त्रदिन्द धान्याधिदेवतॆ- यन्नु आवाहिसि, पुरुषसूक्तदिन्द अधिवास माडिस- बेकु. वस्त्राधिवास - प्रतिमॆयन्नु वस्त्रदिन्द अलङ्करिसि, पञ्चगव्यप्रोक्षिसि, अधिवास माडुवुदु. विष्णुसूक्तादि- गळन्नु पठिसबेकु. इदे रीति पञ्चगव्य, पञ्चामृतगळल्लियू अधिवासन- वन्नु माडि, कडॆयल्लि तत्त्वन्यास पूर्वक (मण्डल- देवतॆ हागू निद्राकलशवन्नु स्थापिसि?) शय्याधि वासवन्नु माडिसबेकु.
एवं कृत्वाधिवासं तु त्रिरात्रं वैकरात्रकम् ।
तथैव स्वप्नमाकाङ्क्षेत्…….. एळु दिन, ऐदु, मूरु, ऒन्दु अथवा प्रतिष्ठासमय- दल्लादरू अधिवास माडलेबेकु. अन्दु रात्रि स्वप्न- दल्लि शुभसूचनॆ सिगुत्तदॆ. स्वप्नवु अशुभवादरॆ शान्ति- होम माडबेकु. ↩︎ -
विशेषांश - दॊड्ड दॊड्ड देवालय स्थापित- वागुवाग ई रीति प्रतिदिक्किगू हन्नॆरडु कुण्डगळु मत्तु ऒन्दु प्रधानकुण्डगळन्नु रचिसुव पद्धतियिदॆ.
अष्टाक्षरेण जुहुयाद् आज्याहुतिसहस्रकम् - विष्णु.संहिता. हदिमूरु कुण्डगळु अथवा ऒम्भत्तु अथवा ऐदादरू इरबेकु. सत्रयोदशकुण्डं वा नव वा पञ्चपूर्ववत् आयाय दिक्किनल्लिरबेकाद कुण्डगळ आकारवन्नु तिळिसलागिदॆ. चतुरस्रयोनिमर्धचन्द्रं षट्कोण-पङ्कजे । पञ्चकोणं त्र्यस्रं कुण्डं अष्टास्रं तानि नामतः ॥ अथवा ऎल्लवू चतुरस्राकारवागिद्दु ऒन्दु मॊळदष्टिर बहुदु. ‘हस्तमात्राणि सर्वाणि’. ↩︎ -
विशेषांश - प्रधानकुण्डदल्लि पुरुष, अव्यक्त, महत्तत्व, अहङ्कार, मनस्तत्व, दशेन्द्रियगळु, शब्द- तन्मात्रॆगळु, पञ्चभूतगळु इवुगळ अभिमानिदेवतॆगळिगॆ नूरक्कॆ कडिमॆ इल्लदन्तॆ आहुतिगळन्नु (?) होमिसबेकु. नन्तर पुरुषसूक्तदिन्द नूरुबारि होम, गायत्रि- यिन्द साविरबारि. पुरुषसूक्तद प्रतिमन्त्रवन्नू नूरु बारि आवृत्ति माडबेकु. अन्दरॆ १००x१६ : १६०० आहुतिगळागुत्तवॆ. अथवा पुरुषसूक्तवन्नु पूर्ति हेळि ऒन्दु आहुतियन्तॆ नूरु बारि होमिसबेकु. गायत्रीयॆन्दरॆ ‘नारायणाय विद्महे वासुदेवाय धीमहि । तन्नो विष्णुप्रचोदयात्’ ऎम्ब विष्णु-गायत्रि. ↩︎
-
अभिषेक - ‘विश्वतः चक्षु’ मन्त्रदिन्द पञ्चगव्या- भिषेकमाडि, आत्वाहार्षसूक्त पठिसुत्ता विशेष कलश- गळिन्दलू अभिषेकिसबेकु. ई कालदल्लि विष्णु सूक्त, पुरुषसूक्त पठिसुत्ता, पुनः पवमानसूक्तदिन्द अभिषेकिसबेकु. नन्तर पीठवन्नु रचिसि, बिम्बशुद्धिगागि अर्चिसबेकु. सूर्यमण्डलदल्लिरुव भगवन्तनन्नु कैय्यल्लिरुव जलपात्रॆयल्लि सवितृमण्डलदिन्द आवाहिसि बिम्बदल्लि स्थापिसबेकु. ई नीरन्नु पुष्पसहितवागि अभिषेकिसबेकु. सूर्यमण्डलमध्यदल्लिरुव भगवन्तनु प्रतिमॆय अभिमुखनागिरुवनॆन्दु चिन्तिसि, उपचारपूजॆ नीडि, प्रतिमॆयल्लि ब्रह्मरन्ध्रवन्नु चिन्तिसि, आ मार्गदिन्द सहस्रशीर्षमन्त्रदिन्द हागू मूलमन्त्रदिन्द आवाहिसबेकु. ↩︎
-
प्रतिमां प्रतिमान्तस्थां वायोः तेजोमयीं सुधीः । विष्णोर्वपुश्च तन्मध्ये ध्यायेदानन्दचिद्घनम् ॥ विना प्रतीकं प्राणस्य स्मरन् निरयभाग् भवेत् । प्रतिमां प्रतिमान्तस्थां तेजःसारमयीं दृढाम् ॥ ध्यात्वा प्राणाधिपं तत्र प्रतिमारूपिणं विभुम् । वायुं विना न गृह्णामि यत्किञ्चित्वस्तु मे प्रियम् ॥ तस्माद् वायुमुखैः देवैः वायुहस्तेन दापयेत् ॥ हीगॆ ध्यानिसि, विष्णु षडक्षरगळन्नु जपिसबेकु. नन्तर ‘एह्येहि भगवन् विष्णो लोकानुग्रहकारक’ ऎन्दु प्रार्थिसबेकु. चिन्तनक्रमवु हीगिदॆ ऎदुरिगिरुव प्रतिमॆ, अदरॊळगॆ तेजःसारमयप्रतिमॆ, ध्येयदेवतॆगळु अल्लि चिदानन्दघननाद भगवन्तनन्नु ध्यानिसुवुदु. अथवा विष्णु - लक्ष्मी - वायुप्रतिमॆगळल्लि प्रतिमान्तः- स्थितवाद तेजःसारमयशब्दित वायुप्रतिमॆ हागू लक्ष्मीप्रतिमॆ ऎन्दु ऎरडु प्रतिमॆगळु. इदन्ने प्रतिमां प्रतिमान्तस्थां वायोः तेजोमयीं सुधीः । विष्णोःवपुश्चतन्मध्यॆ ध्यायेद्…………. ऎम्ब प्रमाण तिळिसुत्तदॆ. भगवन्तनिगॆ मुख्य प्रतिमॆ लक्ष्मीदेविये आगिरुवळु. प्रतिमाधिकसादृश्यात् मुख्या विष्टोः सदा रमा । इदर हिन्दिन अभिप्राय हीगिदॆ विष्णु - लक्ष्मी - वायु प्रतिमागळल्लि वायुप्रतिमॆ, अदरल्लि लक्ष्मीप्रतिमॆ, अदरॊळगॆ श्रीहरि, हीगॆ हरिगॆ ऎरडु प्रतिमॆगळु. विष्णु, लक्ष्मी, वायुप्रतिमॆगळन्नु हॊरतु इतर शिवादि प्रतिमॆगळल्लि ऎदुरिगॆ इरुव प्रतिमॆगळॊळगॆ शिवादिप्रतीक, अदरॊळगॆ वायुप्रतिमॆ, अदरॊळगॆ लक्ष्मीप्रतिमॆ अदरॊळगॆ विष्णुवु. इदु विष्णुविगॆ गोलकत्रितयवॆन्दु हेळल्पडुत्तदॆ. भगवन्तन प्रतिमॆयादरॆ ऎदुरिगॆ इरुव प्रतिमॆ, अदरॊळगॆ तेजःसारमयवाद प्रतिमॆ हीगॆ गोलकद्वितय. ई प्रतिमॆय मध्यदल्लि नारायणनु रमादेवियॊन्दिगॆ हालु नीरु बॆरॆतन्तिरुव स्थिति- यॆन्दु तिळियबेकु. भगवन्तनिन्द समव्याप्तळाद लक्ष्मी देविगॆ गोलकत्व हागू सहासीनत्वविरुद्धवागुवुदिल्ल. ↩︎
-
विशेषांश - भगवन्तन सान्निध्यक्कागि प्रतिमॆय हृदयादिगळन्नु तुलसियिन्द स्पर्शिसुत्ता, पुरुषसूक्त हागू तत्वगळ न्यास माडबेकु. ↩︎
-
विशेषांश - सम्प्रोक्षणविधियल्लि हागू देवता प्रतिष्ठापनदल्लि परमहंसाश्रमिगळिन्दले अभिषेक माडिसुव पद्धतियिदॆ. सम्प्रोक्षणश्चाभिषेकश्च यतिभीरेव कारयेत् ॥ मध्यद ब्रह्मकलशदल्लि आ देवतॆयन्ने आवाहिसबेकु. पञ्चगव्यकलशदल्लियू आवाहिसुवाग हागू अदरिन्द अभिषेकिसुवागलू मध्य ब्रह्मकलशद नियमवन्ने स्वीकरिसबेकु. ↩︎
-
‘पञ्चगव्येन मध्यवत्’ ऎम्बल्लि मध्यमब्रह्मकलश- दल्लि याव भगवद्रूपद आवाहनॆयो अदे रूपद आवाहनॆ पञ्चगव्यद कलशदल्लियू नडॆसबेकु. मध्यद कलशद आवाहनॆयल्लि याव मन्त्रवन्नु पठिसला- यितो अदे मन्त्रवन्ने पञ्चगव्यकलशद आवाहनॆ यल्लियू ((())) प्रणव, मूलमन्त्र, मूर्तिमन्त्र हागू पुरुषसूक्तगळिन्दले आवाहिसबेकु. आत्वार्हादि गळिन्द अल्ल. अभिषेक माडुवागलू सह मध्यकलश- दल्लि अभिषेकिसबहुदाद प्रणवादि मन्त्रगळिन्द अभिषेकिसबेकु. ↩︎
-
‘द्वारलोकपति" ऎम्बल्लि द्वारपतिगळाद जय-विजयादि ऎण्टु देवतॆगळन्नू मत्तु लोकपतिगळाद इन्द्रादिदेवतॆगळन्नू पूजिसबेकु. अदर क्रम हीगिदॆ मॊदलु ऎल्लरिगू सेरि साष्टाङ्गनमस्कार हाकबेकु. अञ्जलिमुद्रॆयिन्द नमस्करिसि ‘नीवॆल्लरू ई कार्य- दल्लि सन्निहितरागिरि’ ऎन्दु प्रार्थिसबेकु. अवरिगॆ सम्बन्धिसिद वेदमन्त्रगळन्नु पठिसि, मूलमन्त्र जपिसबेकु. नन्तर बलिहरणवन्नु माडबेकु. ↩︎
-
प्रतिष्ठा, होमादिगळल्लि आचार्यरन्नु वन्दिसि साविरधेनुगळन्नागली अथवा अदक्कॆ तगलुव धन- वन्नागली नीडबेकु. अन्नदानविधि सहस्रमाख्यात्रे दद्यात् सहस्रं धेनवो देयाः दक्षिणाः गुरवे तथा । साविरसुवर्णनाण्यगळु उत्तमोत्तम. अदरर्ध उत्तम, अदरर्ध मध्यम. यथाशक्ति नीडि भक्तियिन्द क्षमॆ याचिसुवुदु कनिष्ठपक्ष. सहस्रनिष्कमथवा दक्षिणा चोत्तमा मता। तदर्धा मध्यमा ज्ञेया तदर्धा चाधमा मता । यथावित्तानुसारेण दक्षिणा परिकीर्तिता ॥ बृहतीसहस्र, पवमानहोमादिगळल्लि बृहतीसहस्र- वादरॆ १०साविररूगळन्नु प्रधानाचार्यनिगू, ऋत्विक्कुगळिगॆ तला ऐदुसाविररूगळन्तॆ, बृहती- पारायण माडुववरिगॆ ऎरडुवरॆ साविरदन्तॆयू, विष्णुसहस्रनाम पारायण, सहस्रनामार्चनॆ माडु- ववरिगॆ ऒन्दॊन्दु साविरदन्तॆयू इतर सहायकरिगॆ ऐनूरु रूगळन्तॆयू दक्षिणॆ नीडबेकु. पवमानहोमवादरॆ प्रधानार्चकनिगॆ ५साविरवू, ऋत्विक्कुगळिगॆ ऎरडुवरॆ साविरदन्तॆयू, पारायणादि गळल्लि नियमितरादवरिगॆ साविररूपायिनन्तॆयू दक्षिणादान माडबेकु. ई श्लोकगळल्लि हेळिरुव मॊत्त राजादिगळु देवालय- वन्नु निर्मिसुववरिद्दरॆ अवरु शक्तराद्दरिन्द कोटि, लक्षादि सङ्ख्यॆगळु. वस्तुतः कॊडुववन वित्तानुसार निर्वञ्चनॆयिन्द दक्षिणादिगळिन्द विप्ररन्नु सन्तुष्टि- गॊळिसबेकु. नूरु गोवुगळन्नु प्रत्याम्नाय नीडिदाग अदर दशांशवादरू ऋत्विक्कुगळिगॆ नीडबेकु. हत्तु नीडिदाग ऒन्दु गोवन्नादरू नीडबेकु. गोशते तु दशांशेन सर्वमेतत् प्रकल्पयेत् । ऋत्विग्भ्यः धेनुमेकैकां … अन्तू दक्षिणॆयिल्लदॆ होमादिगळिल्ल. इदरिन्द यजमाननिगॆ आश्रेयस्सु. प्रतिष्ठादक्षिणा हीना यजमानं हिनस्ति हि ॥ ↩︎
-
प्रतिष्ठॆय मॊदलिन सप्ताह हागू प्रतिष्ठानन्तर सप्ताहगळल्लि ब्राह्मणभोजन निरन्तर नडॆयबेकु. इवर अन्नादिशेषदिन्द नायि, नीचयोनियवरु मॊदलादवरु तृप्तरागुवन्तॆ माडबेकु. ब्राह्मण- भोजन प्रधानवागि नडॆयबेकु. तदनन्तर इतर ऎल्ल जातिय जनरिगू तृप्तिपडिसबेकु. अन्नक्कागि बन्द यारन्नू बेजारु(निरासॆ?) माडबारदॆन्दु अभिप्राय. ↩︎
-
यावुदे दानमाडुवागली ‘भगवन्तनु प्रीतनागलि’ ऎम्ब भगवत्प्रज्ञॆ जागृतवागिरबेकु. ‘भगवन्तन प्रीतियागलि’ ऎम्ब उद्देशविल्लदॆ ऒन्दु काळु अक्किय- न्नागली, ऒन्दु हनि नीरन्नागली यारिगू नीडबारदु. इदरिन्द क्षेमविल्ल. ‘तत् प्रीत्यर्थं विना किञ्चित् नोदबिन्दुं न तण्डुलम्’; ‘क्षेमं न विन्दन्ति विना यदर्पणम्’ – भागवत. ↩︎
-
अवभृथस्नान - यजमाननु आचार्यसहितनागि नित्यकर्म मुगिसि, देवालयक्कॆ बन्दु, ‘उत्तिष्ठोत्तिष्ठगोविन्द’ ऎन्दु ऎब्बिसि निर्माल्य विसर्जनॆ माडि हीगॆ प्रार्थिस- बेकु. तीर्थयात्रा त्वया देव स्वीकर्तव्या सुरेश्वर। तत्र प्रतिसराम त्वं अनुज्ञां दातुमर्हसि ॥ हीगॆ पल्लक्कियल्लि कूडिसि, नानाविध वाद्यघोष, वेद- घोषगळन्नु माडुत्ता देवालयक्कॆ प्रदक्षिणॆ बरबेकु. नदीसङ्गम, देवतटाकादिगळ समीप दारियल्लि अरळन्नु ऎरचुत्ता देवनन्नु करॆतरबेकु. नद्यादि तीरदल्लि रङ्गावलियिन्द अलङ्कृतवाद स्थळ- दल्लि देवप्रतिमॆयन्नु कूडिसबेकु. महाकुम्भवन्नु स्थापिसि, कलशपूजॆ वरुणपूजॆ माडि गङ्गादि सकलतीर्थाभिमानिगळन्नू आवाहिसि पूजिसु- वुदु. नन्तर आत्वाहार्ष, पुरुषसूक्तादिगळिन्द शङ्खदिन्द प्रतिमॆगॆ अभिषेकवन्नु माडबेकु. प्रतिमॆगॆ उद्वर्तनसेवॆयन्नु माडबेकु. अन्दरॆ कडले हिट्टिनिन्द उज्जि तॊळॆयुवुदु. हिन्दॆ स्थापिसिद अङ्कुरा रोपणपालिकॆगळन्नु ब्राह्मणरु शिरस्सिनल्लि धरिसि ‘हिरण्यशृङ्गं’, ‘अम्बयो यन्त्यध्वभिः’ इत्यादि नवमन्त्रगळिन्द वरुणनन्नु दानविधि प्रार्थिसबेकु. नन्तर नद्यादि जलदल्लि चतुस्रयन्त्रवन्नु बरॆदु, मूलमन्त्रवन्नु बरॆयबेकु. मूरुवरॆकोटि तीर्थाभिमानिगळन्नु आवाहिसबेकु. शङ्ख,चक्र,गरुड- मुद्रॆगळन्नु तोरिसि ‘या प्रवत निवृत उद्वतः’ इत्यादि मन्त्रदिन्द प्रार्थिसि, ‘ऋतं च सत्यं च’ इत्यादि अघमर्षणदिन्द जलवन्नु अवलोडन माडि, पुरुष- सूक्त पठन माडुत्ता चक्र हागू उत्सवमूर्तियन्नु आचार्यरु तलॆय मेलिट्टुकॊण्डु मुळुगि अभिषेकिस- बेकु. ई उत्सवमूर्ति मुळुगिदाग समस्त भक्तवृन्दवू अवभृथस्नानमाडबेकु. ई रीति देवनॊन्दिगॆ मुळुगि- दवर समस्त महापातकगळु परिहृतवागि शुद्धरागु- त्तारॆ. मुन्दॆ उत्तमलोकगळन्नु हॊन्दुवरु. निमज्जयेत् तत्र बिम्बं चक्रं मन्त्रैः यथाविधि। देवेन सह तत्काले निमज्जन्ति च ये जनाः ॥ ते निर्धूयाशुभं सर्वं महापातकमप्युत । यान्ति ध्रुवं सुदुष्ट्राप्यं स्थानं आचन्द्रतारकम् ॥ अवभृथस्नानवादमेलॆ बिम्बक्कॆ षोडशोपचार पूजॆयन्नु माडि देवालयक्कॆ तरबेकु. ई रीति अवभृथस्नानमाडुववरु राजसूययागद फलवन्नु पडॆयुवरु. य एवं कुरुते स्नानं देवदेवस्य चक्रिणः । राजसूयफलं सोऽपि प्राप्नोत्येव न संशयः ॥ ↩︎
-
आचार्यनु प्रतिष्ठॆ माडिद पूर्णफलवन्नु यजमाननिगॆ तलुपुवन्तॆ आशीर्वदिसुवुदु. फलं समर्पयेत् तस्मै परितुष्टमनाः गुरुः। ↩︎
-
प्रतिष्ठॆय कालद एळु दिवसगळल्लि नूरु प्रस्तक्कॆ कम्मि इरदन्तॆ पायसादि भक्ष्यगळिन्द श्रीहरिगॆ नैवेद्य माडबेकु. पायसादिगळु इरलेबेकु. हागॆये सघृतं, ससितादिकम् ऎन्दु हेळिद्दरिन्द पञ्चामृतादि गळू नडॆयबेकॆन्दु सूचितवागुत्तदॆ. पञ्चामृतं च कुर्वीत दिनैरेतैः द्विजोत्तमः(?) ↩︎
-
देवालयवु जीर्णवादरॆ उद्धारवन्नु इल्लि हेळिद्दरू ‘च’शब्ददिन्द प्रतिमॆ जीर्णवागिद्दरू अदर उद्धारवन्नू तिळियबेकु. - अजीर्ण ध्रुवबेरे तु जीर्णे धामनि तान् स्थितान् । देवान् देवपरीवारान् मूलबेरे निवेशयेत् । प्रासादे पतिते हर्म्ये गोपुरे मण्टपादिके। तदकारं च तद्द्रव्यं तन्मानं तत्र कारयेत् ॥ प्राचीन ऋषि, मुनिगळु प्रतिष्ठापिसिद प्रतिमॆगळ अङ्गाङ्गगळु मुरिदिद्दरॆ प्रतिमॆयन्ने बदलिसदॆ मुरिद अङ्गवन्नु सुवर्णदिन्द माडिसबेकु. नन्तर कला- कर्शणमाडि प्रतिमॆयल्लिरुव जीवकलॆयन्नु कलशो- दकदल्लि आवाहिसि, मुरिद अङ्गवन्नु सरिमाडिसि, नन्तर अधिवासादिगळिन्द बिम्बशुद्धिमाडि, नन्तर यथाविधि प्रतिष्ठापिसबेकु. प्रासाद हागू प्रतिमॆ ऎरडू शिथिलवागिद्दरॆ हॊसदागि तात्कालिकवागि तयारिसिद गर्भगृहदल्लि पूजिसुत्तिर- बेकु. प्रतिमाशैथिल्यद अनेकविधगळु
<dg 31/>
प्रतिष्ठितस्थानदिन्द बेरॆडॆ होगुवुदु, प्रवाहदिन्द अन्यत्र हॊरटिद्दु, चोरादिगळु कित्तुहाकिद्दु इन्तह प्रतिमॆगळन्नु पुनः स्थापिसबहुदु. पूजादिगळन्नु माडलु शक्यवल्लद स्थळदल्लिरुव प्रतिमॆ दिङ्मूढप्रतिमॆयॆनिसिदॆ. हळ्ळदल्लि बिद्दिरुव प्रतिमॆयागली, महानुभावरु प्रतिष्ठापिसिद्दरॆ अदु जीर्णवागिरलि, भग्नवागिरली, अदन्नु जीर्णोद्धारक्रमदिन्द विधिवत्तागियू आ स्थानदिन्द पल्लटगॊळिसबारदु. सिद्धैस्तु मुनिभिर्धेवैः तत्वविद्भि प्रतिष्ठितम् । जीर्णं वाप्यथवा भग्नं विधिनापि न चालयेत् ॥ इतर प्रतिष्ठॆयाद प्रतिमॆगळु अङ्गहीनवागुवुदु, भग्नवागुवुदु, पीठादिगळु भग्नवागिरुवुदु, कळ्ळकाक- रिन्द शिथिलगॊण्डिरुव प्रतिमॆगळल्लिरुव दैवशक्तियु अन्यत्र नॆलॆसुत्तदॆ. तुण्डाद लिङ्गादि प्रतीकगळल्लि भूत- प्रेतगळु वासिसुत्तवॆ. देवतॆ होदाग निःसत्ववाद प्रतिमॆगळन्नु ब्रह्मराक्षसरु आश्रयिसुत्तारॆ. खण्डितं चूर्णितं बिम्बं प्रेताद्याः आश्रयन्ति यत् बिम्बाद्यं सत्वशून्यत्वात् तथा ब्रह्मादिराक्षसाः । कर्तुः नृपाणां राष्ट्रस्य तद्ग्रामस्य विशेषतः । पीडां कुर्वन्ति ते ह्युग्रां दुर्भिक्षमरणादिकम् । तस्मात् सर्वप्रयत्नेन कुर्याद् उद्धरणक्रियाम् । लोहाद्यं छिन्नभिन्नाङ्गं सद्यमस्थापयेत् पुनः ॥ हीगॆ भिन्नभिन्नाङ्गवुळ्ळ दार्वादिप्रतिमॆगळन्नु जीर्णोद्धारमाडिद नन्तर पूर्णवागि त्रुटितवागि- द्दरॆ, दारु प्रतीकवागिद्दरॆ अदन्नु पूर्णवागि त्यजिसि हॊस प्रतिमॆयन्नु पूर्वोक्तविधियिन्द प्रतिष्ठापिस- बेकु. त्रुटित प्रतिमॆयु मरद्दागिद्दरॆ अग्नियल्लि हाक- बेकु. कल्लिन प्रतिमॆयादरॆ नीरिनल्लि त्यजिसबेकु. अथवा वस्त्रादिगळिन्द आच्छादिसि शङ्खादिवाद्यगळिन्द सहितवागि समुद्रादिगळल्लि हाकबेकु. अतिजीर्णितामव्यङ्गां(?) दारवीं शैलजामपि । परित्यज्य न्यसेदन्यां पूर्वोक्तविधिना गुरुः । दारवीं दाहयेद् वह्नौ शैलजां प्रक्षिपेत् जले। यानमारोप्य जीर्णं वाऽऽच्छाद्य वस्त्रादिना गुरुः । नीत्वाऽगाधं जलं रम्यं भागीरथ्यामथार्णवे ॥ - पञ्चरात्र. बालालयनिर्माण - इन्द्र-ईशानदिक्किनल्लि, सोम-ईशानदिक्कु, अग्नि -यम, वायु-सोमर मध्यदल्लि यागली बालालय निर्माण माडबेकु. अल्लि एळु मॊळ अथवा एळु मॊळद जागदल्लि बालालयवन्नु कल्पिसबेकु. मूलमन्दिरद जलाशयविरुव दिक्किनल्लि बालालय निर्मिसबेकु. बालालयदल्लि शैलादिगळिन्द प्रतिमॆ- यन्नु माडिसबेकु. अदरल्लि तत्वमन्त्रगळन्नु व्युत्क्रमदिन्द आवाहिसबेकु. ↩︎
-
उत्सवप्रयोग
गरुडादि प्रतिष्ठागॆ मॊदलु सुमुहूर्तदल्लि विष्वक्सेन गरुडादिगळ पूजॆ माडबेकु. प्रतिमॆयन्नु अलङ्करिसि पल्लक्कियल्लि कूडिसि, वेदादिमङ्गळघोषदिन्द पूर्वोत्तरादि दिक्कुगळिगॆ होगबेकु. पीठदल्लि कुळ्ळिरिसि हीगॆ सङ्कल्पिसबेकु. ‘शुभतिथौ अस्य देवदेवस्य श्रीभूदुर्गासमेतस्य भगवतो वासुदेवस्य नवदिन (सप्तदिन/त्रिदिन) महोत्सवकर्मकुर्वाणः तदङ्ग- भूतं मृत्सङ्ग्रहणं करिष्ये’ । तदङ्ग शुद्धपुण्याह- वाचनं करिष्ये ’ . हीगॆ सङ्कल्पिसिदनन्तर अङ्कुरार्पण, वास्तुपूजादिगळन्नु, पर्यग्निकरणान्तवागि माडबेकु. उत्सवदिन प्रातःकालदल्लि आचार्यनु नित्याह्निकवन्नु मुगिसि, तिथ्यादिगळन्नु हेळि, ‘श्रीभगवतः नवदिनपर्यन्तं कलशोक्तविधानेन पूजाबलिदानं यानमारोप्य यात्राद्युत्सवं करिष्ये’ ऎन्दु सङ्कल्पिसि, वास्तुपूजॆ, तदङ्ग चण्ड-प्रचण्ड, विष्वक्सेन गरुडादिगळ प्रतिष्ठॆ माडबेकु.
द्वारदल्लि चण्डप्रचण्डरन्नू, क्षेत्रपालक, इन्द्रादि अष्टदिक्पालकरन्नू, आयाया दिक्किनल्लि स्थापिसबेकु. नन्तर ‘अस्मिन् उत्सवकर्मणि रक्षाबन्धनं करिष्ये’ ऎन्दु पुण्याह माडि आ नीरिनिन्द स्थळशुद्धि माडबेकु.
‘सहस्रार हुं फट्’ ऎन्दु एळु बारि अभिमन्त्रिसि, देवन बलगैगू, श्रीभूदेवियरिगॆ वामहस्तदल्लू बन्धिस- बेकु. ॐ नमो नारायणाय ऎन्दु प्रतिमॆयन्नु मुट्टि नूरॆण्टु बारि जपिसबेकु. ‘यो ब्रह्मा ब्रह्मण उज्जहार’ इत्यादि घृतसूक्तदिन्द अभिमन्त्रिसि, ‘बृहात्सामक्षत्रभृद्’ इत्यादि मन्त्रदिन्द धूपपात्रॆय भस्मदिन्द रक्षॆयन्निडबेकु. नन्तर अर्घ्यपाद्यादिगळिन्द अर्चिसि अपूपादि नैवेद्य माडि, ‘शतं जीव शरदो’ ‘ये यज्ञेन’ ‘त्र्यम्बकं यजामहे’ इत्यादि मन्त्र- गळिन्द रक्षॆयन्नु अभिमन्त्रिसि, बलगैगॆ कट्टबेकु. नन्तर समवागि मिलितवाद पञ्चगव्यदिन्द पुरुषसूक्तदिन्द पठिसुत्ता चण्ड-प्रचण्ड, क्षेत्रपालक, गरुड, विष्वक्सेन, गणेश, अष्टदिक्पालकरन्नु प्रोक्षिसबेकु. नन्तर प्रतिष्ठाविधियल्लि हेळिदन्तॆ कलशगळन्नु परिवार देवताकलशगळन्नु स्थापिसि, उपचारपूजॆ, तत्वन्यासादि गळिन्द पूजिसि, कुण्डदल्लि अग्निप्रतिष्ठापनापूर्वक नवग्रह होममाडि नन्तर हिन्दॆ तिळिसिदन्तॆ हत्तु- साविर अथवा नूरॆण्टु बारि विष्णुगायत्रियिन्द समित्तु, चरु, आज्यादिगळिन्द होमिसबेकु. ई होम लक्षसङ्ख्यॆयल्लि माडुवुदिद्दरॆ ऒम्भत्तु दिवसगळल्लियू विभागिसि होमिसबेकु. इदे रीति हत्तु साविर माडुवु- दादरू विभागिसि होमिसुवुदु. पुरुषसूक्तदिन्द होमवन्नु ऒम्भत्तु दिवसगळल्लियू माडबेकु. परिवारदेवतॆगळ मन्त्रगळिन्द नूरॆण्टु बारि होमिस बेकु. नन्तर ऎल्ल देवतॆगळिगू प्राणप्रतिष्ठा मूलक ध्यानावाहनादिगळन्नु समर्पिसबेकु. चक्राब्जकलश- गळिन्द देवरन्नु अभिषेकिसि, वाद्यघोषगळिन्द आयाय प्रतिमॆगळिगू प्रोक्षिसबेकु. ध्वजसमीप बन्दु हिन्दिनन्तॆ प्रोक्षिसि, उपचारपूजॆ माडि घण्टानाद- पूर्वक ‘सुपर्णोसि गरुत्मान्’ (तै 4/1/19), ‘त्रिवृत्तो शिरो गायत्रं चक्षुस्तोम आत्मा’ इत्यादि मन्त्रगळिन्द गरुडन चित्रविरुव पताकॆयन्नु एरिसबेकु. इदु देवतॆ गळन्नु उत्सवक्कॆ आह्वानपत्रिकॆ कळुहिसिदन्तॆ. ध्वजस्तम्भ- दल्लि दर्भॆकूर्च, अश्वत्थपल्लवादिगळन्नु कट्टबेकु. नन्तर ग्रामदिन्द हॊरगॆ होगि, मूलप्रतिमॆयल्लि मूलमन्त्रदिन्द आवाहिसि, अष्टदिक्पालकादिगळिगॆ बलियन्नु नीडि उत्सववन्नु माडबेकु. नन्तर अवभृथस्नान ध्वजावरोहण कार्य माडि भगवन्तनल्लि समर्पिसबेकु. ↩︎ -
विशेषांश - कळ्ळरु देवालयक्कॆ नुग्गि देवरन्नु मुट्टि आभरणादिगळन्नुअपहरिसिदाग, ब्रह्महत्यादि- गळिन्द कूडिद पातकिगळ प्रवेशवादागलू, ‘उदक्या’ ऎन्दरॆ रजस्वलॆयु. आदिपददिन्द कत्तॆ, कागॆ, गूबॆ मॊदलादवुगळन्नु इट्टुकॊळ्ळबेकु. इल्लि केवल अभिषेकवन्नु मात्र हेळिद्दरिन्द पञ्चगव्यादि अधि- वासन वागली, अङ्कुरार्पणादिगळु बेकागिल्ल. ‘जलाधिवासरहितं नेत्रोन्मीलनवर्जिता’.
सम्प्रोक्षणविधि
आचमन, पवित्रपाणियागि प्राणायाममाडि ‘शुभतिथौ अस्याः प्रतिमायाः चोरचण्डालपतितादिजनितस्पृष्टा स्पृष्टदोषपरिहारार्थं तथा प्रतिमायां भगवत् सन्निधानसिद्ध्यर्थं सम्प्रोक्षणं करिष्ये’ ऎन्दु सङ्कल्पिसि, गणपतिपूजॆ, वरुणपूजॆ, पुण्याह, ऋत्विक्- वरण, ‘शुचीवो हव्या’ इत्यादि मन्त्रदिन्द याग- भूमियन्नु शुद्धिमाडि, ‘स्वस्त्ययनं’ इत्यादि मन्त्र- दिन्द बिळिसासिवॆयन्नुऎरचि, देवर मुन्दॆ गोमया- दिगळिन्द शुद्धिमाडि, चक्राब्जमण्डलवन्नु बरॆयबेकु. अदर मेलॆ ऎण्टु दिक्कुगळल्लियू तॊगरि, उद्दु, हुरुळि, यव, गोधि, अवरॆ, कडलॆ, अलसन्दॆगळन्नु इडबेकु. मध्य अक्किय राशियल्लि ब्रह्मन कलशवन्नु स्थापिसि, उळिद ऎण्टु दिक्कुगळल्लि कलशस्थापिसबेकु.
पूर्वकलशदल्लि अरिषिणद नीरु, आग्नेयकलशदल्लि पञ्चामृत, दक्षिणकलशदल्लि पञ्च तॊगटॆ, पञ्चपल्लव हागू सप्तमृत्तिकॆगळु, नैरुत्य कलशदल्लि जाजि, कोष्ठ, एला, कर्पूर, कस्तूरि, लवङ्ग, केसरि, पिप्पलिगळु; पश्चिमकलशदल्लि सुवर्णादिगळु, वायव्यकलशदल्लि पञ्चगव्य, उत्तरदल्लि नारिकेलोदक, ईशान्यकलशदल्लि अनेक औषधिगळन्नु हाकि कलशगळन्नु स्थापिसबेकु. ब्रह्मकलशदल्लि शुद्धोदकवन्नु हाकि वरुणपूजॆ, कलशदेवतॆगळ आवाहनॆगळन्नु प्रत्येकवागि मन्त्रगळिन्द आवाहिसबेकु. इल्लि विनियोगिसबेकाद मन्त्रगळु - (1) समुद्रज्येष्ठा’ (2) पवस्वसोम मन्दना, (3) इमं मे गङ्गे, (4) सुमित्र्या न आप औषधयः, (5) इमे भोजाः , (6) शं न इन्द्राग्नि, (7) भद्रं कर्णेभिः, (8) आतून इन्द्रक्षुमन्तं, (9) नवो नवो भवति. ई मन्त्रगळिन्द आवाहिसि पूजिसबेकु. नन्तर पूर्वादिकलशगळिन्द आरम्भिसि अभिषेकिसबेकु. नन्तर विष्णुसूक्त, घर्म, पुरुष, समुद्र, पवमानादि सूक्तगळन्नु पठिसुत्ता ब्रह्मकलशदिन्द अभिषेकिसबेकु. नन्तर प्रतिमॆयल्लि प्रणव, बीजाक्षरन्यास, मातृकान्यास तत्वन्यास, अष्टाक्षरन्यास माडबेकु. नन्तर ‘उद्यद् भास्वत्समाभासः’ इत्यादि ध्यानश्लोकवन्नु हेळि विशेष सान्निध्यक्कागि प्रतिमॆयन्नु मुट्टिकॊण्डु नूरॆण्टुबारि मूलमन्त्रवन्नु जपमाडबेकु. नन्तर गन्ध, पुष्पादि धूप दीप नैवेद्यादिगळन्नु अर्पिसि महामङ्गल- नीराजन माडि, पुष्पाञ्जलि समर्पिसबेकु. नन्तर पुरुषसूक्त, विष्णोर्नुकं, अतोदेव, महा व्याहृति, विष्णुगायत्रिगळिन्द होम माडबेकु. उपयोगिसबेकाद द्रव्यगळु विष्णुगायत्रिगॆ अश्वत्थसमित्तु - पायस; विष्णोर्नुकं मत्तु अतोदेव-तुप्पमिश्रितान्न; पुरुषसूक्त- तुप्पदिन्द मात्र. ई रीति स्विष्टकृदादि होमशेषवन्नु मुगिसि आचार्या दिगळिगॆ दक्षिणादि दान, ब्राह्मणभोजनादिगळन्नु माडिसबेकु. प्रार्थनॆ देवदेव रमाकान्त ब्रह्मरुद्रादिपूजित । यस्मिन् गृहे दृढं स्थित्वातस्मिन् गेहे पुनाति हि। अशुचित्वं यदा स्यात् तदा सम्प्रोक्षणम् ॥ ऎन्दु हेळिरुवन्तॆ सम्प्रोक्षणॆगॆ कालनियमविल्ल. याव दिनदल्लि अशुचित्ववो आ दिनवे सम्प्रोक्षणॆ माडिदाग कालनियमविरुवुदिल्ल. कालान्तरदल्लि माडुवुदादरॆ मृगशिरा, अनूराधादि नक्षत्रगळिरुव, नन्दा(??) रिक्त तिथिगळन्नु बिट्टु ऒळ्ळॆय मुहूर्तदल्लि माडबेकॆन्दु अभिप्राय. सङ्क्षेपवागि माडुवुदादरॆ “अस्मिन् सम्प्रोक्षणाङ्ग हवने देवता परिग्रहार्थं अन्वाधानं करिष्ये-विष्णुगायत्र्या अष्टोत्तरशतवारं घृतेन, पुरुषसूक्तेन एकवारं घृतेन …..’ इत्यादि माडि पूर्णाहुति माडि विष्ण्वर्पण माडुवुदु. पूजॆ निन्तल्लि विशेष- ऒन्दु दिन पूजॆ निन्तरॆ ऎरडु बारि पूजॆ माडुवुदु, मूरु दिन पूजॆ निन्तरॆ महापूजॆ माडुवुदु, मूरुदिनद नन्तर ऎष्टु दिवस पूजॆ निन्तिद्दरू सम्प्रोक्षणवे हॊरतु पुनः प्रतिष्ठॆ बेकागिल्ल. वर्ष- गट्टलॆ पूजादिगळे इल्लदिद्दाग पुनः प्रतिष्ठॆये आगबेकु. ↩︎
-
विशेषांश - गोलकद्वितय ऎन्दरॆ ऎदुरिगिरुव लोहादिप्रतिमॆयन्नु विवक्षॆ माडदॆ प्रतिमॆयल्लिरुव तेजोमयवाद वायुप्रतिमॆ हागू लक्ष्मी प्रतिमॆ- यॆन्दु गोलकद्वितय. गोलकवॆन्दरॆ अधिष्ठानवॆन्दु अर्थ. प्रतिमाधिकसादृश्यान् मुख्या विष्णोः सदा रमा ऎम्ब प्रमाणदन्तॆ भगवन्तन मुख्य प्रतिमॆयॆनिसिद लक्ष्मी- देवियन्नु तॆगॆदुकॊळ्ळबेकु. इदे रीति शिवादिप्रतिमॆगळु, अदरॊळगॆ तेजोमयवाद वायु हागू लक्ष्मीदेवि- य प्रतिमॆगळु. हीगॆ ऒट्टु मूरु गोलकगळु. विष्णु- लक्ष्मी - वायुप्रतिमॆगळल्लि वायुप्रतिमॆ, लक्ष्मीप्रतिमॆ. इदरॊळगॆ विष्णुप्रतिमॆ हीगॆ गोलकद्वितय. विष्णु - लक्ष्मी - वायुप्रतिमॆ हॊरतु इतर शिवादि प्रतिमॆगळल्लि (१) ऎदुरिगिरुव प्रतिमॆयॊळगिरुव शिवादिप्रतिमॆ; (२) हरिस्मरणॆय आवश्यकतॆ अदरॊळगिरुव वायुप्रतिमॆ; (३) अदरॊळगॆ लक्ष्मी- प्रतिमॆ. अदरॊळगॆ विष्णुवु. हीगॆ गोलकत्रितय श्रीमदाचार्यर प्रयोगदन्तॆ ऎदुरिगिरुव विष्णुविन प्रतिमॆ. अदरॊळगॆ तेजोमयवाद वायुविन प्रतिमॆ. इदरॊळगॆ लक्ष्मीसहितनाद नारायणनु इरुवनु. भगवन्तनिन्द समव्याप्तियुळ्ळ लक्ष्मीदेविगॆ गोलकत्व हागू सहासीनत्वगळु विरुद्धवल्ल. आद्दरिन्दले ‘परिदृश्यमानप्रतिमान्तःस्थित तेजःसारमयप्रतिमां- तःस्थित मुख्यप्राणप्रतिमायां रमया सह क्षीरनीरवदासीनस्वप्रतिमायां नारायणं आवाहयामि’ ऎन्दु हेळिदन्तागुत्तदॆ. ↩︎
-
विशेषांश - भागवतदल्लि त्रयोविंशति तत्वानि’ ऎम्बुदागि ‘इप्पत्तमूरु तत्वगळिवॆ’ ऎन्नलागिदॆ. ↩︎
-
विशेषांश - ‘पराय शक्त्यात्मने स्वाहा’ । पराय प्रतिष्ठात्मने स्वाहा’ इत्यादियागि तत्वन्यास स्वाहाकार हेळबेकु. ‘परया शक्त्यात्मने लक्ष्मीनारायणाभ्यां स्वाहा’ इत्यादियागि स्वाहाकार विहितवल्ल. ‘लक्ष्मीनारायणाभ्यां’ इत्यादियागि प्रतिपाद्य देवता स्मरणॆगागि मात्र. तत्वदेवतॆगळ मन्त्रदिन्द आयाय अङ्गगळन्नु मुट्टिदाग मन्त्रदिन्द पूत देहवुळ्ळवनागुवने हॊरतु आयाय अङ्गगळल्लि देवतॆगळिद्दारॆ ऎन्दु तात्पर्यवल्ल. ‘न तु तदङ्गे ते देवा आश्रिता इति’. ↩︎
-
विशेषांश - मन्त्रवन्नु उच्चारणॆ माडि आयाय देवतॆगळन्नु निर्दिष्ट अवयवगळल्लि ध्यानिसुवुदे न्यास. तत्तत् देवतानां तत्तदङ्गेषु ध्यानमेव न्यासः - तत्वकणिका न्यासदिन्द भगवन्तन सान्निध्य हॆच्चुत्तदॆ. दैहिकवागि पावित्र्यतॆयू लभिसुत्तदॆ. तत्वन्यासोऽयमचिरात् कृष्ण सान्निध्यकारकः । यः कुर्यात् तत्वविन्यासः स पूतो भवति ध्रुवम् ॥ - पञ्चरात्र. ग्रन्थप्रशस्ति ↩︎
-
तत्वन्यासक्कॆ प्रणवदन्तॆ ऋष्यादिगळन्नु तिळियबेकु. “अस्यश्री तत्वन्यासमहामन्त्रस्य अन्तर्यामि ऋषिः । दैवी गायत्री छन्दः । शक्त्यादि तत्वरूपी श्रीपरमात्मा देवता । न्यासे विनियोगः । “उद्यद् भास्वत् समाभासः ……….’ (1/18) ई तन्त्रदल्लि हेळिदन्तॆ कर्मानुष्ठान माडुववरिगॆ विशेषवागि फलवु लभिसुत्तदॆ. ↩︎