ವಿವರಣಮ್ ಅತ್ರ.
ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ
೧ ಎಸಳು
ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ ಘಿಲ್ ಘಿಫ್ ಗುಂಜನ
ಭವ-ಭಯ-ಭಂಜನ ಬೈರಾಗಿ,
ದಡದಡ ಬಂದನು, ದ್ವಾರದಿ ನಿಂದನು
ಭಿಕ್ಷೆಯು ಎಂದನು ಆ ಜೋಗಿ
ಕಾಮನೆ ಕಾವಿಯನ್ ಉಟ್ಟನೂ, ತೊಟ್ಟನೊ
ಸೋಮನೆ ಶಾಟಿಯ ರಾಪಾಲಿ(=??) !
ಕಾವ್ಯವೆ ಕಾಯವ ಪಡೆದಿತೋ ಪಿಡಿದಿತೋ
ರಸ ಋಷಿ ಕರವೇ ಜಪಮಾಲಿ !
ಚಂದನ ಚರ್ಜಿತ, ಭಸ್ಮೋಧ್ವರ್ಜಿತ
ಬಂಧುರ ಸುಂದರ ಸನ್ಯಾಸಿ,
ರಾಗ-ಭೋಗ-ವಿಷ-ವಿಷಯಗಳ್ ಎದೆಯನು
ಮೆಟ್ಟುವವೋಲ್ ಪದ ವಿನ್ಯಾಸಿ
ಚಂಡ-ಮರೀಚಿಯ ದಂಡ ಕಮಂಡಲು
ತಾಪಸ-ವೇಷವ ತಳೆದಿಹನೆ !
ಸಂಧ್ಯಾ-ರಾಗದ ಚಂದನ ತಂಪಿಗೆ
ವೈಶ್ವಾನರ ತಪಕ್ ಇಳಿದಿಹನೆ !
ತರುಣಾಽಽರುಣ-ರುಚಿ-ರಂಜಿತ ರೂಪವು
ಗರತಿಯ ಗೌರವ ಕೆಣಕಿತ್ತು,
ಸಂಯಮ-ಮುದ್ರಿತ-ಹೃದಯ ಕವಾಟದಿ
ಕಾಮನ ಕಾರ್ಮುಕ ಮಣಿದಿತ್ತು
ವರ-ವೈರಾಗ್ಯದ ಚಿರ-ಸೌಭಾಗ್ಯಕೆ
ಶೃಂಗಾರವೇ ಶರಣಾಗಿದ್ದು,
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನದ ಫಲ-ಪರಿಪಾಕಕೆ
ತಾರುಣ್ಯವೇ ತಲೆ ಬಾಗಿತ್ತು.
೨
‘ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ’
ಮಂಜುಳ ಗುಂಜನ ಗುಣಗಿತ್ತು
ಬಾಲ-ಕುತೂಹಲ ಕೆರಳಿಸಿ ಗಣ-ಗಣ
ಘಂಟಾ-ಕಿಂಕಿಣಿ ಕುಣಿದಿತ್ತು
ಬಾಗಿಲು ತೆರೆಯಿತು, ಮುಂತೆರೆ ಸರಿಯಿತು.
ಜವನಿಕೆ ಜರೆಯಿತು ಮರೆಯಲ್ಲಿ
ಪವನವು ಪುಳಕಿತು, ಬಳ್ಳಿಯು ಬಳುಕಿತು(=ಬಗ್ಗಿತು)
ತರುಲತೆ ತುಳುಕಿತು ತೆರೆಯಲ್ಲಿ
ಉರ್ವಿಯ ಊರ್ವಶಿ, ರಂಜಿಪ ರೂಪಸಿ
ರಾಗ-ಪರಾಗವು ಪರಿಮಳಿಸಿ,
ಬಂದಳು ಷೋಡಶಿ, ರಸ-ಸರ-ಸಾರಸಿ
ಒಡೆಯನ ಪ್ರೇಯಸಿ ನಳ ನಳಿಸಿ
ಮೃದು-ಮಂದಸ್ಮಿತ ಆನನ-ಕಾನನ
-ಕೆರೆ-ಕೆಂದಾವರೆ ಅರಳಿತ್ತು,
ಉಸುರಿನ ಗಂಧಕೆ ಮುಖ ಮಕರಂದಕೆ
ಬಂಡ್-ಉಣಿ(=ಮಧುಪ)-ದಂಡದು ತೆರಳಿತ್ತು
ಕರಿ ಹೊರೆ ಕೇಶ-ಕಲಾಪದ ಕಂಪಿಗೆ
ಸಂಪಿಗೆ ಸೊಂಪನು ಸುರಿದಿತ್ತು
ನೀಲಿಮ-ಕುಂತಲ-ನಿಕಷದಿ ಬೈತಲು(=ಸೀಮನ್ತ)-
ಬಂಗಾರದ ಗೆರೆ ಕೊರೆದಿತ್ತು
ಹೆಜ್ಜೆಯ ರಿಂಗಣ ಕಜ್ಜಕೆ-ಗೆಜ್ಜೆಯ
ಹಂಸವೆ ತಾಳವ ಹಿಡಿದಿತ್ತು.
ಮುಗುದೆಯ(=ಮುಗ್ಧೆಯ) ಮೈಸಿರಿ ನವಿಲಿನ ನಾಟ್ಯಕೆ
ಕಾಮನ ಕೊಳಲದು ನುಡಿದಿತ್ತು.
೩
“ಗರತಿಯು ಗುರುತಿಲ್ಲದ ಪರ-ಗುರುವಿಗೆ
ಬಿಕ್ಕೆಯನ್ ಇಕ್ಕಳು” ಎಂದ್ ಅಂದು
ಆಳಿನ ಕೈಯಲಿ ಕಾಳನು ಕಳುಹಿಸಿ
“ಬೋಗಿಯ ಜೋಳಿಗೆ ತುಂಬ್” ಎಂದು
ಜೋಗಿಯು ನಯನದ ನವ-ನೀಲಾಂಜನ
-ನಂದಾದೀಪವನ್ ಎತಿದನು,
ಕಣ್ಣಿನ ಕಾಂತಿಯ ಹೊಳಪಿಗೆ ಕಾಮನು
ಪ್ರೇಮದ ಗುಂಡಿಯನ್ ಒತ್ತಿದನು
ಎದೆ ‘ಝಲ್’ ಎಂದಿತು, ಮೈ ‘ಜುಂ’ ಎಂದಿತು
ಸಂಯಮ ಪಾಶವು ಸಡಿಲಿತ್ತು,
ಕಂಗಳ ಮಂಗಳ ಕಾಂತಿಯ ಶಾಂತಿಯ
ಕಡಲಿನ ಒಡಲಲಿ(=ಕಾಯದಲಿ →ತೀರದಲಿ) ಸಿಡಿಲಿತ್ತು
ನಾಚಿಕೆ ನಲ್ಲೆಯ ಗಲ್ಲ ಗುಲಾಬಿಗೆ
ಮೆಲ್ಲನೆ ಗುಲ್ಲನು ಕೊಟ್ಟಿತ್ತು,
ಸಂಜೆಯ ಛವಿ, ಗುಲ-ಗಂಜಿಯ ರುಚಿ, ಮುಖ
ಕುಂಕುಮ ಕರಡಿಗೆಯ್(=ಪೇಟಿಕೆಯ್) ಆಗಿತ್ತು
ಎದೆ ಕಾರಂಜಿಯು(=fount) ರಾಗದ ರಸವನು
ಕಣ್ಣಿನ ಕೆಂಪಿಗೆ ತೂರಿತ್ತು,
ನಿಗ್ರಹ-ಪಂಜರ-ಬದ್ಧ-ವಿಹಂಗಮ
ಆಗಸದ್ ಅಂಗಳಕ್ ಆಗಿತ್ತು
ಹೃದಯವು ಅದುರಿತು, ಧೈರ್ಯವು ಚದುರಿತು
ಕದರಿತು(=ಕಂಪಿಸಿತು) ನೆಲವನು ಕೆಂಗಣ್ಣು,
(ಅ)ಹಮ್ಮಿನ ಹೆಮ್ಮರ ಉರುಳಿತು, ನರಳಿತು
ಚಿತ್ತದ ಚಂಚಲಕ್ ಆ ಹೆಣ್ಣು
ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ ಫಿಲ್ ಫಿಲ್ ಗುಂಜನ್
ಮುಂದಕೆ ಸಾಗಿದನಾ ಜೋಗಿ,
ಹೃದಯದ ಗುಡಿಯಲಿ ಮದನನ ಗಂಟೆಯ
ಢಣಡಣ ಬಾರಿಸಿ ತಿರು-ತಿರುಗಿ
ಮನೆಯಲಿ ಯೋಚಿಸಿ, ಮನದಿ ವಿವೇಚಿಸಿ
ತನ್ನಲಿ ತಾನೇ ನಾಚಿದಳು
ಹಿಂದಿನ ಸತಿಯರ ಸುಂದರ ಗುಣಗಳ
ಗಾನದಿ ಎದೆ ಮರೆ ಮಾಚಿದಳು
ಜೋಗಿಯ ಬೈದಳು, ಯೌವನ ಜರಿದಳು
ಜಾರಿದ ಹೃದಯವ ಹೀಗ್-ಅಳೆದು,
“ಕಾಮನ ಕುಟ್ಟುವೆ, ಪ್ರೇಮವ ಮೆಟ್ಟುವೆ”
ಎಂದಳು ಹಟದಿಂದ್ ಅದ ತುಳಿದು
“ನಾಳೆಗೆ ಜೋಗಿಯು ಬಂದರೆ, ನಿಂದರೆ
ನನ್ ದೊರೆಯ್ ಆಣೆಗೂ ನಾ ಕಾಣೆ,
ಆಳಿನ ಕೈಯಲಿ ಕಾಳನು ಕಳುಹಿಸಿ
ನುಗಿಸುವನ್ ಆಚಿಗೆ ನಾ ಜಾಣೆ”
೪
‘ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ’
ಕಂಚಿನ ಕಂಠವು ಮೊಳಗಿತ್ತು
ಹೆಣ್ಣಿನ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಹಬ್ಬವ ಹಬ್ಬಿಸಿ
ಮಿಂಚಿನ ಮೂರುತಿ ಬೆಳಗಿತ್ತು
ಶಪಥವು ಮರೆಯಿತು, ಕುಪಥವು ತೆರೆಯಿತು
ಕರೆಯಿತು ಕಿಂಕಿಣಿ ಝೇಂಕಾರ,
ಕರಣವ ಎಳೆಯಿತು, ಹರಣವ ಸೆಳೆಯಿತು
ಹೂಂಕರಿಸುವ ಸ್ಮರ ಟಂಕಾರ
ನಿಲ್ಲದ ಮೇಲ್-ಉದ(=ಉತ್ತರೀಯ) ಮೆಲ್ಲನೆ ತೀಡುತ
ಸಂದಳು ಪ್ರಣಯದ ರಂಗ್ ಏರಿ,
ಕರದಲಿ ಕಾಳಿನ ಮೊರವನು ಮರೆಯಿಸಿ
ಹೊಸ ಹೊಂಗನಸಿನ ಸಿಂಗಾರಿ
ಜೋಗಿಯ ಜೋಳಿಗೆ ಜಾರನ ಚಾಳಿಗೆ
ತೆರದಲಿ ನೀರೆಗೆ(=ನಾರಿಗೆ) ತೋರಿತ್ತು
ಅವನದ ಬರವನು ಹಿಂಗಿಸಿ(=ಸರಿಸಿ) ತೆರವನು
ತುಂಬಲು, ಎದೆ ರಸ ತೊರೆದಿತ್ತು
ತನ್ನ್ ಎದೆ ಹಾಕಿದ ತೆರದಲ್ಲಿ ಜೋಳಿಗೆ-
ತಳದಲ್ಲಿ ಧಾನ್ಯವು ಬಿದ್ದಿತ್ತು,
ಸತಿಯ ವಿವೇಕವು ಬದುಕಲು ಹಚ್ಚಿದ
ಕಂಟಕದೋಲ್ ನವಿರ್(=ಕೂದಲು) ಎದ್ದಿತ್ತು
ಜೋಗಿಯ ವದನದ ತಬಕದಿ ಬೆಳಗುವ
ಕಣ್ಮಣಿ ಆರತಿ ಬೆಳಗಿತ್ತು.
‘‘ತ್ವಂ ಸೌಭಾಗ್ಯವತೀ ಭವ !! " ಆಶಿಷ
ಕಂಠಾಕಾಶದಿ ಮೊಳಗಿತ್ತು
ಕಾಮನು ತರಳೆಯ ಕರುಳಿನ ಬೆರಳಿಗೆ
ಮರಳಿನ ಮುರಳಿಯ ಮಡಿಸಿದನು,
ಭಾವದ ಕಾವಿಗೆ ಕರಗಿದ ಚಿದ್ರಸಕ್
ಅಕ್ಷರ ಕವಚವ ತೊಡಿಸಿದನು.
“ನಿಲ್ಲೆಲೆ ಜೋಗಿಯೆ, ನಿನ್ನಯ ಕಣ್ಣಲಿ
ಎಂತಹ ಕಾಂತಿಯು ಕುಣಿಯುತಿದೆ,
ತೇಜಃ ಪುಂಜದ ಕಾಂತಿ-ವಿಲಾಸಕೆ
ರವಿ-ಶಶಿ-ನೈದಿಲೆ ಮಣಿಯುತಿವೆ”
“ಏನಿದು ಜ್ಯೋತಿಯು? ಚೆಲುವಿನ ಚಿಲುಮೆಯ
ಚಿಮ್ಮಿಸಿ ಚಾಕ್ಷುಷ ಕುಕ್ಕಿಸಿದ
ಕಂಜ ನಿಕುಂಜದ ಸಾರವ ಹೀರಿದೆ
ಜೊನ್ನಿನ(=ಜ್ಯೋತ್ಸ್ನೇ) ಜೇಂಗಡಲ್ ಉಕ್ಕಿಸಿದೆ”
“ಚೆಲುವಿಕೆ ಚಂಚಲತೆಗೆ ಕಣ(=ಬಟ್ಟೆ)ಕಟ್ಟಿದೆ
ಮಿಂಚಿನ ಹೊಳೆ ಮಡುಗಟ್ಟಿಹುದು
ವಿಧಿ ನಿನ್ ನೋಟದ ತಟ್ಟೆಯಲ್ ಎಂತಹ
ದೀಪದ ಕುಡಿಗಳ್ ಅಟ್ಟಿಹುದು
ಜೋಗಿಯು ಬೆಚ್ಚಿದ, ಕಣ್ ಕಿವಿ ಮುಚ್ಚಿದ
ಹೆಣ್ಣಿನ ಮೆಚ್ಚಿಗೆ ಹುಚ್ಚಾದ
ಹದಿಬದೆ(=ಸತೀ)-ಧರ್ಮದ ಬಳ್ಳಿಗೆ ಕೊಳ್ಳಿಯ
ಹಚ್ಚುವ ಕಾನನ ಕಿಚ್ಚಾದ
‘ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ, ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ’
ಮರುದಿನ ಬಂದನು ಆ ಜೋಗಿ
ಉಕ್ಕಿನ ಬಾಗಿಲು ಗಕ್ಕನೆ ತೆರೆಯಿತು
ತವಕದಿ ಬಂದಳು ಅನುರಾಗಿ
ಜೋಗಿಯನ್ ಇಬ್ಬರು ಜೊತೆಗಾರರು ತೋಳ್
ಪಿಡಿದೇ ನಡೆಸುತ ತರುತಿಹರು
ಕಣ್ಣಿನ ಕಲಶವ ಮಣ್ಣಿಗೆ ಬಗ್ಗಿಸಿ
ಬಾಷ್ಪ ಸ್ನಾನವ ನಡೆಸಿಹರು
ಹಲ್ಲಣ ಹಾರಿತು, ತಲ್ಲಣಿಸಿತು ಎದೆ
ನಿಲ್ಲದೆ ತೊಳಲಿದಳ್ ಆ ನಾರಿ
‘ಜೋಗಿಯೇ ನಿನಗ್ ಏನ್ ಆಗಿದೆ’’ ಎಂದಳು
ಬಂದಳು ನಿಂದಳು ಬಳಿ ಸಾರಿ
‘ತಾಯಿಯೆ, ತೆಗೆದುಕೋ’ಎನ್ನುತ ಜೋಗಿಯು
ನೀರೆಗೆ(=ನಾರಿಗೆ) ಥಾಲಿಯ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದ
ಥಾಲಿಯ ತಳದಲಿ ಥಳ ಥಳ ಹೊಳೆಯುವ
ಕಣ್ಣುಗಳ್ ಎರಡನು ಇಟ್ಟಿದ್ದ
‘ತಾಯಿಯೆ ನಿನ್ನೆಯ ದಿನ ನೀನ್ ಎನ್ನಯ
ಕಣ್ಣಿನ ಬಣ್ಣನೆ ಮಾಡಿದ್ದಿ
ಗರತಿಯ ಗೋರಿಯ(=ಮೃಗಯಾ-ಪಶು) ಕಟ್ಟಿದ ತೊಗಲಿನ(=ಬಾಹ್ಯಾಂಗದ)
ಆ ಕಣ್ ಕಿತ್ತ್ ಇದೋ ತಂದಿಹೆನು’
“ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ, ಅಲಖ್ ನಿರಂಜನ”
ನಡೆದನು ನಿರ್ವ್ಯಥೆಯಾs ಜೋಗಿ
ತೊಗಲಿನ ಕಣ್-ಬಲಿಯಿಂದಲಿ, ಜ್ಞಾನದ
ಒಳ-ಗಣ್ ತೆರೆಯಿಸಿ ಕುರುಡಾಗಿ