१४

अथ विश्वकर्माकृते वास्तुविद्यायां वास्तुशास्त्रे प्रासादाधिकारे देवतान्यास क्रमाङ्क अध्याय १४
श्री विश्वकर्मा उवाच
प्रासादे देवतानां च गुणवृक्ष्यामि साम्प्रत
तथा यावतनुसंस्था च क्रमेणैवप्रकीर्तिता १
कौर्म्म घनशिलाणं तु खरशिलायावाराहकं
भिट्टत्रयो त्रयोदेवा पन्नगायक्षकिन्नरा २
जाड्यकुम्भो स्थितो नन्दि हरि चैव कणालिका
गजपीठं गणेशं च अश्वपीठं तथाश्विनै ३
नरपीठ नरोत्तमात्र खुरके च धरास्मृता
कुम्भकेष्ट तथासृष्टिं निर्गमोदगोसमया ४
रुद्रं च प्रकर्तव्या भद्रे भद्रे स्वयंविधि
कलशे च तथागौरि नन्दि चैवान्तरपत्रको ५
कपोताल्यां गान्धर्वा मञ्चिकायां सरस्वती
अत ऊर्ध्वे भवेद्जङ्घा देवतानां मनोरमा ६
देवतानां श्रयं स्थानं प्रासादस्यावभूषण
कर्णेषु दिक्पालाश्चैव प्राच्यादिषु प्रदक्षिणे ७
नाटेश्वरं पश्चिमे भडे अन्तकैः सहदक्षिणे
चण्डिका चोत्तरे देवी दंष्ट्रारौद्र तनाश्रुभा ८
प्रतिरथे तत्र देव्या च कर्तव्या च दिशापति
वारिमध्ये तु निद्रा णां प्रनिलातयसाशने ९
आधारं अक्षसूत्र च जटामुकटमण्डितं
मन्दिकाकोणिकायां च दले प्रतिरथौ तथा १०
रूपं च नृत्यसंयुक्तं भेदमूर्तिस्तथैव च
गणेशं च कुमारं च आदित्यस्य —स्तथा ११
चण्डिकाब्रह्मणं चैव वासुदेव तथैव च
भेदमूर्तिस्तु जङ्घाया अन्येश्चापि सुरास्तया १२
क–मिकमध्यदेवं च प्रासादो सर्वदेव हि
प्रासादे अन्तरं नास्ती पीठं चैव तथैव च १३
कपिलायमभिश्चैव अन्तरन्तय विद्यते
तलविभक्ति छन्देन ऊर्ध्वे च पृथक्पृथक् १४
ज्ञातिच्छन्दे समुत्पन्ना शृङ्गप्रत्याङ्गमेव च
कर्तव्यं जगत्यान्तरं अनन्तरं कुलदेवता १५
अन्तरं भद्र देशे तु उत्तभागे स्तथैव च
बलाणक मण्डपंश्चैव कर्तव्या पञ्चदेवता १६
चण्डिका गणेशं चैव जिनार्क ब्रह्मणदास्तथा
यामूर्तिमध्यदेशे तु पृष्टिभद्रे तथैव च १७
अन्ये परिणाप्राज्ञ सर्वदैव स्वयं विधि
उद्गमे च भवेदिन्द्र कपिग्रासरलकृता १८
प्रवेशं चतुभागेस्तु कर्तव्यं शास्त्रपारगै
सावित्रिपद संस्थाने भरण्या च न संशय १९
विद्याधराकपोतालि अन्तरपत्रेषु सुरङ्गाणि
पर्जन्येषु खुटछाद्यै अतः ऊर्ध्वे तथैव च २०
निर्गमे मणिरत्नेव –सर्वत्र पूजते २१
इति मण्डोवर देवतादस्थान
विश्वकर्मा उवाच
सदाशिवमध्यदेशे च लक्ष्मी सर्वत्र दापयेत्
पदस्थाने स्थितादेवा सर्वकल्याणकारका २२
शाखायां चन्दसूयस्तु मातराणां चोतरङ्गकौ
उदम्बरस्थिता यक्ष अश्विन्यर्धचन्द्र के २३
राजसेन वेदिकायां आसनं घत्रवारणं
मृत्यलोकयो देवा ते पद सर्वमाश्चिता २४
स्तम्भासने भवे शक्र आसनं सर्ववर्णयेत्
ब्रह्मक्षत्रिय वैश्य योगियां च पुनःपुनः २५
स्तम्भेषु पर्वता प्रोक्ता आयाश्च दिग्वजः
सह भरणं शङ्करे चैव गान्धर्वे कुमारस्तथा २६
पट्टकं मातरा सर्वे देव्यानं च समस्तकाः
अन्तरा उत्तराश्चैव वैताल्या ब्रह्मराक्षसा २७
पदशांशे भवे शक्रः यक्षश्च धनदस्तथा
उदिपर्णा गणी सर्वे वृतश्चैव न संशयः २८
त्रयाशन्तिसुरा सर्वे त्रिदैशैः सहसंयुतं
वृतोर्ध्वयते नित्यं कर्णदर्दटिका २९
करोटकस्यऽधोभागैः ऊर्ध्वं दर्दरिकास्तथा
विद्याधरथरं नाम देवानावल्लभ सदा ३०
दशयाद्विद्याधरं च रूपपश्चिम प्रियवादिनौ
दिशि च विदिशि चैव मध्यस्थास्र निदेशयेत् ३१
--सङ्घाप्रकर्तव्या षण्डेषण्डे च कारयेत्
-—३२
षोडशविद्याधरं च चतुर्यात्रप्रकाशका
कन्दर्प्प नृत्यताश्चैव नृत्यकी नृत्यवल्लभा ३३
गीयालुङ्कोलकङ्क्तयाव वृत्तानपूर्णामेव च
आकाशं च पदं प्रोक्त अव्यक्तं व्यक्तमेव च ३४
मध्ये ध्रुवपदं तस्य अचलं ध्रुव निश्चलं
एतत सर्वपदं प्रोक्त भाषिते विश्वकर्मणे ३५
जालिके रुषि संहाय मध्ये वसुरसंस्थिता
ब्रह्माविष्णुस्तथारुद्रं भद्रे भद्रे षु दाययेत् ३६
ऊरुशिखरे तथाय च भद्रे भद्रे स्वयंविधि
शिखरे ईश्वरं विद्यात् शिखायं च सुराधिपं ३७
ग्रीवायां यततो नन्दी अण्डकेषु निशानतं
पद्मपत्र तथा पद्मं आमलसादिकापदरं ३८
कलशं च स्थितो रुद्रो व्योमव्यापि सदाशिव
सद्योवामस्तथाधोर पद्म ईशानःस्तथा ३९
कर्णप्रतिरथरद्ध बालञ्झरसुभद्र कं
कर्णिका नदिकायां च शलिलान्तक तथा ४०
एते देव समाख्याता प्रासादेषु सुराधिपा
पञ्चवक्रे दिषु भद्रे अङ्गसङ्ख्या प्रशस्यते ४१
पथ्यते मुच्यते पापं अक्षयाफलमेव च
त्रिकालस्मरते यस्तु सर्वार्धफलं भवेत् ४२
इति श्री विश्वकर्माकृते वास्तुविद्यायां त्रिदशभवनोद्भव वास्तुशास्त्रे प्रासादाधिकारेस्तथवकादेवता क्रमाङ्क अध्याय १४