Remarriage, Divorce

Theory

Everywhere here Apad-dharma can alter practice. sAmAnya-dharmas are described.

विवाहाभाव-पक्षः

आ शुद्धेः संप्रतीक्ष्यो हि महापातकदूषितः ॥ १.७७ ॥

पतिश् चेन् महा-पातकी
तदा प्रयश्चित्तापवर्गं यावत् प्रतिक्ष्यः ।
महापातक-युक्तो न शुश्रूष्य इत्य् अर्थः ।
एतच् च विवाहोत्तर-कालं भर्तुः पातित्ये सति द्रष्टव्यम् ।
विवाहात् पूर्वं पतितेनोढा ऽपि
न भार्या - शास्त्रीयोद्वाहाभावात् +++(5)+++ ॥ १.७७ ॥

इत्य् अपरार्कः।

पतितस्य प्रतीक्षा

स्त्रीभिर् भर्तृवचः कार्यम् एष धर्मः परः स्त्रियाः ॥
आ शुद्धेः संप्रतीक्ष्यो हि महापातकदूषितः ॥ १.७७ ॥

इति याज्ञवल्क्यः। अनेन पतिप्रतीक्षा विहिता।

घट-श्राद्धम्

“Divorce” is not a shAstrIya karma - ghaTa-shrAddha would be. Some people do it in case of divorce. (the concern addressed here is the possible fault due to non-performance of Ashaucha for divorced spouse’s death etc..)

स्त्रीषु - पुनर्-भवः

काणे-पाण्डुरङ्गः।

या पत्या वा परित्यक्ता
विधवा वा स्वयेच्छया ।
उत्पादयेत् पुनर् भूत्वा
स पौनर्भव उच्यते ॥ ९.१७५ ॥

अपत्य-जनक-पतिर् अन्यो गृहीतश् चेत्, सा “पुनर्-भूर्” इति गर्हिता भवति। अयं द्वितीयः पतिः,
तज्जातश् चापि गर्हितः - श्राद्धादौ नामन्त्रणीय इति; पूर्वपत्युश् चेव् भवति।

अक्षतयोनौ

क्षता योनिः कस्याः? यस्यां लिङ्ग-क्षता योनिर् इति प्राचीनाः। किञ्च, हेतुं विचार्य - [जीवद्-]अपत्य-प्रसवेन क्षतिर् इति निश्चेतुं वरम्।

अक्षतयोन्याः पुनर्भूत्वं न तावद् गर्हितम्।

“Rāghavānada, relying on Yājñavalkya 2.130, thinks that the word ‘vā’ at the end of the first half-verse, permits the insertion of ‘or not a virgin.’”—Buhler.

केचित् तु - ‘दत्ताक्षतायाः कन्यायाः पुनर्दानं परस्य च ’ इति कलियुगनिषिद्धकर्मसु विधीयते ।

उद्वाहितापि या कन्या
न चेत् सम्प्राप्त-मैथुना।
पुनःसंस्कारमर्हेत
यथा कन्या तथैव सा॥
Narada Smriti 12.22

In case she be a virgin though married, re-marriage is allowed. She is as good as a virgin..

अद्भिर् वाचा च दत्तायां म्रियेताथो वरो यदि।
न च मन्त्रोपनीता स्यात्
कुमारी पितुरेव सा॥

यावच्चोदाहृता कन्या
मन्त्रैर् यदि न संस्कृता।
अन्यस्मै विधिवद्देया
यथा कन्या तथैव सा ॥
Vasishtha Smriti 15.64-65

If the betrothed of a maiden dies after she has been given away to him by words and water but before she was married with Mantras, she belongs to her father alone.

If a maiden has been carried away by force and not married with Mantras, she may be lawfully given away to another man. She is like a maiden.

मृते, क्षतयोनौ

क्षतयोनित्वे विचारः “अक्षतयोनाव्” इति विभागे द्रष्टव्यः।
पत्यौ मृते यथा-सम्भवं न स्यात् पुनर्-विवाह इति मनुः -

यथाऽधिकारं प्राचीनैर् नियोगोऽभ्युपगतः।

अमृते, क्षतयोनौ

क्षतयोनित्वे विचारः “अक्षतयोनाव्” इति विभागे द्रष्टव्यः।

पतिः पालनेन

मेधातिथिर् अपि

नास्या जातु[^१९२] ब्रह्मचर्यम् अपनेतुं शक्यते ।
स्त्रीधर्मेषु हि तद् अस्या विहितं मनुनापि-

“न तु नामापि गृह्णीयात्
पत्यौ प्रेते परस्य तु” (म्ध् ५.१५५)

इति । मृते भर्तरि नास्ति व्यभिचारः, किम् अङ्ग प्रोषिते ?

न दत्त्वा कस्य चित् कन्यां
पुनर् दद्याद् विचक्षणः ।
दत्त्वा पुनः प्रयच्छन् हि
प्राप्नोति पुरुषानृतम् ॥
Manusmriti 9.71

नष्टे मृते प्रव्रजिते
क्लीबे च पतिते पतौ । पञ्चस्व् आपत्सु नारीणां
पतिर् अन्यो विधीयते ॥ (न्स्म् १२.९७)

When the husband is absconding, dead, has renounced family life, has fallen (morally), or is eunuch, in these five unfortunate circumstances it is prescribed that a woman can choose another husband. (Parasara Smriti 4.30, Also occurs in Narada Smriti 12.97)

इत्यत्र मेधातिथिर् आह -

तत्र पालनात् पतिम् अन्यम् आश्रयेत,
सैरन्ध्र-कर्मादिना ऽऽत्मवृत्त्य्-अर्थम् ।

स एवान्यत्र -

पतिशब्दो हि पालन-क्रिया-निमित्तकः,
ग्राम-पतिः, सेनायाः पतिर् इति ।

Practice

• Gazetteer of the Ambala District: 1883

“As regards remarriages of widows the only classes that remarry are Jats Lohárs Jhínwars Tarkháns Mehtams who are allowed by their custom to go through the ceremony of Karewa Among Musalmans with the exception of Saiyads Moghals Pathans Shekhs and Rájpúts all women remarry. Among a the inferior castes who are in short Shúdras when one brother dies the widow is not allowed to go out of the family but is claimed by one of the other of the brothers who look upon her as belonging to the family money having been spent upon her and litigation in the courts both on Civil and Criminal sides to enforce these supposed rights froquently takes place I mention the Criminal as well as Civil Courts since it is not an uncommon matter for a brother to prosecute his sister in law and any second husband she may take for Bigamy because she has failed to transfer her affections to the surviving brother…”