+होमः

फलम् / भावः

• आराधनम् देवादीनाम्
• सम्बन्ध-स्मरणम्
  • यज्ञेन जनितस्य लोकस्य यज्ञेनैव भरणम्
  • लोकस्य स्वरूपम् यज्ञः। अग्निषोमीयसम्बन्धः प्रसिद्धः।
• मानवे उपकारकता-चोदनम्
  • अग्नौ हुतं वृष्टिं कारयतीति श्रुतिः
  • यज्ञोपकारक-वृक्ष-पशु-समाजादेः पोषणम्

होम-विभागाः

• हविर्-दृष्ट्या
  • पाकयज्ञ-निर्वचनम्
    • पाकगुणको यज्ञः। पाकेन = पक्वेन चरुणा साध्यो यज्ञः। औपासन्दादयः।
      • ७ पाकयज्ञेषु - स्थालीपाकः, आग्रायणम्, सर्पबलिः, मासि श्राद्धम्, ईशानबलिः …
• उपदेश-दृष्ट्या
• प्रकृति-दृष्ट्या

होम-प्रकृतयः / तन्त्राणि

भागवतपुराणे - ११२७००७१ वैदिकस्तान्त्रिको मिश्र इति मे त्रिविधो मखः त्रयाणामीप्सितेनैव विधिना मां समर्चरेत्।
पाञ्चरात्रागमेऽप्य् एवं मिश्रविधिः समर्थित इति श्रूयते।

श्रौत-तन्त्राणि

• अग्नि-होत्र-तन्त्रम्
• दर्शपूर्णमास-तन्त्रम्
  • ७ हविर् यज्ञानाम्
• पशुबन्ध-तन्त्रम्
• सोम-तन्त्रम् = अग्निष्ठोम-तन्त्रम्
  • सोमसंस्थानाम्

गृह्य-तन्त्राणि

समिधाधान-तन्त्रम्

• परिषेचनम्
• समिध्-होमः
• परिषेचनम्
• रक्षाग्रहणम्

वैश्वदेव-तन्त्रम् / औपासन-तन्त्रम्

• केवलं परिषेचनम्, एकस्यास् समिधः समर्पणं ततो वा
• प्रधानाहुतयः
• परिषेचनम्, प्रायश्चित्तहोमपूर्वकम् वा

स्थालीपाक-स्मार्त-विधिः = आघारवत्-तन्त्रम्

दर्शपूर्णमासाधारितम् इदं तन्त्रम्। सूत्रोक्तम् अग्निहोत्राधारितम् अन्यत्र चिन्तितम्।

• अग्निम् इद्ध्वा

• परिस्तरणम्

• पात्र-सादनम्

• पवित्रयोस्संकारः, प्रोक्षणीसंस्कारः, पात्रप्रोक्षः

• प्रणीता-प्रणयनम्

• ब्रह्मवरणम् सावलम्बहोमेषु

• आज्यसंस्कारः

• दर्वीसंस्कारः

• परिधि-स्थापनम्, आघार-स्थापनम्

• परिषेचनम्

• इध्माधानम्

• आघारहोमः

• आज्यभागहोमौ

• प्रधान-होमः

• जयान् अभन्यातानान् राष्ट्रभृतः प्राजापत्यां व्याहृतीर्विहृताः सौविष्टकृतीमित्त्युपजुहोति ।

• प्रणीताविमोकः

• उत्तरम् परिषेचनम्

अन्यतन्त्राणि

• आगम-तन्त्रम्
• सौकर्यस्याभावे तर्पणम्
  • आपो वा इदं सर्वम्! (तेनाग्निरप्य् आपः, हविरपि)