कल्पान्तरे विश्वासटिप्पन्यः

श्रीगणेशाय नमः ।

प्रथमः प्रश्नः ।

तत्र प्रथमोऽध्यायः ।

अथादौ सशिष्टधर्मलक्षणम् ।

उपदिष्टो धर्मः प्रतिवेदम् ॥१ तस्यानुव्याख्यास्यामः ॥२ स्मार्तो द्वितीयः ॥ ३ तृतीयः शिष्टागमः ॥४

॥३

शिष्टाः खलु विगतमत्सरा निरहंकाराः कुम्भीधान्याअलोलुपा दम्भदर्पलोभमोहक्रोधविवर्जिताः ॥५ धर्मेणाधिगतो येषां वेदः सपरिबृंहणः ।

शिष्टास्तदनुमानज्ञाः श्रुतिप्रत्यक्ष हेतवः, इति ॥ ६

तदभावे दशावरा परिषत् ॥७ अथाप्युदाहरन्ति ॥८

॥७

चातुवद्यं विकल्पी च अङ्गविद्धर्मपाठकः । आश्रमस्थास्त्रयो विप्राः पर्षदेषा दशावरा ॥६

[[१७६८]]

बौधायनस्मृतिः ।

पथ्य वा स्युखयो वा स्युरेको वा स्यादनिन्दितः प्रतिवक्ता तु धर्मस्य नेतरे तु सहस्रशः ॥ १०

यथा दारुमयो हस्ती यथा चर्ममयो मृगः । ब्राह्मणश्चानधीयानस्त्रयस्ते नामधारकाः ॥ ११ यद्वदन्ति तमोमूढा मूर्खा धर्ममजानतः । तत्पापं शतधा भूत्वा वक्तृन्समधिगच्छति ॥१२ बहुद्वारस्य धर्मस्य सूक्ष्मा दुरनुगा गतिः । तस्मान्न वाच्यो ह्येकेन बहुज्ञेनापि संशये ॥ १३ धर्मशास्त्ररथारूढा वेदखड्गधरा द्विजाः ।

क्रीडार्थमपि यद्ब्रूयुः स

धर्मः परमः स्मृतः ॥१४

यथाऽश्मनि स्थितं तोयं मारुतोऽर्कश्च नाशयेत् ।

तद्वत्कर्तरि यत्पापं जलवत्संप्रतीयते ॥१५

शरीरं बलमायुश्च वयः कालं च कर्म च ।

[ प्रथमो-

समीक्ष्य धर्मविबुद्धया प्रायश्चित्तानि निर्दिशेत् ॥१६

अव्रतानाममन्त्राणां जातिमात्रोपजीविनाम् ।

सहस्रशः समेतानां परिषत्त्वं न विद्यते इति ॥१७

पञ्चधा विप्रतिपत्तिः ॥१८

पञ्चधा विप्रतिपत्तिर्दक्षिणतस्तथोत्तरतः ॥ १६

यानि दक्षिणतस्तानि व्याख्यास्यामः ॥२०

यथैतदनुपेतेन सह भोजनं स्त्रिया सह भोजनं पर्युषितभोजनंमातुलपितृष्वसृदुहितृगमनमिति ॥ २१

ऽध्यायः ]

आरट्टकादिनिषिद्धदेशगमने प्रायश्चित्तम् । १७६६

अथोत्तरत ऊर्णाविक्रयः सीधुपानमुभयतोदद्भिर्व्यवहार - आयुधीयकं समुद्रसंयानमिति ॥२२ इतरदितरस्मिन्कुर्वन्दुष्यतीतरदितरस्मिन् ॥ २३ तत्र तत्र देशप्रामाण्यमेव स्यात् ॥२४ मिथ्यैतदिति गौतमः ॥२५

उभयं चैव नाऽऽद्रियेत शिष्टस्मृतिविरोधदर्शनात् ॥२६ प्राग्विनशनात्प्रत्यक्कालकाद्वनाद्दक्षिणेन हिमवन्तमुदक्पारियात्रमेतदार्यावर्त तस्मिन्य आचारः स प्रमाणम् ॥२७ गङ्गायमुनयोरन्तरमित्येके ॥२८

अथाप्यत्र भाल्लविनो गाथामुदाहरन्ति ॥२६

पश्चात्सिन्धुर्विधरणी सूर्यस्योदयनं पुरः ।

यावत्कृष्णा विधावन्ति तावद्धि ब्रह्मवर्चसमिति ॥३०

अवन्तयोऽङ्गमगधाः सुराष्ट्रा दक्षिणापथाः ।

उपावृत्सिन्धुसौवीरा एते संकीर्णयोनयः ॥ ३१

आरट्टान्कारस्करान्पुण्ड्रान्सौवीरान्वङ्गकलिङ्गान्प्रान्नानिति-

च गत्वा पुनः स्तोमेन यजेत, सर्वपृष्ठ्या वा ॥ ३२

अथाप्युदाहरन्ति ॥३३

पद्भ्यां स कुरुते पापं यः कलिङ्गान्प्रपद्यते । ऋषयो निष्कृतिं तस्य प्राहुर्वैश्वानरं हविः ॥३४

बहूनामपि दोषाणां कृतानां दोषनिर्णये ।

पवित्रेष्टिं प्रशंसन्ति सा हि पावनमुत्तमम्, इति ॥ ३५

[[१७७०]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

अथाप्युदाहरन्ति ॥३६

वैश्वानरी व्रातपतीं पवित्रेष्टि तथैव च । ऋतावृतौ प्रयुञ्जानः पापेभ्यो विप्रमुच्यते-

पापेभ्यो विप्रमुच्यते इति ॥३७

इति प्रथमप्रश्ने प्रथमोऽध्यायः ।

अथ प्रथमपश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

अथ ब्रह्मचारिधर्मवर्णनम् ।

अष्टाचत्वारिंशद्वर्षाणि पौराणं वेदब्रह्मचर्यम् ॥१ चतुर्विंशतिं द्वादश वा प्रतिवेदम् ॥२ संवत्सरावमं वा पूतिकाण्डम् ॥३ ग्रहणान्तं वा जीवितस्यास्थिरत्वात् ॥४ कृष्ण केशोऽमीनादधीतेति श्रुतिः ॥५

नास्य कर्म नियच्छन्ति किंचिदा मौञ्जिबन्धनात् । वृत्त्या शूद्रसमो ह्येष यावद्वेदेन जायत इति ॥६ गर्भादि संख्या वर्षाणां तदष्टमेषु ब्राह्मणमुपनयीत ॥७ त्र्यधिकेषु राजन्यम् ॥८ तम्मादेकाधिकेषु वैश्यम् ॥ वसन्तो ग्रीष्मः शरदित्यृतवो वर्णानुपूर्व्येण ॥१०

गायत्री त्रिष्टुब्जगतीभिर्यथाक्रमम् ॥११

॥

आ षोडशादाद्वाविंशादाचतुर्विंशादित्यना (न) त्यय एषां क्रमेण ॥ऽध्यायः ]

ब्रह्मचारिधर्मवर्णनम्

मौजी धनुर्ज्या शाणीति मेखलाः ॥ १३ कृष्णरुरुबस्ताजिनान्यजिनानि ॥१४

मूर्धललाटनासाग्रप्रमाणा याज्ञिकस्य वृक्षस्य दण्डाविशेषाः पूर्वोक्ताः ॥ १५

भवत्पूवां भिक्षामध्यां याच्यान्तां भिक्षां चरेत्सप्ताक्षरांक्षां च हिं च न वर्धयेत् ॥ १६

[[१७७१]]

भवत्पूर्वी ब्राह्मणो भिक्षेत भवन्मध्यां राजन्यो भवदन्त्यां - वैश्यः सर्वेषु वर्णेषु ॥१७

ते ब्राह्मणाद्याः स्वकर्मस्थाः ॥ १८

सदाऽरण्यात्समिध आहृत्याऽऽदध्यात् ॥१६

सत्यवादी हीमाननहंकारः पूर्वोत्थायी जघन्यसंवेशी ॥२०

सर्वत्रापतिहत गुरुवाक्योऽन्यत्र पातकात् ॥ २१

यावदर्थसंभाषी स्त्रीभिः ॥२२

नृत्तगीतवादित्रगन्धमाल्योपानच्छत्रधारणाञ्जनाभ्यञ्जनवर्जी ॥

दक्षिणं दक्षिणेन सव्यं सव्येन चोपसंगृह्णीयाद्दीर्घमायुःस्वर्गं चेप्सन् ॥२४

काममन्यस्मै साधुवृत्ताय गुरुणाऽनुज्ञातः ॥२५

असावहं भो इति श्रोत्रे संस्पृश्य मनःसमाधानार्थम् ॥२६ अधस्ताज्जान्वोरापद्भ्याम् ॥२७

नाssसीनो नाssसीनाय न शयानो न शयानाय नापयतो-

नापूयताय ॥ २८

शक्तिविषये मुहूर्तमपि नापूयतः स्यात् ॥ २६

॥

[[१७७२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

समिद्धार्युदकुम्भपुष्पान्नहस्तो नाभिवादयेद्यच्चान्यदप्येवं युक्तम् ॥

न समवायेऽभिवादनमत्यन्तशः ॥ ३१

भ्रातृपत्नीनां युवतीनां च गुरुपत्नीनां जातवीर्यः ॥ ३२ नौशिलाफलककुञ्जरप्रासादकटेषु चक्रवत्सु चादोषं सहाऽऽसन म् प्रसाधनोच्छादनस्नापनोच्छिष्टभोजनानीनि गुरोः ॥ ३४ उच्छिष्टजनं तत्पुत्रेऽनूचाने वा ॥ ३५ प्रसाधनोच्छादनस्नापनवर्जनं च तत्पत्न्याम् ॥३६ धावन्तमनुधावेद्गच्छन्तमनुगच्छेत्तिष्ठन्तमनुतिष्ठेत् ॥३७

नाप्सु श्लाघमानः स्त्रायात् ॥३८

दण्ड इव वेत ॥ ३६ अब्राह्मणादध्ययनमापदि ॥४०

शुश्रूषाऽनुव्रज्या च यावदध्ययनम् ॥४१

तयोस्तदेव पावनम् ॥४२ भ्रातृपुत्रशिष्येषु चैवम् ॥४३

मृत्विक्श्वशुरपितृव्यमातुलानां

मृत्विक्श्वशुर पितृव्यमातुलानां तु यवीयसां-

प्रत्युत्थायाभिभाषणम् ॥४४

प्रत्यभिवादं इति कात्यः ॥ ४५ शिशावाङ्गिरसे दर्शनात् ॥४६

धर्मार्थों यत्र न स्याताम् ॥४७

धर्मार्थों यत्र न स्यातां शुश्रूषा वाऽपि तद्विधा ।

विद्यया सह मर्तव्यं न चैनामूषरे वपेत् ॥४८

अग्निरिव कक्षं दहति ब्रह्म पृष्ठ (८) मनाहृतम् । तस्माद्वै शक्यं न ब्रूयाद् ब्रह्म मानमकुर्वतामिति ॥ ४६ एवास्मै वचो वेदयन्ते ब्रह्म वै मृत्यवे प्रजाः प्रायच्छत्तस्मैब्रह्मचारिणमेव न प्रायच्छत्सोऽब्रवीदस्तु मह्यमप्येतस्मिन्भाग-

ऽध्यायः ]

ब्रह्मचारिधर्मवर्णनम् ।

[[१७७३]]

इति यामेव रात्रि समिधं नाऽऽहराता इति ॥ ५०

तस्माद् ब्रह्मचारी यां रात्रिं समिधं नाऽऽहरत्यायुष एव-

तामवदाय वसति तस्माद्ब्रह्मचारी समिधमा-

हरेनेदायुषोऽवदाय वसानीति ॥५१

दीर्घसत्रं ह वा एष उपैति यो ब्रह्मचर्यमुपैति सयामुपयन्समिधमादधाति सा प्रायणीयाऽथ यांस्नास्यन्सोदयनीयाऽथ या अन्तरेण सत्र्या एवास्य ताः ॥ ५२ ब्राह्मणो वै ब्रह्मचर्यमुपयंश्चतुर्धा भूतानि प्रविशत्यग्निंपदा मृत्युं पदाऽऽचायं पदाऽऽत्मन्येव चतुर्थः पादः - परिशिष्यते स यदग्नौ समिधमादधाति य एवास्याग्नौ - पादस्तमेव तेन परिक्रीणाति तं संस्कृत्याऽऽत्मन्धत्ते सएनमाविशत्यथ यदात्मानं दरिद्रीकृत्याहोर्भत्वा भिक्षते ब्रह्मचर्यं चरति य एवास्य मृत्यौ पादस्तमेव तेन परिक्रीणातितं संस्कृत्याऽऽत्मन्धत्ते स एनमाविशत्यथ यदाचार्य वचःकरोति य एवास्याssचार्ये पादस्तमेव तेन परिक्रीणाति तं - संस्कृत्याऽऽत्मन्धत्ते स एनमाविशत्यथ यत्स्वाध्यायमधीतेय एवास्याऽऽत्मनि पादस्तमेव तेन परिक्रीणाति तंसंस्कस्याऽऽत्मन्धत्ते स एनमाविशति न ह

वै स्नात्वाभिक्षेतापि ह वै स्नात्वा भिक्षां चरत्यपि ज्ञातीनामशनायापिपितॄणामन्याभ्यः क्रियाभ्यः स यदन्यां भक्षितव्यां नविन्देतापि वा स्वयमेवाऽऽचार्यजायां भिक्षेताथो स्वां मातरंनैनं सप्तम्यभिक्षिताऽतीयात् ॥५३

[[१७७४]]

बौधायनस्मृतिः ।

भैक्ष्य (क्ष) स्याचरणे दोषः पावकस्यासमिन्धने ।

सप्तरात्रमकृत्वेतदवकीर्णिव्रतं चरेत् ॥५४

[ तृतीयो-

तमेवं विद्वांसमेवं चरन्तं सर्वे वेदा आविशान्ति यथा ह वाअग्निः समिद्धो रोचत एवं ह वा एष स्नात्वा रोचते य एवंविद्वान्त्रह्मचयं चरतीति ब्राह्मणमिति ब्राह्मणम् (मिति) ॥५५

इति प्रथमप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

अथ प्रथमप्रश्ने तृतीयोऽध्यायः । अथ स्नातकधर्मवर्णनम् ।

अथ स्नातकस्य ॥ १ अन्तर्वास उत्तरीयम् ॥२

वैणवं दण्डं धारयेत् ॥ ३ सोदकं च कमण्डलुम् ॥४

द्वियज्ञोपवीती ॥५

॥३

उष्णीषमजिनमुत्तरीयमुपानहौ छत्रं चौपासनं दर्शपूर्णमासौ ॥ ६

पर्वसु च केशश्मश्रुलोमनखवापनम् ॥ ७

॥७

ब्राह्मण राजन्यवैश्यरथकारेष्वामं लिप्सेत ॥

तस्य वृत्तिः ॥८

भैक्षं वा ॥ १० वाग्यतस्तिष्ठेत् ॥ ११

सर्वाणि चास्य देवपितृसंयुक्तानि पाकयज्ञसंस्थानि-

भूतिकर्माणि कुर्वीतेति ॥१२

एतेन विधिना प्रजापतेः परमेष्ठिनः परमर्षयः परमां-

काष्ठां गच्छतीति ह स्माSSह बौधायनः ॥१३

इति प्रथमपश्ने तृतीयोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

कमण्डलुचर्याभिधानवर्णनम् ।

अथ प्रथम प्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

अथ कमण्डलुचर्याभिधानवर्णनम् ।

अथ कमण्डलुचर्यामुपदिशन्ति ॥ १

छागस्य दक्षिणे कर्णे पाणौ विप्रस्य दक्षिणे ।

अप्सु चैव कुशस्तम्बे पावकः परिपठ्यते ॥२

[[१७७५]]

॥३

तस्माच्छौचं कृत्वा पाणिना परिमृजीत पर्यग्निकरणं हि तत् ॥ ३

उद्दीप्यस्व जातवेद इति पुनर्दाहाद्विशिष्यते ॥४

तत्रापि किंचित्संस्पृष्टं मनसि मन्येत कुशैर्वा तृणैर्वा

प्रज्वाल्य प्रदक्षिणं परिदहनम् ॥५

अत ऊर्ध्वं श्ववायसप्रभृत्युपहतानामग्निवर्ण इत्युपदिशन्ति ॥ ६ मूत्रपुरीष लोहितरेतः प्रभृत्युपहतानामुत्सगः ॥७

भग्ने कमण्डलौ व्याहृतिभिः शतं जुहुयाज्जपेद्वा ॥८

भूमिर्भूमिमगान्माता मातरमप्यगात् ।

भूयास्म पुत्रैः पशुभिर्यो नो द्वेष्टि स भिद्यतामिति ॥

कपालानि संहृत्याप्सु प्रक्षिप्य सावित्रीं दशावरां

कृत्वा पुनरेवान्यं गृह्णीयात् ॥१०

वरुणमाश्रित्यैतत्ते वरुण पुनरेतु मोमिति अक्षरं ध्यायेत् ॥११

शूद्राद्गृह्य शतं कुर्याद्वश्यादर्धशतं स्मृतम् ।

।

क्षत्रियात्पञ्चविंशस्तु ब्राह्मणादशकीर्तिताः ॥ १२ अस्तमित आदित्य उदकं गृह्णीयान्न गृह्णीयादिति

मीमांसन्ते ब्रह्मवादिनः ॥ १६

[[१७७६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ पञ्चमो-

गृह्णीयादित्येतदपरम् ॥१४

यावदुदकं गृह्णीयात्तावत्प्राणमायच्छेत्, अग्निह व ह्युदकं गृह्णाति ॥१५

कमण्डलूदकेनाभिषिक्तपाणिपादो यावदाद्रं तावदशुचिः परेषामात्मानमेव पूतं करोति नान्यत्कर्म कुर्वीतेति विज्ञायते ॥ १६

अपि वा प्रतिशौचमा मणिवन्धाच्छुचिरिति बौधायनः ॥ १७ अथाप्युदाहरन्ति ॥१८

कमण्डलुर्द्विजातीनां शौचार्थं विहितः पुरा । ब्रह्मणा मुनिमुख्यैश्च तस्मात्तं धारयेत्सदा ॥१६ ततः शौचं ततः पानं संध्योपावनमेव च । निर्विशङ्क ेन कर्तव्यं यदीच्छेच्छ्रय आत्मनः । कुर्याच्छुद्ध ेन मनसा न चित्तं दूषयेद्बुधः ॥२०

सह कमण्डलुनोत्पन्नः स्वयंभूस्तस्मात्कमण्डलुना चरेत् ॥२१ मूत्रपुरीषे कुर्वन्दक्षिणे हस्ते गृह्णाति सव्य आचमनीयमेऩत्सिध्यति साधूनाम् ॥२२

यथा हि सोमसंयोगाच्चमसो मेध्य उच्यते । अपां तथैव संयोगान्नित्यो मेध्यः कमण्डलुः ॥२३ पितृदेवाग्निकार्येषु तस्मात्तं परिवर्जयेत् ॥ २४ तस्माद्विना कमण्डलुना नाध्वानं व्रजेन्न सीमान्तं न गृहाद्गृहम् ॥२५

पदमपि न गच्छेदिषुमात्रादित्येके ॥२६

ऽध्यायः ]

शुद्धिप्रकरणवर्णनम् ।

यदिच्छेद्धर्मसंततिमिति बौधायनः ॥ २७ ऋग्विधेनेति वाग्वदति (?) ॥२८

इति प्रथमप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ॥४

[[१७७७]]

अथ प्रथमप्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः । अथ शुद्धिप्रकरणवर्णनम् ।

अथातः शौचाधिष्ठानम् ॥१

अद्भिः शुध्यन्ति गात्राणि बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्यति । अहिंसया च भूतात्मा मनः सत्येन शुध्यति इति ॥२ मनः शुद्धिरन्तः शौचम् ॥३

बहिः शौचं व्याख्यास्यामः ॥५

कौशं सूत्रं वा त्रित्रिवृद्यज्ञोपवीतम् ॥५ आ नाभेः ॥६

॥५

दक्षिण बाहुमुद्धृत्य सव्यमवधाय शिरोऽवदध्यात् ॥ ७ विपरीतं पितृभ्यः ॥८ कण्ठेऽवसक्तं निवीतम ॥६ अधोऽवसक्तमधोवीतम् ॥१०

प्राङमुख उदङ्मुखो वाऽऽसीनः शौचमारभेत शुचौ देशे दक्षिण बाहुं जान्वन्तरा कृत्वा प्रक्षाल्य पादौ पाणी चाऽऽमणिर्बन्धात् ॥११

पादप्रक्षालनोच्छेषणेन नाऽऽचामेत् ॥१२ यद्याचामेद्भूमौ स्रावयित्वाऽऽचामेत् ॥१३

[[१७७८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ पञ्चमो-

ब्राह्मेण तीर्थेनाऽऽचामेत् ॥ अङ्गुष्ठमूलं ब्राह्मं तीर्थम् ॥१५

अङ्गुष्ठाग्रं पित्र्यम् ॥१६

अङ्गलिमूलमार्षम् ॥१८

अङ्गुल्य दैवम् ॥१७

नाङ्गुलीभिर्न सबुद्बुदाभिर्न सफेनाभिर्नोष्णाभिर्न क्षाराभिर्न लवणाभिर्न कलुषाभिर्न विवर्णाभिर्न दुर्गन्धरसाभिर्न हसन जल्पन्न तिष्ठन्न विलोकयन्न प्रहो न प्रणतो न मुक्तशिखो न प्रावृतकण्ठो न वेष्टितशिरा न त्वरमाणो नायज्ञोपवीती न प्रसारितपादो न बद्धकक्ष्यो न बहिर्जानुः शब्दमकुवंस्त्रिरपो हृदयंगमाः पिबेत् ॥ १६

त्रिः परिमृजेत् ॥ २०

द्विरित्येके ॥२१

सकृदुभयं शूद्रस्य स्त्रियाश्च ॥२२

अथाप्युदाहरन्ति ॥२३

गताभिर्ह दयं विप्रः कण्ठ्याभिः क्षत्त्रियः शुचिः ।

वश्योरद्भिः प्राशिताभिः स्यात्स्त्रीशूद्रो स्पृश्य चान्ततः, इति ॥२४

दन्तवद्दन्तसक्तेषु दन्दवत्तेषु धारणा ।

स्रस्तेषु तेषु नाऽऽचामेत्तेषां संस्राववच्छुचिः, इति ॥ २५

अथाप्युदाहरन्ति ॥ २६

दन्तवद्दन्तलग्नेषु यच्चाप्यन्तर्मुखे भवेत् ।

आचान्तस्यावशिष्ठं स्यान्निगिरन्नेव तच्छुचिः, इति ॥२७ खान्यद्भिः संस्पृश्य पादौ नाभि शिरः सव्यं पाणिमनन्तः ॥ २८ तैजसं चेदादायोच्छिष्टी स्यात्तदुदस्याऽऽचम्याऽऽदा-

ऽध्यायः ]

द्रव्यशुद्धिप्रकरणवर्णनम् ।

[[१७७६]]

स्यन्नद्भिः प्रोक्षेत् ॥ २६

अथ चेदन्नेनोच्छिष्टी स्यात्तदुदस्याऽऽचम्याऽऽदास्य

नद्भिः प्रोक्षेत् ॥३०

अथ चेदद्भिरुच्छिष्टी स्यात्तदुदस्याऽऽचम्याऽऽदास्यन्नद्भिः प्रोक्षेत् ॥३१

वानस्पत्ये विकल्पः ॥३३

तेजसानामुच्छिष्टानां गोशकृन्मृद्भस्मभिः परिमार्जन-

एतदेव विपरीतममत्र ॥३२

मन्यतमेन वा ॥ ३४

ताम्ररजतसुवर्णानामम्लैः ॥३५

अमन्त्राणां दहनम् ॥३६

दारवाणां तक्षणम् ॥३७

वैणवानां गोमयेन ॥ ३८

फलमयानां गोवालरज्ज्वा ॥३६

कृष्णाजिनानां बिल्वतण्डुलैः ॥ ४०

कुतपानामरिष्ठैः ॥४१

और्णानामादित्येन ॥ ४२ क्षौमाणां गौरसर्षपकल्केन ॥ ४३

मृदा चेलानाम् ॥४४

चेलवचर्मणाम् ॥४५

तैजसवदुपलमणीनाम ॥४६ दारुवदस्थ्नाम् ॥४७ क्षौमवच्छङ्खशृङ्गशुक्तिदन्तानाम, पयसा वा ॥४८

चक्षुर्घाणानुकूल्याद्वा मूत्रपुरीषासृषशुक्र कुणपस्पृष्टानां पूर्वोक्तानामन्यतमेन त्रिः सप्तकृत्वः परिमार्जनम् ॥४६ अतैजसानामेवंभूतानामुत्सर्गः ॥५०

वचनाद्यज्ञे चमसपात्राणाम ॥ ५१

न सोमेनोच्छिष्टा भवन्तीति श्रुतिः ॥५२ कालोऽग्निर्मनसः शुद्धिरुदकाद्युपलेपनम् ।

अविज्ञातं च भूतानां षड्विधं शौचमुच्यते इति ॥ ५३

[[११२]]

[[१७८०]]

बौधायनस्मृतिः ।

पञ्चमो-

अथाप्युदाहरन्ति ॥५४

कालं देशं तथाऽऽत्मानं द्रव्यं द्रव्यप्रयोजनम् ।

उपपत्तिमवस्थां च विज्ञाय शौचं शौचज्ञः कुशलो धर्मेप्सुः समाचरेत् ॥५५

नित्यं शुद्धः कारुहस्तः पण्यं यच्च प्रसारितम् । ब्रह्मचारिगतं भैक्षं नित्यं मेध्यमिति श्रुतिः ॥ ५६ वत्सः प्रसवणे मेध्यः शकुनिः फलशातने । स्त्रियश्च रतिसंसर्गे वा मृगग्रहणे शुचिः ॥५७ आकराः शुचयः स वजयित्वा सुराकरम् । अदृष्याः सतता धारा वातोद्धूताश्च रेणवः ॥ ५८ अमेध्येषु च ये वृक्षा उप्ताः पुष्पफलोपगाः । तेषामपि न दुष्यन्ति पुष्पाणि च फलानि च ॥५६ चैत्यवृक्षं चितिं यूपं चण्डालं वेदविक्रयम् । एतानि ब्राह्मणः स्पृष्ट्रा सचेलो जलमाविशेत् ॥ ६० आत्मशय्याऽऽसनं वस्त्रं जायाऽपत्यं कमण्डलुः । शुचीन्यात्मन एतानि परेषामशुचीनि तु ॥ ६१ आसनं शयनं यानं नावः पथि तृणानि च । श्वचण्डालपतितस्पष्टं मारुतेनैव शुध्यति ॥ ६२ खलक्षेत्रेषु यद्धान्यं कूपवापीषु यज्जलम् । अभोज्यादपि तद्भोज्यं यच्च गोष्टगतं पयः ॥ ६३ ॥६३ त्रीणि देवाः पवित्राणि ब्राह्मणामकल्पयन् । अदृष्टमद्भिर्निर्णिक्तं यच्च वाचा प्रशस्यते ॥ ६४ऽध्यायः ]

भूमिशुद्धिः, श्रद्धाप्रशंसा च वर्णनम् ।

आपः पवित्रा भूमिगता गोतृप्तिर्यासु जायते । अव्याप्ताश्चेदमेध्येन गन्धवर्णरसान्विताः ॥६५ भूमेस्तु संमार्जनप्रोक्षणोपलेपनावस्तरणोल्लेखनैर्यथास्थानं दोपविशेषात्प्रायत्यम् ॥६६ अथात्युदाहरन्ति ॥६७

गोचर्ममात्रमच्चिन्दुर्भूमेः शुध्यति पतितः । समूढमसमूढं वा यत्रामेध्यं न लक्ष्यत इति ॥ ६८ परोक्षमधिश्रितस्यान्नस्यावद्योत्याभ्युक्षणम् ॥६६

तथाऽऽपणे (णी) यानां च भक्ष्याणाम् ॥७० वीभत्सवः शुचिकामा हि देवा नाश्रदधानाय हविर्जुषन्त इति ॥ ७१

शुरश्रद्दधानस्य श्रद्दधानस्य चाशुचेः ।

मीमांसित्वोभयं देवाः सममन्नमकल्पयन् ॥७२ प्रजापतिस्तु तानाह न समं विषमं हि तत् । हतमश्रद्दधानस्य श्रद्धापूतं विशिष्यत इति ॥ ७३ अथाप्युदाहरन्ति ॥७४

।

अश्रद्धा परमः पाप्मा श्रद्धा हि परमं तपः । तस्मादश्रद्धया दत्तं हविनश्नन्ति देवताः ॥७५ दृष्ट्वा दत्त्वाऽपि वा मूर्खः स्वर्गं न हि स गच्छति । शङ्काविहतचारित्रो यः स्वाभिप्रायमाश्रितः ॥७६ शास्त्रातिगः स्मृतो मूर्खो धर्मतन्त्रोपरोधनादिति ॥७७ शाकपुष्पफलमूलौपधीनां तु प्रक्षालनम् ॥७८

[[१७८१]]

[[१७८२]]

बौधायनस्मृतिः ।

पञ्चमो-

शुष्कं तृणमयाज्ञिकं काष्ठं लोष्टं वा तिरस्कृत्य ाहोरात्रयोरुदग्दक्षिणामुखः प्रावृत्य शिर उच्चरेदवमेहेद्वा ॥७६ मूत्रे मृदाऽद्भिः प्रक्षालनम् ॥८० त्रिः पाणेः ॥ ८१ तद्वत्पुरीषे ॥८२ पर्यायात्त्रिस्त्रिः पायोः पाणेश्व ॥ ८३ मूत्रवतस उत्सर्गे ॥८५

नीवीं विस्रस्य परिधायाप उपस्पृशेत् ॥८५ आर्द्रतृणं गोमयं भूमिं वा समुपस्पृशेत् ॥८६ नाभेरधःस्पर्शनं कर्मयुक्तो वर्जयेत् ॥८७

ऊर्ध्वं व पुरुषस्य नाभ्यैमेध्यमवाचीनममेध्यमिति श्रुतिः ॥८८ शूद्राणामार्याधिष्ठितानामर्धमासि मासि वावपनमार्य-

वदाचमनकल्पः ॥८६

वैश्यः कुसीदमुपजीवेत् ॥ ६०

पञ्चविंशतिस्त्वेव पञ्चमाषकी स्यात् ॥ ६१ अथाप्युदाहरन्ति ॥१२

यः समर्धमृणं गृह्य महार्घं संप्रयोजयेत् । सवै वार्धुषिको नाम सर्वधर्मेषु गर्हितः ॥ ६३ वृद्धिं च भ्रूणहत्यां च तुलया समतोलयत् । अतिष्ठद् भ्रूणहा कोट्यां वार्धुषिः समकम्पत, इति ॥६४ गोरक्षकान्वाणिजकांस्तथा कारुकुशीलवान् ।

प्रेष्यान्वार्धुषिकांश्चैव विप्राञ्छ्रद्रवदाचरेत् ॥६५

कामं तु परिलुमकृत्याय कदर्याय नास्तिकाय पापीयसेपूर्वौ दद्याताम् ॥६६

ऽध्यायः ]

शौचविधिनिरूपणम् ।

[[१७८३]]

अयज्ञेनाविवाहेन वेदस्योत्सादनेन च ।

कुलान्यकुलतां यान्ति ब्राह्मणातिक्रमेण च ॥ ६७ ब्राह्मणातिक्रमो नास्ति मूर्खे मन्त्रविवर्जिते । ज्वलन्तमग्निमुत्सृज्य न हि भस्मनि हूयते ॥ ६८ गोभिरश्वैश्च यानैश्च कृप्या राजोपसेवया । कुलान्यकुलतां यान्ति यानि हीनानि मन्त्रतः ॥६६ मन्त्रतस्तु समृद्धानि कुलान्यल्पधनान्यपि । कुलसंख्यां च गच्छन्ति कर्षन्ति च महाद्यशः ॥ १०० वेदः कृषिविनाशाय कृषिर्वेदविनाशिनी । शक्तिमानुभयं कुर्यादशक्तस्तु कृषिं त्यजेत् ॥ १०१ न वै देवान्पीवरोऽसंयतात्मा रोरूयमाणः ककुदी समश्नुते । चलत्तुन्दी रसभः कामवादी कृशास इत्यणवस्तत्र यान्ति ॥ १०२ यद्यौवने चरति विभ्रमेण सद्वाऽसद्वा यादृशं वा यदा वा । उत्तरे चेद्वयसि साधुवृत्तस्तदेवास्य भवति नेतराणि ॥ १०३

सोचेत मनसा नित्यं दुष्कृतान्यनुचिन्तयन् । तपस्वी चाप्रमादी च ततः पापात्प्रमुच्यते ॥ १०४ स्पृशन्ति बिन्दवः पादौ य आचाभयतः परान् । न तैरुच्छिष्टभावः स्यात्तुल्यास्ते भूमिगैः सहेति ॥१०५ सपिण्डेष्वादशाहम् ॥१०६

सपिण्डेष्वादशाहमाशौचमिति जननमरणयोरधिकृत्यवदत्यृत्विग्दीक्षितब्रह्मचारिवर्जम् ॥ १०७

सपिण्डता त्वा सप्तमात्सपिण्डेषु ॥ १०८

[[१७८४]]

बौधायनस्मृतिः ।

आ सप्तमासादा दन्तजननाद्वोदकोपस्पर्शनम् । पिण्डोदकक्रिया प्रेते नात्रिवर्षे विधीयते ॥ १०६ आ दन्तजननाद्वाऽपि दहनं च न कारयेत् ।

अप्रत्तासु च कन्यासु प्रत्ता के ह कुर्वते ॥११०

वे लोकसंग्रहणार्थं हि तद्मन्त्राः स्त्रियो मताः ।

पञ्चमो-

स्त्रीणां कृतविबाहानां त्र्यहान्छुध्यन्ति बान्धवाः ॥ १११ यथोक्तेनैव कल्पेन शुध्यन्ति च सनाभयः, इति ॥ ११२ अपि च प्रपितामहः पितामहः पिता स्वयं सोदर्या भ्रातरःसवर्णायाः पुत्रः पौत्रः प्रपौत्रस्ततपुत्रवर्ज तेषां चपुत्रपौत्रमविभक्तदायं सपिण्डानाचक्षते ॥११३ विभक्तदायानपि सकुल्यानाचक्षते ॥११४ असत्स्वन्येषु तद्वामी ह्यर्थो भवति ॥ १२५ सपिण्डाभावे सकुल्यः ॥ ११६

तदभावे पिताऽऽचार्योऽन्तेवास्यत्विग्वा हरेत् ॥११७ तदभावे राजा तत्स्वं त्रैविद्यवृद्धेभ्यः संप्रयच्छेत् ॥ ११८ न त्वेव कदाचित्स्वयं राजा ब्राह्मणस्वमाददीत ॥ ११६ अथाप्युदाहरन्ति ॥ १२०

ब्रह्मस्वं पुत्रपौत्रघ्नं विपमेकाकिनं हरेत् ।

न विषं विषमित्याहुर्ब्रह्मस्त्रं विषमुच्यते ॥१२१ तस्माद्राजा ब्राह्मणस्वं नाददीत परमं ह्येतद्विषं यद्ब्राह्मणस्वमिति ॥ १०२

जननमरणयोः संनिपाते समानो दशरात्रः ॥ १२३

ऽध्यायः ]

जननमृताशौचवर्णनम् ।

[[१७८५]]

अथ यदि दशरात्रात्संनिपतेयुराद्यं दशरात्रमाशौचमा-

नवमाद्दिवसात् ॥ १२४

जनने तावन्मातापित्रोदशाहमाशौचम् ॥१२५

मातुरित्येके तत्परिहरणात् ॥ १२३

पितुरित्यपरे शुक्रप्राधान्यात् ॥ १२७

अयोनिजा ह्यपि पुत्राः श्रूयन्ते मातापित्रोरेव तुसंसर्गसामान्यात् ॥ १२८

मरणे तु यथा बालं पुरस्कृत्य यज्ञोपवीतान्यपसव्यानिकृत्वा तीर्थमवतीर्य सकृत्सकृत्त्रिनिमज्ज्योन्मज्ज्योत्तीर्याऽऽचम्य तत्प्रत्ययमुदकमासिच्यात एवोत्तीर्यऽऽचम्य गृहद्वार्यङ्गारमुदकमिति संस्पृश्याक्षारलवणाशिनो दशाहंकटमासीरन् ॥१२६

एकादश्यां द्वादश्यां वा श्राद्धकर्म ॥२३० शेषक्रियायां लोकोऽनुरोद्धव्यः ॥१३१

अत्राप्यसपिण्डेषु यथासन्नं त्रिरात्रमहोरात्रमेकाहमिति कुर्वीत ॥ ३३ आचार्यापाध्यायतत्पुत्रेषु त्रिरात्रम् ॥१३३

ऋत्विजां च ॥१३४

शिष्य सतीर्थ्य सब्रह्मचारिषु त्रिरात्रमहोरात्रमेकाहमिति कुर्वीत ॥ गर्भस्रावे गर्भमाससंमिता रात्रयः स्त्रीणाम् ॥ १३६ परशवोपस्पर्शनेऽनभिसंधिपूर्वं सचेलोऽपः स्पृष्ट्रा सद्यः शुद्धो-

भवति ॥ १३७ अभिसंधिपूर्व त्रिरात्रम् ॥१३८

॥

ऋतुमत्यां च यस्ततो जायते सोऽभिशस्त इति व्याख्या-

[[१७८६]]

बौधायनस्मृतिः ।

पञ्चमो-

तान्यस्यै व्रतानि ॥ १३६

वेदविक्रयिणं यूपं पतितं चितिमेव च ।

स्पृष्ट्वा समाचरेत्स्नानं श्वानं चाण्डालमेव च ॥ १४० ब्राह्मणस्य गद्वारे पूयशोणितसंभवे ।

कृमिरुत्पद्यते तत्र प्रायश्चित्तं कथं भवेत् ॥ १४१

गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधि सर्पिः कुशोदकम् ।

त्र्यहं स्नात्वा च पीत्वा च कृमिदृष्टः शुचिर्भवेत् ॥ १४२ शुनोपहतः सचेलोऽवगाहेत ॥ १४३

प्रक्षाल्य वा तं देशमग्निना संस्पृश्य पुनः प्रक्षाल्य पादौचाऽऽचम्य प्रयतो भवति ॥ १४४

अथाप्युदाहरन्ति ॥ १४५

शुना दष्टस्तु यो विप्रो नदीं गत्वा समुद्रगाम् ।

।

प्राणायामशतं कृत्वा घृतं प्राश्य विशुध्यति ॥ १४६ सुवर्णरजताभ्यां वा गवां शृङ्गोदकेन वा ।

नवैश्च कलशैः स्नात्वा सद्य एव शुचिर्भवेत् इति ॥ १४७ अभक्ष्याः पशवो ग्राम्याः ॥ १४८

क्रव्यादाः शकुनयश्च ॥ १४६ तथा कुफ्टसूकरम् ॥१५० अन्यत्राजाविभ्यः ॥ १५१

भक्ष्याः श्वाविड्गोधाशशशल्यककच्छपखड्गाः खड्गवर्जाः

पञ्च पञ्चनखाः ॥ १५२

तथर्थ्यहरिण पृषतमहिषवराहकुलङ्गाः कुलवङ्गदर्जाः पञ्च-

द्विखरिणः ॥ १५३

ऽध्यायः ]

यज्ञाङ्ग विधिनिरूपणम् ।

[[१७८७]]

पक्षिणस्तित्तिरिकपोतकपिञ्जलवार्थीणसमयूरवारणा-

वारणवर्जाः पञ्च विष्किराः ॥ १५४

मत्स्याः सहस्रदंष्टश्चिलिचिमो वर्मिबृच्छिरोमशकरिरोहि-

तराजीवाः ॥ १५५

अनिर्दशाह संधीनीक्षीरमपेयम् ॥१५६

विवत्सान्यवत्सयोश्च ॥ १५७

आविकमौष्ट्रिक मैकशफमपेयम् ॥ १५८

अपेयपय पाने कृच्छ्रोऽन्यत्र गव्यात् ॥ १५६

गव्ये तु त्रिरात्रमुपवासः ॥ १६०

पर्युषितं शाकयूषमांससर्पि श्रुतवाना गुडदधिमधुसक्तुवर्जम् ॥

शुक्तानि तथा जातोगुडः ॥ १६२

श्रावण्यां पौर्णमास्यामाषठ्यां वोपाकृत्य तैयां माध्यां-

वोत्सृजेयुरुत्सृजेयुः ॥ १६३

इति प्रथमप्रश्न पञ्चमोऽध्यायः ।

अथ प्रथमप्रश्ने पष्ठोऽध्यायः ।

अथ यज्ञाङ्गविधिनिरूपणम् ।

शुचिमध्वरं देवा जुषन्ते ॥१

शुचिकामा हि देवाः शुचयश्च ॥ २ तदेषाऽभिवदति ॥ ३ शुची वो हव्या मरुतः शुचीनां शुचिं हिनोम्यध्वरं शुचिभ्यः । ऋतेन सत्यमृतसाप आयञ्छुचिजन्मानः शुचयः पावकाः, इति ॥४

[[१७८८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ षष्ठो-

अहतं वाससां शुचिस्त (चि तस्माद्यत्किचेज्यासंयुक्तं स्यात्सर्वं

तहतैर्वा सोभिः कुर्यात् ॥५

प्रक्षालितोपवातान्यक्ठिानि वासांसि पत्नीयजमानावृत्विजश्चपरिदधीरन् ॥६ एवं प्रक्रमादृध्वंम् ॥७

दीर्घसोमेषु सत्रेषु चैवम् ॥८ यथासमाम्नातं च ॥ यथैतदभिचरणीयेष्विष्टिपशुसोमेपु लोहितोष्णीषा लोहितवाससश्चत्विजः प्रचरेयुश्चित्रवाससश्चित्रासङ्गा-

वृषाकपाविति च ॥ १०

अग्न्याधाने क्षौमाणि वासांसि तेपामलाभे कार्पासिकान्यौर्णानि वा भवन्ति ॥११

मूत्रपुरीषलो हित रेतः प्रभृत्युपहतानां मृदाऽद्भिरिति प्रक्षालनम् ॥ वासोवत्तावृकलानाम् ॥१३

वल्कलबत्कृष्णाजिनानाम् ॥१४

न परिहितमधिरूढमप्रक्षालितं प्रावरणम् ॥१५ नापल्पूलितं मनुष्यसंयुक्तं देवत्रा युब्ज्यात् ॥१६ घनाया भूमेरुपघात उपलेपनम् ॥१७

सुषिरायाः कर्षणम् ॥१८ हिन्नाया मेध्यमाहृत्य प्रच्छादनम् ॥१६ चतुर्भिः शुध्यते भूमिर्गोभिराक्रमणात्खननाद्दहनादभिवर्षणात्॥ २० पञ्चमाच्चोपलेपनात्पष्ठात्कालात् ॥२१

असंस्कृतायां भूमौ न्यस्तानां तृणानां प्रक्षालनम् ॥२२ परोक्षोपहतानामभ्युक्षणम ॥२३ एवं क्षुद्रसमिधाम् ॥२४ महतां काष्ठानामुपघाते प्रक्षाल्यावशोषणम् ॥२५

ऽध्यायः ]

मूत्रपूरीपाद्युपहतद्रव्याणां शुद्धिवर्णनम् ।

बहूनां तु प्रोक्षणम् ॥२६

[[१७८६]]

दारुमयाणां पात्राणामुच्छिष्टसमन्वाख्धानामव लेखनम् ॥२७

उच्छिष्टले पोपहतानामवतक्षणम् ॥२८

मूत्रपुरीषलोहित रेतः प्रभृत्युपहतानामुत्सर्गः ॥२६

तदेतदन्यत्र निर्देशात् ॥ ३०

यथैतदग्निहोत्रे ध (घ) मच्छिष्टे च दधिध (घ) में च कुण्डपायिनामयने चोत्सर्गिणामयने च दाक्षायणयज्ञे चेडादधे च चतुश्चक्रे च ब्रह्मौदनेषु च तेषु सर्वेषु दर्भेरद्भिः प्रक्षालनम् ॥३१ सर्वेष्वेव सोमभक्षेष्वद्भिरेव मार्जालीये प्रक्षालनम् ॥३२ मूत्रपुरीषलोहितरेतः प्रभृत्युपहतानामुत्सर्गो मृण्मयानांपात्राणाम् ॥३३

मृण्मयानां पात्राणामुच्छिष्टसमन्वारव्धानामवकूलनम् ॥३४ उच्छिष्टलेोपहतानां पुनर्दहनम् ॥३५

मूत्रपुरीषलोहितरेतः प्रभृत्युपहतानामुत्सर्गः ॥ ३६

तैजसानां पात्राणां पूर्ववत्परिमृष्टानां प्रक्षालनम् ॥३७

परिमार्जनद्रव्याणि गोशकृन्मृद्भस्मेति ॥ ३८

मूत्रपुरीषलोहित रेतः प्रभृत्युपहतानां पुनः करणम् ॥३६

गोमूत्रे वा सप्तरात्रं परिशायनम् ॥४०

महानद्यां वैवम् ॥४१

अश्ममयानामला बुबिल्व विनाडानां गोवालैः परिमार्जनम् ॥

नडवेणुशर कुशव्यूतानां गोमयेनाद्भिरिति प्रक्षालनम् ॥४३ श्रीहीणामुपघाते प्रक्षाल्यावशोषणम् ॥४४

॥

[[१७६०]]

बौधायनस्मृतिः ।

बहूनां तु प्रोक्षणम् ॥४५ तण्डुलानामुत्सर्गः ॥ ४६ एवं सिद्धहविषाम् ॥४७

[ षष्ठो-

महतां श्ववायसप्रभृत्युपहतानां तं देशं पुरुषान्नमुद्धृत्य पवमानः सुवर्जन इति एतेनानुवा केनाभ्य्क्षणम् ॥४८ मधूदके पयोविकारे पात्रात्पात्रान्तरानयने शौचम् ॥४६ एवं तैलसर्पिषी उच्छिgसमन्वारब्धे उदकेऽवधायोपयोजयेत् ॥ अमेध्याभ्याधाने समारोप्याग्नि मथित्वा पवमानेष्टिः ॥ ५१ शौच देशमन्त्रावृदर्थद्रव्य संस्कारकालभेदेषु पूर्वपूर्वप्राधान्यं पूर्वपूर्वप्राधान्यम् ॥५२

इति प्रथमप्रश्ने पष्ठोऽध्यायः ।

अथ प्रथमप्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

अथ पुनः यत्राङ्गविधिवर्णनम् ।

उत्तरत उपचारो विहारः ॥ १ तथाऽपवर्गः ॥२ विपरीतं पित्र्येषु ॥ ३ पादोपहतं प्रक्षालयेत् ॥४ अङ्गमुपस्पृश्य सिचं वाऽप उपस्पृशेत् ॥५

एवं छेदन भेदनखनन निरसन पित्र्य राक्षसनैर्ऋतरौद्राभिचरणीयेषु ॥६

न मन्त्रवतायज्ञाङ्गेनाऽऽत्मानमभिपरिहरेत् ॥७

अभ्यन्तराणि यज्ञाङ्गानि बाह्या ऋत्विजः ॥८ पत्नीयजमानावृत्विग्भ्योऽन्तरतमौ ॥६ऽध्यायः ]

यज्ञाङ्गविधिवर्णनम् ।

[[१७६१]]

यज्ञाङ्गेभ्य आज्यमाज्याद्धवींषि हविभ्यः पशुः पशोः सोमः सोमादग्नयः ॥१०

यथाकर्मर्त्विजो न विहारादभिपर्यावर्तरन् ॥ ११

पाङ मुखश्चेद्दक्षिणमंसमभिपर्यावर्तत ॥ १२

प्रत्यङ्मुखः सव्यम् ॥ १३

अन्तरेण चात्वालोत्करौ यज्ञस्य तीथम् ॥१४

आ चात्वालादाहवनीयोत्करौ ॥१५

ततः कर्तारो यजमानः पत्नी च पपद्येरन्, विसंस्थितेः ॥१६ संस्थिते च संचरोऽनुत्कर देशात ॥१७

नाप्रक्षितमपपन्नं क्लिन्नं काष्ठं समिधं वाऽभ्यादध्यात् ॥ १८ अग्रेणाऽऽहवनीयं ब्रह्मयजमानौ पपद्यते ॥१६ जघनेनाऽऽहवनीयमित्येके ॥ २०

दक्षिणेनाऽऽहवनीयं ब्रह्मायतनं तमपरेण यजमानस्य ॥२१ उत्तरां श्रोणिमुत्तरेण होतुः ॥ २२ उत्तर आग्नीध्रस्य ॥ २ जघनेन गार्हपत्यं पत्न्याः ॥२४

तेषु काले काल एव दर्भान्संस्तृणाति ॥ २५

एकैकस्य चोदकमण्डलुरुपात्तः स्यादाचमनाथः ॥ २६ व्रतोपेतो दीक्षितः स्यात् ॥२७

न षरपापं वदेन्न क्रुद्धेन्न रोन्मूत्रपुरीषे नावेक्षेत ॥२८

अमेध्यं दृष्ट्वा

जपति ॥ २६

अबद्धं मनो दरिद्रं चक्षुः सूर्यो ज्योतिषां श्रेष्ठो दीक्षे

मा मा हासीरिति ॥ ३०

इति प्रथम प्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

[[१७६२]]

बौधायनस्मृतिः ।

अथ प्रथमपश्नेऽमोऽध्यायः ।

अथ ब्राह्मणादिवर्णनिरूपणम् ।

चत्वारो वर्णा ब्राह्मणक्षत्त्रियविट्शूद्राः ॥ १ तेषां वर्णानुपूर्येण चतस्रो भार्या ब्राह्मणस्य ॥

[ अष्टमो-

तिस्रो राजन्यस्य ॥ ३ द्वे वैश्यस्य ॥४ एका शूद्रस्य ॥५ तासु पुत्राः सवर्णानन्तरासु सवर्णाः ॥६ एकान्तरद्वयन्तरास्वम्बष्ठोप्रनिपादाः ॥७ प्रतिलोमास्वायोगव मागधवैणक्षत्त्रपुल्कस कुक्कुट वैदेहक-

चाण्डालाः ॥८ अम्बष्ठात्प्रथमायां श्वपाकः ॥

उग्राद् द्वितीयायां वैणः ॥ १०

निषादात्तृतीयायां पुल्कसः ॥ ११

विपर्यये कुक्कुटः ॥१२

निषादेन निषाद्यामा पञ्चमाज्जातोऽपहन्ति शूद्रताम् ॥१३

तमुपनयेत्षष्ठं याजयेत् ॥१४

सप्तमो विकृतबीजः समबीजः सम इत्येषां संज्ञाः कमेण

निपतन्ति ॥ १५

त्रिषु वर्णेषु सादृश्यादत्रतो जनयेत्तु यान् । तान्सावित्रीपरिभ्रष्टान्त्रात्यानाहुमनीषिणो व्रात्यानाहु-

मनषिण इति ॥ १६

इति प्रथमप्रश्नेऽमोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

संकरजातिनिरूपणम् ।

अथ प्रथमप्रश्ने नवमोऽध्यायः ।

अथ संकरजातिनिरूपणम् ।

रथकाराम्बष्ठसूतोप्रमागधायोगव वणक्षत्तृपुल्कसकुक्कुट वैदेहक चण्डालश्वपाकप्रभृतयः ॥ १

तत्र सवर्णासु सवर्णाः ॥२

ब्राह्मणात्क्षत्रियायां ब्राह्मणो वैश्यायामम्बष्ठः

शूद्रायां निषादः ॥३

पारशव इत्येके ॥४

[[१७६३]]

क्षत्रियाद्वैश्यायां क्षत्रियः शूद्रायामुग्रः ॥५

वैश्याच्छूद्रायां रथकारः १६

शूद्राद्वैश्यायां मागधः क्षत्रियायां क्षत्ता ब्राह्मण्यां चण्डालः ॥७ वैश्यात्क्षत्रियायामायोगवो ब्राह्मण्यां वैदेहकः ॥८

क्षत्रियाद्ब्राह्मण्यां सूतः ॥६

तत्राम्बष्ठोमसंयोगे भवत्यनुलोमः ॥१०

क्षत्तृवैदेहकयोः प्रतिलोमः ॥ ११

उम्राज्जातः क्षत्र्यां श्वपाकः ॥१२

वैदेहकादम्बष्ठायां वैणः ॥ १३ निपादाच्छूद्रायां पुल्कसः ॥१४

शूद्रान्निषाद्यां कुक्कुटः ॥ १५ वर्णसंकरादुत्पन्नान्ब्रात्यानाहुर्मनीषिणो ब्रात्यानाहुर्म-

नीषिण इति ॥ १६

इति प्रथमप्रश्ने नवमोऽध्यायः ।

[[१७६४]]

बौधायनस्मृतिः ।

अथ प्रथमप्रश्ने दशोऽध्यायः ।

अथ राजधर्मवर्णनम् ।

षड्भागभृतो राजा रक्षेत्प्रजाम ॥१

दशमो-

ब्रह्म वै स्वं महिमानं ब्राह्मणेष्वदधादध्ययनाध्यापनयजनयाजनदानप्रतिग्रहसंयुक्तं वेदानां गुप्त्यै ॥२

क्षत्त्रे बलमध्ययनयजनदानशस्त्रकोशभूतरक्षणसंयुक्तं

क्षत्त्रस्य वृद्धय ॥३

विद्स्वध्ययनयजनदानकृषिवाणिज्यपशुपालन संयुक्तं कर्मणां वृद्धय ॥४ शूद्रेषु पूर्वेषां परिचर्या ॥५

ह्य

पत्तो सृज्यन्तेति ॥ ६

सर्वतोधुरं पुरोहितं वृणुयात् ॥७

तस्य शासने वर्तेत ।८

संग्रामे न निवर्तेत ॥

न कर्णिभिर्न दिग्धै प्रहरेत् ॥ १०

भीतमन्तोन्मत्तप्रमत्त विसंनाहस्त्रीबालवृद्ध ब्राह्मणैर्न युध्येत ॥ ११

अन्यत्राऽऽततायिनः ॥१२

अथाप्युदाहरन्ति ॥१३

अध्यापकं कुले जातं यो हन्यादाततायिनम् ।

न तेन भ्रूणहा भवति मन्युस्तं मन्युमृच्छति, इति ॥१४ सामुद्रशुल्को वरं रूपमुद्धृत्य दशपणं शतम् ॥१५ अन्येषामपि सारानुरूप्येणानुपहत्य धर्म्यं प्रकल्पयेत् ॥१६ अब्राह्मणस्य प्रनष्टस्वामिकं रिक्थं संवत्सरं परिपाल्य राजा हरेत् ॥१७

ऽध्यायः ]

दण्डप्रकरणवर्णनम् ।

[[१७६५]]

अवध्यो वै ब्राह्मणः सर्वापराधेषु ॥१८

ब्राह्मणस्य ब्रह्महत्यागुरुतल्पगमन सुवर्णस्तेय सुरापानेषु कुसिन्धभगसृगालसुराध्वज स्तिप्तेनायसा ललाटेऽङ्कयित्वा विषयान्निर्धमनम् ॥१६

क्षत्रियादीनां ब्राह्मणवधे वधः सर्वस्वहरणं च ॥२०

तेषामेव तुल्यापकृष्टवधे यथाबलमनुरूपान्दण्डान्प्रकल्पयेत् ॥२१

क्षत्रियवधे गोसहस्रम् ॥२२

क्षत्रियवधे गोसहस्रमृषभैकाधिकं राज्ञ उत्सृजेद्वै-

रनिर्यातनार्थम् ॥२३

शतं वैश्ये दश शूद्र ऋषभश्चात्राधिकः ॥२४

शूद्रवधेन स्त्रीवधो गोवधश्च व्याख्यातोऽन्यत्राऽऽत्रेय्या

वधात् ॥२५

धेन्वनडुहोश्च वधे धेन्वनडुहोरन्ते चान्द्रायणं चरेत् ॥२६ आत्रेय्या वधः क्षत्रियवधेन व्याख्यातः ॥२७

हंसभासबर्हिणचक्रवाकप्रचलाक काकोलूक मण्डूकडिडिकडेरिकाश्वबभ्रु नकुलादीनां वधे शूद्रवत् ॥ २८

लोकसंग्रहणार्थं यथा दृष्टं श्रुतं वा साक्षी साक्ष्यं ब्रूयात् ॥२६ पादो धर्मस्य कर्तारं पादो गच्छति साक्षिणम् । पादः सभासदः सर्वान्पादो राजानमृच्छति ॥३०

राजा भवत्यनेनाश्च मुच्यन्ते च सभासदः । एनो गच्छति कर्तारं यत्र निन्द्यो ह निन्द्यते ॥ ३१

[[११३]]

[[१७६६]]

बौधायनस्मृतिः ।

साक्षिणं त्वेवमुद्दिष्टं यत्नात्पृच्छेद्विचक्षणः ।

यां रात्रिमजनिष्ठास्त्वं यां च रात्रिं मरिष्यसि ॥३२

एतयोरन्तरा यत्ते सुकृतं सुकृतं भवेत् ।

तत्सवं राजगामि स्यादनृतं ब्रुवतस्तव ॥३३ त्रीनेव च पितृन्हन्ति त्रीनेव च पितामहान् । सप्त जातानजातांश्च साक्षी साक्ष्यं मृषा वदन् ॥३४ हिरण्यार्थेऽनृते हन्ति त्रीनेव च पितामहान् । पञ्च पश्वनृते हन्ति दश हन्ति गवानृते ॥ ३५ शतमश्वानृते हन्ति सहस्रं पुरुषानृते ।

सर्वं भूम्यनृते हन्ति साक्षी साक्ष्यं मृषा वदन् ॥३६ चत्वारो वर्णाः पुत्रिणः साक्षिणः स्युरन्यत्र श्रोत्रियराजन्यप्रव्रजितमानुष्य हीनेभ्यः ३७

स्मृतौ प्रधानतः प्रतिपत्तिः ॥ ३८

अतोऽन्यथा कर्तपत्यम् (?) ३६

द्वादशरात्रं तप्तं पयः पिबेत्कुष्माण्डैर्वा जुहुयादिति

कूष्माण्डैर्वा जुहुयादिति ॥४०

इति प्रथमप्रश्ने दशमोऽध्यायः ।

[ दशमो

ऽध्यायः ]

अष्टविवाहप्रकरण बर्णनम् ।

अथ प्रथमप्रश्ने एकादशोऽध्यायः ।

अथाष्टविवाहप्रकरणवर्णनम् ।

अष्टौ बिवाहाः ॥ १

[[१७६७]]

श्रुतशीले विज्ञाय ब्रह्मचारिणेऽर्थिने दीयते स ब्राह्मः ॥२ आच्छाद्यालंकृत्यैषा (तया) सह धर्मश्चर्यतामिति प्राजापत्यः ॥३ पूर्वा लाजाहुतिं हुत्वा गोमिथुनं कन्यावते दद्यात्स आर्षः ॥४ दक्षिणासु नीयमानास्वन्तर्वेद्युत्विजे स देवः ॥५ धनेवोपतोष्याऽऽसुरः ॥६

सकामेन सकामाया मिथः संयोगो गान्धर्वः ॥७

प्रसह्य हरणाद्राक्षसः ॥८

सुप्तां मत्तां प्रमत्तां वोपयच्छेदिति पैशाचः ॥

तेतां चत्वारः पूर्व ब्राह्मणस्य ॥१०

तेष्वपि पूर्वः पूर्वः श्रेयान् ॥११

उत्तरेषामुत्तरोत्तरः पापीयान् ॥१२

अत्रापि षष्ठतमौ क्षत्त्रधर्मानुगतौ तत्प्रत्ययत्वात्क्षस्त्रस्य ॥१३

पञ्चमाष्टमी वैश्यशूद्राणाम् ॥१४

अयन्त्रित कलत्रा हि वैश्यशूद्रा भवन्ति ॥ १५

कर्षणशुश्रूषाधिकृतत्वात् ॥१६

गान्धर्वमप्येके प्रशंसन्ति सर्वेषां स्नेहानुगतत्वात् ॥१७

यथायुक्तो विवाहः ।

यथा युक्तो विवाहस्तथा युक्ता प्रजा भवतीति विज्ञायते ॥ १८

[[५७६८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ एकादशो-

अथाप्युदाहरन्ति ॥१६

क्रीता द्रव्येण या नारी सा न पत्नी विधीयते ।

सा न दैवे न सा पित्र्ये दासीं तां काश्यपोऽब्रवीत् ॥२० शुल्केन ये प्रयच्छन्ति स्वसुतां लोभमोहिताः । आत्मविक्रयिणः पापा महाकिल्विषकारकाः ॥२१ पतन्ति नरके घोरे घ्नन्ति चाssसप्तमं कुलम् । गमनागमनं चैव सर्वं शुल्को विधीयते (?) ॥२२ पौर्णमास्यष्टकामावास्याग्न्युत्पात भूमिकम्पश्मशानदेशपतिश्रोत्रियैकतीर्थ्यप्रयाणेष्वहोरात्रमनध्यायः ॥२३

वाते पूतिगन्धे नीहारे च नृत्तगीतवादित्ररुदितसामशब्देषु तावन्तं कालम् ॥२४

स्तनयित्नुवषविद्युत्संनिपाते त्र्यहमनध्यायोऽन्यत्र वर्षाकालात् ॥ वर्षाकालेऽपि वर्षवर्जमहोरात्रयोश्च तत्कालम् ॥२६

पित्र्यप्रतिग्रहभोजनयोश्च तदिवसशेषम् ॥२७

भोजनेष्वाजीर्णान्तम् ॥२८

पाणिमुखो हि ब्राह्मणः ॥ २६ अथाप्युदाहरन्ति ॥ ३० भुक्तं प्रतिगृहीतं च निर्विशेषमिति श्रुतिः ॥ ३१ पितर्युपरते त्रिरात्रम् ॥३२

द्वयमु ह वै सुश्रवसोऽनूचानस्य रेतो ब्राह्मणस्योध्वं नाभेरधस्तादन्यत्स यदूर्ध्वं नाभेस्तेन हैतत्प्रजायते यद्ब्राह्मणानुपनयति यदध्यापयति यद्याजयति यत्साधु करोति-

ऽध्यायः }

अनध्यायप्रकरणवर्णनम् ।

[[१७६६]]

सर्वाऽस्यैषा प्रजा भवत्यथ यदवाचीनं नाभेस्तेन हास्यौरसी प्रजा भवति तस्माच्छ्रोत्रियमनूचानमप्रजोऽसीति न वदन्ति ॥ तस्माद् द्विनामा द्विमुखो विप्रो द्विरेता द्विजन्मा चेति ॥३४ शूद्रापपात्रश्रवण संदर्शनयोश्च तावन्तं कालम् ॥३५ नक्तं शिवाविरावे नाधीयीत स्वप्नान्तम् ॥३६ अहोरात्रयोश्च संध्योः पर्वसु च नाधीयीत ॥ ३७ न मांसमश्नीयान स्त्रियमुपेयात् ॥ ३८

पर्वसु हि रक्षः पिशाचा व्यभिचारवन्तो भवन्तीति विज्ञायते ॥ अन्येषु चाद्भुतोत्पातेष्वहोरात्रमनध्यायोऽन्यत्र मानसात् ॥४० मानसेऽपि जननमरणयोरनध्यायः ॥४१

अथाप्युदाहरन्ति ॥४२

हन्त्यष्टमी ह्युपाध्यायं हन्ति शिष्यं चतुर्दशी ।

हन्ति पश्चदशी विद्यां तस्मात्पर्वणि वर्जयेत्तस्मात्पर्वणिवर्जयेदिति ॥ ४३

इति प्रथमप्रश्न एकादशोऽध्यायः ।

अथ द्वादशोऽध्यायः ।

अथ पूर्वोतानेकविधप्रकरणवर्णनम् ।

यथा युक्तो विवाहः ॥ १ अष्टौ विवाहाः ॥२

क्षत्रियवधे गोसहस्रम् ॥३ षड्भागभृतो राजा रक्षेत् ॥४

[[१८००]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वादशो-

रथकाराम्बष्ठ० ॥५. चत्वारो वर्णाः ॥ ६

उत्तरत उपचारो विहारः ॥७

शुचिमध्वरं देवा जुषन्ते ॥

सपिण्डेष्वादशाहम् ॥११

नित्यं शुद्धः कारुहस्तः ॥ १३

मृण्मयानां पात्राणाम् ॥८

अभक्ष्याः पशवो ग्राम्याः ॥१०

गोचर्ममात्रम् ॥१२

अथातः शौचाधिष्ठानम् ॥१४

कमण्डलुर्द्विजातीनाम् ॥१५ अथ कमण्डलुचर्यामुपदिशन्ति ॥ अथ स्नातकस्य ॥१७ धर्मार्थौ यत्र न स्याताम् ॥१८ अष्टाचत्वारिंशद्वर्षाणि ॥ १६ पञ्चधा विप्रतिपत्तिः ॥२० उपदिष्टो धर्मः प्रतिवेदम् ॥२१

इति प्रथमप्रश्ने द्वादशोऽध्यायः ।

समाप्तोऽयं प्रथमः प्रश्नः ।

अथ द्वितीयः प्रश्नः ।

तत्र प्रथमोऽध्यायः ।

अथ प्रायश्चित्तप्रकरणवर्णनम् ।

अथातः प्रायश्चित्तानि ॥१ भ्रूणहा द्वादश समाः ॥२ कपाली खट्वाङ्गी गदैभचमवासा अरण्यनिकेतनः श्मशाने ध्वजं शवशिरः कृत्वा कुटीं कारयेत्तामावसेत्सप्तागाराणि भैक्षं चरन्स्वकर्माऽऽचक्षाणस्तेन प्राणान्धारयेदलब्धोपवासः ॥ऽध्यायः ]

प्रायश्चित्तवर्णनम् ।

[[१८०१]]

अश्वमेधेन गोसवेनाग्निष्टुता वा यजेत ॥३

अश्वमेधावभृथे वाऽऽत्मानं प्लावयेत् ॥४

अथाप्युदाहरन्ति ॥ ५

[[1]]

अमत्या ब्राह्मणं हत्वा दुष्टो भवति धमतः । ऋषयो निष्कृतिं तस्य वदन्त्यमतिपूर्वके ॥ ६ मतिपूर्व घ्नतस्तस्य निष्कृतिर्नोपलभ्यते । अपसूर्य चरेत्कृच्छ्रमतिकृच्छ निपातने ॥७ कृच्छ चान्द्रायणं चैव लोहितस्य प्रवर्तने । तस्मान्नैवापगुरेत न च कुर्वीत शोणितमिति ॥८ नव समा राजन्यस्य ॥ तिस्रो वैश्यस्य ॥ १०

शूद्रस्य ॥११ स्त्रियाश्च ॥ १२ ब्राह्मणवदात्रेय्याः ॥ १३

संवत्सरं शूद्रस्य ॥११

गुरुतल्पगस्तप्ते लोहशयने शयीत ॥ १४

सूमिं वा ज्वलन्तीं श्लिष्येत् ॥ १५

लिङ्गं वा सवृषणं परिवास्याञ्जलावाधाय दक्षिणाप्रतीच्योदिशमन्तरेण गच्छेदा निपतनात् ॥ १६

स्तेनः प्रकीर्य केशान्सध्रकं मुसलमादाय स्कन्धेन राजानं गच्छेदनेन मां जहीति तेनैनं हन्यात् ॥ १७

अथाप्युदाहरन्ति ॥१८

स्कन्धेनाऽऽदाय मुसलं स्तेनो राजानमन्वियात् । अनेन शाधि मां राजन्क्षत्त्रधर्ममनुस्मरन् ॥१६ शासने वा विसर्ग वा स्तेनो मुच्येत किल्बिषात् । अशासनात्तु तद्राजा स्तेनादाप्नोति किल्बिषमिति ॥२०

[[१८०२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ प्रथमो-

सुरां पीत्वोष्णया कार्यं दहेत् ॥ २१

अमत्या पाने कृच्छ्राब्दपादं चरेत्पुनरुपनयनं च ॥२२ वपनत्रतनियमलोपश्च पूर्वानुष्ठितत्वात् ॥२३

अथाप्युदाहरन्ति ॥२४

अमत्या वारुणीं पीत्वा प्राश्य मूत्रपुरीषयोः । ब्राह्मणः क्षस्त्रियो वैश्यः पुनः संस्कारमर्हति ॥ २५ सुराधाने तु यो भाण्डे अपः पर्युषिताः पिबेत् । शङ्खपुष्पीविपक्वेन षडहं क्षीरेण वर्तयेत् ॥ २६ गुरुप्रयुक्तश्चेन्द्रिययेत गुरुस्त्रीकृच्छ्रांश्चरेत् ॥२७ एतदेवासंस्कृते ॥ २८

ब्रह्मचारिणः शवकर्मणा व्रतावृत्तिरन्यत्र मातापित्रोराचार्याच्च ॥ स चेद्व्याधीयीत कामं गुरोरुच्छिष्टं भैषज्यार्थे सर्व प्राश्नीयात् ॥ येनेच्छेत्तेन चिकित्सेत् ॥३१

स यदाऽगतिः स्यात्तदुत्थायाऽऽदित्यमुपतिष्ठेत ॥३२ हंसः शुचिषदिति ॥ ३३

एतया दिवा रेतः सिक्त्वा रिपो हृदयंगमाः पिबेद्रेतस्याभिः ॥ यो ब्रह्मचारी स्त्रियमुपेयात्सोऽवकीर्णी ॥३५

स गर्दभं पशुमालभेत ॥३६

नैर्ऋतः पशुपुरोडाशश्च रक्षोदेवतो यमदेवतो वा ॥३७ शिश्नात्प्राशित्रमप्स्ववदानैश्चरन्तीति विज्ञायते ॥ ३८

अपि वाऽमावास्यायां निश्यमिमुपसमाधाय दविहोमिकीं परिष्टां कृत्वा द्वे आज्याहुती जुहोति - ॥३६

ऽध्यायः ] समुद्रसंयानादिपतनीयकर्मणां निरूपणम् । १८०३

कामावकीर्णोऽस्म्यवकीर्णोऽस्मि कामकामाय स्वाहा ॥४० कामाभिदुग्धोऽस्म्यभिदुग्धोऽस्मि कामकामाय स्वाहेति ॥४१ हुत्वा प्रयताञ्जलिः कवातिर्यङ्ङग्निमभिमन्त्रयेत ॥४२ सं मा सिञ्चन्तु मरुतः समिन्द्रः सं बृहस्पतिः । सं माऽयमभिः सिञ्चत्वायुषा च बलेन चाऽऽयुष्मन्तं करोतु मेति ॥ अथास्य ज्ञातयः परिषद्युदपात्रं निनयेयुरसावहमित्थंभूत इति ॥ चरित्वाऽपः पयो घृतं मधु लवणमित्यारब्धवन्तं ब्राह्मणा ब्रूयुश्चरितं त्वयेत्योमितीतरः प्रत्याह चरितनिर्वेशं

सवनीयं कुर्यः ॥४५

•

सगोत्रां चेदमत्योपयच्छेद्भर्तृवदेनां बिभृयात् ॥४६ पूजाता चेत्कृच्छ्राब्दपादं चरित्वा यन्म आत्मनोनिन्दाऽभूत्पुनरग्निश्चक्षुरदादिति एताभ्यां जुहुयात् ॥४७ परिवित्तः परिवेत्ता या चैनं परिविन्दति ।

सर्वे ते नरकं यान्ति दातृयाजकपथ्वमाः ॥४८ परिवित्तः परिवेत्ता दाता यश्चापि याजकः । कृच्छ्रद्वादशरात्रेण स्त्री त्रिरात्रेण शुध्यति इति ॥४६ अथ पतनीयानि - ॥५०

समुद्रसंयानम् ॥५१ ब्रह्मस्वन्यासापहरणम् ॥५२ भूम्यनृतम् ॥ ५३ सर्वपयैर्व्यवहरणम् ॥

शूद्रसेवनम् ॥५४ शूद्राभिजननम् ॥५५

तदपत्यत्वं च । ५६ एषामन्यतमत्कृ ( मं कृत्वा ॥ ५७ चतुर्थकाला मितभोजिनः स्युरपोऽभ्युपेयुः सवनानुकल्पम् ।

स्थानासनाभ्यां विहरन्त एते त्रिभिर्वर्षेस्तदपघ्नन्ति पापमिति ॥

[[१८०४]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ प्रथमो-

यदेकरात्रेण करोति पापं कृष्णं वर्णं ब्राह्मणः सेवमानः । चतुर्थकाल उदकाभ्यवायी त्रिभिर्वर्षैस्तदपहन्ति पापमू, इति ॥५६

अथोपपातकानि - ॥६०

अगम्यागमनं गुर्वीसखीं गुरुसखीमपपात्रां पतितां च गत्वा भेषजकरणं ग्रामयाजनं रङ्गोपजीवनं नाट्याचार्यता गोमहिषीरक्षणं यच्चान्यदप्येवं युक्तं कन्यादूषणमिति ॥ ६१ तेषां तु निर्वेशः पतितवृत्तिद्वौ संवत्सरौ ॥६२ अथाशुचिकराणि - ॥६३

द्यूतमभिचारोऽनाहिताग्नेरुन्छवृत्तिता समावृत्तस्य भैक्षचर्या तस्य चैव गुरुकुले वास ऊर्ध्वं चतुभ्र्भ्यो मासेभ्यस्तस्य चाध्यापनं नक्षत्रनिर्देशश्चेति ॥६४

तेषां तु निर्वेशो द्वादश मासान्द्वादशार्धमासान्द्वादश द्वादशाहान्द्वादश षडहान्द्वादश त्र्यहान्द्वादशाहं षडहं त्र्यहमहोरात्रमेकाहमिति यथा कर्माभ्यासः ॥ ६५

अथ पतिताः ॥६६

समवसाय धर्माश्चरेयुरितरेतरयाजका इतरेतराध्यापका मिथो विवहमानाः पुत्रान्संनिष्पाद्य ब्रूयुर्विप्रव्रजतास्मभ्य एवमार्यान्संप्रतिपत्स्यथेति ॥६७

अथापि न सेन्द्रियः पतति ॥ ६८

तदेतेन वेदितव्यमङ्गहीनो हि साङ्गं जनयेत् ॥६६

मिथ्यैतदिति हारीतः ॥७०

दधिधानीसधर्माः स्त्रियः स्युर्यो हि दधिधान्यामप्रयतं पय

ऽध्यायः ] उपपातकवर्णनं, तिलविक्रयेनिषेधवर्णनच ।

1 १८०५

आतच्य मन्थति न तच्छिष्टा धर्मकृत्येषूपयोजयन्ति ॥ ७१ एवमशुचि शुक्लं यन्निर्वर्तते न तेन सह संप्रयोगो विद्यते ॥७२ अशुचिशुक्लोत्पन्नानां तेषामिच्छतां प्रायश्चितिः ॥७३

पतनीयानां तृतीयोंऽशः स्त्रीणामंशस्तृतीयः ॥ ७४

अथाप्युदाहरन्ति ॥ ७५

भोजनाभ्यञ्जनाद्दानाद्यदन्यत्कुरुते तिलैः ।

श्वविष्ठायां कृमिभूत्वा पितृभिः सह मज्जतीति ॥७६ पितृन्वा एष विक्रीणीते ॥ ७७ यस्तिलान्विक्रीणीते प्राणान्वा एष विक्रीणीते यस्तण्डुलान्विक्रीणीते ॥७८

सुकृतांशान्वा एष विकीणीते यः पणमानो दुहितरं ददाति ॥७६ तृणकाष्ठमविकृतं विक्रेयम् ॥८० अथाप्युदाहरन्ति ॥ ८१

पशवश्चैकतोदन्ता अश्मा च लवणोद्धृतः ।

एतद्ब्राह्मण ते पण्यं तन्तुश्वारजनीकृत, इति ॥८२ पातकवजं वा बभ्रु पिङ्गलां गां रोमशां सर्पिषाऽवसिच्य कृष्णैस्तिलैरवकीर्यानूचानाय दद्यात् ॥ ८३

कूष्माण्डैर्वा द्वादशाहम् ॥८४

यदुर्वाचीनमेनो भ्रूणहत्यायास्तस्मान्मुच्यत इति ॥ ८५ पातकाभिशंसने कृच्छ्रः ॥८६ तदब्दोऽभिशंसितुः ॥८७

संवत्सरेण पतति पतितेन समाचरन् ।

याजनाध्यापनाद्यौनान्न तु यानासनाशनादिति ॥८८ अमेध्यप्राशने प्रायश्चित्तिर्नेष्पुरीष्यं तत्सप्तरात्रेणावाप्यते ॥ ८६

अपः पयो घृतं पराक इति प्रतित्र्यहमुष्णानि स तप्तकृच्छ्रः ॥६०

[[१८०६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

त्र्यहं प्रातस्तथा सायमयाचितं पराक इति कृच्छः ॥६१ प्रातः सायमयाचितं पराक इति त्रयश्चतूरात्राः स एष

स्त्रीबालवृद्धानां कृच्छ्रः ॥६२

यावत्सकृदाददीत तावदश्नीयात्पूर्ववत्सोऽतिकृच्छ्रः ॥ ३ अब्भक्षस्तृतीयः स कृच्छ्रातिकृच्छ्रः ॥६४

कृच्छ्र े त्रिषवणमुदकोपस्पर्शनम् ॥६५ अधः शयनम् ॥६६ एकवस्त्रता ॥६७ केशश्मश्रुलोमनखवापनम् ॥६८ एतदेव स्त्रियाः केशवपनवजम् ॥६६

इति द्वितीयप्रश्ने प्रथमोऽध्यायः ।

अथ द्वितीयप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

अथ दायविभागवर्णनम् ।

नित्योदकी नित्ययज्ञोपवीती नित्यस्वाध्यायी वृषलान्नवर्जी । मृतौ च गच्छन्विधिवश्च जुह्वन्न ब्राह्मणश्च्यवते ब्रह्मलोकात् ॥१

मनुः पुत्रेभ्यो दायं व्यभजदिति श्रुतिः ॥२

समशः सर्वेषामविशेषात् ॥३ वरं वा रूपमुद्धरे ज्ज्येष्ठः ॥४

तस्माज्ज्येष्ठं पुत्रं धनेन निरवसाययन्तीति श्रुतिः ॥ ५ ॥५

दशानां वैकमुद्धरेऽञ्ज्येष्ठः ॥६ सममितरे विभजेरन् ॥७ पितुरनुमत्या दायविभागः सति पितरि ॥८

Sध्यायः ] दायविभागवर्णनम्, औरसादिपुत्राणां वर्णनश्च १८०७

चतुर्णी वर्णानां गोश्वाजावयो ज्येष्ठांशः ॥ नानावर्णस्त्रीपुत्रसमवाये दायं दशांशान्कृत्वा चतुरस्त्रीन्द्वावेकमिति यथाक्रमं विभजेरन् ॥१०

औरसे तूत्पन्ने सवर्णास्तृतीयांशहराः ॥ ११

सवर्णापुत्रानन्तरापुत्रयोरनन्तरापुत्रश्चेद्गुणवान्स

ज्येष्ठांशं हरेत् ॥१२

गुणवन्हि शेषाणां भर्ता भवति ॥ १३

सवर्णायां संस्कृतायां स्वयमुत्पादितमौरसं पुत्रं विद्यात् ॥१४ अथाप्युदाहरन्ति - ॥१५

अङ्गादङ्गात्संभवसि हृदयादधि जायसे ।

आत्मा वै पुत्रनामाऽसि स जीव शरदः शतमिति ॥१६

अभ्युपगम्य दुहितरि जातं पुत्रिकापुत्रमन्यं दौहित्रम् ॥१७ अथाप्युदाहरन्ति ॥१८

आदिशेत्प्रथमे पिण्डे मातरं पुत्रिकासुतः ।

द्वितीये पितरं तस्यास्तृतीये च पितामहमिति ॥ १६

मृतस्य प्रसूतो यः क्लीवव्याधितयोर्वाऽन्येनानुमते

स्वे क्षेत्रे स क्षेत्रजः ॥ २०

स एष द्विपिता द्विगोत्रश्च द्वयोरपि स्वधारिक्थभाग्भवति ॥२१ अथाप्युदाहरन्ति ॥२२

द्विपितुः पिण्डदानं स्यात्पिण्डे पिण्डे च नामनी ।

त्रयश्च पिण्डाः पण्णां स्युरेवं कुर्वन्न मुह्यतीति ॥ २३

[[१८०८]]

बौधायनस्मृति ।

द्वितीयो-

मातापितृभ्यां दत्तोऽन्यतरेण वा योऽपत्यार्थे परिगृह्यते

स दत्तः ॥२४

सदृशं यं सकामं स्वयं कुर्यात्स कृत्रिमः ॥२५ गृहे गूढोत्पन्नोऽन्ते ज्ञातो गूढजः ॥२६

मातापितृभ्यामुत्सृष्टोऽन्यतरेण वा योऽपत्यार्थे परिगृह्यते

सोऽपविद्धः ॥ २७

असंस्कृतामनतिसृष्टां यामुपयच्छेत्तस्यां यो जातः

स कानीनः ॥ २८

या गर्भिणी संस्क्रियते विज्ञाता वाऽविज्ञाता वा तस्य यो

जातः स सहोढः ॥२६

मातापित्रोर्हस्तात्क्रीतोऽन्यतरेण वा योऽपत्यार्थे

परिगृह्यते स क्रीतः ॥ ३०

क्लीवं त्यक्त्वा पतितं वा याऽत्यं पतिं विन्देत्तस्यां

पुनर्ध्वा यो जातः स पौनर्भवः ॥३१

मातापितृविहीनो यः स्वयमात्मानं दद्यात्स स्वयंदन्तः ॥ ३२

द्विजातिप्रवराच्छूद्रायां जातो निषादः ॥३३

कामात्पारशव इति पुत्राः ॥३४

अथाप्युदाहरन्ति ॥३५

औरसं पुत्रिकापुत्र क्षेत्रजं दत्तकृत्रिमौ ।

गूढजं चापविद्धं च रिक्थभाजः प्रचक्षते ॥३६

कानीनं च सहोढं च क्रीतं पौनर्भवं तथा ।

स्वयंदत्तं निषादं च गोत्रभाजः प्रचक्षते ॥३७

ऽध्यायः ]

स्त्रिया अस्वातन्त्र्यकथनम् ।

तेषां प्रथम एवेत्याहोपजङ्घनिः ॥३८ इदानीमहमीर्ष्यामि स्त्रीणां जनक नो पुरा । यतो यमस्य सदने जनयितुः पुत्रमब्रुवन् ॥३६ रेतोधाः पुत्रं नयति परेत्य यमसादने ।

तस्माद्भार्या (तु) रक्षन्ति विभ्यतः पररेतसः ॥४

[[१८०६]]

अप्रमत्ता रक्षथ तन्तुमेतं मां वः क्षेत्रे पर (रे) बीजानि वाप्सुः ।

यनयितुः पुत्रो भवति सौपराये मोधं वेत्ता कुरुते तन्तुमेतमिति ॥४१

तेषामवाप्तव्यवहाराणामंशान्सोपचयान्सुनिगुप्ता-

निदध्युरा व्यवहारप्रापणात् ॥४२ अतीतव्यवहारान्प्रासाच्छादनैर्विभृयुः ॥४३

अन्धजडक्लीबव्यसनिव्याधितादींश्च ॥४४

अकर्मिणः ॥४५

पतिततज्जातवर्जम् ॥४६

न पतितैः संव्यवहारो विद्यते ॥४७

पतितामपि तु मातरं विभृयादनभिभाषमाणः ॥४८

मातुरलंकारं दुहितरः सांप्रदायिकं लभेरन्नन्यद्वा ॥ ४६ न स्त्रीस्वातन्त्र्यं विद्यते ॥५०

अथाप्युदाहरन्ति ॥५१

पिता रक्षति कौमारे भर्ता रक्षति यौवने ।

पुत्रस्तु स्थाविरे भावे न स्त्री स्वातन्त्र्यमर्हतीति ॥५२ निरिन्द्रिया ह्यदायाश्च स्त्रियो मता इति श्रुतिः ॥ ५३ भर्तृहिते यतमानाः स्वर्गं लोकं जयेरन् ॥५४

[[१८१०]]

बौधायनस्मृतिः ।

द्वितीयो-

व्यतिक्रमे तु कृच्छ्रः ॥५५ शूद्रे चान्द्रायणं चरेत् ॥५६ वैश्यादिषु प्रतिलोमं कृच्छ्रातिकृच्छ्रादीश्वरेत् ५७

पुंसां ब्राह्मणादीनां संवत्सरं ब्रह्मचर्यम् ॥५८

शूद्रं कटाग्निना दहेत् ॥५६

अथाप्युदाहरन्ति ॥६०

अब्राह्मणस्य शारीरो दण्डः संग्रहणे भवेत् । सर्वेषामेव वर्णानां द्वारा रक्ष्यतमा धनात् ॥ ६१

न तु चारणदारेषु न रङ्गावतरे वधः । संसर्जयन्ति तान्येतान्निगुप्तांश्चालयन्त्यपि ॥ ६२

स्त्रियः पवित्रमतुलं नैता दुष्यन्ति कर्हिचित् । मासि मासि रजो ह्यासां दुरितान्यपकर्षति ॥ ६३

सोमः शौचं ददत्ता (दौ ता) सां गन्धर्व शिक्षितां गिरम् ।

अनि सर्वभक्षत्वं तस्मान्निष्कल्मषाः स्त्रियः ॥६४ अनिश्च

अप्रजां दशमे वर्षे स्त्रीप्रजां द्वादशे त्यजेत् ।

मृतप्रजां पञ्चदशे सद्यस्त्वप्रियवादिनीम् ॥६५

संवत्सरं प्रेतपत्नी मधुमांसमद्यलवणानि वर्जयेदधः शयीत ६६

षण्मासानिति मौद्गल्यः ॥६७

अत ऊर्ध्वं गुरुभिरनुमता देवराज्जनयेत्पुत्रमपुत्रा ॥६८ अथाप्युदाहरन्ति ॥६६

वशाचोत्पन्नपुत्रा च नीरजस्का गतप्रजा ।

नाकामा संनियोज्या स्यात्फलं यस्यां न विद्यत, इति ॥७० मातुलपितृष्वसा भगिनी भागिनेयी स्नुषा मातुलानीऽध्यायः ]

अगम्यस्त्रीणामभिधानवर्णनम् ।

सखिवधूरित्यगम्याः ॥७१

अगम्यानां गमने कृच्छ्रातिकृच्छ्रौ चान्द्रायणमिति

प्रायश्चित्तिः ॥७२

एतेन चण्डालीव्यवायो व्याख्यातः ॥ ७३ अथाप्युदाहरन्ति ॥७४

चण्डालीं ब्राह्मणो गत्वा भुक्त्वा च प्रतिगृह्य च । अज्ञानात्पतितो विप्रो ज्ञानात्तु समतां व्रजेत् ॥७५ पितुर्गुरोर्नरेन्द्रस्य भार्या गत्वा प्रमादतः । गुरुतल्पी भवेत्तेन पूर्वोक्तस्तस्य निश्चयः, इति ॥ ७६ अध्यापनयाजनप्रतिग्रहैरशक्तः ।

क्षत्त्रधर्मेण जीवेत्प्रत्यनन्तरत्वात् ॥७७

नेति गौतमोऽत्युग्रो हि क्षत्त्रधर्मो ब्राह्मणस्य ॥७८ अथाप्युदाहरन्ति ॥७६

गवार्थे ब्राह्मणार्थे वा वर्णानां वाऽपि संकरे । गृह्णीयातां विपविशौ शस्त्रं धमव्यपेक्षया ॥८० वैश्यवृत्तिरनुष्ठेया प्रत्यनन्तरत्वात् ॥८१

प्राक्प्रातराशात्कर्षी स्यात् ॥ ८२

अस्यूतनासिकाभ्यां समुष्काभ्यामतुन्नारया-

मुहुर्मुहुरभ्युच्छन्दयन् ॥८३

[[१८११]]

भार्यादिरग्निस्तस्मिन्कर्मकरणं प्रागग्न्याधेयात् ॥८४ अग्न्याधेयप्रभृत्यथेमान्यजस्राणि भवन्ति यथैतदग्न्याधेयमग्निहोत्र दर्शपूर्णमासावाप्रयणमुदगयनदक्षिणाय-

[[११४]]

[[१८१२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ तृतीयो-

नयोः पशुश्चातुर्मास्यान्यतमुखे षड्ढोता वसन्ते ज्योतिष्टोम इत्येवं क्षेमपापणम् ॥८५

अथाप्युदाहरन्ति ॥८६

न दिवा स्वप्नशीलेन न च सर्वान्नभोजिना । कामं शक्यं नभो गन्तुमारूढपतितेन वा ॥८७ दैन्यं शाठ्यं जाय च वर्जयेत् ॥८८

अथाप्यत्रोशनसश्च वृषपर्वणश्च दुहित्रोः संवादे गाथा-

मुदाहरन्ति ॥८६

स्तुवतो दुहिता त्वं वै याचतः प्रतिगृह्णतः ।

अथाहं स्तूयमानस्य ददतोऽप्रतिगृह्णतो ददतोऽप्रतिगृहत, इति

इति द्वितीयप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

अथ द्वितीयप्रश्ने तृतीयोऽध्यायः ।

अथ देवादितर्पणविधिवर्णनम्

तपस्यवगाहनम् ॥१ देवतास्तर्पयित्वा पितृतर्पणम् ॥२

अनुतीर्थमप उत्सिति ॥ ३ ऊजं वहन्तीरिति ॥४

॥३

अथाप्युदाहरन्ति ॥५

स्रवन्तीष्वनिरुद्धासु त्रयो वर्णा द्विजातयः । प्रातरुत्थाय कुर्वीरन्देवर्षिपितृतर्पणम् ॥६

ऽध्यायः ]

स्नातकव्रतवर्णनम् ।

निरुद्धासु न कुर्वीरन्नंशभाक्तत्र सेतुकृत् । तस्मात्परकृतान्सेतून्कूपांश्च परिवर्जयेदिति ॥७

अथाप्युदाहरन्ति ॥८

उद्धृत्य वाऽपि त्रीन्पिण्डान्कुर्यादापत्सु नो सदा ।

[[१८१३]]

निरुद्धासु तु मृत्पिण्डान्कूपात्त्रीनघटस्तथेति ॥ ६ बहुप्रतिग्राह्यस्याप्रतिग्राह्यस्य वा प्रतिगृह्यायाज्यं वा याजयित्वाऽनाश्यान्नस्य वाऽन्नमशित्वा तरत्समन्दीयं जपेदिति ॥ १० अथाप्युदाहरन्ति ॥११

गुरुसंकरिणश्चैव शिष्यसंकरिणश्च ये । आहारमन्त्रसंकीर्णा दीर्घं तम उपासत इति ॥ १२ अथ स्नातकव्रतानि ॥१३

सायं प्रातर्यदशनीयं स्यात्तेनान्नेन वैश्वदेवं बलिमुपहत्य ब्राह्मणक्षत्त्रियविट्शूद्रानभ्यागतान्यथाशक्ति पूजयेत् ॥१४ यदि बहूनां न शक्नुयादेकस्मै गुणवते दद्यात् ॥१५ यो वा प्रथममुपगतः स्यात् ॥ १६

शूद्रश्चेदागतस्तं कर्मणि नियुज्यात् ॥१७

श्रोत्रियाय वाऽयं दद्यात् ॥ १८

ये नित्या भाक्तिकाः स्युस्तेषामनुपरोधेन संविभागो विहितः ॥ न त्वेव कदाचिददत्त्वा भुञ्जीत ॥२०

अथाप्यत्रान्नगीतौ श्लोकावुदाहरन्ति ॥२१

यो मामदत्त्वा पितृदेवताभ्यो भृत्यातिथीनां च सुहृज्जनस्य । संपन्नमश्नन्विषमत्ति मोहात्तमम्यहं तस्य च मृत्युरस्मि ॥२२

[[१८१४]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ तृतीयो-

हुताग्निहोत्रः कृतवैश्वदेवः पूज्यातिथीन्भृत्यजनावशिष्टम् ।

तुष्टः शुचिः श्रद्दधदत्ति यो मां तस्यामृतं स्यां स च मां भुनक्ति ॥ २३

सुब्राह्मणश्रोत्रियवेदपारगेभ्यो गुर्वर्थनिवेशौषधार्थवृत्तिक्षीणयक्ष्यमाणाध्ययनाध्वसंयोगवैश्वजितेषु द्रव्यसंविभागो यथाशक्ति कार्यों बहिर्वेदि भिक्षमाणेषु कृतान्नमितरेषु ॥२४ सुप्रक्षालितपादपाणिराचान्तः शुचौ संवृते देशेऽन्नमुपहृतमुपसंगृह्य कामक्रोधद्रोहलोभमोहानपहत्य सर्वाभिरङ्गुलीभिः शब्दमकुर्वन्प्राश्नीयात् ॥ २५

न पिण्डशेषं पात्र्यामुत्सृजेत् ॥२६

न पिण्डशेषं पात्र्यामुत्सृजेत् ॥२७

मांसमत्स्यतिलसंसृष्टप्राशनेऽप उपस्पृश्याग्निमभिमृशेत् ॥ २८

अस्तमिते च स्नानम् ॥२६

पालाशमासनं पादुके दन्तधावनमिति वर्जयेत् ॥३०

नोत्सङ्गेऽन्नं भक्षयेत् ॥३१

वैणवं दण्डं धारयेत् ॥३३

आसन्द्यां न भुञ्जीत ॥३२

रुक्मकुण्डले च ॥ ३४

पदा पादस्य प्रक्षालनमधिष्ठानं च वर्जयेत् ॥ ३५

न बहिर्मालां धारयेत् ॥ ३६ सूर्यमुदयास्तमये न निरीक्षेत ॥

नेन्द्रधनुरिति परस्मै ब्रूयात् ॥ ३८

यदि ब्रूयान्मणिधनुरित्येव ब्रूयात् ॥ ३६

पुरद्वारीन्द्रकीलपरिधावन्तरेण नातीयात् ॥४०

प्लेनयोरन्तरेण न गच्छेत् ॥४१

वत्सतन्ति च नोपरि गच्छेत् ॥४२

ऽध्यायः ]

स्नातकप्रतवर्णनम् ।

भस्मास्थिरो मतुषकपालावस्थानानि नाधितिष्ठेत् ॥४३

गां धयन्तीं परस्मै न प्रब्रूयात् ॥४४

नाधेनुमधेनुरिति ब्रूयात् ॥४५

यदि ब्रूयाद्धेनुं भव्येत्येव ब्रूयात् ॥४६

शुक्ता रुक्षाः परुषा वाचो न ब्रूयात् ॥४७

[[१८१५]]

नैकोऽध्वानं व्रजेत् ॥४८ न पतितैर्न स्त्रिया न शूद्रेण ॥४६ न प्रतिसायं व्रजेत् ॥५० न नग्मः स्नायात् ॥५१ न नक्तं स्नायात् ॥ ५२ न नदीं बाहुकस्तरेत् ॥५३ न कूपमवेक्षेत ॥५४ न गर्तमवेक्षेत ॥५५ न तत्रोपविशेद्यत एनमन्य उत्थापयेत् ॥५६ पन्था देयो ब्राह्मणाय गवे राज्ञे ह्यचक्षुषे । वृद्धाय भारतप्ताय गर्भिण्यै दुर्बलाय च ॥५७ प्रभूतैधोदकयवससमित्कुशमाल्योपनिष्क्रमणमाढ्यजनाकुलमनलससमृद्धमार्यनभूयिष्ठमदस्युप्रवेश्यं प्राममावसितुं

यतेत धार्मिकः ॥ ५८

उदपानोदके ग्रामेब्राह्मणो वृषलीपतिः । उषित्वा द्वादश समाः शूद्रसाधर्म्यमृच्छति ॥५६ पुररेणुकुण्ठितशरीरस्तत्परिपूर्णनेत्रवदनश्च ।

नगरे वसन्सुनियतात्मा सिद्धिमवाप्स्यतीति न तदस्ति ॥ ६०

रथाश्वगजधान्यानां गवां चैव रजः शुभम् ।

अप्रशस्तं समूहन्याः श्वाजाविखरवाससाम् ॥६१ पूज्यान्पूजयेत् ॥६२

[[१८१६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ चतुर्थो-

ऋषिविद्वनृपवरमातुलश्वशुरत्विजः ।

एतेर्ष्याः शास्त्रविहिताः स्मृताः कालविभागशः ॥६३ ऋषिविद्वन्नृपाः प्राप्ताः क्रियारम्भे वरत्विजौ । मातुलश्वशुरौ पूज्यौ संवत्सर गतागताविति ॥ ६४ अग्न्यगारे गवां मध्ये ब्राह्मणानां च संनिधौ । स्वाध्याये भोजने चैव दक्षिण बाहुमुद्धरेत् ॥६५ उत्तरं वासः कर्तव्यं पश्वस्वेतेषु कर्मसु । स्वाध्यायोत्सर्गदानेषु भोजनाचमनयोस्तथा ॥ ६६ हवनं भोजनं दानमुपहारः प्रतिग्रहः । बहिर्जानु न कार्याणि तद्वदाचमनं स्मृतम् ॥६७ अन्ने श्रिताति भूतानि अन्नं प्राणमिति श्रुतिः । तस्मादन्नं प्रदातव्यमन्नं हि परमं हविः ॥ ६८ हुतेन शाम्यते पायं हुतमन्नेन शाम्यति ।

अन्नं दक्षिणया शान्तिमुपयातीति नः श्रुतिरिति ॥६६

इति द्वितीयप्रश्ने तृतीयोऽध्यायः ।

अथ द्वितीयप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

अथ सन्ध्योपासनविधिवर्णनम् ।

अथातः संध्योपासनविधिं व्याख्यास्यामः ॥ १ तीथं गत्वाऽप्रयतोऽभिषिक्तः प्रयतो वाऽनभिषिक्तः-

ऽध्यायः

सन्ध्योपासनविधिवर्णनम् ।

प्रक्षालितपादपाणिरप आचम्य सुरभिमत्याऽब्लिङ्गाभिर्वारुणीभिर्हिरण्यवर्णाभिः पावमानीभिर्व्याहृतिभिरन्यैश्च पवित्रैरात्मानं प्रोक्ष्य प्रयतो भवति ॥२

अथाप्युदाहरन्ति ॥ ३

अपोऽवगाहनं स्नानं विहितं सार्ववर्णिकम् । मन्त्रवत्प्रोक्षणं चापि द्विजातीनां विशिष्यत इति ॥४ सर्वकर्मणां चैवाऽऽरम्भेषु प्राक्संध्योपासनकालाच्चैतेनैव पवित्रसमूहेनाऽऽत्मानं ॥५ प्रोक्ष्य प्रयतो भवति ॥५ अथाप्युदाहरन्ति ॥ ६

दर्भेष्वासीनो दर्भाांन्धारयमाणः सोदकेन पाणिनाप्रत्यङ्मुखः सावित्रीं सहस्रकृत्व आवर्तयेत् ॥७ प्राणायामशो वा शतकृत्वः ॥८

[[१८१७]]

उभयतः प्रणवां ससप्तव्याहृतिकां मनसा वा दशकृत्वः ॥६

त्रिभिश्च प्राणायामैस्तान्तो ब्रह्महृदयेन ॥ १०

वारुणीभ्यां रात्रिमुपतिष्ठते ॥११

इमं मे वरुण तत्त्वा यामीति द्वाभ्याम् ॥१२

एवमेव प्रातः प्राङ्मुखस्तिष्ठन् ॥ १३

मैत्रीभ्यामहरुपतिष्ठते मित्रस्य चर्षणीधृतो मित्रो जनान्या-

तयतीति द्वाभ्याम् ॥१४

सुपूर्वामपि पूर्वामुपक्रम्योदित आदित्ये समाप्नुयात् ॥ १५ अनस्तमित उपक्रम्य सुपश्चादपि पश्चिमाम् ॥१६ संध्ययोश्च संपत्तावहोरात्रयोश्च संतत्यै ॥ १७

[[१८१८]]

बौधायनस्मृतिः ।

अपि चात्र प्रजापतिगीतौ श्लोकौ भवतः

[ चतुर्थी-

॥१८

अनागतां तु ये पूर्वामनतीतां तु पश्चिमाम् । संध्यां नोपासते विप्राः कथं ते ब्राह्मणाः स्मृताः ॥ १६ सायं प्रातः सदा संध्यां ये विप्रा नो उपासते । कामं तान्धार्मिको राजा शूद्रकर्मसु योजयेदिति ॥ २० तत्र सायमतिक्रमे रात्र्युपवासः ॥ २१

प्रातरतिक्रमेऽहरुपवासः ॥२२

स्थानासनफलमवाप्नोति ॥ २३

अथाप्युदाहरन्ति - २४

यदुपस्थकृतं पापं पद्भ्यां वा यत्कृतं भवेत् । बहुभ्यां मनसा वाऽपि वाचा वा यत्कृतं भवेत् ॥२५ सायं संध्यामुपस्थाय तेन तस्मात्प्रमुच्यते ॥ २६ राज्या चापि संधीयते न चैनं वरुणो गृह्णाति ॥२७ एवमेव प्रातरुपस्थाय रात्रिकृतात्पापात्प्रमुच्तते ॥ २८ अहा चापि संधीयते मित्रश्चैनं गोपायत्यादित्यश्चैनं स्वगं लोकमुन्नयति ॥२६

स एवमेवाहरहरहोरात्रयोः संधिषूपतिष्ठमानो ब्रह्मपूतो ब्रह्मभूतो ब्राह्मणः शास्त्रमनुवर्तमानो ब्रह्मलोकमभिजयतीति विज्ञायते ब्रह्मलोकमभिजयतीति विज्ञायते ॥ ३०

इति द्वितीयपश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

मध्याह्नस्नानविधिवर्णनम् ।

अथ द्वितीयप्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः ।

अथ मध्याह्नस्नानविधिवर्णनम

अथ हस्तौ प्रक्षाल्य कमण्डलुं मृत्पिण्डं च संगृह्य तीर्थं गत्वा त्रिः पादौ प्रक्षालयते त्रिरात्मानम् ॥१ अथ हैके ब्रुवते ॥ २

[[१८१६]]

श्मशानमापो देवगृहं गोष्ठं यत्र च ब्राह्मणा अप्रक्षाल्य पादौ तन्न प्रवेष्टव्यमिति ॥ ३ अथापोऽभिप्रपद्यते ॥४ हिरण्यशृङ्गं वरुणं प्रपद्ये तीथं मे देहि याचितः । यन्मया भुक्तमसाधूनां पापेभ्यश्च प्रतिग्रहः ॥५ यन्मे मनसा वाचा कर्मणा वा दुष्कृतं कृतम् । तन्म (न) इन्द्रो वरुणो बृहस्पतिः सविता च पुनन्तु पुनः पुनरिति ॥ ६ अथाञ्जलिनाऽप उपहन्ति ॥७ सुमित्रा न आप ओषधयः [ संत्विति ] ॥८

तां दिशं निरुक्षति यस्यामस्य दिशि द्वेष्यो भवतिदुर्मित्रास्तस्मै भूयासुर्योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इति ॥ अथाप उपस्पृश्य त्रिः प्रदक्षिणमुदकमावर्तयति यदपां क्रूरं यदमेध्यं यदशान्तं तदपगच्छतादिति ॥१० अप्सु निमज्ज्योन्मज्ज्य ॥११

नाप्सु सतः प्रयमणं विद्यते न वासः पल्पूलनम् ॥१२ नोपस्पर्शनम् ॥१३

यद्युपरुद्धाः स्युरेतेनोपतिष्ठते नमोऽनयेऽप्सुमते नम इन्द्राय

नमो वरुणाय नमो वारुण्यै नमोऽद्भ्य इति ॥ १४

[[१८२०]]

बौधायनस्मृतिः ।

उत्तीर्याऽऽचम्याऽऽचान्तः पुनराचामेत् ॥१५

आपः पुनन्तु पृथिवीं पृथिवी पूता पुनातु माम् । गुनन्तु ब्रह्मणस्पतिर्ब्रह्म पूता पुनातु माम् ॥१६ यदुच्छिष्टमभोज्यं यद्वा दुश्चरितं मम ।

[ चतुर्थी-

सर्वं पुनन्तु मामापोऽसतां च प्रतिप्रहं स्वाहेति ॥ १७ पवित्रे कृत्वाऽद्भिर्मार्जयति आपो हि ष्ठा मयोभुव इति तिसृभिर्हिरण्यवर्णाः शुचयः पावका इति चतसृभिः ॥ १८ पवमानः सुवर्जन इत्येतेनानुवाकेन मार्जयित्वा - ऽन्तर्जलगतोऽघमर्षणेन त्रीन्प्राणायामान्धारयित्वोत्तीय वासः पीडयित्वा प्रक्षालितोपवातान्यक्लिष्टानि वासांसि परिधायाप आचम्य दर्भष्वासीनो दर्भान्धारयमाणः प्राङ्मुखः सावित्री सहस्रकृत्व आवर्तयेच्छतकृत्वोऽपरिमितकृत्वो वा दशावरम् ॥१६

अथाऽऽदित्यमुपतिष्ठत उद्वयं तमसस्परि उदु त्यं चित्रं तचक्षुदेवहितं य उद्गादिति ॥२०

अथाप्युदाहरन्ति ॥२१

प्रणवो व्याहृतयः सावित्री चेत्येते पञ्च ब्रह्मयज्ञाअहरहर्ब्राह्मणं किल्बिषात्पावयन्ति ॥२२

पूतः पञ्चभिर्ब्रह्मयज्ञैरथोत्तरं देवतास्तर्पयति ॥ २३ अग्निः प्रजापतिः (?) ।

अभिः प्रजापतिः सोमो रुद्रोऽदितिबृहस्पतिः सर्पाइत्येतानि प्राग्द्वाराणि देवतानि सनक्षत्राणि सग्रहाणि -ऽध्यायः ]

ब्रह्मयज्ञाङ्गं तर्पणवर्णनम् ।

[[१८२१]]

साहोरात्राणि समुहूर्तानि तर्पयामि ॥२४

ओं वसूश्च तर्पयामि ॥ २५ । २५

॥

ओं पितरोऽर्यमा भगः सविता त्वष्टा वायुरिन्द्रानीइत्येतानि दक्षिणद्वाराणि देवतानि सनक्षत्राणि सग्रहाणि साहोरात्राणि सुमुहूर्तानि तर्पयामि ॥२६ ओमादित्यांश्च तर्पयामि ॥२७

ओं वसवो वरुणोऽज एकपादहिर्बुध्न्यः पूषाऽश्विनौयम इत्येतान्युदग्द्वाराणि दवतानि सनक्षत्राणि सग्रहाणि साहोरात्राणि समुहूर्तानि तर्पयामि ॥२८

ओं विश्वान्देवांस्तर्पयामि ॥२६

ओं साध्यांश्च तपयामि ॥३० ओं ब्रह्माणं तर्पयामि ॥३१

ओं प्रजापति तर्पयामि ॥३२

ओं हिरण्यगर्भ तर्पयामि ॥३४ ओं ब्रह्मपार्षदांस्तर्पयामि ॥ ३६ ओं ब्रह्मपार्षदींश्च तर्पयामि ॥३८

ओं चतुर्मुखं तर्पयामि ॥३३

ओं स्वयंभुवं तर्पयामि ॥ ओं परमेष्ठिनं तर्पयामि ॥ ओमग्निं तर्पयामि ॥३६

ओं वायुं तर्ययामि ॥४० ओं वरुणं तर्पयामि ॥४१

ओं नक्षत्राणि तर्पयामि ॥४४

ओं सूर्यं तर्पयामि ॥४२

ओं चन्द्रमसं तर्पयामि ॥४३

ओं सद्योजातं तर्पयामि ॥ ४५

ओं भुवः पुरुषं तर्पयामि ॥४७

ओं भूः पुरुषं तर्पयामि ॥४६

भूः

ओं स्वः पुरुषं तर्पयामि ॥४८ ओं भूर्भुवः स्वः पुरुषं तर्पयामि

ओं भूस्तर्पयामि ॥५० ओं भुवस्तर्पयामि ॥५१

ओं स्वस्तर्पयामि ॥५२ ओं महस्तर्पयामि ॥ ५३

बौधायनस्मृतिः ।

[[१८२२]]

ओं जनस्तर्पयामि ॥५४

ओं सत्यं तर्पयामि ॥५६

औं तपस्तर्पयामि ॥५५

[ चतुर्थो-

ओं भवं देवं तर्पयामि ॥५७

ओं शवं देवं तर्पयामि ॥५८ ओमीशानं देवं तर्पयामि ॥५६

ओं पशुपतिं देवं तर्पयामि ॥६०

ओमुग्रं देवं तर्पयामि ॥६२ ओं

ओं रुद्रं देवं तर्पयामि ॥ ६१

भीमं देवं तर्पयामि ॥ ६३

ओं महान्तं देवं तर्पयामि ॥ ६४ औं भवस्य देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥६५ ओं शर्वस्य देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥६६ ओमीशानस्य देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥ ६७ ओं पशुपतेर्देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥ ६८ ओं रुद्रस्य देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥६६ ओमुग्रस्य देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥७० ओं भीमस्य देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥७१ ओं महतो देवस्य पत्नीं तर्पयामि ॥७२ ओं भवस्य देवस्य सुतं तर्पयामि ॥७३ ओं शर्वस्य देवस्य सुतं तर्पयामि ॥७४ ओमीशानस्य देवस्य सुतं तर्पयामि ॥७५ ओं पसुपतेर्देवस्य सुतं तर्पयामि ॥७६ ओं रुद्रस्य देवस्य सुतं तर्तयामि ॥७७ ओमुग्रस्य देवस्य सुतं तर्पयामि ॥७८

ओं भीमस्य देवस्य सुतं तर्पयामि ॥७६

ओं महतो देवस्य सुतं तर्पयामि ॥८० ओं रुद्रांश्च तपयामि ॥८१

ओं रुद्रपार्षदास्तर्पयामि ॥। ८२ औं विघ्नं तर्पयामि ॥८३

ऽध्यायः ]

[[1]]

ब्रह्मयज्ञाङ्गतर्पणवर्णनम् ।

१८. ३

औं वीरं तर्पयामि ॥८५ ओं वरदं तर्पयामि ८७ ओं वक्रतुण्डं तर्पयामि ॥८६ ओं लम्बोदरं तर्पयामि ॥ ६१ ओं विघ्नपार्षदश्व तर्पयामि ॥ ६३ ओं स्कन्दं तर्पयामि ॥६५ ओं षष्ठीं तर्पयामि ॥ ७ ओं विशाखं तर्पयामि ॥ ६६ औं सुब्रह्मण्यं तर्पयामि ॥१०१

ओं विनायकं तर्पयामि ॥८४ ओं स्थलं तर्पयामि ८६ ओं हस्तिमुखं तर्पयामि ॥८८ ओमेकदन्तं तर्पयामि ॥६० ओं विघ्नपादांस्तर्पयामि । १२ ओं सनत्कुमारं तर्पयामि ॥६४ ओमि तर्पयामि ६६ ओं षण्मुखं तर्पयामि ६८ ओं महासेनं तर्पयामि ॥१०० ओं स्कन्दपार्षदांस्तर्पयामि ॥१०२ ओं स्कन्दपार्षदींश्च तर्पयामि ॥१०३

ओमादित्यं तर्पयामि ॥१०४

ओमङ्गारकं तर्पयामि ॥ १०६ ओं बृहस्पति तर्पयामि ॥ १०८ ओं शनैश्वरं तर्पयामि ॥११० ओं केतुं तर्पयामि ॥ ११२ ओं नारायणं तर्पयामि ११४ ओं गोविन्दं तर्पयामि ११६

ओं सोमं तर्पयामि ॥ १०५ ओं बुधं तर्पयामि ॥१०७ ओं शुक्र तर्पयामि ॥ १०६ ओं राहुं तर्पयामि ॥१११ ओं केशवं तर्पयामि ॥ ११३ ओं माधवं तर्पयामि ॥११५ ओं विष्णुं तर्पयामि ॥११७

ओं मधुसूदनं तर्पयामि ॥११८ औं त्रिविक्रमं तर्पयामि ॥ ११६ ओं वामनं तर्पयामि १२०

ओं श्रीधरं तर्पयामि ॥ १२१ ओं हृषीकेशं तर्पयामि ॥ १२२ औं पद्मनाभं तर्पयामि ॥ १२३ ओं दामोदरं तर्पयामि ॥ १२४ औं श्रियं देवीं तर्पयामि ॥१२५

[[१८२४]]

बौधायनस्मृतिः ।

पञ्चमो-

ओं सरस्वतीं देवीं तर्पयामि ॥१२६ ओं पुष्टिं तर्पयामि ॥१२७

ओं तुष्टिं तर्पयामि ॥१२७

ओं विष्णुं तर्पयामि ॥ १२८

ओं गरुत्मन्तं तर्पयामि ॥१३० ओं विष्णुंपार्षदांश्च तर्प० ॥१३१ ओं विष्णुपार्षदीश्च तर्पयामि ॥ १३२ ओं यमं तर्पयामि ॥१३३ ओं यमराजं तर्पयामि ॥ १२४ ओं धर्मराजं तर्पयामि ॥१३६ ओं नीलं तर्पयामि ॥१३८ ओं वैवस्वतं तर्पयामि ॥ १४०

ओमौदुम्बरं तर्पयामि ॥ १४२

औं धमं तर्पयामि १३५ औं कालं तर्पयामि १३७ ओं मृत्युंजयं तपयामि ॥१३६

ओं चित्रगुप्तं तर्पयामि ॥ १४१

ओं वैवस्वतपार्षदांस्तर्प० ॥ १४३

ओं वैवस्वत पार्षदश्व तर्पयामीति ॥ १४४

ओं भूमिदेवांस्तर्पयामि ॥१४५ औं काश्यपं तर्पयामि ॥१४६

ओमन्तरिक्षं तर्पयामि ॥ १४७ ओं विद्यां तर्पयामि ॥ १४८

ओं धन्वन्तरिं तर्पयामि ॥१४६

ओं धन्वन्तरिपार्षदांश्च तर्पयामि ॥ १५०

ओं धन्वन्तरिपार्षदीश्च तर्पयामीति ॥ १५१

अथ निवीतो ॥१५२

ओमृषींस्तर्पयामि ॥१५३

॥

ओं महर्षींस्तर्पयामि ॥ १५४ औं परमर्षींस्तर्पयामि ॥ १५५ ओं ब्रह्मर्षीस्तर्पयामि ॥ १५६ ओं देवषींस्तर्पयामि ॥ १५७ ओं राजर्षींस्तर्पयामि ॥१५८ ओं श्रुतस्तर्पयामि ॥ १५६ ओं सप्तर्षींस्तर्पयामि ॥ १६० औं काण्डर्षीस्तर्पयामि ॥१६१ ओमृषिकांस्तर्पयामि ॥ १६२ ओं मृषिपत्नीस्तर्पयामि १६३ ओमृषिपुत्रकांस्तर्पयामि ॥१६४ ओं कण्वं बौधायनं तर्प० ॥१६५

ऽध्यायः ]

ब्रह्मयज्ञाङ्गवर्णनम् ।

[[१८२५]]

ओमापस्तम्बं सूत्रकारं तर्पयामि ॥१६६

ओं सत्याषाढं हिरण्यकेशिनं तर्पयामि ॥१६७

ओं वाजसनेयिनं याज्ञवल्क्यं तर्पयामि ॥ १६८ ओमाश्वलायनं शौनकं तर्पयामि ॥१६६

ओं व्यासं तर्पयामि ॥ १७० ओं प्रणवं तर्पयामि ॥ १७१

ओं व्याहृतीस्तर्पयामि ॥१७२

ओं गायत्रीं तर्पयामि ॥ १७४

ओमृग्वेदं तर्पयामि ॥१७६

औं सावित्रीं तर्पयामि ॥ १७३

॥

ओं छन्दांसि तर्पयामि ॥ १७५ ओं यजुर्वेदं तर्पयामि १७७

ओं सामवेदं तर्पयामि ॥ १७८ ओमथर्वाङ्गिरसं तर्पयामि ॥ १८६ ओमितिहासपुराणं तर्पयामि ॥ १८० औं सर्ववेदांस्तर्प० ॥ १८१

ओं सर्वदेवजनांस्तर्पयामि ॥१८२

ओं सर्वभूतानि तर्पयामि ॥१८३

अथ प्राचीनावीती (?) ॥ अथ प्राचीनावीती ॥१८४

॥

ओं पितृन्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥१८५

ओं पितामहान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥१८६ ओं प्रपितामहान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ १८७ ओं मातृः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ १८८ ओं पितामहीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥१८६ ओं प्रपितामहीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ १६० ओं मातामहान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥१६१ ओं मातुः पितामहान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥१६२ ओं मातुः प्रपितामहान्स्वधा नमस्तर्पयामि १६३

[[१८२६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ पञ्चमो-

ओं मातमहीः स्वधा नमस्तर्पयामि १६४

ओं मातुः पितामहीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ १६५ ओं मातुः प्रपितामहीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ १६६ ओमाचार्यान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ १६७ ओमाचार्य पत्नीः स्वधा नमस्तर्ययामि ॥ १६८ ओं गुरून्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥१६६ ओं गुरुपत्नीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥२०० ओं सखीन्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥२०१ ओं सखिपत्नीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥२०२ ओं ज्ञातीन्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ २०३ ओं ज्ञातिपत्नीः स्वधा नमस्तर्पयामि ॥२०४ ओममात्यान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥२०५ ओममात्यपत्नीः स्वधा नमस्तर्पयामि २०६

ओं सर्वान्स्वधा नमस्तर्पयामि ॥ २०७

ओं सर्वाः स्वधा नमस्तर्पयामिति ॥ २०८ अनुतीर्थमप उत्सिञ्चति २०६

ऊजं वहन्तीरमृतं घृतं पयः कीलालं परिस्रुतम् ।

स्वधा स्थ तर्पयत मे पितॄन् । तृप्यत तृप्यतेति ॥२१० नैकवस्त्रो नाऽऽर्द्रवासा दैवानि कर्माण्यनुसंचरेत् ॥२११ पितृसंयुक्तानि चेत्येकेषां पितृसंयुक्तानि चेत्येकेषाम् ॥२१२

इति द्वितीयप्रश्ने पचमोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

पञ्चमहायज्ञविधिवर्णनम् ।

[[१८२७]]

अथ द्वितीयप्रश्ने षष्ठोऽध्यायः ।

अथ पञ्चमहायज्ञाः, आश्रमधर्मनिरूपणञ्च ।

अथ पञ्च महायज्ञाः ॥ १ तान्येव महासत्राणि ॥२ देवयज्ञः पितृयज्ञो भूतयज्ञो मनुष्ययज्ञो ब्रह्मयज्ञ इति ॥ ३ अहरहः स्वाहा कुर्यादाकाष्ठात्तथैतं देवयज्ञं समाप्नोति ॥४ अहरहः स्वधा कुर्यादोदपात्रात्तथैतं पितृयज्ञं समाप्नोति ॥५ अहरहर्नमस्कुर्यादापुष्पेभ्यस्तथैतं भूतयज्ञं समाप्नोति ॥६ अहरहर्ब्राह्मणेभ्योऽन्नं दद्यादा मूलफलशा केभ्यस्तथैतं मनुष्ययज्ञं समाप्नोति ॥७

अहरहः स्वाध्यायं कुर्यादा प्रणवात्तथैतं ब्रह्मयज्ञं समाप्नोति ॥८ स्वाध्यायो वै ब्रह्मयज्ञस्तस्य ह वा एतस्य ब्रह्मयज्ञस्य वागेव जुहूर्मन उपभृच्चक्षु वा मेधा स्रुवः सत्यमवभृथः स्वर्गों लोक उदयनं यावन्त ह वा इमां वित्तस्य पूर्णा ददत्स्वर्गं लोकं जयति तावन्तं लोकं जयति भूयांसं चाक्षय्यं चाप पुनर्मृत्युं जयति य एवं विद्वान्स्वाध्यायमधीते तस्मात्स्वाध्यायोऽध्येतव्य इति

हि ब्राह्मणम् ॥६

अथाप्युदाहरन्ति ॥ १०

स्वभ्यक्तः सुहितः सुखे शयने शयानो यं यं क्रतुमधीते

तेन तेनास्येष्टं भवतीति ॥११

तस्य ह वा एतस्य धर्मस्य चतुधा भेदमेक आहुरदृष्टत्वात् ॥१२ ये चत्वार इति कर्मवादः ॥१३

[[११५]]

[[१८२८]]

बौधायनस्मृतिः ।

षष्ठो-

ऐष्टिकपाशुकसौमिकदाविहोमानाम् ॥१४

तदेषाऽभिवदति ॥ १५

ये चत्वारः पथयो देवयाना अन्तरा द्यावापृथिवी वियन्ति । तेषां यो अज्यानिमजीतिमावहात्तस्मै नो देवाः परिदत्तेह सर्व इति ॥ १६

ब्रह्मचारी गृहस्थो वानप्रस्थः परिव्राजक इति ॥ १७

ब्रह्मचारी गुरुशुश्रूष्यामरणात् ॥१८

वानप्रस्थो वैखानसशास्त्रसमुदाचारः ॥१६

वैखानसो वने मूलफलाशी तपःशीलः [ सवने । षूदकमुपस्पृशञ्छ्रामणकेनाग्निमाधायाग्राम्यभोजी देवपितृभूतमनुष्य र्षिपूजकः सर्वातिथिः प्रतिषिद्धवजं भैक्षमायुपयुञ्जीत न फालकृष्टमधितिष्ठेद्ग्रामं च न प्रविशेज्जटिलश्वीराजिनवासा नातिसावत्सरं भुञ्जीत ॥२० परिव्राजकः परित्यज्य बन्धूनपरिग्रहः प्रव्रजेद्यथाविधि ॥२ अरण्यं गत्वा शिखामुण्डः कौपीनाच्छादनः ॥ २२ वर्षास्वेकस्थः ॥२३

काषायवासाः सन्नमुसले व्यङ्गारे निवृत्तशराव संपाते

भिक्षेत ॥२४

वाङ्मनः कर्मदण्डैर्भूतानामद्रोही ॥२५

पवित्रं बिभ्रच्छौचार्थम् ॥२६

उद्धृत परिपूताभिरद्भिरष्कार्यं कुर्वाणः ॥२७

ऽध्यायः ]

आश्रमधर्मनिरूपणवर्णनम् ।

[[१८२६]]

अपविध्य वैदिकानि कर्माण्युभयतः परिच्छिन्ना मध्यमं

पदं संश्लिष्यामह इति वदन्तः ॥ २८

ऐकाश्रम्यं त्वाचार्या अप्रजनत्वादितरेषाम् ॥२६

तत्रोदाहरन्ति ॥३०

प्राह्लादि वै कपिलो नामाऽऽसुर आस स एतान्भेदांचकार देवैः स्पर्धमानस्तान्मनीषी नाऽऽद्रियेत ॥ ३१

ये चत्वार इति ॥ ३३

अदृष्टत्वात् ॥३२

कर्मवाद ऐष्टिकपाशुकसौमिक दार्विहोमाणाम् ॥३४ तदेषाऽभ्यनूच्यते ॥ ३५

एष नित्यो महिमा ब्राह्मणस्य न कर्मणा वर्धते कनीयान् । तस्यैवाऽऽत्मा पदवित्तं विदित्वा न कर्मणा लिप्यते पापकेनेति ॥ ३६ स ब्रूयात् ॥३७

येन सूर्यस्तपति तेजसेद्धः पिता पुत्रेण पितृमान्यो नियोनौ । नावेदविन्मनुते तं बृहन्तम् ।

सर्वानुभुमात्मानं संपराय इति ॥ ३८

इमे ये नार्वान परश्वरन्ति न ब्राह्मणसो न सुतेकरासः । त एते वाचमभिपद्य पापया सिरीस्तन्त्रं तन्वते

अप्रयज्ञ इति ॥ ३६

प्रजाभिरग्ने अमृतत्वमश्याम् ४०

जायमानो वै ब्राह्मणस्त्रिभिरृणैर्वा जायते ब्रह्मचर्येणर्षिभ्यो

यज्ञेन देवेभ्यः प्रजया पितृभ्य इति ॥ ४१

एवमृणसंयोगादीन्य संख्येयानि भवन्ति ॥ ४२

[[१८३०]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ सप्तमोत्रयीं विद्यां ब्रह्मचर्यं प्रजाति श्रद्धां तपो यज्ञमनुप्रदानम् ॥४३ य एतानि कुर्वते तैरित्सह स्मो रजो भूत्वा

ऽन्यत्प्रशंसन्निति ॥ ४४

इति द्वितीयप्रश्ने षष्ठोऽध्यायः ।

ध्वंसते-

अथ द्वितीयप्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

शालीनयायावराणामात्मयाजिनां प्राणाहुति व्याख्यानम् ।

अथ शालीनयायावराणामात्मयाजिनां प्राणाहुतीर्व्या-

ख्यास्यामः ॥१

सर्वावश्य कावसाने संमृष्टोपलिप्ते देशे प्राङ्मुख उपविश्य तद्भूतमाहियमाणं भूर्भुवः स्वरोमिति उपस्थाय वाचं यच्छेत् ॥२

न्यस्तमन्नं महाव्याहृतिभिः प्रदक्षिणमुदकं परिषिच्य सव्येन पाणिना विमुञ्चन्नमृतोपस्तरणमसीति पुरस्तादपः पीत्वा पञ्चान्नेन प्राणाहुतीर्जुहोति ॥३

प्राणे निविष्टोऽमृतं जुहोमि शिवो मा विशाप्रदाहाय प्राणाय स्वाहेति ॥४

पञ्चान्नेन प्राणाहुतीहु त्वा तूष्णीं भूयो व्रतयेत्प्रजापति मनसा ध्यायन्नान्तरा वाचं विसृजेत् ॥५Sध्यायः ] शालीनयायावराणामात्मयाजिनांप्राणाहुतिव्याख्यानम् १८३१

यद्यन्तरा वाचं विसृजेत् भूर्भुवः स्वरोमिति जपित्वा पुनरेव भुञ्जीत ॥ ६

त्व केशनख कीटाखुपुरीषाणि दृष्टा तं देशं पिण्डमुद् धृत्याद्भिरभ्युक्ष्य भस्मावकीर्य पुनरद्भिः प्रोक्ष्य वाचा च प्रशस्तमुपयुञ्जीत ॥ ७ अथाप्युदाहरन्ति ॥८ आसीनः प्राङ्मुखोऽश्नीयाद्वाग्यतोऽन्नमकुत्सयन् । अस्कन्दयंस्तन्मनाश्च भुक्त्वा चाग्निमुपस्पृशेदिति ॥ सर्वभक्ष्यापूपकन्दमूलफलमासानि दन्तैर्नाविद्येत् ॥१० नातिसुहितोऽमृतापिधानमसीत्युपरिष्टादपः पीत्वाऽऽचान्तो हृदयदेशमभिमृशति ॥११

प्राणानां ग्रन्थिरसि रुद्रो मा विशान्तकस्तेनान्नेनाऽऽप्यायस्वेति ॥१२

पुनराचम्य दक्षिणे पादाङ्गुष्ठे पाणी निस्रावयति ॥१३ अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषोऽङ्गुष्ठं च समाश्रितः ।

ईशः सर्वस्य जगतः प्रभुः प्रीणाति विश्वभुगिति ॥१४ हुतानुमन्त्रणमूर्ध्वहस्तः समाचरेत् ॥ १५

श्रद्धायां प्राणेन निविश्यामृतं हुतं पाणमन्नेनाऽऽप्याय-

स्वेति पञ्च ॥१६

ब्रह्मणिम आत्माऽमृतत्वायेत्यात्मानम् ॥१७

अक्षरेण चाऽऽत्मानं योजयेत् ॥१८

सर्वक्रतुयाजिनामात्मयाजी विशिष्यते ॥ १६ अथाप्युदाहरन्ति ॥२०

[[१८३२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ सप्तमो-

यथा हि तूलमैषीकम् ॥२१

यथा हि तूलमैषीकमग्नौ प्रातं पदीप्यते ।

तद्वत्सर्वाणि पापानि दह्यन्ते ह्यात्मयाजिनः ॥२२

केवलाघो भवति केवलादी मोघमन्नं विन्दत इति ॥२३

स एवमेवाहरहः सायं प्रातर्जुहुयात् ॥२४

अद्भिर्वा सायम् ॥ २५

अथाप्युदाहरन्ति ॥ २६

अग्रे भोजयेदतिथीनन्तर्वत्नीरनन्तरम् ।

बालवृद्धांस्तथा दीनान्व्याधितांश्च विशेषतः ॥२७

अदवा तु य एतेभ्यः पूर्वं भुङ्क्ते यथाविधि । भुज्यमानो न जानाति न स भुङ्क्ते स भुज्यते ॥ २८ पितृदैवतभृत्यानां मातापित्रोर्गुरोस्तथा ।

वाग्यतो विघसमश्नीयादेवं धर्मों विधीयत इति ॥ २६

अथाप्युदाहरन्ति ॥३०

अष्टौ ग्रासा मुनेर्भक्ष्याः षोडशारण्यवासिनः । द्वात्रिंशतं गृहस्थस्यापरिमितं ब्रह्मचारिणः ॥ ३१

आहिताग्निरनड्वांश्च ब्रह्मचारी च ते त्रयः । अश्नन्त एव सिध्यन्ति नैषां सिद्धिरनश्नतामिति ॥३२ गृहस्थो ब्रह्मचारी वा योऽनश्नंस्तु तपश्चरेत् । प्राणाग्निहोत्रलोपेन अवकीर्णी भवेत्तु सः ॥३३

अन्यत्र प्रायश्चित्तत्प्रायश्चित्तं तदेव विधानम् ॥३४

ऽध्यायः ]

श्राद्धाङ्गाग्नौकरणादिविधिनिरूपणम् । १८३३

अथाप्युदाहरन्ति ॥ ६५

अन्तरा प्रातराशं च सायमाशं तथैव च ।

सदोपवासी भवति यो न भुङ्क्ते कदाचन ॥ ३६ प्राणाग्निहोत्रमन्त्रांस्तु निरुद्ध भोजने जपेत् । त्रेताग्निहोत्रमन्त्रस्तु द्रव्यालाभे यथा जपेदिति ॥ ३७ एवमेवाऽऽचरन्ब्रह्मभूयाय कल्पते ब्रह्मभूयाय कल्पत इति ॥

इति द्वितीयपश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

अथ द्वितीय श्नेऽष्टमोऽध्यायः ।

अथ श्राद्धाङ्गाग्नौकरणादि विधिनिरूपणम् ।

पित्र्यमायुष्यं स्वयं यशस्यं पुष्टिकर्म च ॥ १

त्रिमधुस्त्रिणाचिकेतत्रिसुपर्णः पञ्चाग्निः षडङ्गविच्छीर्षको

ज्येष्ठसामकः स्नातक इति पङ्क्तिपावनाः ॥२

तदभावे रहस्यवित् ॥३

ऋचो यजूंषि सामानीति श्राद्धस्य महिमा ॥४

तस्मादेवंविदं सपिण्डमप्याशयेत् ॥५

राक्षोघ्नानि च सामानि स्वधावन्ति यजूंषि च । मध्वृचोऽथ पवित्राणि श्रावयेदाशयच्छनैः ॥६ चरणवतोऽनूचानान्यो निगोत्रमन्त्रासंबन्धाञ्छुचीन्मन्त्रतस्त्र्यवरानयुजः पूर्वेद्युः प्रातरेव वा निमन्त्र्य सदर्भोंप-

[[१८३४]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ अष्टमो-

कृप्तेष्वासनेषु प्राङ्मुखानुपवेशयत्युदङ्मुखान्वा ॥ ७ अथैनांस्तिलमिश्रा अपः प्रतिग्राह्य गन्धैर्माल्यैश्वालंकृत्याग्नौ करिष्यामीत्यनुज्ञातोऽग्निमुपसमाधाय संपरिस्तीर्याग्नि मुखात्कृत्वाऽन्नस्यैव तिस्र आहुतीर्जुहोति ॥८ सोमाय पितृपीताय स्वधा नमः स्वाहा ॥

यमायाङ्गिरस्वते पितृमते स्वधा नमः स्वाहा ॥१०

अग्नये कव्यवाहनाय स्विष्टकृते स्वधा नमः स्वाहेति ॥ ११

तच्छेषेणान्नमभिघार्यान्नस्यैता

वयसां पिण्डं दद्यात् ॥ १३

एव तिस्रो

जुहुयात् ॥१२

वयसां हि पितरः पतिमया चरन्तीति विज्ञायते ॥१४

अथेतरत्साङ्गुष्ठेन पाणिनाऽभिमृशति ॥ १५ पृथिवीसमन्तस्य तेऽग्निरुपद्रष्टर्चस्ते महिमा दत्तस्याप्रमादाय पृथिवी ते पात्र द्यौरपिधानं ब्रह्मणस्त्वा मुखे जुहोमि ब्राह्मणानां त्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसि मा पितॄणां क्षेष्ठा अमुत्रामुष्मिल्लों क इति ॥ १६

॥ अन्तरिक्षसमन्तस्य ते वायुरुपश्रोता यजूंषि ते महिमा दत्तस्याप्रमादाय पृथिवी ते पात्र द्यौरपिधानं ब्रह्मणस्त्वा मुखे जुहोमि ब्राह्मणानां त्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसि मा पितामहानां क्षेष्ठा अमुत्रामुष्मिल्लों क इति ॥ १७

घुसमन्तस्य त आदित्योऽनुख्याता सामानि ते महिमा दत्तस्याप्रमादाय पृथिवी ते पात्र द्यौरपिधानं ब्रह्मणस्त्वा

ऽध्यायः ]

श्राद्धविधिवर्णनम् ।

मुखे जुहोमि ब्राह्मणानां त्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसि मा प्रपितामहानां क्षेष्ठा अमुत्राः मुष्मिल्लों क इति ॥१८

वै

अथ व भवति ॥ १६ अथ व भवति ॥२०

अग्नौकर णशेषेण तदन्नमभिघारयेत् । ।

निरङ्गुष्ठं तु यद्दत्तं न तत्प्रीणाति वै पितृन् ॥२१ उभयोः शाखयोर्मुक्तं पितृभ्योऽऽन्न निवेदितम् । तदन्तरमुपासन्तेऽसुरा वै दुष्टचेतसः ॥२२ यातुधानाः पिशाचाश्च प्रतिलुम्पन्ति तद्धविः । तिलादाने ह्यदायादास्तथा क्रोधवशेऽसुराः ॥२३ काषायवासा यान्कुरुते जपहोमप्रतिग्रहान् । न तद्देवगमं भवति हव्यकव्येषु यद्धविः ॥२४ यच्च दत्तमनङ्गुष्ठ ं यच्चैव प्रतिगृह्यते ।

आचामति च यस्तिष्ठन्न स तेन समृध्यत इति ॥ २५

आद्यन्तयोरपां प्रदानं सर्वत्र ॥ २६

[[१८३५]]

जपप्रभृति यथाविधानम् ॥ २७ शेषमुक्तमष्टकाहोमे ॥२८ द्वौ देवे पितृकार्ये त्रीनेकैकमुभयत्र वा । भोजयेत्सुसमृद्धोऽपि न प्रसज्येत विस्तरे ॥२६ सत्क्रियां देशकालौ च शौचं ब्राह्मणसंपदम् । पञ्चैतान्विस्तरो हन्ति तस्मात्तं परिवर्जयेत् ॥३०

उरस्तः पितरस्तस्य वामतश्च पितामहाः । दक्षिणतः प्रपितामहाः पृष्ठतः पिण्डतर्कका इति ॥ ३१

इति द्वितीयप्रश्नेऽष्टमोऽध्यायः ।

[[१८३६]]

बौधायनस्मृतिः ।

अथ द्वितीयपश्ने नवमोऽध्यायः ।

अथ सत्पुत्रप्रशंसावर्णनम् ।

[ नवमो-

प्रजाकामस्योपदेशः ॥ १ प्रजनननिमित्ता समाख्येति ॥ २

अश्विनावूचतुः ॥३

आयुषा तपसा युक्तः स्वाध्यायेज्यापरायणः । प्रजामुत्पादयेद्युक्तः स्वे स्वे वर्णे जितेन्द्रियः ॥४ ब्राह्मणस्यर्णसंयोगस्त्रिभिर्भवति जन्मतः ।

तानि मुच्यात्मवान्भवति विमुक्तो धर्मसंशयात् ॥ ५ स्वाध्यायेन ऋषीन्पूज्य सोमेन च पुरंदरम् । प्रजया च पितृन्पूर्वाननृणो दिवि मोदते ॥६ पुत्रेण लोकाञ्जयति पौत्रेणाऽऽनन्त्यमश्नुते । अथ पुत्रस्य पौत्रेण नाकमेवाधिरोहतीति ॥ ७ विज्ञायते च ॥८

जायमानो वै ब्राह्मणस्त्रिभिणवा जायते ब्रह्मचर्येणर्षिभ्यो

यज्ञेन देवेभ्यः प्रजया पितृभ्य इति ॥

एवमृणसंयोगं वेदो दर्शयति ॥ १०

सत्पुत्रमुत्पाद्याऽऽत्मानं तारयति ॥ ११

सप्तावरान्सप्त पूर्वान्पडन्यानात्मसप्तमान् । सत्पुत्रमधिगच्छानस्तारयत्येनसो भयात् ॥ १२ तस्मात्प्रजासंतानमुत्पाद्य फलमवाप्नोति ॥ १३ तस्माद्यत्नवान्प्रजामुत्पादयेदौषधमन्त्रसंयोगेन ॥१४

ऽध्यायः ]

संन्यास विधिवर्णनम् ।

तस्योपदेशः श्रुतिसामान्येनोपदिश्यते ॥१५

सर्ववर्णेभ्यः फलवत्त्वादिति फलवत्त्वादिति ॥१६

इति द्वितीयप्रश्ने नवमोऽध्यायः ।

[[१८३७]]

अथ द्वितीयप्रश्ने दशमोऽध्यायः ।

अथ संन्यासविधिवर्णनम् ।

अथातः संन्यासविधिं व्याख्यास्यामः ॥१ सोऽत एव ब्रह्मचर्यवान्प्रव्रजतीत्येकेषाम् ॥२ अथ शालीनयायावराणामनपत्यानाम् ॥३ विधुरो वा प्रजाः स्वधर्मे प्रतिष्ठाप्य वा ॥४ सप्तत्या ऊष्वं संन्यासमुपदिशन्ति ॥५ वानप्रस्थस्य वा कर्मविरामे ॥६

एष नित्यो महिमा ब्राह्मणस्य न कर्मणा वर्धते नो कनीयान् । तस्यैवाऽऽत्मा पदवित्तं विदित्वा न कर्मणा लिप्यते पापकेनेति ॥ ७

अपुनभवं नयतीति नित्यः ॥८

महदेनं गमयतीति महिमा ॥

केशश्मश्रुलोमनखानि वापयित्वोपकल्पयते ॥ १०

यष्टयः शिक्यं जलपवित्रं कमण्डलुं पात्रमिति ॥११ एतत्समादाय ग्रामान्ते ग्रामसीमान्तेऽग्न्यगारे वाऽऽज्यं पयो दधीति त्रिवृत्प्राश्योपविशेत् ॥१२

[[१८३८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ दशमो-

अपो वा ॥१३

ओं

भूः

सावित्रीं प्रविशामि तत्सवितुर्वरेण्यम् ॥१४

ओं भुवः सावित्रीं प्रविशामि भर्गो देवस्य धीमहि ॥१५

ओं स्वः सावित्रीं प्रविशामि धियो यो नः प्रचोदयादिति ॥ १६ पच्छोऽर्धर्चशस्ततः समस्तया च व्यस्तया च ॥१७ आश्रमादाश्रममुपनीय ब्रह्मपूतो भवतीति विज्ञायते ॥१८ अथाप्युदाहरन्ति ॥१६

आश्रमादाश्रमं गत्वा हुतहोमो जितेन्द्रियः । भिक्षा बलिपरिश्रान्तः पश्चाद्भवति भिक्षुक इति ॥ २० स एष भिक्षुरानन्त्याय ॥ २१

पुराऽऽदित्यस्यास्तमयाद्गार्हपत्यमुपसमाधायान्वहार्यपचनमाहृत्य ज्वलन्त माहवनीयमुद्धृत्य गाईपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वा समिद्वत्याहवनीये पूर्णाहुति जुहोति, ओं स्वाहेति ॥ २२ एतद्ब्रह्मान्वाधानमिति विज्ञायते ॥ २३

अथ सायं हुतेऽग्निहोत्र उत्तरेण गार्हपत्यं तृणानि संस्तीर्य तेषु द्वंद्वं न्यश्चि पात्राणि सादयित्वा दक्षिणेनाऽऽहवनीयं ब्रह्मायतने दर्भान्संस्तीर्य तेषु कृष्णाजिनं चान्तर्धायैतां रात्रि जागर्ति ॥२४

य एवं विद्वान्ब्रह्मरात्रिमुपोष्य ब्राह्मणोऽग्नीन्समारोप्य प्रमीयते सर्व पाप्मानं तरति तरति ब्रह्महत्याम् ॥२५ अथ ब्रह्मे मुहूर्त उत्थाय काल एव प्रारग्निहोत्रं जुहोति ॥ २६

ऽध्यायः ]

संन्यासविधिवर्णनम् ।

अथ पृष्ठ्या स्तीर्त्वाऽपः प्रणीय वैश्वानरं द्वादशकपालं

निर्वपति सा प्रसिद्ध ष्टिः संतिष्ठते ॥ २७

आहवनीयेऽग्निहोत्रपात्राणि प्रक्षिपत्यमृण्मयान्य-

नश्ममयानि ॥२८

गार्हपत्येऽरणी ॥२६

[[१८३६]]

भवतं नः समनसाविति आत्मन्यग्नीन्समारोपयते ॥३०

या ते अग्ने यज्ञिया तनूरिति त्रिस्त्रिरेकैकं समाजिघ्रति ॥ ३१ अथान्तर्वेदि तिष्ठन्, ओं भूर्भुवः स्वः संन्यस्तं मया

संन्यस्तं मया संन्यस्तं मयेति त्रिरुपांशुत्वा त्रिरुचैः ॥ ३२ त्रिषत्या हि देवा इति विज्ञायते ॥३३

अभयं सर्वभूतेभ्यो मत्त इति चापां पूर्णमञ्जलिं निनयति ॥ ३४ अथप्युदाहरन्ति ॥३५

अभयं सर्वभूवेभ्यो दत्त्वा यश्चरते मुनिः ।

न तस्य सर्वभूतेभ्यो भयं चापि ह जायत इति ॥३६

स वाचंयमो भभति ॥ ३७

सखा मा गोपायेति दण्डमादत्ते ॥३८

यदस्य पारे रजस इति शिक्यं गृह्णाति ॥३६

येन देवाः पवित्रेणेति जलपवित्र गृह्णाति ॥४०

येन देवा ज्योतिष र्ध्वा उदायन्निति कमण्डलु गृह्णाति ॥४१ सप्तव्याहृतिभिः पात्रं गृह्णाति ॥४२

यष्टयः शिक्यं जलपवित्रं पात्रमित्येतत्समादाय

यत्राऽऽपस्तद्गत्वा स्नात्वाऽप आचम्य सुरभिमत्याब्लिङ्गाभिर्वारुणीभिर्हिरण्यवर्णाभिः पावमानीभि-

[[१८४०]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ दशमो-

रिति मार्जयित्वाऽन्तर्जलगतोऽघमर्षणेन षोडश प्राणायामान्धारयित्वोत्तीर्य वासः पीडयित्वाऽन्यत्प्रयतं वासः परिधायाऽप आचम्य, ओं भूर्भुवः स्वरिति जलपवित्रमादाय तर्पयति ॥४३

ओं भूस्तर्पयाम्यों भुवस्तर्पयाम्यों स्वस्तर्पयाम्यों महस्तपंयाम्यों जनस्तर्पयाम्यों तपस्तर्पयाम्यों सत्यं तर्पयामिति ॥४४

देववत्पितृभ्योऽञ्जलिमादाय, ओं भूः स्वधों भुवः स्वधों स्वः स्वधों भूर्भुवः स्वर्महर्नम इति ॥ ४५

अथोदुत्यं चित्रमिति द्वाभ्यामादित्यमुपतिष्ठते ॥४६ ओमिति ब्रह्म ब्रह्म वा एष ज्योतिर्य एष तपत्येष वेदो य एष तपति वेद्यमेवैतद्य एष तपति एवमेवैष आत्मानं तर्पयत्यात्मने नमस्करोति ॥४७

आत्मा ब्रह्मात्मा ज्योतिः ॥४८

सावित्रीं सहस्रकृत्व आवर्तयेच्छतकृत्वोऽपरिमितकृत्वो वा ॥४६ ओं भूर्भुवः स्वरिति जलपवित्रमादायापो गृह्णाति ॥५० न चात ऊर्ध्वमनुद्धृताभिरद्भिरपरिस्रुताभिरपरिपूताभिर्वाऽऽचामेत् ॥५१

न चात अध्वं शुकुवासो धारयेत् ॥५२

एकदण्डी त्रिदण्डी वा ॥ ५३ अथेमानि व्रतानि भवन्ति ॥ ५४

अहिंसा सत्यमस्तैन्यं मैथुनस्य च वर्जनम् ।

त्याग इत्येव पब्चैवोपत्रतानि भवन्ति (ह) ॥५५ऽध्यायः ] भोजने मुन्यादीनां प्राससंख्या वर्णनम् । १८४१

अक्रोधो गुरुशुश्रूषाऽप्रमादः शौचमाहारशुद्धिश्चेति ॥५६ अथ भैक्षचर्या ॥ ५७

ब्राह्मणानां शालीनयायावाणामपवृत्ते वैश्वदेवे भिक्षां लिप्सेत भवत्पूर्वी प्रचोदयेत् ॥५८ गोदोहमात्रमाकाङ्क्षेत् ॥५६

अथ भैक्षचर्यादुपावृत्य शुचौ देशे न्यस्य हस्तपादान्प्रक्षाल्याऽऽदित्यस्याप्र’ निवेदयेत् ॥६०.

उदुत्यं चित्रमिति ब्रह्मणे निवेदयते ब्रह्मजज्ञानमिति विज्ञायते ॥ ६१

आधानप्रभृति यजमान एवाग्नयो भवन्ति तस्य प्राणो गार्हपत्योऽपानोऽन्वाहार्यपचनो व्यान आहवनीय उदानसमानौ सभ्यावसथ्यौ पव वा एतेऽग्नय आत्मस्था आत्मन्येव जुहोति स एष आत्मयज्ञ आत्मनिष्ठ आत्मप्रतिष्ठ आत्मानं क्षेमं नयतीति विज्ञायते ॥ ६२

भूतेभ्यो दयापूर्वं संविभज्य शेषमद्भिः संस्पृश्यौषधवत्प्राश्नीयात् ॥ ६३

प्राश्याप आचम्य ज्योतिष्मत्याऽऽदित्यमुपतिष्ठते

उद्वयं तमसस्परीति ॥ ६४

वाङ्म आसन्नसोः प्राण इति जपित्वा ॥ ६५

अयाचितमसंक्लृप्तमुपपन्नं यदृच्छया ।

आहारमात्रं भुञ्जीत केवलं प्राणयात्रिकमिति ॥ ६६

[[१८४२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ दशमो-

अथाप्युदाहरन्ति ॥६७

अष्टौ ग्रासा मुनेर्भक्ष्याः षोडशारण्यवासिनः । द्वात्रिंशतं गृहस्थस्यापरिमितं ब्रह्मचारिणः ॥ ६८ भैक्षं वा सर्ववर्णेभ्य एकान्न वा द्विजातिषु । अपि वा सर्ववर्णेभ्यो न चैकान्न द्विजातिष्विति ॥ ६६ अथ यत्रोपनिषदमाचार्या ब्रुवते तत्रोदाहरन्ति ॥ ७० स्थानमौनवीरासनसवनोपस्पर्शनचतुर्थषष्ठाष्टमकाल-

व्रतयुक्तस्य कणपिण्याकयावकदधिपयोव्रतत्वं चेति ॥७१ तत्र मौनेयुक्तस्त्रैविद्यवृद्धैराचार्यैमुनिभिरन्यैर्वाऽऽश्रमिभिबहुश्रुतैर्दन्तान्संधायान्तर्मुख एव यावदर्थं संभाषीत न यत्र लोपो भवतीति विज्ञायते ॥७२

स्थानमौनवीरासनानामन्यतमेन संप्रयोगो न त्रयं संनिपातयेत् ॥७३

यत्र गतश्च यावन्मात्रमनुत्रतयेदापत्सु न यत्र लोपो भवतीति विज्ञायते ॥७४

स्थानमौनवीरासनसवनोपस्पर्शनचतुर्थषष्ठाष्टमकालव्रत-

युक्तस्य ॥७५

अष्टौ तान्यत्रतघ्नानि आपो मूलं घृतं पयः । हविर्ब्राह्मणकाम्या च गुरोर्वचनमौषधमिति ॥ ७६ सायं प्रातरग्रिहोत्रमन्त्राञ्जपेत् ॥७७

वारुणीभिः सायं संध्यामुपस्थाय मैत्रीभिः प्रातः ॥७८

ऽध्यायः ] भोजने मुन्यादीनां ग्राससंख्या वर्णनम् ।

अनग्निरनिकेतः स्यादशर्माऽशरणो मुनिः ।

[[१८४३]]

भैक्षार्थी ग्राममन्विच्छेत्स्वाध्याये वाचमुत्सृजेदिति ॥७६ विज्ञायते च ॥७६

परिमिता वा ऋचः परिमितानि सामानि परिमितानि यजूंष्यथैतस्यैवान्तो नास्ति यद्ब्रह्म तत्प्रतिगृणत आचक्षीत स प्रतिगर इति ॥ ८१

एवमेवैष आ शरीरविमोक्षणाद्वृक्षमूलिको वेदसंन्यासी ॥८२ वेदो वृक्षस्तस्य मूलं प्रणवः प्रणवात्मको वेदः ॥८३ प्रणवं ध्यायेत् ॥८४

प्रणवो ब्रह्मभूयाय कल्पत इति होवाच प्रजापतिः ॥ ८५ सप्तव्याहृतिभिर्ब्रह्मभाजनं प्रक्षालयेदिति ॥८६

इति द्वितीयपश्ने दशमोऽध्यायः ।

एकदण्डी त्रिदण्डी वा ॥ १

अथातः संन्यासविधिं व्याख्यास्यामः ॥२

प्रजाकामस्योपदेशः ॥३

अथ वै भवत्यनौकरणशेषेण पित्र्यमायुष्यम् ॥४

यथा हि तूलमैषीकम् ॥५

अथ शालीनयायावराणाम् ॥६ अथेमे पश्च महायज्ञाः ॥७

अथ प्राचीनावीती ॥८ अग्निः प्रजापतिः ॥६

अथ हस्तौ प्रक्षाल्य ॥१०

[[११६]]

[[१८४४]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ एकादशो-

अथातः सन्ध्योपासनविधिं व्याख्यास्यामः ॥ ११

न पिण्डशेषम् ॥१२ तपस्यवगाहनम् ॥१३ अब्राह्मणस्य शारीरो दण्डः ॥१४

नित्योदकी नित्ययज्ञोपवीती ॥। १५ अथ पतनीयानि ॥१६

अथातः प्रायश्चित्तानि ॥१७ ]

कोष्ठान्तर्गतो ग्रन्थ एतत्प्रश्नगत प्रथमादि दश-

मान्ताध्यायस्थादिममध्यमवाक्यानां व्युत्क्रमेण परिगणनात्मक इतिबोध्यम् ।

इति द्वितीय प्रश्नः ।

अथ तृतीयः प्रश्नः ।

तत्र प्रथमोऽध्यायः ।

अथ शालीन यायावरादीनां धर्मनिरूपणम् ।

अथ शालीनयायावरचक्रचरधर्मकाङ्क्षिणां नवभिर्वृत्तिभिर्वर्त - मानानाम् ॥१ तेषां तद्वर्तनादुवृत्तिरित्युच्यते ॥२

शालाश्रयत्वाच्छालीनत्वम् ॥३

वृत्त्या वरया यातीति यायावरत्वम् ॥४

अनुक्रमेण चरणाश्चक्रचरत्वम् ॥५ ता अनुव्याख्यास्यामः ॥६ पण्निवर्तनी कौद्दाली ध्रुवा संप्रक्षालनी समूहा पालनी शिलोच्छा कापोता सिद्ध च्छेति नवैताः ॥७

ऽध्यायः ।

शालीनयायावरादीनां धर्मनिरूपणम् ।

तासामेव वाऽन्याऽपि दशमी वृत्तिर्भवति ॥८

आ नववृत्तेः ॥६

केशश्मश्रुलोमनखानि वापयित्वोकल्पयते कृष्णाजिनं

कमण्डलुं यष्टिं वीवधं कुतपहारमिति ॥ १० त्रैधातवीयेनेष्टा प्रस्थास्यति वश्वानर्या वा ॥ ११

[[१८४५]]

अथ प्रातरुदित आदित्ये यथासूत्रमग्नीन्प्रज्वाल्य गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुक्स्रुवं निष्टत्य संमृज्य स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाऽऽहवनीये वास्तोष्पतीयं जुहोति ॥१२ वास्तोष्पते प्रतिजानीह्यस्मानिति पुरोनुवाक्यामनूच्य १३ वास्तोष्पते शग्मया संसदा त इति याज्यया जुहोति ॥१४ सर्व एवाहिताग्निरित्येके ॥ १४ यायावर इत्येके ॥ १५ निर्गत्य ग्रामान्ते ग्रामसीमान्ते वाऽवतिष्ठते तत्र कुटीं मठं वा करोति कृतं वा प्रविशति ॥ १६

कृष्णाजिनादीनामुपक्लृप्तानां यस्मिन्नर्थे येन येन यत्प्रयोजनं तेन तेन तत्कुर्यात् ॥ १७

प्रसिद्धमग्नीनां परिचरणं प्रसिद्ध’ दर्शपूणमासाभ्यां यजनं प्रसिद्धः पञ्चानां महतां यज्ञानामनुप्रयोग उत्पन्नानामो-

षधीनां निर्वापणं दृष्टं भवति ॥ १८

विश्वेभ्यो देवेभ्यो जुष्टं निर्वपामीति वा तूष्णीं वा ताः संस्कृत्य सादयति ॥ १६

तस्याध्यापनयाजनप्रतिग्रहा निवतन्तेऽन्ये च यज्ञक्रतव इति ॥ २० हविष्यं च व्रतोपायनीयं दृष्टं भवति ॥२१

[[१८४६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

तद्यथा सर्पिर्मिश्रं दधिमिश्रमक्षारलवणमपिशितमपर्युषितम् ॥२२ ब्रह्मचर्यमृतौ वा गच्छति ॥ २३

पर्वणि पर्वणि केशश्मश्रुलोमनखवापनं शौच विधिश्च ॥२४ अथायुदाहरन्ति ॥२५

श्रूयते द्विविधं शौचं यच्छिष्टेः पर्युपासितम्।

बाह्यं निर्लेप निर्गन्धमन्तः शौचमहिंसकम् ॥ २६ अद्भिः शुध्यन्ति गात्राणि बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्यति । अहिंसया च भूतात्मा मनः सत्येन शुध्यतीति ॥ २७ इति तृतीयप्रश्ने प्रथमोऽध्यायः ।

अथ तृतीयप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

अथ षनिवर्तन्यादिवृत्तीनां स्वरूपकथन वर्णनम् ।

य (अ)थो एतत्षनिवर्तनीति ॥१

षडेव निवर्तनानि निरुपहतानि करोति ॥ २ स्वामिने भागमुत्सृजत्यनुज्ञातं वा गृह्णाति ॥ ३ पाक्प्रातराशात्कर्षी स्यादस्यूतनासिकाभ्यां समुष्काभ्यामतु

दन्नारया मुहुर्मुहुरभ्यु च्छन्दयन् ॥४

एतेन विधिना पण्निवर्तनानि करोतीति पण्निवर्तनी ॥५ कौद्दालीति ॥ ६

जलाभ्याशे कुद्दालेन वा फालेन वा तीक्ष्णकाष्ठेन वा खनति

ऽध्यायः ] पण्निवर्तण्यादिवृत्तीनां स्वरूपकथनवर्णनम् । १८४७

बीजान्यावपति ॥७ कन्दमूल फलशाकौपधीर्निष्पादयति ॥८ कुद्दालेन करोतीति कौद्दाली ॥६

ध्रुवया वर्तमानः शुक्लेन वाससा शिरो वेष्टयति भूत्यै त्वा

शिरो वेष्टयामीति ॥१०

ब्रह्मवर्चसमिति (मसि ) ब्रह्मवर्चसाय त्वेति कृष्णाजिन-

मादत्ते ॥ ११ अब्लिङ्गाभिः पवित्रम् ॥ १२

बलमसि बलाय त्वेति कमण्डलुम ॥१३

धान्यमसि पुष्य त्वेति वीवधम् ॥१४

सखा मा गोपायेति दण्डम ॥ १५

अथोपनिष्क्रम्य व्याहृतीर्जपित्वा दिशामनुमन्त्रणं जपति ॥ १६

पृथिवी चान्तरिक्षं च द्यौश्च नक्षत्राणि च या दिशः । अनिर्वायुश्च सूर्यश्च पान्तु मां पथि देवता इति ॥ १७ मानस्तोकीयं जपित्वा ग्रामं प्रविश्य गृहद्वारे गृहद्वार आत्मानं वीवघेन सह दर्शनात्संदर्शनीत्याचक्षते ॥ १८

वृत्तेर्वृत्तेरवार्तायां तयैव तस्य ध्रुवं वर्तनाद्भुवेति

परिकीर्तिता ॥ १६ संपक्षालनीति ॥ २०

॥

उत्पन्नानामोषधीनां पक्षेपणम् ॥२१

निक्षेपणं नास्ति निचयो वा ॥ २२

॥

भाजनानि संप्रक्षाल्य न्युब्जतीति संप्रक्षालनी ॥ २३ समूहेति ॥ २४ अवारितस्थानेषु पथिषु वा क्षेत्रेषु वाऽप्रतिहतावकाशेषु वा यत्र यत्रौषधयो विद्यन्ते तत्र तत्र समूहन्या समुह्य ताभिर्वर्तयतीति समूहा ॥२५

[[१८४८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

पालनीति ॥ २६ अहिंसिकेत्येवेदमुक्तं भवति ॥२७ तुषविहीनांस्तण्डुलानिच्छति सज्जनेभ्यो बीजानि वा पालयतीति पालनी ॥ २८ शिलोच्छेति ॥ २६ अवारितस्थानेषु पथिषु वा क्षेत्रेषु वाऽप्रतिहतावकाशेषु वा यत्र यत्रौषधयो विद्यन्ते तत्र तत्रैकैकं कणिशमुञ्छयित्वा काले काले शिलैर्वर्तयतीति शिलोञ्छा ॥३० कापोतेति ॥३१ अवारितस्थानेषु पथिषु वा क्षेत्रेषु वाऽप्रतिहतावकाशेपु वा यत्र यत्रौषधयो विद्यन्ते तत्र तत्राङ्गुलिभ्यामेकैका मोषधिमुञ्छयित्वा संदर्शनात्कपोतवदिति कापोता ॥३२ सिद्ध ेच्छेति ॥३३

वृत्तिभिः श्रान्तो वृद्धत्वाद्धातुक्षयाद्वा सज्जनेभ्यः सिद्धमन्न

मिच्छतीति सिद्ध च्छा ॥३४

तस्याऽऽत्मसमारोपणं विद्यते संन्यासिवदुपचारः पवित्रकाषायवासोवर्जम् ॥३५

वान्याऽपि वृक्षलतावल्ल्यौषधीनां च तृणौषधीनां च श्यामाकजर्तिलादीनां वन्याभिर्वर्तयतीति वान्या ॥३६ अथाप्युदाहरन्ति ॥ ३७

मृगैः सह परिस्पन्दः संवासस्तेभिरेव च ।

तैरेव सदृशी वृत्तिः प्रत्यक्षं स्वर्गलक्षणमिति ॥३८

इति तृतीयप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

ऽध्यायः] पचमानकापचमानकभेदेन वानप्रस्थस्यद्वैविध्यवर्णनम् १८४६

अथ तृतीयप्रश्ने तृतीयोऽध्यायः ।

पचमानकापचमानकभेदेन वानप्रस्थस्य द्वैविध्यवर्णनम् ।

अथ वानप्रस्थद्वैविध्यम ॥१

पचमानका अपचमानकाचेति ॥२

तत्र पचमानकाः पञ्चविधाः ॥ ३

सर्वारण्यका वैतुपिकाः कन्दमूलफलभक्षाः शाकभक्षाश्चेति ॥४ तत्र सर्वारण्यका नाम द्विविधा द्विविधमारण्यमाश्रयन्त इन्द्रावसिक्ता रेतोवसिक्ताश्चेति ॥८

तत्रेन्द्रावसिक्ता नाम वल्ली गुल्मलतावृक्षाणामानयित्वा श्रपयित्वा सायं प्रातरग्निहोत्रं हुत्वा यत्यतिथिव्रतिभ्यश्च दस्वाऽथेतरच्छे(शे) पभक्षाः ॥६

रेतोवसिक्ता नाम मांसं व्याघ्रवृकश्येनादिभिरन्यतमेन वा हतमानयित्वा श्रपयित्वा सायं प्रातरमिहोत्रं हुत्वा यत्यतिथिव्रतिभ्यश्च दत्त्वाऽथेतरच्छ (शे)-

षभक्षाः ॥७

वैतुषिकास्तुपधान्यवजं तण्डुलानानयित्वा श्रपयित्वा सायं प्रातरग्निहोत्रं हुत्वा यत्यतिथिव्रतिभ्यश्च दत्त्वा - इथे तर च्छे (शे) षभक्षाः ॥८

कन्दमूलफलशाकभक्षाणामप्येवमेव ॥

पञ्चैवापचमानकाः ॥१०

उन्मज्जकाः प्रवृत्ताशिनो मुखेनाऽऽदायिनस्तोयाहारा

वायुभक्षाश्चेति ॥११

[[१८५०]]

तृतीयो

बौधायनस्मृतिः

तत्रोन्मज्जका नाम लोहाश्मकरणवर्जम् (?) ॥१२

हस्तेनाऽऽदाय प्रवृत्ताशिनः ॥ १३

मुखेनाऽऽदायिनो मुखेनाऽददते ॥ १४

तोयाहाराः केवलं तोयाहाराः ॥१५

वायुभक्षा निराहाराश्चेति ॥१६

वैखानसानां विहिता दश दीक्षाः ॥ १७

यः स्वशास्त्रमभ्युपेत्य दण्डं च मौनं चाप्रमादं च ॥१८ वैखानसाः शुध्यन्ति निराहाराश्चेति ॥ १६ शास्त्रपरिग्रहः सर्वेषां ब्रह्मवैखानसानाम ॥२० न दुर्द्दशमशकान्हिमवांस्तापसो भवेत् । वनप्रतिष्ठः संतुष्टश्वीरचर्मजलप्रियः ॥ २१ अतिथीन्पूजयेत्पूर्वं काले त्वाश्रममागतान् । देवविप्राग्निहोत्रे च युक्तस्तपसि तापसः ॥२२ कुच्छां वृत्तिमसंहार्या सामान्यां मृगपक्षिभिः । तदहर्जनसंभारां काषायकटुकाश्रयाम् ॥२३ परिगृह्य शुभां वृत्तिमेतां दुर्जनवर्जिताम् । वनवासमुपाश्रित्य ब्राह्मणो नावसीदति ॥२४ मृगैः सह परिस्पन्दः संवासरते (स्त्वे) भिरेव च । तैरेव सदृशी वृत्तिः प्रत्यक्षं स्वर्गलक्षणमिति ॥ २५

इति तृतीयप्रश्ने तृतीयोऽध्यायः ।ऽध्यायः ] ब्रह्मचारिण अभक्ष्यभक्षणे प्रायश्चित्त वर्णनम् । १८५१

अथ तृतीयप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

अथ ब्रह्मचारिण अभक्ष्यभक्षणे प्रायश्चित्त वर्णनम् ।

अथ यदि ब्रह्मचार्यत्रत्यमिव चरेत्मांसं वाऽश्नीयास्त्रियं वोपेयात्सर्वास्वाऽऽर्तिष्वन्तराऽगारेऽग्निमुपसमाधाय संपरिस्तीर्याग्निमुर्खात्कृत्वाऽथाऽऽज्याहुतीरुपजुहोति ॥ १

कामेन कृतं कामः करोति कामायैवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥२

मनसा कृतं मनः करोति मनस एवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥३

रजसा कृतं रजः करोति रजस एवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥४

तमसा कृतं तमः करोति तमस एवेदं सर्वं यो मा

कारयति तस्मै स्वाहा ॥५

पाप्मना कृतं पाप्मा करोति पाप्मन एवेदं सर्वयो मा

कारयति तस्मै स्वाहा ॥६

मन्युना कृतं मन्युः करोति मन्यव एवेदं सर्वं यो मा

कारयति तस्मै स्वाहेति ॥७

जयप्रभृति सिद्धमा धेनुवरप्रदानात् ॥८

अपरेणाग्नि कृष्णाजिनेन प्राचीनग्रीवेणोत्तरलोम्ना प्रावृत्य वसति ॥

[[१८५२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ पञ्चमो-

व्युष्टायां जघनार्घादात्मानमपकृष्य तीर्थं गत्वा प्रसिद्ध स्नात्वाऽन्तर्जलगतोऽघमर्षणेन षोडश प्राणायामान्धारयित्वाऽप्रसिद्धमाऽऽदित्योपस्थानात्कृत्वा - Ssचार्यस्य गृहानेति ॥ १०

यथाऽश्वमेधावभृथ एवमेवैतद्विजानीयादिति ॥११

इति तृतीयप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ॥४

अथ तृती प्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः ।

अथ अघमर्षणकल्पव्यख्यानवर्णनम् ।

अथातः पवित्रातिपवित्रस्याघमर्षणस्य कल्पं व्याख्यामः ॥ १ तीथं गत्वा स्नातः शुचिवासा उदकान्ते स्थण्डिल - मुद्धृत्य सकृत्किन्नेन वाससा सकृत्पूर्णेन पाणिना - ऽऽदित्याभिमुखोऽघमर्षण ं स्वाध्यायमधीयीत ॥ २ प्रातः शतं मध्याह्न शतमपराह्णे शतमपरिमितं वा ॥ ३ उदितेषु नक्षत्रेषु प्रसृतयावकं प्राश्नीयात् ॥४ ज्ञानकृतेभ्योऽज्ञानकृतेभ्यश्चोपपातकेभ्यः सप्तरात्रात्प्रमुच्यते ॥५

द्वादशरात्राद् भ्रणहननं गुरुतल्पगमनं सुवर्णस्तैन्यं सुरापानमिति च वर्जयित्वैकविंशतिरात्रात्तान्यपि तरति तान्यपि जयति ॥६

Sध्यायः ] आत्मकृतदुरितोपशमाय प्रसृतयावकस्य हवनविधिव०१८५३

सर्वं तरति सव जयति सर्वक्रतुफलमवाप्नोति सर्वेषु तीर्थेषु स्नानो भवति सर्वेषु वेदेषु चीर्णव्रतो भवति स सर्वदेवर्ज्ञातो भवत्या चक्षुषः पङ्क्ति पुनाति कर्माणि चास्य सिध्यन्तीति बौधायनः ॥७

इति तृतीयप्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५

अथ तृतीयप्रश्ने पष्ठोऽध्यायः ।

आत्मकृतदुरितोपशमाय प्रसृतयावकस्य हवनविधिवर्णनम् ।

अथ कर्मभिरात्मकृतैर्गुरुमिवाऽऽत्मानं मन्येताऽऽत्मार्थे प्रसृतयावकं श्रपयेदुदितेषु नक्षत्रेषु ॥१

न ततोऽग्नौ

॥३

जुहुयात् ॥२ न चात्र बलिकर्म ॥३ अमृतं श्रप्यमाणं शृतं चाभिमन्त्रयेत ॥४ यत्रोऽसि धान्यराजोऽसि वारुणो मधुसंयुतः । निर्णोदः सर्वपापानां पवित्रमृषिभिः स्मृतम् ॥५ घृतं यवा मधु यवा आपो यवा अमृतं यवाः । सर्व पुनीथ मे पापं यन्मया दुष्कृतं कृतम् ॥६ वाचा कृतं कर्मकृतं मनसा दुर्विचिन्तितम् । अलक्ष्मीं कालरात्री च सर्व पुन (नी)थ मे यवाः ॥ ७ महापातकसंयुक्तं दारुणं राजकिल्विषम् ।

बालवृद्धमधमं च सर्वं पुन (नी)थ मे यवाः ॥८

[[१८५४]]

बौधायनस्मृतिः ।

सुवर्णस्तैन्यमव्रत्यमयाज्यस्य च याजनम् । ब्राह्मणानां परीवादं पुन (नी ) थ मे यवाः ॥

गणान्नं गणिकान्नं च शूद्रान्नं श्राद्धसूतकम् ।

[ षष्ठो

चौरस्यान्नं नवश्राद्ध सर्व पुन (नी ) थ मे यवा इति ॥ १० श्रप्यमाणे रक्षां कुर्यात् ॥ ११

नमो रुद्राय भूताधिपतये द्यौः शान्ता कृणुष्व पाजः प्रसितिं न पृथ्वीमित्येतेनानुवाकेन ॥ १२

ये देवाः पुरः सोऽभिनेत्रा रक्षोहण इति पञ्चभिः पर्यायः ॥ मानस्तोके ब्रह्मा देवानामिति द्वाभ्याम् ॥१४

शृतं च लघ्वश्नीयात्प्रयतः पात्रे निपिच्य ॥ १५

ये देवा मनोजाता मनोयुजः सुदक्षा दक्षपितरस्ते नः पान्तु ते नोऽवन्तु तेभ्यो नमस्तेभ्यः स्वाहेति ॥ १६ आत्मनि जुहुयात् ॥१७

त्रिरात्रं मेधार्थी पड़रात्रं पीत्वा पापकृच्छुद्धो भवति ॥१८ सप्तरात्रं पीत्वा भ्रूणहननं गुरुतल्पगमनं सुवर्णस्तैन्यं सुरापानमिति च पुनाति ॥ १६

एकादशरात्रं पीत्वा पूर्वपुरुपकृतमपि पापं निर्णुदति ॥ २० अपि वा गोनिष्क्रान्तानां यवानामेकविंशतिरात्रं पीत्वा गणान्पश्यति गणाधिपतिं पश्यति विद्यां पश्यति

विद्याधिपतिं पश्यतीत्याह भगवान्बौधायनः ॥ २१ इति तृतीयप्रश्ने पष्ठोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

कूष्माण्डहोम विधिवर्णनम् ।

[[१८५५]]

तृतीयप्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

अथ कूष्माण्डहोमविधिवर्णनम् ।

अथ कूष्माण्डेर्जुहुयाद्योऽपूत इव मन्येत यथा स्तेनो यथा भ्रणवमेष भवति यो योनौ रेतः सिञ्चति यदचीनमेनो भ्रूणहत्यायास्तस्मान्मुच्यत इति ॥ १

अयोनौ रेतः सिक्त्वाऽन्यत्र स्वप्नादरेपो वा पवित्रकामः ॥२ अमावास्यायां पौर्णमास्यां वा केशश्मश्रुलोमनखानि

वापयित्वा ब्रह्मचारिकल्पेन व्रतमुपैति ॥२

संवत्सरं मासं चतुर्विंशत्यहं द्वादश रात्रीः षट् तिस्रो वा ॥४ न मांसमश्नीयान्न स्त्रियमुपेयान्नोपर्यासीत जुगुप्सेतानृतात् ॥५ पयोभक्ष इति प्रथमः कल्पः ॥ ६

यावकं वोपयुञ्जानः कृच्छ्रद्वादशरात्रं चरेत् ॥७

भिक्षेद्वा तद्विधेषु यवागं राजन्यो वैश्य आमिक्षाम् ॥८ पूर्वाह्न पाकयज्ञिकधर्मेणाग्निमुपसमाधाय संपरिस्तीर्या- Sऽग्निमुखात्कृत्वाऽथाऽऽज्याहुतीरुपजुहोति ॥

यद्देवा देवहेडनं यददीव्यन्नृणमहं बभूवाऽऽयुष्टे विश्वतो दधदिति ॥१०

एतैस्त्रिभिरनुवाकैः प्रत्यृचमाज्यस्य जुहुयात् ॥११

सिंहे व्याघ्र उत या पृदाकाविति चतस्रः स्रुवाहुतीः ॥१२ अग्नेऽभ्यावर्तिन्नग्ने अङ्गिर. पुनरुर्जा सह रय्येति चतस्रो- Sभ्यावर्तिनीत्वा समित्पाणिर्यजमानलोकेऽवस्थाय

[[१८४६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

पर्वणि पर्वणि केशश्मश्रुलोमनखवापनं शौचविधिश्व ॥२४ अथायुदाहरन्ति ॥२५

श्रूयते द्विविधं शौचं यच्छिष्ठैः पर्युपासितम् । बाह्यं निर्लेपनिर्गन्धमन्तः शौचमहिंसकम् ॥ २६ अद्भिः शुध्यन्ति गात्राणि बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्यति । अहिंसया च भूतात्मा मनः सत्येन शुध्यतीति ॥ २७ इति तृतीयप्रश्ने प्रथमोऽध्यायः ।

अथ तृतीयप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

अथ षनिवर्तन्यादिवृत्तीनां स्वरूपकथन वर्णनम् ।

य ( अ ) थो एतत्वनिवर्तनीति ॥१

षडेव निवर्तनानि निरुपहतानि करोति ॥ २ स्वामिने भागमुत्सृजत्यनुज्ञातं वा गृह्णाति ॥ ३

पाक्प्रातराशात्कर्षी स्यादस्यूतनासिकाभ्यां समुष्काभ्यामतु

दन्नारया मुहुर्मुहुरभ्यु च्छन्दयन् ॥४

एतेन विधिना पण्निवर्तनानि करोतीति पण्निवर्तनी ॥४ कौद्दालीति ॥६

जलाभ्याशे कुद्दालेन वा फालेन वा तीक्ष्णकाष्ठेन वा खनति

ऽध्यायः ] षनिवर्तण्यादिवृत्तीनां स्वरूपकथनवर्णनम् । १८४७

ध्रुवया वर्तमानः शुक्लेन वाससा शिरोवेष्टयति भूत्यै त्वा

शिरो वेष्टयामीति ॥१०

ब्रह्मवर्चसमिति (मसि ) ब्रह्मवर्चसाय त्वेति कृष्णाजिन-

मादत्ते ॥ ११ अब्लिङ्गाभिः पवित्रम् ॥ १२ बलमसि वलाय त्वेति कमण्डलुम ॥१३

धान्यमसि पुष्टच त्वेति वीवधम् ॥१४

सखा मा गोपायेति दण्डम ॥ १५

अथोपनिष्क्रम्य व्याहृतीर्जपित्वा दिशामनुमन्त्रणं जपति ॥ १६

पृथिवी चान्तरिक्षं च द्यौश्च नक्षत्राणि च या दिशः । अनिर्वायुश्च सूर्यश्च पान्तु मां पथि देवता इति ॥ १७ मानस्तोकीयं जपित्वा ग्रामं प्रविश्य गृहद्वारे गृहद्वार आत्मानं वीवधेन सह दर्शनात्संदर्शनीत्याचक्षते ॥ १८

वृत्तेतरवार्तायां तथैव तस्य ध्रुवं वर्तनाद्ध्रुवेति

परिकीर्तिता ॥ १६ संप्रक्षालनीति ॥ २०

उत्पन्नानामोषधीनां पक्षेपणम् ॥२१

निक्षेपणं नास्ति निचयो वा ॥२२

भाजनानि संप्रक्षाल्य न्युब्जतीति संपक्षालनी ॥२३ समूहेति ॥ २४ अवारितस्थानेषु पथिपु वा क्षेत्रेषु वाऽप्रतिहतावकाशेषु वा यत्र यत्रौपधयो विद्यन्ते तत्र तत्र समूहन्या समुह्य ताभिर्वर्तयतीति समूहा ॥२५

[[१८४८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

पालनीति ॥ २६ अहिं सिकेत्येवेदमुक्तं भवति ॥ २७ तुषविहीनांस्तण्डुलानिच्छति सज्जनेभ्यो बीजानि वा पालयतीति पालनी ॥२८ शिलोन्छेति ॥ २६ अवारितस्थानेषु पथिषु वा क्षेत्रेषु वाऽप्रतिहतावकाशेपु वा यत्र यत्रौषधयो विद्यन्ते तत्र तत्रैकैकं कणिशमुञ्छयित्वा काले काले शिलैर्वर्तयतीति शिलोच्छा ॥३० कापोतेति ॥ ३१ अवारितस्थानेषु पथिपु वा क्षेत्रेषु वाऽप्रतिहतावकाशेषु वा यत्र यत्रौषधयो विद्यन्ते तत्र तत्राङ्गुलिभ्यामेकैका मोषधिमुञ्छयित्वा संदर्शनात्कपोतवदिति कापोता ॥३२ सिद्धच्छेति ॥ ३३

वृत्तिभिः श्रान्तो वृद्धत्वाद्धातुक्षयाद्वा सज्जनेभ्यः सिद्धमन्न

मिच्छतीति सिद्धच्छा ॥३४

तस्याऽऽत्मसमारोपणं विद्यते संन्यासिवदुपचारः पवित्रकाषायवासोवर्जम् ॥३५

वान्याऽपि वृक्षलतावल्ल्यौषधीनां च तृणौषधीनां च श्यामाकजर्तिलादीनां वन्याभिर्वर्तयतीति वान्या ॥३६

अथाप्युदाहरन्ति ॥३७

मृगैः सह परिस्पन्दः संवासस्तेभिरेव च ।

तैरेव सदृशी वृत्तिः प्रत्यक्षं स्वर्गलक्षणमिति ॥३८

इति तृतीयप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

ऽध्यायः] पचमानकापचमानकभेदेन वानप्रस्थस्यद्वैविध्यवर्णनम् १८४६

अथ तृतीयप्रश्ने तृतीयोऽध्यायः । पचमानकापचमानकभेदेन वानप्रस्थस्य द्वैविध्यवर्णनम् ।

अथ वानप्रस्थद्वैविध्यम् ॥१

पचमानका अपचमानकाश्चेति ॥२

तत्र पचमानकाः पञ्चविधाः ॥३

तत्रेन्द्रावसिक्ता नाम वल्ली गुल्मलतावृक्षाणामानयित्वा श्रपयित्वा सायं प्रातरग्निहोत्रं हुत्वा यत्यतिथिव्रतिभ्यश्च दत्वाऽथेतरच्छे(शे) पभक्षाः ॥६

रेतोवसिक्ता नाम मांसं व्याघ्रवृकश्येनादिभिरन्यतमेन वा हतमानयित्वा श्रपयित्वा सायं प्रातरग्निहोत्रं हुत्वा यत्यतिथिव्रतिभ्यश्च दत्त्वाऽथेतरच्छं (शे)-

षभक्षाः ॥७

वैतुषिकास्तुपधान्यवजं तण्डुलानानयित्वा श्रपयित्वा सायं प्रातरग्निहोत्रं हुत्वा यत्यतिथिव्रतिभ्यश्च दत्त्वा - ऽथेतरच्छे(शे) षभक्षाः ॥८

कन्दमूलफलशाकभक्षाणामप्येवमेव ॥

पञ्चैवापचमानकाः ॥ १०

उन्मज्जकाः प्रवृत्ताशिनो मुखेनाऽऽदायिनस्तोयाहारा

वायुभक्षाश्चेति ॥११

[[१८५०]]

तृतीयो

बौधायनस्मृतिः

तत्रोन्मज्जका नाम लोहाश्मकरणवर्जम् (?) ॥१२

हस्तेनाऽऽदाय प्रवृत्ताशिनः ॥ १३

मुखेनाऽऽदायिनो मुखेनाऽऽददते ॥१४

तोयाहाराः केवलं तोयाहाराः ॥१५

वायुभक्षा निराहाराश्चेति ॥१६

वैखानसानां विहिता दश दीक्षाः ॥ १७

यः स्वशास्त्रमभ्युपेत्य दण्डं च मौनं चाप्रमादं च ॥१८ वैखानसाः शुध्यन्ति निराहाराश्चेति ॥१६ शास्त्रपरिग्रहः सर्वेषां ब्रह्मवैखानसानाम ॥२० न दुर्द्दशमशकान्हिमवांस्तापसो भवेत् । वनप्रतिष्ठः संतुष्टश्वीरचर्मजलप्रियः ॥ २१ अतिथीन्पूजयेत्पूर्वं काले त्वाश्रममागतान् । देवविप्राग्निहोत्रे च युक्तस्तपसि तापसः ॥२२ कृच्छां वृत्तिमसंहार्या सामान्यां मृगपक्षिभिः । तदहर्जनसंभारां काषायकटुकाश्रयाम ॥२३ परिगृह्य शुभां वृत्तिमेतां दुर्जनवर्जिताम् । वनवासमुपाश्रित्य ब्राह्मणो नावसीदति ॥२४ मृगैः : सह परिस्पन्दः संवासरते (स्त्वे) भिरेव च । तैरेव सदृशी वृत्तिः प्रत्यक्षं स्वर्गलक्षणमिति ॥२५

अथ तृतीयप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

अथ ब्रह्मचारिण अभक्ष्यभक्षणे प्रायश्चित्त वर्णनम् ।

कामेन कृतं कामः करोति कामायैवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥ २

मनसा कृतं मनः करोति मनस एवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥३

रजसा कृतं रजः करोति रजस एवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥४

तमसा कृतं तमः करोति तमस एवेदं सर्वं यो मा

कारयति तस्मै स्वाहा ॥५

पाप्मना कृतं पाप्मा करोति पाप्मन एवेदं सर्वं यो मा कारयति तस्मै स्वाहा ॥६

मन्युना कृतं मन्युः करोति मन्यव एवेदं सर्वं यो मा

कारयति तस्मै स्वाहेति ॥ ७

जयप्रभृति सिद्धमा धेनुवरप्रदानात् ॥८

अपरेणाग्निं कृष्णाजिनेन प्राचीनग्रीवेणोत्तरलोम्ना प्रावृत्य वसति ॥

[[१८५२]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ पञ्चमो

व्युष्टायां जघनार्घादात्मानमपकृष्य तीर्थं गत्वा प्रसिद्ध स्नात्वाऽन्तर्जलगतोऽघमर्षणेन षोडश प्राणायामान्धारयित्वाऽप्रसिद्धमाऽऽदित्योपस्थानात्कृत्वा- Ssचार्यस्य गृहानेति ॥ १०

यथाऽश्वमेधावभृथ एवमेवैतद्विजानीयादिति ॥११

इति तृतीयप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४

अथ तृती प्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः ।

अथ अघमर्षणकल्पव्यख्यानवर्णनम् ।

अथातः पवित्रातिपवित्रस्याघमर्षणस्य कल्पं व्याख्यामः ॥ १ तीथं गत्वा स्नातः शुचिवासा उदकान्ते स्थण्डिलमुद्धृत्य सकृत्लिन्नेन वाससा सकृत्पूर्णेन पाणिनाऽऽदित्याभिमुखोऽघमर्षण ं स्वाध्यायमधीयीत ॥२ प्रातः शतं मध्याह्न शतमपराह्णे शतमपरिमितं वा ॥ ३ उदितेषु नक्षत्रेषु प्रसृतयावकं प्राश्नीयात् ॥४ ज्ञानकृतेभ्योऽज्ञानकृतेभ्यश्चोपपातकेभ्यः सप्तरात्रात्प्रमुच्यते ॥५

द्वादशरात्राद् भ्रूणहननं गुरुतल्पगमनं सुवर्णस्तैन्यं सुरापानमिति च वर्जयित्वैकविंशतिरात्रात्तान्यपि तरति तान्यपि जयति ॥६

Sध्यायः ] आत्मकृतदुरितोपशमाय प्रसृतयावकस्य हवन विधिव०१८५३ सर्वं तरति सव जयति सर्वक्रतुफलमवाप्नोति सर्वेषु तीर्थेषु स्नानो भवति सर्वेषु वेदेषु चीर्णव्रतो भवति स सर्वैर्देवर्ज्ञातो भवत्या चक्षुषः पङ्क्ति पुनाति कर्माणि चास्य सिध्यन्तीति बौधायनः ॥७

इति तृतीयप्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५

अथ तृतीयप्रश्ने षष्ठोऽध्यायः ।

आत्मकृतदुरितोपशमाय प्रसृतयावकस्य हवनविधिवर्णनम् ।

न ततोऽग्नौ जुहुयात् ॥२ न चात्र बलिकर्म ॥३ अमृतं श्रप्यमाणं शृतं चाभिमन्त्रयेत ॥४ यवोऽसि धान्यराजोऽसि वारुणो मधुसंयुतः । निर्णोदः सर्वपापानां पवित्रमृषिभिः स्मृतम् ॥५ घृतं यवा मधु यवा आपो यवा अमृतं यवाः । सर्वं पुनीथ मे पापं यन्मया दुष्कृतं कृतम् ॥ ६ वाचा कृतं कर्मकृतं मनसा दुर्विचिन्तितम् । अलक्ष्मीं कालरात्रीं च सर्वं पुन (नी ) थ मे यवाः ॥ ७ महापातकसंयुक्तं दारुणं राजकिल्विषम् ।

बालवृद्धमधमं च सर्वं पुन (नी ) थ मे यवाः ॥८

[[१८५४]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ षष्ठो-

सुवर्णस्तैन्यमब्रत्यमयाज्यस्य च याजनम् । ब्राह्मणानां परीवादं पुन (नी ) थ मे यवाः ॥

गणान्नं गणिकान्नं च शूद्रान्नं श्राद्धसूतकम् ।

।

चौरस्यान्न’ नवश्राद्ध सर्व पुन (नी ) थ मे यवा इति ॥ १० श्रप्यमाणे रक्षां कुर्यात् ॥ ११

ये देवाः पुरःसदोऽग्निनेत्रा रक्षोहण इति पञ्चभिः पर्यायः ॥ मानस्तोके ब्रह्मा देवानामिति द्वाभ्याम् ॥१४

शृतं च लघ्वश्नीयात्प्रयतः पात्रे निषिच्य ॥१५

॥

त्रिरात्रं मेधार्थी षड्रात्रं पीत्वा पापकृच्छुद्धो भवति ॥ १८ सप्तरात्रं पीत्वा भ्रूणहननं गुरुतल्पगमनं सुवर्णस्तैन्यं सुरापानमिति च पुनाति ॥ १६

एकादशरात्रं पीत्वा पूर्वपुरुषकृतमपि पापं निर्णुदति ॥ २० अपि वा गोनिष्क्रान्तानां यवानामेकविंशतिरात्रं पीत्वा गणान्पश्यति गणाधिपतिं पश्यति विद्यां पश्यति

ऽध्यायः ]

कूष्माण्डहोम विधिवर्णनम् ।

[[१८५५]]

तृतीयप्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

अथ कूष्माण्डहोमविधिवर्णनम् ।

अथ कूष्माण्डैर्जुहुयाद्योऽपूत इव मन्येत यथा स्तेनो यथा भ्रूणहैवमेष भवति यो योनौ रेतः सिञ्चति यदर्वाचीनमेनो भ्रूणहत्यायास्तस्मान्मुच्यत इति ॥१

वापयित्वा ब्रह्मचारिकल्पेन व्रतमुपैति ॥ २

यावकं वोपयुञ्जानः कृच्छ्रद्वादशरात्रं चरेत् ॥७

भिक्षेद्वा तद्विधेषु यवागूं राजन्यो वैश्य आमिक्षाम् ॥८ पूर्वाह्न पाकयज्ञिकधर्मेणाग्निमुपसमाधाय संपरिस्तीर्याऽऽग्निमुखात्कृत्वाऽथाऽऽज्याहुतीरुपजुहोति ॥

यद्देवा देवहेडनं यददीव्यन्नृणमहं बभूवाऽऽयुष्टे विश्वतो दधदिति ॥१०

एतैस्त्रिभिरनुवाकः प्रत्यृचमाज्यस्य जुहुयात् ॥११ सिंहे व्याघ्र उत या पृदाकाविति चतस्रः सुवाहुतीः ॥१२ अग्नेऽभ्यावर्तिन्नग्ने अङ्गिर. पुनरुर्जा सह रय्येति चतस्रोऽभ्यावर्तिनी हुत्वा समित्पाणिर्यजमानलोकेऽवस्थाय

[[१८५६]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ अष्टमो-

वैश्वानराय प्रतिवेदयाम इति द्वादशर्चेन सूक्तेनोपतिष्ठते ॥ १३

यन्मया मनसा वाचा कृतमेनः कदाचन

सर्वस्मा (त्तस्मा) न्मेडितो मोग्धि त्वं हि वेत्थ यथातथं

स्वाहेति ॥१४

समिधमाधाय वरं ददाति ॥१५

जयप्रभृति सिद्धमा धेनुवरप्रदानात् ॥१६

एक एवाग्नौ परिचर्य ॥ १७ अथाग्न्याधेये ॥१८ यद्देवा देवहेडनं यददीव्यन्नृणमहं बभूवाऽऽयुष्टे विश्वतो दधदिति ॥१६

पूर्णाहुतिं हुत्वाऽग्निहोत्रमारप्स्यमानो दशहोत्रा हुत्वा दर्शपूर्णमासावारप्स्यमानश्चतुर्होत्रा हुत्वा चातुर्मास्यान्यारप्स्यमानः पञ्चहोत्रा हुत्वा पशुबन्धे षड्ढोत्रा सोमे सप्तहोत्रा ॥ २० विज्ञायते च ॥ २१

कर्मादिष्वेतैर्जुहुयात्पूतो देवलोकान्समश्नुत इति हि

ब्राह्मणमिति हि ब्राह्मणम् ॥२२

इति तृतीयप्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

अथ तृतीयप्रश्नेऽष्टमोऽध्यायः ।

अथ चान्द्रायणकल्पाभिधानवर्णनम् ।

अथातश्चान्द्रायणस्य कल्पं व्याख्यास्यामः ॥ १

शुक्लचतुर्दशीमुपवसेत् ॥ २

ऽध्यायः ]

चान्द्रायणकल्पाभिधानवर्णनम् ।

केशश्मश्रुलोमनखानि वापयित्वाऽपि वा श्मश्रूण्येवाहतं वासो वसानः सत्यं ब्रुवन्नावसथमभ्युपेयात् ॥ ३ तस्मिन्नस्य सकृत्प्रणीतोऽग्निररण्योर्निर्मन्थ्यो वा ॥४ ब्रह्मचारी सुहृत्यैपायोपकल्पी स्यात् ॥५ हविष्यं च व्रतोपायनीयम् ॥६

अग्निमुपसमाधाय संप रिस्तीर्याऽऽग्निमुखात्कृत्वा पक्काज्जुहोति ॥७

[[१८५७]]

अग्नये या तिथिः स्यान्नक्षत्राय सदैवताय ॥८ अत्राह गोरमन्वतेति चान्द्रमसीं पञ्चमीं द्यावापृथिवीभ्यां षष्ठी महोरात्राभ्यां सप्तमी रौद्रीमष्टमीं सौरी नवमीं वारुणीं दशमीमैन्द्रोमेकादशीं वैश्वदेवीं द्वादशीमिति ॥ अथापराः समामनन्ति दिग्भ्यश्च सदैवताभ्य उरोरन्तरिक्षाय सदैवताय नवो नवो भवति जायमान इति सौविष्टकृत हुत्वाऽथैतद्धविरुच्छिएं कंसे वा चमसे वा व्युद्धृत्य हविष्यैर्व्यञ्जनैरुपसिच्य पञ्चदश पिण्डान् प्रकृतिस्थान्प्राश्नाति ॥ १०

प्राणाय त्वेति प्रथमम् ॥११

अपानाय त्वेति द्वितीयम् ॥११

व्यानाय त्वेति तृतीयम् ॥१३

उदानाय त्वेति चतुर्थम् ॥१४

समानाय त्वेति पञ्चमम् ॥१५

यदा चत्वारो द्वाभ्यां पूर्वं यदा त्रयो द्वाभ्यां द्वाभ्यां पूर्वौ यदा द्वौ द्वाभ्यां पूर्वं त्रिभिरुत्तरमेकं सर्वैः ॥१६

निप्राभ्याः स्थेति ॥१७

[[१८५८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ अष्टमो-

अपः पीत्वाऽथाऽऽज्यस्य जुहोति प्राणापान० वाङ्मनः० - शिर. पाणि० त्वक्चमं० शब्द० पृथिवी० अन्नमयप्राणमय-

मनोमय विज्ञानमयानन्दमया मे शुध्यन्तां ज्योतिरहं विरजा विपाप्मा भूयासं स्वाहेति सप्तभिरनुवाकैः ॥ १८ जयप्रभृति सिद्धमा धेनुवरप्रदानात् ॥१६ सौरीभिरादित्यमुपतिष्ठते चान्द्रमसीभिश्चन्द्रमसम् ॥२० अग्ने त्वं सुजागृहीति संविशञ्जपति ॥२१ त्वमग्ने व्रतपा असीति प्रबुद्धः ॥२२

स्त्री शूद्रैर्नाभिभाषेत ॥ २३ मूत्रपुरीषे नावेक्षेत ॥२४ अमेध्यं दृष्ट्रा पति ॥२५

अनद्र मनो दरिद्रं चक्षुः सूर्यो ज्यौतिषां श्रेष्ठो दीक्षे मा मा हसीरिति ॥ २६ प्रथमायामपरपक्षस्य चतुर्दश ग्रासान् ॥२७ एवमेकापचयेनाऽऽमावास्यायाः ॥२८

अमावास्यायां ग्रासो न विद्यते ॥ २६

प्रथमायां पूर्वपक्षस्यैको द्वौ द्वितीयस्याम् ॥३० एवमेकोपचयेनाssपौर्णमास्याः ॥ ३१

पौर्णमास्यां स्थालीपाकस्य जुहोत्यग्नये या तिथिः स्यान्नक्षत्रेभ्यश्च सदैवतेभ्यः ॥ ३२

पुरस्ताच्छ्रोणाया अभिजितः सदैवतस्य हुत्वा गां ब्राह्मणेभ्यो दद्यात् ॥३३

तदेतच्चान्द्रायणं पिपीलिकामध्यं विपरीतं यवमध्यम् ॥३४ अतोऽन्यतरश्च्चरित्वा सर्वेभ्यः पातकेभ्यः पापकृच्छुद्धो भवति ॥ ३५

ऽध्यायः ]

अनश्नत्पारायणविधिव्याख्यानम् ।

[[१८५६]]

कामाय कामायैतदाहार्यमित्याचक्षते ॥३६

यं कामं कामयते तमेतेनानोति ॥३७

एतेन वा ऋषय आत्मानं शोधयित्वा पुरा कर्माण्यसाधयन् ॥ तदेतद्धन्यं पुण्यं पुत्र्यं पौत्र्यं पशव्यमायुष्यं स्वग्यं यशस्यं सार्वकामिकम् ॥३६

नक्षत्राणां सूर्याचन्द्रमसोरेव सायुज्यं सलोकतामाप्नोति य उ चैनदधीते य उ चैनदधीते ॥४०

इति तृतीयप्रश्नेऽष्टमोऽध्यायः ।

अथ तृतीयप्रश्ने नवमोऽध्यायः ।

अनश्नत्पारायणविधि व्याख्यानम् ।

अथातोऽनश्नत्पारायणविधिं व्याख्यास्यामः ॥ १ शुचिवासाः स्याच्चीरवासा वा हविष्यमन्नमिच्छेदपः

फलानि वा ॥२

ग्रामात्प्राचीं वोदीचीं वा दिशमुपनिष्क्रम्य गोमयेन गोचर्ममात्रं चतुरस्रं स्थण्डिलमुपलिप्य प्रोक्ष्य लवणमुल्लिख्याद्भिरभ्युक्ष्याग्निमुपसमाधाय संपरिस्तीर्येताभ्यो

॥३

देवताभ्यो जुहुयात् ॥ ३

अग्नये स्वाहा प्रजापतये स्वाहा सोमाय स्वाहा विश्वेभ्यो देवेभ्यः स्वयंभुवः ऋग्भ्यो यजुर्भ्यः सामभ्योऽथर्वभ्यः

[[११७]]

[[१८६०]]

बौधायनस्मृतिः ।

श्रद्धायै प्रज्ञायै मेघायै श्रियै हियै सवित्रे सावित्र्यै

[ नवमो-

सदसस्पतयेऽनुमतये च हुत्वा वेदादिमारभेत सततमधीयीत नान्तरा व्याहरेन्न चान्तरा बिरमेत् ॥४

अथान्तरा व्याहरेदथान्तरा विरमेत्त्रीन्प्राणायामानायम्य वृत्तान्तादेवाऽऽरभेत ॥५

अप्रतिमायां यावता कालेन न वेद तावन्तं कालं तदधीयीत स यदा जानीयादुक्तो यजुष्टः सामत इति ॥६ तद्ब्राह्मणं तच्छान्दसं तद्देवतमधीयीत ॥

द्वादश वेदसंहिता अधीयीत ॥८

यदनेनानध्यायेऽधीयीत यदूगुरवः कोपिता यान्यकार्याणि भवन्ति ताभिः पुनीते ॥६

शुद्धमस्य पूतं ब्रह्म भवति ॥१० अत ऊर्ध्वं संचयः ॥ ११ अपरा द्वादश वेदसंहिता अधीत्य ताभिरुशनसो लोकमवाप्नोति ॥१२

अपरा द्वादश वेदसंहिता अधीत्य ताभिबृहस्पतेर्लोकमवाप्नोति ॥१३

अपरा द्वादश वेदसंहिता अधीत्य ताभिः प्रजापतेर्लोकमवाप्नोति । । १४

अनश्नन्संहिता सहस्रमधीयीत ब्रह्मभूतो विरजो ब्रह्म

भवति ॥ १५

संवत्सरं भैक्षं प्रयुञ्जानो दिव्यं चक्षुर्लभते ॥१६

षण्मासान्यावकभक्षश्चतुरो मासानुदकसक्तुभक्षो द्वौ मासौSध्यायः ] याप्यकर्मणोपेतस्य निष्क्रयार्थं जपादिनिरूपणम् १८६१

फलभक्षो मासमब्भक्षो द्वादशरात्रं वा प्राश्नन्क्षिप्रमन्तर्धीयते ज्ञातीन्पुनाति सप्तावरान्सप्तपूर्वानात्मानं पञ्चदशं पङ्क्ति च पुनाति ॥ १७ तामेतां देवनिश्रयणीमित्याचक्षते ॥१८

एतया वै देवा देवयमगच्छन्नृषय ऋपित्वम् ॥१६ तस्य ह वा एतस्य यज्ञस्य त्रिविध एवाऽऽरम्भकालः प्रातः सवने माध्यंदिने सवने ब्राह्मे वाऽपररात्रे ॥२० तं वा एतं प्रजापतिः सप्तर्षिभ्यः प्रोवाच सप्तर्पयो महाजज्ञवे महाजनुर्ब्राह्मणेभ्यो ब्राह्मणेभ्यः ॥ २१

इति तृतीयप्रश्ने नवमोऽध्यायः ।

अथ तृतीयप्रश्ने दशमोऽध्यायः ।

।

अथ याप्यकर्मण्योपेतस्य निष्क्रयार्थं जपादिनिरूपणम् ।

उक्तो वर्णधर्मश्चाऽऽश्रमधर्मश्च ॥ १

अथ खल्वयं पुरुषो याप्येन कर्मणा मिथ्या चरत्ययाज्यं वा याजयत्यप्रतिप्राह्यस्य वा प्रतिगृह्णात्यनाश्यान्नस्य वाऽन्नमश्नात्यचरणीयेन वा चरति तत्र प्रायश्चित्तं कुर्यान्न कुर्यादिति मीमांसन्ते ॥२

न हि कर्म क्षीयत इति कुर्यादित्येव ॥३

पुनः स्तोमेन यजेत ॥४ पुनः सवनमायान्तीति ॥५

[[१८६२]]

बौधायनस्मृतिः ।

अथाप्युदाहरन्ति ॥६ सर्व पाप्मानं तरति तरति ब्रह्महत्यां यो ऽश्वमेधेन यजत इति ॥ ७

अमिष्टता वाऽभिशस्यमानो यजेतेति ॥८

[ दशमो-

तस्य निष्क्रयाणि जपस्तपो होम उपवासो दानम् ॥६ उपनिषदो वेदादयो वेदान्ताः सर्वोच्छन्दःसु संहिता मधून्यघमर्षणमथर्वशिरो रुद्राः पुरुषसूक्तं राजनरौहिणे बृहद्रथंतरे पुरुषगतिर्महानाग्न्यो महावैराजं महादिवाकीत्यं ज्येष्ठसाम्नामन्यतमद्व (मं (ब) हिष्पवमानः कूष्माण्ड्यः सावित्री चेति पावनानि ॥१०

उपसन्न्यायेन पयोव्रतता शाकभक्षता फलभक्षता मूलभक्षता प्रसृतयावको हिरण्यप्राशनं घृतप्राशनं सोमपानमिति मेध्यानि ॥ ११

सर्वे शिलोच्चयाः सर्वाः स्रवन्त्यः सरितः पुण्या हदास्तीर्थान्यृषिनिकेतनानि गोष्ठक्षेत्रपरिष्कन्दा इति देशाः ॥ १२ अहिंसा सत्यमस्तैन्यं सवनेषूदकोपस्पर्शनं गुरुशुश्रूषा ब्रह्मचर्यमधः शयनमेकवस्त्रताडनाशक इति तपांसि ॥१३ हिरण्यं गौर्वासोऽश्वो भूमिस्तिला घृतमन्नमिति देयानि ॥१४ संवत्सरः षण्मासाश्चत्वारखयो द्वावेकश्चतुर्विंशत्य हो द्वादशाहः षडहस्त्र्यहोऽहोरात्र एकाह इति कालाः ॥१५ एतान्यनादेशे क्रियेरन् ॥१६

एनःसु गुरुषु गुरूणि लघुषु लघूनि ॥१७

ऽध्यायः ] चक्षुःश्रोत्रत्वऽघ्राणमनोव्यतिक्रमादिषु प्रायश्चित्तम् १८६३

कृच्छ्रातिकृच्छ्रौ चान्द्रायणमिति सर्वप्रायश्चित्तिःसर्वप्रायश्चित्तिः ॥ १८

इति तृतीयप्रश्ने दशमोऽध्यायः ।

उक्तो वर्णधर्मश्चाऽऽश्रमधर्मश्च ॥ १ अथातोऽनश्नत्पारायणविधिम् ॥२

अथातश्चान्द्रायणस्य ॥ ३ अथ कूष्माण्डैर्जुहुयात् ॥४ अथ कर्मभिरात्मकृतैः ॥५ अथातः पवित्रातिपवित्रस्य ॥६ अथ यदि व्रह्मचार्यत्रत्यमिव चरेत् ॥७

अथ वानप्रस्थद्वैविध्यम् ॥८ य (अ)थो एतत्षनिवर्तनीति ॥ अथ शालीनयायावरचक्रचरधर्मका दक्षिणाम् ॥१०

(उतरमेतद्वर्तते - अशीत्युत्तरशतश्लोकैः

समाप्तोऽयं दशखण्डयुक्तः तृतीयः प्रश्नः । )

समाप्तोऽयं तृतीयः प्रश्नः ।

अथ चतुर्थः प्रश्नः ।

तत्र प्रथमोऽध्यायः ।

अथ चक्षुः श्रोत्रत्वग्घ्राणमनोव्यतिक्रमादिषु प्रायश्चित्तम् ।

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामो नानार्थानि पृथक्पृथक् ।

तेषु तेषु च दोषेषु गरीयांसि लघूनि च ॥१

।

[[४८६४]]

बौधायनस्मृतिः ।

यद्यत्र हि भवेद्युक्तं तद्धि तत्रैव निर्दिशेत् ।

भूयो भूयो गरीयः सु लघुष्वल्पीयसस्तथा (?) ॥२ विधिना शास्त्रदृष्टेन प्राणायामान्समाचरेत् ।

यद्युपस्थकृतं पापं पद्भ्यां वा यत्कृतं भवेत् ॥३

॥४

वाहुभ्यां मनसा वाचा श्रोत्रत्वप्राणचक्षुषा ॥४

अपि वा चक्षुः श्रोत्रत्वघ्राणमनोव्यतिक्रमेषु त्रिभिः

प्राणायामैः शुध्यति ॥५

[ प्रथमो-

शूद्रान्नस्त्रीगमनभोजनेषु केवलेषु पृथक्पृथक्सप्ताहं सप्त सप्त

प्राणायामान्धारयेत् ॥६

अभक्ष्याभोज्यापेयान्नाद्यप्राशनेषु तथाऽपण्यविक्रयेषु

मधुमांसघृततैलक्षारलवणावरान्नवर्जेषु यच्चान्यदप्येवं

युक्तं द्वादशाहं द्वादश द्वादश प्राणायामान्धारयेत् ॥७ पातकपतनीयोपपातकवर्जेषु यच्चान्यदप्येवं युक्तमर्धमासं द्वादश द्वादश प्राणायामान्धारयेत् ॥८

पातकपतनीयवर्जेषु यच्चान्यदप्येवं युक्तं द्वादश द्वादशाहा-

द्वादश द्वादश प्राणायामान्धारयेत् ॥६

पातकवर्जेषु यच्चान्यदप्येवं युक्तं द्वादशार्धमासान्द्वादश द्वादश प्राणायामान्धारयेत् ॥ १०

अथ पातकेषु संवत्सरं द्वादश द्वादश प्राणायामान्धारयेत् ॥

दद्याद्गुणवते कन्यां नमिकां ब्रह्मचारिणे ।

अपि वा गुणहीनाय नोपरुन्ध्याद्रजस्वलाम् ॥ १२

ऽध्यायः ] विवाहात्प्राक् कन्यायारजोदर्शने दोषनिरूपणम् १८६५

त्रीणि वर्षाण्यतुमतीं यः कन्यां न प्रयच्छति । स तुल्यं भ्रूणहत्यायै दोषमृच्छत्यसंशयम् ॥१३ न याचते चेदेवं स्याद्याचते चेत्पृथक्पृथक् । एकैकस्मिन्नृतौ दोषं पातकं मनुरब्रवीत् ॥१४ त्रीणि वर्षाण्यतुमती काङ्क्षेत पितृशासनम् । ततश्चतुर्थ वर्षे तु विन्देत सदृशं पतिम् । अविद्यमाने सदृशे गुणहीनमपि श्रयेत् ॥१५ बलाच्चेत्प्रहृता कन्या मन्त्रैर्यदि न संस्कृता । अन्यस्मै विधिवद्देया यथा कन्या तथैव सा ॥१६ निस्सृष्टायां हुते वाऽपि यस्यै भर्ता म्रियेत सः । सा चेदक्षतयोनिः स्याद्गतप्रत्यागता सती ॥१७ पौनर्भवेन विधिना पुनः संस्कारमर्हति ॥ १८ त्रीणि वर्षाण्यतुमतीं यो भार्या नाधिगच्छति । स तुल्यं भ्रूणहत्याये दोषमृच्छत्यसंशयम् ॥१६ ऋतुस्नातां तु यो भार्या संनिधौ नोपगच्छति । पितरस्तस्य तन्मासं तस्मिन्रजसि शेरते ॥२० ऋतौ नोपैति यो भार्यामनृतौ यश्च गच्छति । तुल्यमाहुस्तयोर्दोषमयोनौ यश्च सिञ्चति ॥ २१ भर्तुः प्रतिनिवेशेन या भार्या स्कन्दयेदृतुम् । तां ग्राममध्ये विख्याप्य भ्रूणघ्नीं निर्धमेद्गृहात् ॥२२ ऋतुस्नातां न चेद्गच्छेन्नियतां धर्मचारिणीम् ।

।

नियमातिक्रमे तस्य प्राणायामशतं स्मृतम् ॥२३

[[1]]

[[१८६६]]

बौधायनस्मृतिः ।

प्रथमो-

प्राणायामान्पवित्राणि व्याहृतीः प्रणवं तथा ।

पवित्रपाणिरासीनो ब्रह्म नेत्यकमभ्यसेत् ॥२४

आवर्तयेत्सदा युक्तः प्राणायामान्पुनः पुनः ।

आ केशान्तान्नखाग्राच्च तपस्तप्यत उत्तमम् ॥२५ निरोधाज्जायते वायुर्वायोरग्निश्च जायते । तापेनाऽऽपोऽधिजायन्ते ततोऽन्तः शुध्यते त्रिभिः ॥२६ योगेनावाप्यते ज्ञानं योगो धर्मस्य लक्षणम् । योगमूला गुणाः सर्वे तस्माद्युक्तः सदा भवेत् ॥ २७ प्रणवाद्यास्तथा वेदाः प्रणवे पर्यवस्थिताः ।

प्रणवो व्याहृतयश्चैव नित्यं ब्रह्म सनातनम् ॥२८ प्रणवे नित्ययुक्तस्य व्याहृतीषु च सप्तसु ।

।

त्रिपदायां च गायत्र्यां न भयं विद्यते कचित् ॥२६ सव्याहृतिकां सप्रणवां गायत्रीं शिरसा सह । त्रिः पठेदायत प्राणः प्राणायामः स उच्यते ॥३० सव्याहृतिकाः सप्रणवाः प्राणायामास्तु षोडश । अपि भ्रणहनं मासात्पुनन्त्यहरहधृ ताः ॥ ३१ एतदाद्यं तपः श्रेष्ठमेतद्धर्मस्य लक्षणम् । सर्वदोषोपघातार्थमेतदेव विशिष्यत एतदेव विशिष्यत

इति ॥ ३२

इति चतुथप्रश्ने प्रथमोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

प्रायश्चित्तविधिवर्णनम् ।

अथ चतुर्थ प्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः । अथ प्रायश्चित्तविधिवर्णनम् ।

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामो नानार्थानि पृथक्पृथक् । तेषु तेषु च दोषेषु गरीयांसि लघूनि च ॥ १ यद्यत्र हि भवेद्युक्तं तद्धि तत्रैव निर्दिशेत् । भूयो भूयो गरीयःसु लघुष्वल्पीयसस्तथा ( ? ) ॥२ विधिना शास्त्रदृष्टेन प्रायश्चितानि निर्दिशेत् । प्रतिग्रहीष्यमाणस्तु प्रतिगृह्य तथैव च ॥ ३

[[1]]

ऋचस्तरत्समन्द्यस्तु चतस्रः परिवर्तयेत् । अभोज्यानां तु सर्वेषामभोज्यान्नस्य भोजने ॥४ ऋग्भिस्तरत्समन्दीयैर्मार्जनं पापशोधनम् ।

भ्रूणहत्या विधिस्त्वन्यस्तं तु वक्ष्याम्यतः परम् ॥५ विधिना येन मुच्यन्ते पतकेभ्योऽपि सर्वशः ॥६ प्रणायामान्पवित्राणि व्याहृतीः प्रणवं तथा । जपेदघमर्षणं सूक्तं पयसा द्वादश क्षपाः ॥७ त्रिरात्रं वायुभक्षो वा क्लिन्नवासाः प्लुतः शुचिः ।

प्रतिषिद्धांस्तथाऽऽचारानभ्यस्यापि पुनः पुनः ॥८ वारुणीभिरुपस्थाय सर्वपापैः प्रमुच्यत इति ॥

॥ ६

अथावकीर्ण्यमावास्यायां निश्यग्निमुपसमाधाय

[[१८६७]]

दार्विहोमिकीं परिचेष्टां कृत्वा द्वे आज्याहुती जहोति ॥ १०

कामाकीर्णोऽस्म्यवकीर्णोऽस्मि कामकामाय स्वाहा

कामाभिदुग्धोऽस्मि कामकामाय स्वाहेति ॥ ११

[[१८६८]]

बौधायनस्मृतिः ।

[ द्वितीयो-

हुत्वा प्रयताञ्जलि (?) कवातिर्यङ्ङग्निमुपतष्ठेत ॥ १२ सं मा सिञ्चन्तु मरुतः समिन्द्रः सं बृहस्पतिः । सं माऽयमग्निः सिध्यत्वायुषा च बलेन चाऽऽयुष्मन्तं करोतु मेति ॥ १३

प्रति हास्मै मरुतः प्राणान्दधाति प्रतीन्द्रो बलं प्रति बृहस्पतिर्ब्रह्मवर्चसं प्रत्यग्निरितरत्सर्वं सर्वतनुर्भूत्वा सर्वमायुरेति त्रिरभिमन्त्रयेत त्रिषत्या हि देवा इति विज्ञायते ॥१४

योऽपूत इव मन्येत आत्मानमुपपातकैः । स हुत्वेतेन विधिना सर्वस्मापापात्प्रमुच्यते ॥ १५ अपि वाऽनाद्यापेयप्रतिषिद्धभोजने दोषवच्च कर्म कृत्वाऽभिसंधिपूर्वमनभिसंधिपूर्व शूद्रायां च रेतः सित्वाऽयोनौ वाऽलिङ्गाभिर्वारुणीभिश्चोपस्पृश्य

प्रयतो भवति ॥१६

अथात्युदाहरन्ति ॥१७

अनाद्यापेयप्रति पिद्धभोजने विरुद्धधर्माचरिते च कर्मणि ।

।

मतिप्रवृत्तेऽपि च पातकोपमै विशुध्यतेऽथापि च सर्वपातकः ॥ १८

त्रिरात्रं वाऽप्युपवसंस्त्रिरह्नोऽभ्युपेयादपः ।

प्राणानात्मनि संयम्य त्रिः पठेदघमर्पणम् ॥१६ यथाऽश्वमेधावभृथ एवं तन्मनुरब्रवीत् ॥२०

विज्ञायते च ॥ २१

चरणं पवित्रं विततं पुराणं येन पूतस्तरति दुष्कृतानि ।

तेन पवित्रेण शुद्धेन पूता अति पाप्मानमरातिं तरेम इति ॥

इति चतुर्थप्रश्ने द्वितीयोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ]

प्रायश्चित्तविधिवर्णनम्

अथ चतुर्थ प्रश्ने तृतीयोऽध्यायः ।

प्रायश्चित्तविधिवर्णनम् ।

[[१८६६]]

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामो विख्यातानि विशेषतः । समाहितानां युक्तानां प्रमादेषु कथं भवेत् ॥ १ ॐ पूर्वाभिर्व्याहृतोभिः सर्वाभिः सर्वपातकेष्वाचामेत् । यत्प्रथममाचामति तेनर्वेदं प्रीणाति यदुद्वितीयं तेन यजुर्वेदं यत्तृतीयं तेन सामवेदम् ॥४

यत्प्रथमं परिमाष्टं तेनाथर्ववेदं यद्वितीयं तेनेतिहास-

पुराणम् ॥४

यत्सव्यं पाणिं प्रोक्षति पादौ शिरो हृदयं नासिके चक्षुषी श्रोत्रे नाभि चोपस्पृशति तेनौषधिवनस्पतयः सर्वाश्च देवताः प्रीणाति ॥५

तस्मादाचमनादेव सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥६

अष्टौ वा समिध आदध्यात् ॥७

देवकृतस्यैन सोऽवयजनमसि स्वाहा ॥८

मनुष्यकृतस्यै नसोऽवयजनमसि स्वाहा ॥६

पितृकृतस्यैनसोऽवयजनमसि स्वाहा ॥१०

आत्मकृतस्यैनसोऽवयजनमसि स्वाहा ॥११

यद्दिवा च नक्तं चैनश्चक्रम तस्यावयजनमसि स्वाहा ॥१२ यत्स्वपन्तश्च जाग्रतश्चैनश्चक्रम तस्यावयजनमसि स्वाहा ॥१३ यद्विद्वांसश्वाविद्वांसश्चैनश्चक्रम तस्यावयवजनमसि स्वाहा ॥१४

[[१८७०]]

[ चतुर्थो-

बौधायनस्मृतिः ।

एनस एनसोऽवयजनमसि स्वाहेति ॥१५ एतैरष्टाभिर्हुत्वा सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥१६ अथाप्युदाहरन्ति ॥१७

अघमर्षणं देवकृतं शुद्धवत्यस्तरत्समाः ।

कूष्माण्ड्यः पावमान्यश्च विरजा मृत्युलाङ्गलम् ॥१८ दुर्गा व्याहृतयो रुद्रा महादोषविनाशना इति ॥ १६

इति चतुर्थ प्रश्ने तृतीयोऽध्यायः ।

अथ चतुर्थप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

प्रायश्चित्तविधिवर्णनम् ।

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामो विख्यातानि विशेषतः ।

समाहितानां युक्तानां प्रमादेषु कथं भवेत् ॥ १ ऋतं च सत्यं चेत्येतदघमर्षणं त्रिरन्तर्जले पठन्सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥२

आऽयं गौः पृश्निरक्रमीदित्येतामृचं त्रिरन्तर्जले पठन्सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥३

द्रुपदादिवन्मुमुचान इत्येतामृचं त्रिरन्तर्जले पठन्सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥४

हंसः शुचिषदित्येतामृचं त्रिरन्तर्जले पठन्सर्वस्मात् पापात्प्रमुच्यते ॥५ऽम्यायः ] कृच्छ्रसांतपनादिव्रतविधिवर्णनम् ।

[[१८७१]]

अपि वा सावित्रीं गायत्रीं पच्छोऽधेचंशस्ततः समस्मामित्येतामृचं त्रिरन्तर्जले पठन्सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥६ अपि वा व्याहृतीव्यस्ताः समस्ताश्चेति त्रिरन्तजले पठन्सवस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥७

अपि वा प्रणवमेव त्रिरन्तर्जले पठन्सर्वस्मात्पापात्प्रमुच्यते ॥

तदेतद्धर्मशास्त्रं नापुत्राय नाशिष्याय नासंवत्सरोषिताय

दद्यात् ॥

सहस्रं दक्षिणा ऋषभैकादशं गुरुप्रसादो वा-

गुरुप्रसादो वा ॥१०

इति चतुर्थप्रश्ने चतुर्थोऽध्यायः ।

अथ चतुर्थप्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः । कृच्छ्रसांतपनादि व्रतविधिवर्णनम् ।

अथातः संप्रवक्ष्यामि सामर्ग्यजुरथर्वणाम् ।

कर्मभियंरवाप्नोति क्षिप्रं कामान्मनोगतान् ॥१

जपहोमेष्टियन्त्राद्यैः शोधयित्वा स्व विग्रहम् ।

साधयेत्सर्वकर्माणि नान्यथा सिद्धिमश्नुते ॥२

जपहोमेष्टियन्त्राणि करिष्यन्नादितो द्विजः ।

शुकुपुण्यादिनक्षत्रेषु केशश्मश्रूणि वापयेत् ॥ ३

[[१८७२]]

बौधायनस्मृतिः ।

स्नायात्त्रिषवणं पायादात्मानं क्रोधतोऽनृतात् ।

स्त्रीशूद्रैर्नाभिभाषेत ब्रह्मचारी हविर्ब्रतः ॥४

गोविप्रपितृदेवेभ्यो नमस्कुर्याद्दिवा स्वपन् ।

[ पश्वमो-

जपहोमेट्रियन्त्रस्थो दिवास्थानो निशासनः ॥५ प्राजापत्यो भवेत्कृच्छ्रो दिवारात्रावयाचितम् । क्रमशो वायुभक्षश्च द्वादशाहं त्र्यहं त्र्यहम् ॥६ अहरेकं तथा नक्तमज्ञातं वायुभक्षणम् । त्रिवृद्वेष परावृत्तो बालानां कृञ्छ्र उच्यते ॥७ एकैकं प्रासमश्नीयात्पूर्वोक्तेन त्र्यहं त्र्यहम् । वायुभक्षस्त्र्यहं चान्यदतिकृच्छ्रः स उच्यते ॥८ अम्बुभक्षस्त्र्यहानेतान्वायुभक्षस्ततः परम् । कृच्छ्रातिकृच्छ्रस्तृतीयस्तु विज्ञेयः सोऽतिपावनः ॥ त्र्यहं त्र्यहं पिबेदुष्णं पयः सर्पिः कुशोदकम् । वायुभक्षस्त्र्यहं चान्यत्तप्तकृच्छ्रः स उच्यते ॥ १० गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधि सर्पिः कुशोदकम् । एकरात्रोपवासश्च कृच्छ्रः सतिपनः स्मृतः ॥ ११ गायत्र्याऽऽदय गोमूत्रं गन्धद्वारेति गोमयम् । आप्यायस्त्रेति च क्षीरं दधिक्राव्णेति वै दधि ॥१२ शुक्रमसि ज्येोतिरसीत्याज्यं देवस्य त्वेति कुशोदकम् । गोमूत्रभागस्तस्याधं शकृत्क्षीरस्य तत्त्रयम् ॥१३ द्वयं दध्नो घृतस्यैक एकश्च कुशवारिणः ।

एवं सांतपनः कृच्छ्रः श्वपाकमपि शोधयेत् ॥१४

ऽध्यायः ] कृच्छ्र सांतपनादि व्रत विधिवर्णनम् ।

गोमूत्रं गोमयं चैव क्षीरं दधि घृतं तथा ।

पभ्रात्रं तदाहारः पञ्चगव्येन शुत्र्यति ॥ १५ यतात्मनोऽप्रमत्तस्य द्वादशाहमभोजनम् । पराको नाम कृच्छ्रोऽयं सर्वपापप्रणाशनम् ॥१६ गोमूत्रादिभिरभ्यस्तमेकैकं तं त्रिसप्तकम् । महासांतपनं कृच्छ्रं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ १७ एकवृद्धया सिते पिण्डानेकहान्याऽसिते ततः । पक्षयोरुपवासौ द्वौ तद्धि चान्द्रायणं स्मृतम् ॥ १८ चतुरः प्रातरश्नीयात्पिण्डान्विप्रः समाहितः । चतुरोऽस्तमिते सूर्य शिशुचान्द्रायणं चरेत् ॥१६ अष्टावष्टौ मासमेकं पिण्डान्मध्यं दिने स्थिते । नियतात्मा हविष्यस्य यतिचान्द्रायणं चरेत् ॥२० यथा’ कथंचित्पिण्डानां द्विजस्तिस्रस्त्वशीतयः । मासेनाश्नन्हविष्यस्य चन्द्रस्येति सलोकताम् ॥ २१ यथोद्यंश्चन्द्रमा हन्ति जगतस्तमसो भयम् । एवं पापाद्भयं हन्ति द्विजश्चान्द्रायणं चरन् ॥२२ कणपिण्याकतक्राणि यवाचामोऽनिलाशनः । एकत्रिपञ्च सप्तेति पापघ्नोऽयं तुलापुमान् ॥२३ यावकः सप्तरात्रेण वृजिनं हन्ति देहिनाम् । सप्तरात्रोपवासो वा दृष्टमेतन्मनीषिभिः ॥२४ पौषभाद्रपदज्येष्ठा आर्द्राकाशातपाश्रयात् । त्रीन्छुलान्मुच्यते पापात्पतनीयादृते द्विजः ॥२५

[[१८७३]]

[[१८७४]]

बौधायनस्मृतिः ।

गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधि सर्पिः कुशोदकम् । यवाचामेन संयुक्तो ब्रह्मकूर्चोऽतिपावनः ॥२६

अमावास्यां निराहारः पौर्णमास्यां तिलाशनः ।

शुकुकुष्णकृतात्पापान्मुच्यतेऽदस्य पर्वभिः ॥२७ भैक्षाहारोऽग्निहोत्रभ्यो मासेनैकेन शुध्यति । यायावरवनस्थेभ्यो दशभिः पञ्चभिर्दिनैः ॥ २८ एकाहधनिनोऽन्नेन दिनेनैकेन शुध्यति । कापोतवृत्तिनिष्ठस्य पीत्वाऽपः शुध्यते त्रिभिः ॥२६ मृग्यजुः सामवेदानां वेदस्यान्यतमस्य वा । पारायणं त्रिरभ्यस्येदनश्नन्सोऽतिपावनः ॥३० अथ चेत्वरते कर्तुं दिवसे मारुताशनः । रात्रौ जले स्थितो व्युष्टः प्राजापत्येन तत्समम् ॥३१ गायत्र्यष्टसहस्रं तु जपं कृत्वोत्थिते रवौ । मुच्यते सर्वपापेभ्यो यदि न भ्रूणहा भवेत् ॥ ३२ योऽन्नदः सत्यवादी च भूतेषु कृपया स्थितः । पूर्वोक्तयन्त्रशुद्ध ेभ्यः सर्वेभ्यः सोऽतिरिच्यते ॥३३

अथ चतुर्थ प्रश्ने पञ्चमोऽध्यायः ।

[ पश्वमो-

ऽध्यायः ]

मृगारेष्टिः पवित्रेष्टिश्चवर्णनम् ।

अथ चतुर्थप्रश्ने षष्ठोऽध्यायः ।

अथ मृगारेष्टिः पवित्रेष्टिश्व वर्णनम् । समाधुच्छन्दसा रुद्रा गायत्री प्रणत्रान्विता । सप्त व्याहृतश्चैव जप्याः पापविनाशनाः ॥ १ मृगारेष्टिः पवित्रेष्टिस्त्रिहविः पात्रमान्यपि ॥२ इष्टयः पापनाशिन्यो वैश्वानर्या समन्विताः । इदं चैवापरं गुह्यमुच्यमानं निबोधत ॥ ३ मुच्यते सर्वपापेभ्यो महतः पातकादृते । पवित्रैर्मार्जनं कुर्वन्रुद्रैकादशिकां जपन् ॥४ पावित्राणि घृतेर्जुहून्प्रयच्छन्हे मगोतिलान् । योऽश्नीयाद्यावकं पक्कं गोमूत्रे सशकृद्रसे । सदधिक्षीरसर्पिष्के मुच्यते सोऽहसः क्षणात् ॥५ प्रसूतो यश्व शूद्रायां येनागम्या च लङ्घिता । सप्तरात्रात्प्रमुच्येते विधिनैतेन तावुभौ ॥६ रेतोमूत्रपुरीषाणां प्राशनेऽभोज्य भोजने । पर्याधानेज्ययोरेतत्परिवित्तं च भेषजम् ॥७ अपातकानि कर्माणि कृत्वैव सुबहून्यपि । मुच्यते सर्वपापेभ्य इत्येतद्वचनं स ताम् ॥८ मन्त्रमार्गप्रमाणं तु विधानं समुदीरितम् । भारद्वाजादयो येन ब्रह्मणः साम्य (सम) तां गताः ॥ प्रसन्नहृदयो विप्रः प्रयोगादस्य कर्मणः । कामांस्तांस्तानवाप्नोति ये ये कामा हृदि स्थिताः ॥ १० इति चतुर्थ प्रश्ने षष्ठोऽध्यायः ।

११७।

[[१८७५]]

[[१८७६]]

बौधायनस्मृतिः ।

अथ चतुर्थ प्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

अथ वेद पवित्राणामभिधानवर्णनम् निवृत्तः पापकर्मभ्यः प्रवृत्तः पुण्यकर्मसु ।

[ सप्तमो-

यो विप्रतस्य सिध्यन्ति विना यन्त्रैरपि क्रियाः ॥ १ ब्राह्मणा ऋजवस्तस्माद्यद्यदिच्छन्ति चेतसा । तत्तदासादयन्त्याशु संशुद्धा ऋजुकमेभिः ॥२ एवमेतानि यन्त्राणि तावत्कार्याणि धीमता । कालेन यावतोपैति विग्रहः शुद्धिमात्मनः ॥३ एभिर्यत्रैर्विशुद्धात्मा त्रिरात्रोपोषितस्ततः । तदारभेत येनधिं कर्मणा प्राप्तुमिच्छति ॥४ क्षापपित्रं सहस्राक्षो मृगारांहोमुचौ गणौ । पावमानश्च कूष्माण्ड्यो वैश्वानर्य ऋचश्च याः ॥ ५ घृतौदनेन ता जुह्वत्सप्ताहं सवनत्रयम् । मौनव्रती हविष्यासी निगृहीतेन्द्रिक्रियः ॥६ सिंहे म इत्यपां पूर्णे पात्रेऽवेक्ष्य चतुष्पथे । मुच्यते सवपापेभ्यो महतः पातकापि ॥ ७ वृद्धत्वे यौवने बाल्ये यः कृतः पापसंचयः । पूर्वजन्मसु वाऽज्ञातस्तस्मादपि विमुच्यते ॥८ भोजयित्वा द्विजानन्ते पायसेन सुसर्पिषा । गोभूमितिलहेमानि भुक्तवद्भ्यः प्रदाय च ॥६ विप्रो भवति पूतात्मा निर्दग्धवृजिनेन्धनः । काम्यानां कर्मणां योग्यस्तथाऽऽधानादिकर्मणाम् ॥१०

इति चतुर्थप्रश्ने सप्तमोऽध्यायः ।

ऽध्यायः ] गणहोमफलमेतदध्यापनादौ फलनिरूपणभ्च १८७७

अथ चतुर्थ प्रश्नेऽष्टमोऽध्यायः ।

अथ गणहोमफलमेतदध्यापनादौ फलनिरूपणञ्च । अतिलोभात्प्रमादाद्वा यः करोति क्रियामिमाम् । अन्यस्य सोsहसाssविष्टो गरगीरिव सीदति ॥ १ आचार्यस्य पितुर्मातुरात्मनश्च क्रियामिमाम् । कुर्वन्भात्यर्कवद्विप्रः सा कार्येषामतः क्रिया ॥२ क एतेन सहस्राक्षं पवित्रेणाकरोच्छचिम् । अनि वायुं रविं सोमं यमादींश्च सुरेश्वरान् ॥३ यत्किचित्पुण्यनामेह त्रिषु लोकेषु विश्रुतम् । विप्रादि तत्कृतं केन पवित्रक्रिययाऽनया ॥४ प्राजापत्यमिदं गुह्यं पापघ्नं प्रथमोद्भवम् । समुत्पन्नान्यतः पश्चात्पवित्राणि सहस्रशः ॥ ५ योऽब्दायनतु पक्षाहाज्जुहोत्यष्टौ गणानिमान् । पुनाति चाऽऽत्मनो वंश्यान्दश पूर्वान्दशापरान् ॥६ ज्ञायते चामरैर्युस्थैः पुण्यकर्मेति भूस्थितः । देववन्मोदते भूयः स्वर्गलोकेऽपि पुण्यकृत् ॥७ एतानष्टौ गणान्दोतुं न शक्नोति यदि द्विजः । एकोऽपि तेन होतव्यो रजस्तेनास्य नश्यति ॥८ सूनवो यस्य शिष्या वा जुह्वत्यष्टौ गणानिमान् । अध्यापन परिक्रीतैरंहसः सोऽपि मुच्यते ॥ धनेनापि परिक्रीतैरात्मपापजिघांसया ।

॥ह

हावनीया ह्यशक्तेन नावसाद्यः शरीरधृक् ॥ १०

॥

[[१८७८]]

बौधायनस्मृतिः ।

धनस्य क्रियते त्यागः कर्मणां सुकृतामपि । पुंसोऽनृणस्य पापस्य विमोक्षः क्रियते क्वचित् ॥ ११ मुक्तो यो विधिनैतेन सर्वपापार्णसागरात् । आत्मानं मन्यते शुद्ध समर्थ कर्मसाधने ॥ १२ सर्वपापार्णमुक्तात्मा क्रिया आरभते तु याः । अयत्नेनैव ताः सिद्धि यान्ति शुद्धशरीरिणः ॥१३ प्राजापत्यमिदं पुण्यमृषीणां समुदीरितम । इममध्यापयेन्नित्यं धारयेच्छृणुतेऽपि वा ॥१४ मुच्यते सर्वपापेभ्यो ब्रह्मलोके महीयते । यान्सिसाधयिषुर्मन्त्रान्द्वादशाहानि ताञ्जपेत् ॥१५ घृतेन पयसा दध्ना प्राश्य निश्यादनं सकृत् । दशवारं तथा होमः सर्पिषा सवनत्रयम् ॥१६ पूर्वसेवा भवेदेषा मन्त्राणां कर्मसाधने । मन्त्राणां कमसाधन इति ॥१७

इति चतुर्थ प्रश्नेऽमोऽध्यायः ।

[ अष्टमा-

अतिलोभात्प्रमादाद्वा ॥ १ निवृत्तः पापकर्मभ्यः ॥२

समाधुच्छन्दसा रुद्राः ॥३

अथातः संप्रवक्ष्यामि ॥४

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामः ॥ ५ ॥५

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामः ॥६

प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामः ॥ ७ प्रायश्चित्तानि वक्ष्यामः ॥८

इति चतुर्थः प्रश्नः ॥

समाप्ताचेयं बौधायनस्मृतिः ।

समाप्तश्चायं धर्मशास्त्रस्य (स्मृतिसन्दर्भस्य ) तृतीयोभागः ।

ॐ तत्सद्ब्रह्मार्पणमस्तु ।

॥ श्रीः 11 : 11

अथ स्मृतिसन्दर्भस्य तृतीयभागस्थ

शुद्धा - शुद्धिपत्रम्

अशुद्धपाठः

पृष्ठाङ्कम् पङ्क्तिः

शुद्धपाठः

[[१२३६]]

[[३]]

रमृतम्

स्मृतम्

[[१२३६]]

[[१६]]

तूणी

तूष्णी

[[१२३७]]

[[१३]]

जप

जपः

[[१२३८]]

[[२३]]

व्रात्यरतो

व्रात्यस्तो

[[१२३६]]

[[१२]]

हवा

देवा

[[१२४०]]

[[६]]

व्रानि

व्रतानि

[[१२४०]]

[[८]]

पूर्वका

पूर्विका

[[१२४०]]

[[११]]

पूरुा

पूरुष

[[१२४०]]

[[१५]]

द्विजाजीनां

द्विजातीनां

[[२२]]

चतुदश

[[१२४४]]

[[१८]]

सिद्धयथ

[[१२४५]]

[[१]]

आचार

आचारा

[[१४]]

ज्ञेयः

ज्ञयः

[[२३]]

धर्माथ

धर्मार्थ

[[१२४७]]

[[१०]]

विकवृत्तीं

वकवृत्तीं

[[१२४८]]

[[२१]]

कृते ऽनरे

कृतेन्तरे

३-१

पृष्ठाङ्कम्

पक्तिः

[[१२५०]]

[[६]]

[[१६]]

( २ )

अशुद्धपाठः चिचित्स पर्युसितो

शुद्धपाठः

चिकित्स

पर्युषितो

[[१२५१]]

[[१३]]

चव

चैव

[[१२५४]]

[[१२५५]]

[[६]]

वत्म

वत्स

[[८]]

सूय

सूर्य

[[१२]]

पण

[[२४]]

ब्राह्म

ब्रह्म

[[१२५७]]

[[२०]]

वेदः

वेदाः

[[१२५६]]

[[१३]]

नाप्पोति

नाप्नोति

[[१२६१]]

वापुश्च

वायुश्च

[[१२६३]]

[[२२]]

त्र्यय्या

त्रय्या

[[१२६४]]

[[२०]]

तत्र

[[१२६७]]

पीरुषं

पौरुषं

[[१२६६]]

[[४]]

धम्म

धर्म

[[१२७३]]

[[२]]

ऋणदान

ऋणादान

[[१२७५]]

[[१]]

व्ययहार

व्यवहारा

[[१२७६]]

[[६]]

प्रकरम्

प्रकरणम्

[[१२७७]]

[[५]]

तांन्

[[१६]]

द्रव्यं द्रव्यं

[[१२७६]]

[[११]]

[[६]]

hx w

[[१२८०]]

पश्चाशद्द्

तान्

द्रव्यं

[[६६]]

पश्वाश( ३ )

पृष्ठाङ्कम्

पक्तिः

अशुद्ध पाठः

शुद्धपाठः

[[१२८४]]

[[१०]]

भत्तव्याः

भर्त्तव्याः

[[१२८६]]

[[१२८८]]

[[१२८६]]

yuv

तदद्धन्तु गौस्तद्ध

मजा पिके

नम्

तदर्द्धन्तु गौस्तदर्द्ध

मजाविके

नमुम निष्कया

निष्क्रया

[[१२६१]]

[[१०]]

मन्डले

मण्डले

[[19]]

[[१७]]

पारुख्य

पारुष्य

[[१२६३]]

[[३]]

पाष्णि

[[५]]

हीन

हीने

[[१०६७]]

[[३]]

क्रेतुनव

क्रेतुनैव

[[१२]]

कुवन्

कुर्वन्

[[१२६६]]

[[४]]

वधैः

बेधैः

[[२०]]

पुरुषगघ्नी

पुरुषघ्नी

[[१३०५]]

[[१०]]

[[१३०५]]

[[१६]]

ब्राह्मप्यस्य

ता

ब्राह्मणस्य

हता

[[१३०७]]

[[११]]

विक्रीणीत

[[१३१०]]

[[२]]

[[१३१०]]

ह

[[१३११]]

[[१३१२]]

[[१३१३]]

[[१६]]

r up w ০ ur ut

विर्य्ययः

विपय्ययः

सत्येय

स्तेय

सकाशाद

सकाशादा

[[४]]

आकाश

चत्वरिंश वयवीयैर्विगण्यते

आकाशा

चत्वारिंश

वायवीयैविंगण्यन्ते

पृष्ठाङ्कम्

पक्तिः

( ४ )

अशुद्धपाठः

[[१३१३]]

[[१६]]

पुरीषम्य

शुद्धपाठः पुरीषस्य

[[१३१५]]

[[१३]]

वतते

वर्तते

[[१३१५]]

[[१६]]

उदहृतः

उदाहृतः

[[१३१६]]

[[८]]

प्रत्य

प्रेत्य

[[१३१६]]

[[१२]]

पिशुन

पिशुनः

[[१३१६]]

[[१६]]

[[१३१७]]

[[१३१८]]

[[१२]]

[[१३१८]]

[[१६]]

u u 9 s u

राजसो

राजगो

त्यनेक प्रपतने

प्यनेक

प्रपतनो

दश्

दर्श

सन्निकार्षा

सन्निकर्षा

[[१३१६]]

[[१२]]

तेषां

स्तेषां

[[१३१६]]

[[१७]]

कम्म

[[१३१६]]

[[२१]]

ग्रव

ग्रह

[[१३२०]]

[[२१]]

ग्रह्य

[[१३२०]]

[[२१]]

उदाहृत

उदाहृतः

[[१३२१]]

[[१]]

वर्णनमू

वर्णनम्

[[१३२१]]

[[६]]

वीथ्यत

वीथ्यन्त

[[१३२३]]

वेणनानां वेनानां

[[१३२३]]

श्यावदन्दकः श्यावदन्तकः

[[१३२३]]

[[१७]]

घारे

घोरे

[[१३२४]]

[[१३]]

दरुणान् दारुणान्

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

[[१३२५]]

[[१]]

( * )

अशुद्ध पाठः

य्याये

शुद्धपाठः

ध्याये

[[१३२५]]

[[१६]]

चनप

चानप

[[१३२७]]

न

घाताथ

घातार्थ

[[१३२७]]

[[१४]]

ब्रह्मणी

ब्राह्मणी

[[१३२६]]

[[१]]

ध्यये

ध्याये

[[१३२६]]

[[१७]]

मध्यं

[[१३३०]]

[[१४]]

विशुयति

विशुद्धयति

[[१३३१]]

[[२२]]

कुष्माण्डी

कूष्माण्डी

[[१३३२]]

[[७]]

द्विजात्तमः

द्विजोत्तमः

[[१३३२]]

[[१७]]

जप्तपा

जप्त्वा

[[१३३४]]

[[१८]]

श्रुत्व

[[१३३५]]

[[७]]

गोभिला

गोभिलो

[[१३३७]]

[[१]]

निमित्तिक

नैमित्तिक

[[१३३७]]

[[२०]]

पितन्

पितॄन्

[[१३४०]]

[[१]]

चतुथ

चतुथः

[[१३४०]]

[[१६]]

सक्तां

सिक्तां

[[१३४३]]

[[२३]]

त्यक्ता

त्यक्त्वा

[[१३४४]]

[[८]]

[[१३४४]]

v w

कन्यां

कन्या

वान्या

वान्यां

[[१३४४]]

[[१४]]

प्ररण

प्रकरण

[[१३४५]]

[[२]]

प्रमस्थः

प्रमन्थः

( ६ )

पृष्ठाङ्कम्

पक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१३४५]]

[[११]]

वस्तिद्वौ

वस्तिद्रौं

[[१३४५]]

[[१३]]

याज्ञिकः

याज्ञिकैः

[[१३४७]]

[[१०]]

जुहषता

जुहुषता

[[१३४८]]

[[४]]

माचार्य

माचार्यै

[[१३४८]]

[[५]]

ह्यम्

हम्

[[१३४८]]

[[१६]]

तावद्रो

तावद्धो

[[१३४६]]

[[३]]

विवजयेत्

विवर्जयेत्

[[१३४६]]

[[१५]]

तीथन

तीर्थेन

[[१३४६]]

[[२०]]

हुत

हुते

[[१३४६]]

[[२१]]

कुप्याद्वा

कुर्याद्वा

[[१३४६]]

[[२२]]

मुखनके

मुखेनैके

[[१३४६]]

[[२३]]

मुखनेति

मुखेनेति

[[१३५२]]

[[८]]

स्वरति

स्वरिति

[[१३५२]]

[[२३]]

पूर्वात्रक

पूर्वात्रिकं

[[१३५३]]

[[१३]]

ब्रह्मा ं

ब्रह्माणं

[[१३५४]]

[[१६]]

जानीयात्

जानीयात्त

[[१३५४]]

[[२१]]

तपणात् कायः

तर्पणात्कार्यः

[[१३५६]]

[[१४]]

द्रविनोदयम्

द्रविणोदकम्

[[१३५६]]

[[१७]]

कम

कर्म

[[१३५७]]

[[20]]

[[४]]

तपयेत्

तर्पयेत्

[[१३५७]]

[[१०]]

जुव्वं

गुर्व

पत्राङ्कम्

पक्तिः

( ७ )

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१३५७]]

[[१७]]

ब्रह्मणो

ब्रह्मणे

[[१३५८]]

[[२०]]

तिर्यगूद्ध

तियेमूद्ध्व

[[१३५६]]

२० 9

विशष

विशेष

वैनव

वैणव

[[१३६०]]

[[१२]]

अ

अत्रे

[[१३६०]]

[[१८]]

आमावास्या

अमावास्या

[[१३६१]]

[[४]]

धियति

ध्रियते

[[१३६१]]

[[१३६२]]

[[१३६३]]

w 9 9 v w

पितु

[[८]]

यात्मनः

कुर्युः

उत्तमा

कर्षः

दुत्तमा

पितुः

नात्मनः

धूप

[[१३६३]]

[[१४]]

चव

धूप चैव

[[१३६८]]

[[३]]

भतृ

[[१३६८]]

[[६]]

दुभगा

दुर्भगा

[[१३६८]]

[[१६]]

यज्ञ

[[१३६६]]

[[२०]]

मृतया

मृताया

[[१३७१]]

[[६]]

महुत्यां

माहुत्यां

[[१३७४]]

[[२०]]

मृतापत्र

मृत्पात्र

[[१३७५]]

[[६]]

कम

कर्म

[[१३७७]]

[[१०]]

वध्नः

बुध्नः

( ८ )

पत्राङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१३७७]]

[[१८]]

शललो

शलली

[[१३७८]]

ཡང་

कतव्य

कर्तव्य

[[१३७८]]

[[१६]]

विशति

विंशति

[[१३७६]]

[[१]]

हाय

[[१३८३]]

[[२४]]

पाश्व

पार्श्व

[[१३८८]]

[[१७]]

प्रत

प्रात

[[१३८८]]

[[१६]]

च्छद्रः

च्छूद्रः

[[१३८८]]

[[२१]]

पाक

पाद

[[१३८६]]

[[१२]]

दशरात्राद्ध

[[१३६६]]

[[१२]]

धम

धर्मे

[[१३६७]]

[[२१]]

वृत्त

वृत्ते

[[१३६८]]

[[१]]

आपस्व

आपस्तम्ब

[[१३६८]]

[[२]]

मत्यथ

मत्यर्थं

[[१३६८]]

[[१३६६]]

v v v w w

[[२]]

प्रवतते

प्रवर्तते

चैन्द्रिये

चेन्द्रिये

व

हुत्व

हुत्वा

चरे

चरेत्

[[१३६६]]

[[११]]

पायश्चित्तं

प्रायश्चित्तं

[[१४००]]

[[११]]

जीय्यति

जीर्य्यति

[[१४०१]]

[[२१]]

[[२७]]

[[२०]]

पत्राङ्कम्

पंक्तिः

[[१४०२]]

[[२०]]

[[१४०५]]

[[२०]]

[[१४०५]]

[[१५]]

( ६ )

ह

अशुद्धपाठः

तेपां

शूद्रेन

ब्राह्मणा

शुद्ध पाठः

तेषां

शूद्रेण

ब्राह्मणाना

[[१४०७]]

[[१२]]

वेणु

[[१४०७]]

[[१३]]

भक्त

भुक्त

[[१४०८]]

कम

कर्म

[[१४०६]]

[[१]]

गङ्गया

गङ्गाया

[[१४०६]]

[[१]]

स्वग

स्वर्ग

[[१४०६]]

[[७]]

स्वग

स्वर्ग

[[१४१२]]

[[८]]

कायषु

कार्येषु

[[१४१२]]

[[१६]]

तदध

तदर्धं

[[१४१६]]

[[१]]

[[१५१६]]

[[१४१६]]

[[१४१७]]

uy w

वश्यस्य

वैश्यस्य

ह

कतव्य

कर्तव्य

[[१४१७]]

[[२१]]

कण

कर्ण

[[१४९८]]

[[१६]]

[[१४९६]]

की? कीम

ब्रह्मजलिं

ब्रह्माञ्जलिं

ब्रह्मणे

ब्राह्मणे

[[१४२०]]

[[१३]]

गान्धवः

गान्धर्वः

[[१४२०]]

[[२२]]

स

सर्व

[[१४२२]]

जव

जीव

[[१४२५]]

[[३]]

व्यथत

व्यथेत

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

[[१४२५]]

[[४]]

( १० )

अशुद्धपाठः

त्तथवा

शुद्ध पाठः तथैवा

[[१४२५]]

सम्मजन

सम्माजन

[[१४२५]]

[[१५]]

तथव

तथैव

[[१४२५]]

[[२३]]

गायत्रीं

[[१४२६]]

[[१२]]

क्षणो

अणो

[[१३२६]]

[[१५]]

विषय

विषये

[[१४२६]]

[[१६]]

मन्त्र

मन्त्रै

[[१४२६]]

[[८]]

तीथ

तीर्थं

[[१४२६]]

[[१६]]

ས

पाम

पाप

[[१४३९]]

[[३]]

स्यात्त्रि

स्यास्त्रिः

[[१४३१]]

[[१०]]

तीथस्य

तीर्थस्य

[[१४३२]]

[[८]]

तजन्य

तर्जन्य

[[१४३४]]

[[१५]]

नन

न

[[१४३५]]

[[20]]

[[४]]

विश्वामित्रो

[[१४३६]]

[[४]]

बहुया

जुहुया

[[१३३८]]

[[१२]]

पितणां

पितॄणां

[[१४३८]]

[[१४]]

पितणां

पितॄणां

[[१४३६]]

नीम

विवजिता

विवर्जिताः

[[१४३६]]

[[१४]]

लष्टा

लोष्टा

[[१४३६]]

[[१६]]

ཡང་

प्राङ

[[१४३६]]

[[१६]]

दवे

देवे

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

( ११ )

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१४३६]]

[[१६]]

नवेद्यं

नैवेद्यं

[[१४४३]]

[[१६]]

[[१४४४]]

[[१४४५]]

wr X

वणाना

वर्णाना

[[२]]

मृता

[[५]]

तथव

तथैव

[[१४४५]]

[[२३]]

मुखत्रज

मुखवर्जं

[[१४४५]]

[[२३]]

सुद्धा

शुद्धा

[[१४४६]]

[[१०]]

युरीषं

पुरीषं

[[१४४७]]

[[११]]

वात्रेयी

दत्रेयी

[[१४४७]]

[[१७]]

विशुद्धये

[[१४४७]]

[[१८]]

धातने

घातने

[[१४४८]]

[[१६]]

रसानाप

रसानामप

[[१४४८]]

[[२०]]

लोहानां

लौहानां

[[१४५२]]

[[१२]]

करये

कारये

[[१४५२]]

[[२३]]

वतं

व्रतं

[[१४५३]]

[[१]]

मष

मर्ष

[[१४५३]]

[[११]]

सान्तापन

सान्तपन

[[१४५३]]

[[१५]]

मष

मर्ष

[[१४५३]]

[[१६]]

[[60]]

[[१४५३]]

[[२३]]

कस्वा

कृत्वा

[[१४५४]]

[[१२]]

हास

[[१४५५]]

[[१३]]

न्युरे

न्युद्धरे

( १२ )

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१४५७]]

[[१]]

अरिस्थानं

अग्निस्थानं

[[१४५७]]

[[३]]

निवपेत्

निर्वपेत्

[[१४५७]]

[[१७]]

चतुथ

चतुर्थे

[[१४५७]]

[[२२]]

द ता

दाता

[[१४६०]]

[[६]]

रवाद्र

रवार्द्र

[[१४६१]]

[[१०]]

कुच्छ

कृच्छ्रं

[[१४६१]]

[[१६]]

पस्त्रय

पस्त्र्य

[[१४६२]]

[[१]]

लिखिन

लिखित

[[१४६२]]

ह

वोचिष्ट

वोच्छिष्ट

[[१४६४]]

[[५]]

सवत्र

सर्वत्र

[[१४६४]]

[[७]]

शपं

शतं

[[१४६५]]

[[१]]

वश्व

वैश्व

[[१४६५]]

पाथ

हुत्वा

[[१४६७]]

[[१]]

मोजनं

भोजनं

[[१४६७]]

[[३]]

सर्वषां

सर्वेषां

[[१४७१]]

[[२]]

वेदभाद्यं

वेदमाद्यं

[[१४७३]]

[[१०]]

ब्राह्मणाः

ब्राह्मणः

[[१४७६]]

[[२]]

श्रोत्रियायव

श्रोत्रियायैव

[[१४८५]]

[[१]]

सग

[[१४८६]]

[[१४८८]]

[[३]]

m पाल

नषां

नैषां

चाय

चार्यपृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

( १३ )

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१४८८]]

[[१६]]

धम

धर्म

[[१४८६]]

[[२१]]

षच्छ

गच्छ

[[१४६१]]

[[२]]

सब

सव

[[१४६२]]

[[१४]]

शास्त्र

शास्त्रे

[[१४६२]]

[[१५]]

ध्थायः

ध्यायः

[[१४६६]]

[[१६]]

वश्यस्य

वैश्यस्य

[[१४६६]]

[[१६]]

सवषां

सर्वेषां

[[१४६७]]

नंतानु

नैतानु

[[१५०३]]

[[१५०४]]

[[१६]]

२० x ur

[[५]]

षण्ड

ब्राह्मना

षण्ढ

ब्राह्मणाना

[[१५१२]]

दूरन्ति

हरन्ति

[[१५१४]]

[[१]]

वर्णनन्

वर्णनम्

[[१५१४]]

व्यपदिश्य

प्युपदिश्य

[[१५१६]]

[[२१]]

द्धम

द्धर्मं

[[१५१८]]

[[१६]]

द्वन्

has

[[64]]

[[१५१६]]

[[२]]

स‍

सर्गे

[[१५२१]]

[[२१]]

पिबेन्म

[[१५२१]]

[[२३]]

गभ

गर्भ

[[१५२२]]

[[१७]]

चौरति

चौरेति

[[१५२४]]

[[८]]

मन्तौ

मग्नौ

[[१५२५]]

[[१७]]

कमणः

कर्मणः

( १४ )

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१५२६]]

[[२०]]

रात्रं

[[१५३०]]

[[३]]

[[१५३३]]

[[8]]

[[१५३३]]

[[१५३४]]

[[१५३८]]

[[१३]]

dw r 6 oc w

जुहुताद्

जुहुयाद्

तधा

तथा

पवित्र

[[१५३८]]

[[१५]]

सप्त

कथं

कमणा

कर्मणा

सप्त

कथनं

[[१५३६]]

[[१]]

सव

[[१५३६]]

प

पूर्व

[[१५३६]]

[[११]]

पातनन्

[[१५४०]]

[[८]]

गौरश्व

[[१५४२]]

[[१२]]

धम

सर्व

पूर्व

पातनम् गौरश्वः

धर्म

[[१५४२]]

[[१३]]

दीघ

दीर्घं

[[१५४३]]

[[४]]

पतेश्च

पयेच्च

[[१५४३]]

[[१४]]

नमोऽस्तुस्तु

नमोऽस्तु

[[१५४५]]

[[६]]

जीवेद्

जीवेद्वै

[[१५४६]]

[[१]]

संहिताः

संहिता

[[१५४६]]

[[१२]]

स्कचिकः

सूचिकः

[[१५४७]]

[[८]]

निधिना

विधिना

[[१५४८]]

[[१]]

संहिताः

संहिता

( १५ )

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१५४८]]

[[१७]]

वेदशाश्चा

वेदशास्त्रा

[[१५४८]]

[[१६]]

माग

मार्ग

[[१५४६]]

[[७]]

स्मृतिः

संहिता

[[१५५३]]

[[१७]]

स्मिानु

स्मिन्नु

[[१५५४]]

[[२]]

पूर्वन्तु

[[१५५५]]

[[१०]]

भेक्षण

भैक्षण

[[२१]]

[[५४]]

[[६४]]

[[१५५७]]

[[२०]]

तोर्थ

तीर्थ

[[१५५८]]

[[१]]

द्वितीया

द्वितीयो

[[१५६१]]

[[२०]]

वजयेत्

वर्जयेत

[[१५६२]]

[[२२]]

। नत्य

नित्य

[[१५७१]]

[[२]]

[[१२]]

पाल w वि

हायकं

हार्यक

पौण

पौर्ण

नमित्तिकं

नैमित्तिकं

चव

चैव

[[१८]]

पावणं

पार्वणं

[[२१]]

कम्मणा

कर्म्मणा

[[१५७२]]

[[१३]]

ग्निको

नमिको

[[१७]]

त्युक्ता

त्युक्तवा

[[१८]]

पावणम्

पार्वणम्

[[२३]]

दशनात्

दर्शनात्

( १६ )

पत्राङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१५७३]]

[[४]]

कीत्तयन्ति

कीर्त्तयन्ति

[[२२]]

मसनेकादशव

मासानेकादशैव

[[१५७४]]

[[१५७५]]

वर्त्ता

वार्त्ता

[[१२]]

तथव

[[१८]]

प्रकुते

प्रकृते

[[२३]]

रतः नुच्छ्रि

नुच्छ्रितः

[[१५७७]]

श्वव

चैव

[[१५७८]]

[[७]]

पूर्व

[[१५८३]]

[[२२]]

पितृत्

पितॄन्

[[१५८४]]

[[२]]

दह्यान्

दद्यात्

[[३]]

भीषणन्

भीषणम्

[[१५८५]]

[[१५८६]]

[[4]]

पत्न्य

पल

ल्यै

[[३]]

वष्णवं

वैष्णवं

[[१५८८]]

[[१३]]

[[१५६०]]

my w

चतुर्थ

चतुर्थे

ह

सम्बन्धवे

सम्बन

[[१५६८]]

[[१७]]

वर्षे

वष

वर्षे

[[१६०२]]

[[१८]]

उदम्बर

उदुम्बर

[[१६०३]]

[[१]]

प्रकणे

प्रकरणे

[[१६०७]]

[[२०]]

कृर्या

कुर्या

[[१६०६]]

[[७]]

चम्मणा

चर्मणा

[[१६०६]]

[[२०]]

दृष्टेव

( १७ )

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

[[१६०६]]

[[२३]]

[[१६१२]]

[[१६]]

ང་

अशुद्ध पाठः सर्वपातकः षष्टिर्वर्षसहस्राणि

शुद्धपाठः सर्वपातकैः पष्टिवर्षसहस्राणि

[[१६१३]]

[[२]]

मत

[[१६१४]]

[[१]]

वहस्पति

[[१६९४]]

[[१४]]

[[१६१५]]

[[१८]]

सर्मभूता

[[१६१६]]

[[१०]]

आद्रेण

न जाताश्च

शत

वृहस्पति नजातांश्च सर्वभूत आर्द्रेण

[[१६२२]]

[[१३]]

मध्याह्न

[[१६२३]]

[[३]]

प्रक्ष्याल्या

प्रक्षाल्या

[[१६२३]]

[[१६]]

ཡང་

मन्ना

मनो

[[१६२४]]

[[२]]

सूक्त

सूक्तं

[[१६२४]]

[[१५]]

कम्म

[[१६२४]]

[[२२]]

[[१६२५]]

सन्तप

यर्म

कम्प

सन्तर्प

यम

[[१६२५]]

[[१०]]

तथव

तथैव

[[१६२५]]

[[२३]]

चन्दाद्यै

चन्दनाद्यै

[[१६२६]]

[[१२]]

स्वायाप

[[१६२६]]

[[२०]]

पति

[[१६२६]]

[[२१]]

समोल्लोके

[[१६२६]]

[[२१]]

[[24]]

[[१६२६]]

[[२२]]

न

हुत्वानो

स्वाध्याय

पतिता समोलोके

स

हुत्वामौ

३-२

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

( १८ )

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१६३१]]

[[१०]]

मृग

मृगः

[[१६३१]]

[[१६]]

ས

चतेथ

चतुर्थो

[[१६३४]]

[[११]]

दद्याद्

द्याद्

[[१६३७]]

[[१]]

घम

धर्म

[[१६३७]]

[[२०]]

वतानि

वैतानि

[[१६३७]]

[[२३]]

वाक्कमभिः

वाक्कर्मभिः

[[१६३६]]

[[१]]

धम

धर्म

[[१६४०]]

[[१७]]

[[५७]]

[[५६]]

[[१६४१]]

[[४]]

my 20

[[३]]

सस्नादि

सस्नानादि

नमित्तिकं

नैमित्तिकं

[[१६४१]]

[[२०]]

माज्जनम्

मार्ज्जनम्

[[१६४२]]

[[२०]]

वर्जन

वर्जन्य

[[१६४३]]

[[१]]

तपण

तर्पण

[[१६४४]]

[[१८]]

हंट

ईट

ष्ट

[[१६४४]]

[[२१]]

धमण

धर्मेण

[[१६४६]]

[[२]]

स्ववृत्तयो

स्ववृत्यो

[[१६४६]]

[[१५]]

माहिष्याणि

माहिषाणि

[[१६४७]]

[[४]]

नमस्कार

[[१६४७]]

[[१६]]

सन्ध्या

सन्ध्यां

[[१६४६]]

[[१]]

धम

धर्म

[[१६५४]]

[[८]]

शूद्रा

शूद्रो

( १६ )

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्ध पाठः

शुद्धपाठः

[[१६५४]]

[[१७]]

चतुर्था

चतुर्थो

[[१६५६]]

[[१]]

[[५६]]

[[१६५६]]

[[१६६०]]

V V

[[८]]

शुद्रजा

शूद्रजा

[[८]]

गर्भा

गर्भो

[[१६६०]]

[[१६]]

जान्यस्मै

चान्यस्मै

[[१६६१]]

[[४]]

[[20]]

तथव

तथैव

[[१६६४]]

[[१२]]

मृतयश्च

स्मृतयश्च

[[१६६७]]

[[१२]]

साग्निक

साग्निके

[[१६६७]]

[[२१]]

तेने

तेन

[[१६७०]]

[[6]]

कुन्नि

कुर्यान्न

[[१६७०]]

[[१३]]

[[१६७२]]

न्यन ैधव्य

यन

वैधव्य

[[१६७२]]

[[१०]]

वजनीया

वर्जनीया

[[१६७२]]

[[१६]]

समघ

[[१६७६]]

6 ू

शकरा

[[१६७६]]

[[१६]]

वजयेत्

समघ

शर्करा वर्जयेत्

[[१६७६]]

[[१६]]

क्षरं

क्षर

[[१६८१]]

[[१]]

संख्यां

संख्या

[[१६८१]]

[[५]]

वश्व

वैश्व

[[१६८१]]

[[१३]]

चत्वायं

चत्वार्ये

[[१६८१]]

[[१६]]

दृद्धौ

बृद्धौ

२० )

पृष्ठाङ्कम पंक्तिः

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[१६८४]]

[[२३]]

पर्णेः

पर्णैः

[[१६८८]]

प्रातह

प्रातर्हो

[[१६८६]]

[[६]]

कमकाले

कर्मकाले

[[१६८६]]

[[८]]

शक्तियस्य

शक्तिर्यस्य

[[१६६३]]

[[१०]]

वशां

वशा

[[१६६३]]

[[१२]]

नत्यकं

नैत्यकं

[[१६६३]]

[[१३]]

स्नानपूर्वकम्

[[१६६५]]

[[१]]

सवश्व

सर्वैश्व

[[१६६५]]

[[११]]

रक्षौभ्य

रक्षोभ्य

[[१६६५]]

[[१८]]

पूर्वकम्

[[१६६६]]

[[१६]]

आय

अर्ध्या

[[१६६७]]

[[१०]]

[[१६६८]]

सव

सर्व

पुत्र

[[१७००]]

[[१३]]

[[642]]

दैवं

[[१७०२]]

[[२२]]

स्थाली

स्थार्ली

[[१७०३]]

[[४]]

वेटयेत्

वेष्टयेत्

[[१७०३]]

[[१६]]

स्येध्णं

स्येध्मं

[[१७०५]]

[[१७०७]]

[[१७१८]]

[[३]]

w ঠ

सम्या

सम्य

ज्ञाताज्ञत

ज्ञाताज्ञात

अथा

अथो

[[१७२१]]

[[५७]]

मिक्षां

भिक्षां

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

( २१ )

अशुद्धपाठः

[[१७२४]]

[[६]]

मवात्रतं

शुद्धपाठः महाव्रतं

[[१७२७]]

[[१]]

उत्सजन

उत्सर्जन

[[१७२८]]

मोचथेत

मोचयेत्

[[१७३०]]

[[१०]]

बत्तरा

उत्तरा

[[१७३१]]

[[१]]

वणन

वर्णन

[[१७३१]]

[[७]]

श्वव

चैव

[[१७३२]]

င်

निमला

निर्मला

[[१७३२]]

[[१६]]

छू

छूप

[[१७३६]]

कमण

कर्मण

[[१७३६]]

[[१०]]

वज्य

वर्ध्य

[[१७४०]]

[[५]]

प्रतत्

प्रेत

[[१७४०]]

[[१६]]

[[१७४३]]

[[४]]

[[१७४४]]

[[४]]

[[१२]]

पाक

20 x ১০ ४

मत्र

मन्त्र

पत्रिंश

षट्त्रिंश

[[५]]

[[३६]]

[[२६]]

केमापि

केनापि

स्याद्य

स्याद्या

[[२२]]

केदापि

केनापि

[[२३]]

चव

चैव

[[१७४५]]

सव

[[१७]]

धत्वा

धृत्वा

[[१६]]

सर्व

पृष्ठाङ्कम्

[[१७४६]]

पंक्तिः

( २२ )

अशुद्ध पाठः १४

शुद्धपाठः

[[६४]]

[[१७४७]]

[[१७५०]]

[[१०]]

नमित्तिका

नैमित्तिका

[[७]]

पुत्रश्च

[[१२]]

सुत

[[१७]]

भुक्त

पुत्रश्चे

सुतः भुङ्क्ते

[[१७५१]]

[[४]]

चव

चैव

[[१७५२]]

[[२२]]

( ष्टःस्यान्मा

( ष्टः स्यान्मा )

[[१७५३]]

[[१५]]

पूर्वद्यः

पूर्वद्युः

[[१७५५]]

[[१७५६]]

४ ३०

चव

शमु

चंव

समु

[[२२]]

द्वन्नति

द्वन्निति

[[१७६०]]

[[२१]]

गध

गन्ध

[[१७६४]]

[[१८]]

बह्वचो

वह वृचो

[[१७७०]]

[[१७]]

तम्मा

तस्मा

[[१७७१]]

[[१७७२]]

पूर्वा

पूर्वां

भोजनानीनि

भोजनानीति

[[१७७४]]

9 20

उच्छिष्टर्जनं

उच्छिष्टवर्जनं

विशान्ति

विशन्ति

[[१७७५]]

[[१२]]

सगः

सर्गः

“>

[[२१]]

गृह्नी

[[१७७६]]

[[३]]

अग्निहव

गृही अग्निर्हवैपृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

[[१७७८]]

[[१६]]

"”

[[१६]]

ugus

[[१७८२]]

[[१०]]

व

[[१७८६]]

[[१२]]

द्राहरन्ति

[[२३]]

द्विखरिणः

( २३ )

अशुद्ध पाठः वश्यो

शूद्रो

शुद्धपाठः वैश्यो

शूद्रौ

वै

दाहरन्ति द्विखुरिणः

[[१७६०]]

[[१३]]

यस्त्राङ्ग

यज्ञाङ्ग

[[१७६१]]

[[6]]

तीथम्

तीथेम्

[[१७६२]]

[[१६]]

र्मनषिण

र्मनीषिण

[[१७६४]]

[[१३]]

[[१७६७]]

ह

m www

दिग्धं

दिग्धैः

धनेवो

धनेनो

[[१३]]

तेतां

तेषां

[[१७६८]]

[[१३]]

वष

वर्ष

[[२१]]

यदूध्व

यदूर्ध्वं

[[१८०२]]

[[१०]]

म्रिययेत

म्रियेत्

[[१८०५]]

[[११]]

विकीणीते

विक्रीणीते

[[१८०६]]

१८.०७

[[१८०६]]

[[१८१९०]]

[[१८११]]

[[१६]]

[[१८१२]]

w v v s uv

[[६]]

वजम्

वर्जय

[[८]]

गुणवह्नि

गुणवान्हि

मोधं

मोघं

[[५]]

दाहुरन्ति

दाहरन्ति

धम

धर्म

न्यूत

न्यृतु

( २४ )

पृष्ठाङ्कम

पंक्तिः

अशुद्ध पाठः

शुद्धपाठः

[[१८१४]]

[[१५]]

आसन्धां

आसन्ध्यां

[[१८१६]]

[[१४]]

पायं

पापं

[[१८२०]]

[[१]]

चतुर्थी

पञ्चमो

[[१२]]

दभ

दर्भे

९.८२१

दवतानि

दैवतानि

[[१२]]

तप यामि

तर्पयामि

[[१७]]

तर्ययामि

तर्पयामि

[[१८२२]]

[[२२]]

तपयामि

तर्पयामि

[[१८२४]]

[[८]]

[[२२]]

ओं

ओ

[[१८२५]]

तर्पयामि

[[१८२६]]

[[१६]]

तर्पयामिति

तर्पयामीति

[[१८२८]]

[[१४]]

सावत्सरं

सांवत्सरं

[[१८२६]]

[[१७]]

ब्राह्मणसो

ब्राह्मणासो

[[१६]]

[[१८३१]]

w w

अप्रयज्ञ

अप्रजज्ञाय

मासानि

मांसानि

[[१८३८]]

[[२३]]

ब्रह्मे

ब्राह्मे

[[२३]]

प्रारग्नि

प्रातरग्नि

[[१८३६]]

[[१३]]

सर्वभूवेभ्यो

सर्वभूतेभ्यो

[[१५]]

भभति

भवति

[ष्ठाङ्कम्

“कः

( २५ )

अशुद्धपाठः

शुद्धपाठः

[[९८४२]]

[[२१]]

रग्रि

रग्नि

[[१८४३]]

[[१४]]

एकदण्डी

[ एकदण्डी

[[१८४५]]

[[१०]]

[[१३]]

"”

[[११]]

[[१४]]

[[१३]]

[[१८४६]]

ཡ་

यच्छिऐ

यच्छिष्टैः

Amm

पयु

पर्य

[[१८४७]]

[[४]]

धवया

ध्रुवया

[[१८४७]]

[[४]]

निवर्तण्यादि

निवर्तन्यादि

[[१५]]

दश्

दर्श

[[१८५१]]

वीर्तिता

कीर्तिता

વા

मुर्खात्

मुग्यात्

[[१८५३]]

[[१४]]

सर्व

[[१८५७]]

[[१५]]

कंसे

कांसे

[[१८५८]]

[[१२]]

अनद्वं

अनद्धं

[[१८६३]]

[[१]]

घ्राण

ग्वाण

[[१२]]

उतर

उत्तर

[[१८६६]]

नेत्यक

नैत्य

[[२१]]

चतुथ

चतुर्थ

[[१८६७]]

[[१४]]

पतके

पान के

[[१८७०]]

[[१७]]

दिवन्

दिव

[[१८७१]]

सव

सर्व

१०२६ )

पृष्ठाङ्कम्

पंक्तिः

अशुद्धपाठः

[[१८७१]]

[[१५]]

कर्मभिय

शुद्ध पाठः

कमभिर्ये

[[१६]]

पुण्यादिनक्षत्रेषु

पुण्यादिनर्क्षेषु

[[१८७४]]

[[८]]

दिनेनकेन

दिनेनैकेन

[[१८७५]]

[[११]]

जुहन्

जुह्वन्

[[१८७६]]

[[५]]

विप्रतस्य

विप्रस्तस्य

[[१५]]

हविष्यासी

हविष्याशी

[[१५]]

निगृहीतेन्द्रि

निगृहीतेन्द्रिय

[[१७]]

सव

सर्व

[[१८७८]]

[[१]]

अष्टमा

अष्टमो

कम

कर्म

इति स्मृति सन्दर्भस्य तृतीयभागस्थ शुद्धाशुद्धि पत्रम् ।

॥ ॐ तत्सत् ॥