कल्पान्तरे विश्वासटिप्पन्यः

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१

क्रय-विक्रयानुशये
विधिर् एष प्रदर्शितः।
ग्राम-क्षेत्र-गृहादीनां
सीमा-वादं निबोधत ॥ १९।१ ॥

मूलम् - १९।१

१९।१ सीमा-सन्धिषु वृक्षादयः स्थाप्याः

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२

सीमा-वृक्षांश् च कुर्वीरन्
न्यग्रोधाश्वत्थ-किंशुकान्।
शाल्मली-शालता[डां? लां]श् च
क्षीरिणश् चैव पादपान् ॥ १९।२ ॥

मूलम् - १९।२

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३

गुल्मान् वेणूंश् च विविधाञ्
शमी-वल्ली-स्थलानि च।
शरान् कुब्जक-गुल्मांश् च
तथा सीमा न नश्यति ॥ १९।३ ॥

मूलम् - १९।३

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४

तडागान्य् उदपानानि
॥त् प्रस्रवणानि च।
सीमा-सन्धिषु कार्याणि
देवतायतनानि च ॥ १९।४ ॥

मूलम् - १९।४

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५

राजा क्षेत्रं दत्त्वा चातुर्वैद्य-वणिग्-वारिक-सर्व-ग्रामीण तन्-महत्-तर-स्वामि-पुरुषाधिष्ठितं परिच्छिन्द्यात् ॥ १९।५ ॥

मूलम् - १९।५

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।६

यदि शूद्रो नेता स्यात् तं क्लैब्येनालङ्कारेण अलङ्कृत्य शव-भस्मना मुखं विलिप्याग्रेयस्य पशोः शोणितेनोरसि पञ्चाङ्गुलानि कृत्वा ग्रीवायाम् अन्त्राणि प्रतिमुच्य स्व्येन पाणिना सीमा-लोष्टं मूर्ध्नि धारयेत् ॥ १९।६ ॥

मूलम् - १९।६

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।७

निवेश-काले कर्तव्यः
सीमा-बन्ध-विनिश्चयः।
प्रकाशोपांशु-चिह्नैश् च
लक्षितः संशयापहः ॥ १९।७ ॥

मूलम् - १९।७

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।८

अनश्वराणि द्रव्याणि
प्रकृत्यैवाविरोधतः।
वापी-कूप-तडागानि
चैत्याराम-सुरालयाः ॥ १९।८ ॥

मूलम् - १९।८

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।९

स्थल-निम्न-नदी-स्रोतः
शर-गुल्म-नगादयः।
प्रकाश-चिह्नान्य् एतानि
सीमायां कारयेत् सदा ॥ १९।९ ॥

मूलम् - १९।९

१९।३ सीमा-वादे साक्षिणः

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१०

यदि संशय एव स्याल्
लिङ्गानाम् अपि दर्शने।
साक्षि-प्रत्यय एव स्याद्
विवादे सीम-निश्चयः ॥ १९।१० ॥

मूलम् - १९।१०

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।११

साक्ष्य-भावे च चत्वारो
ग्राम-सीमान्त-वासिनः।
सीमा-विनिर्णयं कुर्युः
प्रयता राज-सन्निधौ ॥ १९।११ ॥

मूलम् - १९।११

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१२

सामन्तानाम् अभावे तु
मौलानां सीम-साक्षिणाम्।
इमान् अप्य् अनुयुञ्जीत
पुरुषान् वन-गोचरान् ॥ १९।१२ ॥

मूलम् - १९।१२

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१३

व्याधाञ् शाकुनिकान् गोपान्
कैवर्तान् मूल-खानकान्।
व्याल-ग्राहान् उञ्छ-वृत्तीन्
अन्यांश् च वन-गोचरान् ॥ १९।१३ ॥

मूलम् - १९।१३

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१४

ते पृष्टास् तु यथा ब्रूयुः
सीमा-सन्धिषु लक्षणम्।
तत् तथा स्थापयेत् राजा
धर्मेण ग्रामयोर् द्वयोः ॥ १९।१४ ॥

मूलम् - १९।१४

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१५

शिरोभिस् ते गृहीत्वोर्वीं
स्रग्विणो रक्त-वाससः।
सुकृतैः शापिताः स्वैः स्वैः
ब्रूयुस् ते तु समञ्जसम् ॥ १९।१५ ॥

मूलम् - १९।१५

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१६

निबध्नीयात् तथा सीमां
सवींस् तांश् चैव नामतः।
प्रकाश-चिह्नान्य् एतानि
सीमायां कारयेत् सदा ॥ १९।१६ ॥

मूलम् - १९।१६

१९।४ अप्रकाश-चिह्नानि

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१७

निहितानि तथान्यानि
यानि भूमिर् न भक्षयेत्।
उपच्छत्रानि चान्यानि
सीमा-लिङ्गानि कारयेत् ॥ १९।१७ ॥

मूलम् - १९।१७

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१८

सीमा-ज्ञाने तृनं वीक्ष्य
लोके नित्य-विपर्ययम्।
श्मशानो ऽस्थीनि गो-बालास्
तथा भस्म-कपालिकाः ॥ १९।१८ ॥

मूलम् - १९।१८

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।१९

करीषम् इष्टकाङ्गार-
शर्करा बालुकांस् तथा।
तानि सन्धिषु सीमाया
अप्रकाशानि कारयेत् ॥ १९।१९ ॥

मूलम् - १९।१९

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२०

करीषास्थि-तुषाङ्गार-
शर्करा-श्म-कपालिकाः।
सिकतेष्टक-गोबाल-
कार्पासास्थीनि भस्म च ॥ १९।२० ॥

मूलम् - १९।२०

प्रक्षिप्य कुम्भेष्व् एतानि
सीमान्तेषु निधापयेत्।

१९।५ प्रयत्न-दर्शितव्य-चिह्नानि

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२१

ततः पौगण्ड-बालानां
प्रयत्नेन प्रदर्शयेत् ॥ १९।२१ ॥

मूलम् - १९।२१

ततः पौगण्ड-बालानां
प्रयत्नेन प्रदर्शयेत् ॥ १९।२१ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२२

वार्धके च शिशूनां ते
दर्शयेयुस् तथैव च।
एवं परम्पराज्ञाने
सीमा-भ्रान्तिर् न जायते ॥ १९।२२ ॥

मूलम् - १९।२२

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२३

कुरुते दान-हरणं
भाग्याभाग्य-वशान् नृणाम्।
एकत्र कूल-पातं तु
भूमेर् अन्यत्र संस्थितिः ॥ १९।२३ ॥

मूलम् - १९।२३

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२४

नदी-तीरं प्रकुरुते
तस्यैतां न विचालयेत्।
क्षेत्रं ससस्यम् उल्लङ्घ्य
भूमिश् च्छिन्ना यदा भवेत् ॥ १९।२४ ॥

मूलम् - १९।२४

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२५

नदी-स्रोतः-प्रवाहेण
क्षेत्र-स्वामी लभेत ताम्।
या राज्ञा क्रोध-लोभेन
बलान् न्यायेन वा हृता ॥ १९।२५ ॥

मूलम् - १९।२५

१९।६ गृह-क्षेत्र-विवाद-साक्षि-निर्णयः

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२६

गृह-क्षेत्र-विवादेषु
सामन्तेभ्यो विनिर्णयः।
नगर-ग्राम-गणिनो
ये च वृद्ध-तमा नराः ॥ १९।२६ ॥

मूलम् - १९।२६

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२७

कीनाश-शिल्पि-भृतका
गोप-व्याधोञ्छ-जीविनः।
मूल-खानक-कैवर्त-
कुल्या भेदक-बाधकाः ॥ १९।२७ ॥

मूलम् - १९।२७

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२८

आगमं च प्रमाणं च
भोगं कामं च नाम च।
भू-भाग-लक्षणं चैव
ये विदुस् ते ऽत्र साक्षिणः ॥ १९।२८ ॥

मूलम् - १९।२८

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।२९

प्रदत्तान्यस्य तुष्टेन
न सा सिद्धिम् अवाप्नुयात्।
[या राज्ञा क्रोध-लोभेन
छलान् न्यायेन वा हृता] ॥ १९।२९ ॥

मूलम् - १९।२९

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३०

प्रमाण-रहितां भूमिं
भुञ्जतो यस्य या हृता।
गुणाधिकस्य दत्ता वा
तस्य तां नैव चालयेत् ॥ १९।३० ॥

मूलम् - १९।३०

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३१

शापथैः शापिताः स्वैः स्वैः
ब्रूयुः सीम्नि विनिश्चयम्।
दर्शयेयुर् निधानानि
तत् प्रमाणम् इति स्थितिः ॥ १९।३१ ॥

मूलम् - १९।३१

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३२

सत्येन शापयेद् विप्रं
क्षत्रियं वाहनायुधैः [=म्न्_८।११३अ] ॥ १९।३२ ॥

मूलम् - १९।३२

सत्येन शापयेद् विप्रं
क्षत्रियं वाहनायुधैः [=म्न्_८।११३अ] ॥ १९।३२ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३३

ज्ञातृ-चिह्नैर् विना साधुर्
एको ऽप्य् उभय-सम्मतः।
रक्त-माल्याम्बर-धरो
मृदम् आदाय मूर्धनि ॥ १९।३३ ॥

मूलम् - १९।३३

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३४

सत्य-व्रतः सोपवासः
सीमान्तं दर्शयेन् नरः ॥ १९।३४ ॥

मूलम् - १९।३४

सत्य-व्रतः सोपवासः
सीमान्तं दर्शयेन् नरः ॥ १९।३४ ॥

[सामन्ताश् चेन् मृषा ब्रूयुः

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३५

सेतौ विवदतां नृणाम्]।
[सर्वे च ते पृथग्-दण्ड्या
राज्ञा मध्यम् असाहसम्] ॥ १९।३५ ॥

मूलम् - १९।३५

[यथोक्तेन नयन्तस् ते

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३६

पूयन्ते सत्य-साक्षिणः]।
[विपरीतं नयन्तस् तु
दाप्याः स्युर् द्विशतं दमम्] ॥ १९।३६ ॥

मूलम् - १९।३६

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३७

सर्वस्मिन् स्थावरे वादे
विधिर् एष प्रकीर्तितः ॥ १९।३७ ॥

मूलम् - १९।३७

सर्वस्मिन् स्थावरे वादे
विधिर् एष प्रकीर्तितः ॥ १९।३७ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३८

तद्-उत्पन्नाश् च सामन्ता
ये ऽन्य-देशे व्यवस्थिताः।
मौलास् ते तु समुद्दिष्टाः
प्रष्टव्याः कार्य-निर्णये ॥ १९।३८ ॥

मूलम् - १९।३८

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।३९

अदुष्टास् ते तु यद् ब्रूयुः
सन्दिग्धौ समवृत्तयः।
तत् प्रमाणं तु कर्तव्यम्
एवं धर्मो न हीयते ॥ १९।३९ ॥

मूलम् - १९।३९

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४०

अन्य-ग्रामात् समाहृत्य
दत्तान्यस्य यदा मही।
अन्यथा तु भवेल् लाभो
नराणां राज-दैविकः ॥ १९।४० ॥

मूलम् - १९।४०

महानद्याथवा राज्ञा
कथं तत्र विचारणा।
नद्योत्सृष्टा राज-दत्ता
यस्य तस्यैव सा मही \
अन्यथा तु भवेल् लाभो # नराणां राज-दैविकः ॥ १९।४१ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४२

क्षयोदयौ जीवनं च
दैव-राज-वशान् नृणाम्।
तस्मात् सर्वेषु कालेषु
तत्-कृतं न विचालयेत् ॥ १९।४२ ॥

मूलम् - १९।४२

ग्रामयोर् उभयोर् यत्र
मर्यादा कल्पिता नदी।
कुरुते दान-हरणं
भाग्याभाग्य-वशान् नृणाम् \
क्षयोदयेन चाल्पा च # चालयन् दण्डम् अर्हति ॥ १९।४३ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४४

दश-ग्राम-शत-ग्राम-
सहस्र-ग्राम-लक्षणाम्।
विषमां नृपतिः कुर्याच्
चिह्नैः सीमां विनिश्चिताम् ॥ १९।४४ ॥

मूलम् - १९।४४

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४५

निवेश-कालाद् आरभ्य
गृह-वर्य्-आपणादिकम्।
येन यावद् यथा भुक्तं
तस्य तन् न विचालयेत् ॥ १९।४५ ॥

मूलम् - १९।४५

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४६

वातायन-प्रणालीस् तु
तथा निर्यूह-वेदिकाः।
चतुः-शाल-स्यन्दनिकाः
प्राङ्-निविष्टा न चालयेत् ॥ १९।४६ ॥

मूलम् - १९।४६

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४७

मेखला-भ्रम-निष्कास-
गवाक्षान् नोपरोधयेत्।
प्रणालीं गृहवास्तुं च
पीडयन् दण्ड-भाग् भवेत् ॥ १९।४७ ॥

मूलम् - १९।४७

निवेश-समयाद् ऊर्ध्वं
नैते योज्याः कथञ्चन।

१९।७ गृह-निर्माणे ऽकार्याणि

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४८

दृष्टि-पातं प्रणालीं च
न कुर्यात् पर-वेश्मनि ॥ १९।४८ ॥

मूलम् - १९।४८

दृष्टि-पातं प्रणालीं च
न कुर्यात् पर-वेश्मनि ॥ १९।४८ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।४९

वर्च-स्थानं वह्निम् अयं
गर्तोच्छिष्टाम्बु-सेचनम्।
अत्यारात् पर-कुड्यस्य
न कर्तव्यं कदाचन ॥ १९।४९ ॥

मूलम् - १९।४९

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५०

विण्मूत्रोदक-वप्रांश् च
वह्नि-श्वभ्र-निवेशनम्।
अरत्नि-द्वयम् उत्सृज्य
पर-कुड्यां निवेशयेत् ॥ १९।५० ॥

मूलम् - १९।५०

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५१

यान्त्य् आयान्ति जना येन
पशवश् चानिवारिताः।
तद् उच्यते संसरणं
न रोद्धव्यं तु केनचित् ॥ १९।५१ ॥

मूलम् - १९।५१

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५२

यस् तत्र सङ्करं श्वभ्रं
वृक्षारोपणम् एव च।
कामात् पुरीषं कुर्याच् च
तस्य दण्डस् तु माषकः ॥ १९।५२ ॥

मूलम् - १९।५२

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५३

गृहीत्वा वाहयेत् काले
वाप-गोपन-सङ्ग्रहान्।
अकुर्वन् स्वामिने दाप्यो
मध्यं कृष्ट-शदं तु सः ॥ १९।५३ ॥

मूलम् - १९।५३

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५४

क्षेत्रं गृहीत्वा यः कश्चिन्
न कुर्यान् न च कारयेत्।
स्वामिने स शदं दाप्यो
राज्ञे दण्डं च तत्-समम् ॥ १९।५४ ॥

मूलम् - १९।५४

विश्वास-प्रस्तुतिः - १९।५५

चिरावसन्ने दशमं
कृष्यमाणे तथाष्टमम्।
सुसंस्कृते तु षष्ठं स्यात्
परिकल्प्य यथा-विधि ॥ १९।५५ ॥

मूलम् - १९।५५