०७ तर्पणम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

[१४०]

अथ तर्पणम् ।

तच् च ब्रह्मणे नम इति नमोऽन्तैर् मन्त्रैः कार्यम् तस्य नमःशब्दोक्तेर् इति केचित् । अन्ये तु तृप्यताम् इत्य् ओङ्कारपूर्वम् इति कातीयसूत्रस्य तृप्यतांशब्दस्य त्यागे मानाभावात् तदन्ताव् इत्य् आहुः । आसने दक्षिणं जान्व् आच्य समदर्भाक्षतैर् हस्तद्वयेन देवतीर्थेन तर्पयेत् । तच् च मदनपारिजाते योगियाज्ञवक्योक्तं कातीयसूत्रानुसारेणोच्यते । यथा ब्रह्मा तृप्यताम् । विष्णुस् तृप्यताम् । वेदास् तृप्यन्ताम् । ऋषयस् तृप्यन्ताम् । पुराणाचार्यास् तृप्यन्ताम् । गन्धर्वास् तृप्यन्ताम् । इतराचार्यास् तृप्यन्तान् । संवत्सरस् तृप्यताम् । सावयवस् तृप्यताम् । देव्यस् तृप्यन्ताम् । अप्सरसस् तृप्यन्ताम् । देवानुगास् तृप्यन्ताम् । नागास् तृप्यन्ताम् । सागरास् तृप्यन्ताम् । पर्वतास् तृप्यन्ताम् । सरितस् तृप्यन्ताम् । मनुष्यास् तृप्यन्ताम् । यक्षास् तृप्यन्ताम् । रक्षांसि तृप्यन्ताम् । पिशाचास् तृप्यन्ताम् । सुपर्णास् तृप्यन्ताम् । भूतानि तृप्यन्ताम् । पशवस् तृप्यन्ताम् । वनस्पतयस् तृप्यन्ताम् । औषधयस् तृप्यन्ताम् । भूतग्रामश् चतुर्विधस् तृप्यताम् । आचार्यचूडामणौ तु प्रजापत्यन्ते,

देवा यक्षास् तथा नागा गन्धर्वाप्सरसो ऽसुराः ।
क्रूराः सर्पाः सुपर्णाश् च तरवो जम्भकाः खगाः ॥
विद्याधरा जलधरास् तथैवाकाशगामिनः ।
निराहाराश् च ये जीवाः पापे धर्मे रताश् च ये ॥
तेषाम् आप्यायनायैतद् दीयते सलिलं मया ।

इति मात्स्योक्ते 1 तर्पणम् उक्तम् ।

मूलम्

[१४०]

अथ तर्पणम् ।

तच् च ब्रह्मणे नम इति नमोऽन्तैर् मन्त्रैः कार्यम् तस्य नमःशब्दोक्तेर् इति केचित्अन्ये तु तृप्यताम् इत्य् ओङ्कारपूर्वम् इति कातीयसूत्रस्य तृप्यतांशब्दस्य त्यागे मानाभावात् तदन्ताव् इत्य् आहुः । आसने दक्षिणं जान्व् आच्य समदर्भाक्षतैर् हस्तद्वयेन देवतीर्थेन तर्पयेत् । तच् च मदनपारिजाते योगियाज्ञवक्योक्तं कातीयसूत्रानुसारेणोच्यते । यथा ब्रह्मा तृप्यताम् । विष्णुस् तृप्यताम् । वेदास् तृप्यन्ताम् । ऋषयस् तृप्यन्ताम् । पुराणाचार्यास् तृप्यन्ताम् । गन्धर्वास् तृप्यन्ताम् । इतराचार्यास् तृप्यन्तान् । संवत्सरस् तृप्यताम् । सावयवस् तृप्यताम् । देव्यस् तृप्यन्ताम् । अप्सरसस् तृप्यन्ताम् । देवानुगास् तृप्यन्ताम् । नागास् तृप्यन्ताम् । सागरास् तृप्यन्ताम् । पर्वतास् तृप्यन्ताम् । सरितस् तृप्यन्ताम् । मनुष्यास् तृप्यन्ताम् । यक्षास् तृप्यन्ताम् । रक्षांसि तृप्यन्ताम् । पिशाचास् तृप्यन्ताम् । सुपर्णास् तृप्यन्ताम् । भूतानि तृप्यन्ताम् । पशवस् तृप्यन्ताम् । वनस्पतयस् तृप्यन्ताम् । औषधयस् तृप्यन्ताम् । भूतग्रामश् चतुर्विधस् तृप्यताम् । आचार्यचूडामणौ तु प्रजापत्यन्ते,

देवा यक्षास् तथा नागा गन्धर्वाप्सरसो ऽसुराः ।
क्रूराः सर्पाः सुपर्णाश् च तरवो जम्भकाः खगाः ॥
विद्याधरा जलधरास् तथैवाकाशगामिनः ।
निराहाराश् च ये जीवाः पापे धर्मे रताश् च ये ॥
तेषाम् आप्यायनायैतद् दीयते सलिलं मया ।

इति मात्स्योक्ते 1 तर्पणम् उक्तम् ।

मराठी

यानन्तर तर्पण साङ्गतो.

तें,-“ब्रह्मणे नमः । इत्यादि नमोन्तमन्त्रान्नी करावेम्, कारण शूद्राम्स नमः शब्द सां तला आहे ह्मणून,” असे कित्येक ह्मणतात. इतर ग्रन्थकर्ते तर-“तृप्यतां हे ओङ्कारपूर्व असावे, असे कातियमत्र आहे. यान्तील तृप्यतां या शब्दाचा त्याग करण्याविषयी प्रमा नाही ह्मणून तदम्त नांवान्नी तपण करावे” असें ह्मणतात. ते असे की,-आसनावर बर उजव्या गुडव्याच्या आन्तून घेऊन दर्भ अक्षतादिकांसह दोनी हातान्नी तर्पण करावम्. ते । दनपारिजाताम्त योगियाज्ञवल्क्याने साङ्गितले आहे. ते कातीयमूत्रानुसार येथे साङ्गत जमें “ब्रह्मा तृप्यताम् । विष्णुस्तृप्यतां । रुद्रस्तृ० । प्रजापतिस्तृ० । देवास्तृप्यन्तु । छन्दांसि तृप्यन्तु । वेदास्त० । ऋषयस्तृ० । पुराणाचार्यास्तृ० । गन्धर्वास्तृ० । इतराचार्यास्तृ० । संवत्सरस्तृप्यन्तां । सावयवस्तृप्यतां । देवास्तृप्यन्तु । अप्सरसस्तृप्यम्० देवानुगास्तृप्यं । नागास्तृप्यं । सागरास्तृप्य० । पर्वतास्तृप्यम्० । सरितस्तृप्यम्० । मनुष्यास्तृप्यं । यक्षास्तृप्यम्० । रक्षांसि तृप्यम्० । पिशाचास्तृप्यम्० । सुपर्णास्तृप्यम्० । भूतानि तृप्यं । पशवस्तृप्यं । वनस्पतयस्तृप्यम्० । ओपधयस्तृ० । भूतग्रामश्चतुर्विधस्तृप्यताम् । आचार्यचूडामणीम्त “प्रजापतिस्तृप्यताम्” यापुढे–‘देवाः तृप्यतु यक्षाः तृप्यन्तु । नागाः तृप्यन्तु । गन्धर्वास्तृप्यन्तु । अप्सरसस्तृप्यन्तु । असुरास्तृप्यन्तु । क्रूरास्तृप्यन्तु । सर्पास्तृप्यन्तु । सुपर्णास्तृप्यन्तु । तरवस्तृप्यन्तु । जम्भकास्तृप्यन्तु । खगाः तृप्यन्तु । विद्याधराः तृप्यन्तु । जलधराः तृप्यन्तु । आकाशगामिनः तृप्यन्तु” ॥ नन्तर,

निराहाराश्च ये जीवाः पापे धर्मे रताश्च ये ॥
तेषामाप्यायनायैतद्दीयते सलिलं मया ॥ १ ॥

या मन्त्राने उदक द्यावेम्. अमें मत्स्यपुराणाम्त साङ्गितले आ ह्मणून याप्रमाणे तपण करावं,’ असे साङ्गितले आहे.

विश्वास-प्रस्तुतिः

[१४१]

अथ ऋषयः

निवीतं कृत्वोदगग्रदर्भमध्येन प्रजापतितीर्थेन तिलाक्षतमिश्रौ द्वौ द्वाव् अञ्जली मन्त्रावृत्त्या दद्यात् । सनकस् तृप्यताम् । सनन्दनस् तृप्यताम् । सनातनस् तृप्यताम् । कपिलस् तृप्यताम् । आसुरस् तृप्यताम् । वोढुस् तृप्यताम् । पञ्चशिखस् तृप्यताम् ।

मूलम्

[१४१]

अथ ऋषयः

निवीतं कृत्वोदगग्रदर्भमध्येन प्रजापतितीर्थेन तिलाक्षतमिश्रौ द्वौ द्वाव् अञ्जली मन्त्रावृत्त्या दद्यात् । सनकस् तृप्यताम् । सनन्दनस् तृप्यताम् । सनातनस् तृप्यताम् । कपिलस् तृप्यताम् । आसुरस् तृप्यताम् । वोढुस् तृप्यताम् । पञ्चशिखस् तृप्यताम् ।

मराठी

आतां ऋषितर्पण साङ्गतो.

निवीति करून, हातान्तील दर्भ दुडून त्याञ्ची अग्रे उत्तरेस असून मध्याही प्रजापति तीर्थाने तिलाक्षतामिश्र २।२ उदकाञ्जलि मन्त्रावृत्ति २ करून सोडावे. जसे - सनकस्तृप्यताम् । सनन्दनस्तृप्यतां । सनातनस्तृप्यतां । कपिलः तृप्यतां । आसुरस्तृप्यतां वोढुः तृप्यतां । पञ्चशिखः तृप्यताम् ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ पितृतर्पणम्

दक्षिणाभिमुखः सव्यं जान्व् आच्य प्राचीनावीती । पितृतीर्थेन द्विगुणदर्भैस् तिलमिश्रांस् त्रींस् त्रीन् अञ्जलीन् दद्यात् । वसवस् तृप्यन्ताम् । रुद्रास् तृप्यन्ताम् । आदित्यास् तृप्यन्ताम्2 । मरुतस् तृप्यन्ताम् । अश्विनौ तृप्येताम् । कव्यवाडनलस् तृप्यताम् । सोमस् तृप्यताम् । यमस् तृप्यताम् । अर्यमा तृप्यताम् । अग्निष्वात्तास् तृप्यन्ताम् । सोमपास् तृप्यन्ताम् । बर्हिषदस् तृप्यन्ताम् । यमस् तृप्यताम् । धर्मराजस् तृप्यताम् । मृत्युस् तृप्यताम् । अन्तकस् तृप्यताम् । वैवस्वतस् तृप्यताम् । कालस् तृप्यताम् । सर्वभूतक्षयस् तृप्यताम् । औदुम्बरस् तृप्यताम् । दध्नस् तृप्यताम् । नीलस् तृप्यताम् । परमेष्ठी तृप्यताम् । वृकोदरस् [१४२] तृप्यताम् । चित्रस् तृप्यताम् । चित्रगुप्तस् तृप्यताम् । जीवत्पितृको ऽप्य् एतदन्तान् सर्वांस् तर्पयेत् । ततः स्वपितृतर्पणम् । पितृभ्यो नम इत्य् आवाह्य काश्यपगोत्रः अस्मत्पितामुकदासस् तृप्यताम् । एवं त्रिः । एवं पितामहस् तृप्यताम् । प्रपितामहस् तृप्यताम् । पितृभ्यो नम इति षट् त्रिर् मधुशब्देन वा अञ्जलिं प्रसिञ्चेत् । अस्मन्माता काश्यपगोत्रामुकदेवीदा तृप्यताम् । एवं पितामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । प्रपितामही तृप्यताम् । सापत्नमाता तृप्यताम् । एवं पितृभ्यो नम इत्य् आवाह्य मातामहस् तृप्यताम् । प्रमातामहस् तृप्यताम् । वृद्धप्रमातामहस् तृप्यताम् । एवं मातामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । प्रमातामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । वृद्धप्रमातामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । एवं स्वभार्या अमुकदेवीदा तृप्यताम् । पुत्रः । कन्या । पितृव्यः । मातुलः । स्वभ्राता । तत्पत्न्यः । पितृष्वसा । मातृष्वसा । स्वभगिनी । सापत्या सभर्तृकेति तिसृषु । श्वशुरः । गुरुः । सखा । मित्रभूतः । यद् वा,

आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं देवर्षिपितृमानवाः ।
तृप्यन्तु पितरः सर्वे मातृमातामहादयः ॥
अतीतकुलकोटीनां सप्तद्वीपनिवासिनाम् ।
आब्रह्मभुवनाल् लोकाद् इदम् अस्तु तिलोदकम् ॥

इति । यत् तु मदनपारिजाते हारीतः,

वसित्वा वसनं शुक्लं स्थले निस्तीर्णवर्हिषि ।
विधिज्ञस् तर्पणं कुर्यान् न तु पात्रे कदाचन ॥

इति, तद् अनुद्धृतोदकस्थलतर्पणपरम् । उद्धृते स एव । पात्राद् वा जलम् आदाय स्वयं पात्रान्तरे क्षिपेत् ।

जलपूर्णे ऽथ वा गर्ते न स्थले न तु बर्हिषि ।

योगयाज्ञवल्क्यः

यद्य् उद्धृतेन सिञ्चेत तिलान् सम्मिश्रयेज् जले ।
अतो ऽन्यथा तु सव्येन तिला ग्राह्या विचक्षणैः ॥

एतच् च गृहे पुत्रवता न कार्यम्,

सप्तम्यां रविवारे च गृहे जन्मदिने तथा ।
भृत्यपुत्रकलत्रार्थी न कुर्यात् तिलतर्पणम् ॥

इति मरीचिस्मृतेः । ततः,

ये के चास्मत्कुले जाता अपुत्रा गोत्रिणो मृताः ।
ते गृह्णन्तु मया दत्तं वस्त्रनिष्पीडनोदकम् ॥

इति तीरे स्थले वस्त्रं पीडयेत् । आचार्यचूडामणौ तु ।

ये बान्धवाबान्धवा वा ये च3 जन्मनि बान्धवाः ।
ते तृप्तिम् अखिला यान्तु ये वास्मत्तो ऽभिकाङ्क्षिणः ॥

नमो नम इति शाटीपीडनम् उक्तम् । ततः सव्येन विष्णुपुराणोक्तैस् तर्पयेत् ।

देवासुरास् तथा नागा यक्षगन्धर्वराक्षसाः ।
पिशाचा गुह्यकाः सिद्धाः कूष्माण्डास् तरवः खगाः ॥
जलेचरा भूनिलया वाय्वाधाराश् च जन्तवः ।
तृप्तिम् एतेन यान्त्व् आशु मद्दत्तेनाम्बुनाखिलाः ॥
नरकेषु समस्तेषु यातनासु च ये स्थिताः ।
तेषाम् आप्यायनायैतद् दीयते सलिलं मया ॥
ये बान्धवाबान्धवा वा ये ऽन्ये जन्मनि बान्धवाः ।
ते सर्वे तृप्तिम् आयान्तु मया दत्तैस् तिलोदकैः ॥

इति । सङ्क्षेपस् तु । आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं जगत् तृप्यन्तु इत्य् एकाञ्जलिः । ततो ब्रह्मणे नमः । विष्णवे नमः । रुद्राय नमः । सवित्रे नमः । मित्राय नमः । वरुणाय नम इति जले सम्पूज्य । हस्तेन पुनः ब्रह्मणे नमः । अग्नये नमः । पृथिव्यै नमः । ओषधिभ्यो नमः । वाचस्पतये नमः । विष्णवे नमः । महद्भ्यो नमः । अद्भ्यो नमः । अपाम्पतये नमः । वरुणाय नम इति तर्पणं कृत्वा ।

मुखं सम्पूज्य4 देवेभ्यो नम इति विसर्जयेत् ।

इति कमलाकरभट्टकृते शूद्रधर्मतत्त्वे शूद्रस्य स्नानतर्पणादि ।

मूलम्

अथ पितृतर्पणम्

दक्षिणाभिमुखः सव्यं जान्व् आच्य प्राचीनावीती । पितृतीर्थेन द्विगुणदर्भैस् तिलमिश्रांस् त्रींस् त्रीन् अञ्जलीन् दद्यात् । वसवस् तृप्यन्ताम् । रुद्रास् तृप्यन्ताम् । आदित्यास् तृप्यन्ताम्2 । मरुतस् तृप्यन्ताम् । अश्विनौ तृप्येताम् । कव्यवाडनलस् तृप्यताम् । सोमस् तृप्यताम् । यमस् तृप्यताम् । अर्यमा तृप्यताम् । अग्निष्वात्तास् तृप्यन्ताम् । सोमपास् तृप्यन्ताम् । बर्हिषदस् तृप्यन्ताम् । यमस् तृप्यताम् । धर्मराजस् तृप्यताम् । मृत्युस् तृप्यताम् । अन्तकस् तृप्यताम् । वैवस्वतस् तृप्यताम् । कालस् तृप्यताम् । सर्वभूतक्षयस् तृप्यताम् । औदुम्बरस् तृप्यताम् । दध्नस् तृप्यताम् । नीलस् तृप्यताम् । परमेष्ठी तृप्यताम् । वृकोदरस् [१४२] तृप्यताम् । चित्रस् तृप्यताम् । चित्रगुप्तस् तृप्यताम् । जीवत्पितृको ऽप्य् एतदन्तान् सर्वांस् तर्पयेत् । ततः स्वपितृतर्पणम् । पितृभ्यो नम इत्य् आवाह्य काश्यपगोत्रः अस्मत्पितामुकदासस् तृप्यताम् । एवं त्रिः । एवं पितामहस् तृप्यताम् । प्रपितामहस् तृप्यताम् । पितृभ्यो नम इति षट् त्रिर् मधुशब्देन वा अञ्जलिं प्रसिञ्चेत् । अस्मन्माता काश्यपगोत्रामुकदेवीदा तृप्यताम् । एवं पितामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । प्रपितामही तृप्यताम् । सापत्नमाता तृप्यताम् । एवं पितृभ्यो नम इत्य् आवाह्य मातामहस् तृप्यताम् । प्रमातामहस् तृप्यताम् । वृद्धप्रमातामहस् तृप्यताम् । एवं मातामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । प्रमातामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । वृद्धप्रमातामही अमुकदेवीदा तृप्यताम् । एवं स्वभार्या अमुकदेवीदा तृप्यताम् । पुत्रः । कन्या । पितृव्यः । मातुलः । स्वभ्राता । तत्पत्न्यः । पितृष्वसा । मातृष्वसा । स्वभगिनी । सापत्या सभर्तृकेति तिसृषु । श्वशुरः । गुरुः । सखा । मित्रभूतः । यद् वा,

आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं देवर्षिपितृमानवाः ।
तृप्यन्तु पितरः सर्वे मातृमातामहादयः ॥
अतीतकुलकोटीनां सप्तद्वीपनिवासिनाम् ।
आब्रह्मभुवनाल् लोकाद् इदम् अस्तु तिलोदकम् ॥

इति । यत् तु मदनपारिजाते हारीतः,

वसित्वा वसनं शुक्लं स्थले निस्तीर्णवर्हिषि ।
विधिज्ञस् तर्पणं कुर्यान् न तु पात्रे कदाचन ॥

इति, तद् अनुद्धृतोदकस्थलतर्पणपरम् । उद्धृते स एव । पात्राद् वा जलम् आदाय स्वयं पात्रान्तरे क्षिपेत् ।

जलपूर्णे ऽथ वा गर्ते न स्थले न तु बर्हिषि ।

योगयाज्ञवल्क्यः

यद्य् उद्धृतेन सिञ्चेत तिलान् सम्मिश्रयेज् जले ।
अतो ऽन्यथा तु सव्येन तिला ग्राह्या विचक्षणैः ॥

एतच् च गृहे पुत्रवता न कार्यम्,

सप्तम्यां रविवारे च गृहे जन्मदिने तथा ।
भृत्यपुत्रकलत्रार्थी न कुर्यात् तिलतर्पणम् ॥

इति मरीचिस्मृतेः । ततः,

ये के चास्मत्कुले जाता अपुत्रा गोत्रिणो मृताः ।
ते गृह्णन्तु मया दत्तं वस्त्रनिष्पीडनोदकम् ॥

इति तीरे स्थले वस्त्रं पीडयेत् । आचार्यचूडामणौ तु ।

ये बान्धवाबान्धवा वा ये च3 जन्मनि बान्धवाः ।
ते तृप्तिम् अखिला यान्तु ये वास्मत्तो ऽभिकाङ्क्षिणः ॥

नमो नम इति शाटीपीडनम् उक्तम् । ततः सव्येन विष्णुपुराणोक्तैस् तर्पयेत् ।

देवासुरास् तथा नागा यक्षगन्धर्वराक्षसाः ।
पिशाचा गुह्यकाः सिद्धाः कूष्माण्डास् तरवः खगाः ॥
जलेचरा भूनिलया वाय्वाधाराश् च जन्तवः ।
तृप्तिम् एतेन यान्त्व् आशु मद्दत्तेनाम्बुनाखिलाः ॥
नरकेषु समस्तेषु यातनासु च ये स्थिताः ।
तेषाम् आप्यायनायैतद् दीयते सलिलं मया ॥
ये बान्धवाबान्धवा वा ये ऽन्ये जन्मनि बान्धवाः ।
ते सर्वे तृप्तिम् आयान्तु मया दत्तैस् तिलोदकैः ॥

इति । सङ्क्षेपस् तु । आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं जगत् तृप्यन्तु इत्य् एकाञ्जलिः । ततो ब्रह्मणे नमः । विष्णवे नमः । रुद्राय नमः । सवित्रे नमः । मित्राय नमः । वरुणाय नम इति जले सम्पूज्य । हस्तेन पुनः ब्रह्मणे नमः । अग्नये नमः । पृथिव्यै नमः । ओषधिभ्यो नमः । वाचस्पतये नमः । विष्णवे नमः । महद्भ्यो नमः । अद्भ्यो नमः । अपाम्पतये नमः । वरुणाय नम इति तर्पणं कृत्वा ।

मुखं सम्पूज्य4 देवेभ्यो नम इति विसर्जयेत् ।

इति कमलाकरभट्टकृते शूद्रधर्मतत्त्वे शूद्रस्य स्नानतर्पणादि ।

मराठी

आतां पितृतर्पण साङ्गतो.

दक्षिणाभिमुख डाव्या गुडल्यावर हस्त ठेवून, अपसव्याने पितृतीर्थाने दुडलेल्या दी च्या अग्रान्नी तिलमिश्रित ३।३ उदकाञ्जलि द्यावे. जसे -

वसवस्तृप्यतां । रुद्रास्तृप्यतां । आदित्याः तृप्यतां । मरुतः तृप्यतां । अश्विनौ तृप्येतां । कव्यवाडनलस्तृप्यतु । सोमः तृप्यतु । यमः तृप्यतु । अर्यमा तृप्यतु । अग्निष्वात्तास्तृप्यन्तां । सोमपाः तृप्यतां । बर्हिषदः तृप्यतां । यमस्तृप्यतु । धर्मराजः तृप्यतु । मृत्युः तृप्यतु । अन्तकः तृप्यतु । वैवस्वतः तृप्यतु । कालः तृप्यतु । सर्वभूतक्षयः तृप्यतु । औदुम्बरः तृप्यतु । दध्नः तृप्यतु । नीलः तृप्यतु । परमेष्ठी तृप्यतु । वृकोदरः तृप्यतु । चित्रः तृप्यतु । चित्रगुप्तस्तृप्यतु ।

जीवत्पितृकान्नीही एथपर्यम्त सर्वाञ्चे तर्पण करावे. नन्तर, मृतपितृकाने आपल्या पितराचे तर्पण करावेम्, तं-“पितृभ्यो नमः” याने आवाहन करून,- काश्यपगोत्रोऽस्मत्पितामुकदासस्तृप्यताम् । असेञ्च - काश्यपगोत्रोऽस्मत्पितामहस्तृप्यतां काश्यपगोत्रोऽस्मत्प्रपितामहस्तृप्यताम् असे किंवा–“पितृभ्यो नमः” ह्मणून ६ किंवा ३ मधुशब्दाने अञ्जलसिञ्चन करावम्.

अस्मन्माता काश्यपगोत्रा अमुकदेवीदा तृप्यतां । पितामही काश्यपगोत्रा अमुकदेवीदा तप्यतां । प्रपितामही काश्यपगोत्रा अमुकदेवीदा तृप्यतां । सापनमाता काश्यप० तृप्यतां ।

असञ्च -“पितृभ्यो नमः” ह्मणून आवाहन करून,-

काश्यप० मातामहः अमुकदासस्तृप्यताम् । काश्यप० प्रमातामहः अमुकदासः तृ० । काश्यप० वृद्धप्रमातामहः अमु० तृ० । अस्मन्मातामही काश्यप० अमुकदेवीदा तप्यताम् । प्रमातामही काश्यप० अमु० तृप्यताम् । वृद्धप्रमातामही काश्यप० अमु० तृप्यताम् । अस्मद्भार्या० काश्यप० अमुकदेवीदा तृप्यताम् । काश्य० पुत्रः अमुकदासः तृप्यताम् । अस्मत्कन्या काश्यप० तृप्यतां । काश्यप० पितृव्यः अमुकस्तृप्यताम् । काश्यप० मातुल: अमुकस्तृप्यतां । काश्यप० अस्मद्भ्राता सपत्नीकः ससुतः अमुकस्तृप्यताम् । अस्मपितृष्वसा काश्यप० तृप्यतां । मातृष्वसा काश्यप० अमुका तृप्यताम् । अस्मद्भगिनी काश्यप० सभर्तृका ससुता तृप्यताम् । अस्मत् श्वशुरः काश्यप० तृप्यतां । गुरुः काश्यप० तृप्यताम् । सखा तृप्यतां । मित्रभूतः तृप्यताम् ।

या प्रमाणे अथवा

आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं देवर्षिपितृमानवाः ।
तृप्यन्तु पितरः सर्वे मातृमातामहादयः ॥ १ ॥
अतीतकुलकोटीनां सप्तद्वीपनिवासिनाम् ॥
आब्रह्मभुवनाल्लोकादिदमस्तु तिलोदकम् ॥ २ ॥

असें ह्मणून उदक सोडावे. जेम्, मदनपारिजाताम्त हारीतान मटले आहे की,-“शुक्लवस्त्र परिधान करून स्थलावर दर्भ अन्थरून, विविज्ञाने तर्पण क संवम्. पात्राम्त करूं नये. ’ तें अनुद्धत उदकाने स्थलावर तर्पण न करण्याविषयी आहे. उद्धृतोदक तर्पणाविषयीं तर, तोच ह्मणतो की,-“एक पात्राम्त उदक घेऊन, पूर्वोक्त मं वान्नी दुसऱ्या पात्राम्त सोडावेम्. किंवा उदकाने भरलेल्या गर्तात (खळग्यान्त) सोडावे. केवळ भूमीवर किंवा स्थळावर किंवा दर्भावर सोडू नये.” योगयाज्ञवल्क्य ह्मणतो की, “जर अनुद्धतोदकाने तर्पण करील तर. उदकाम्त तीळ मिसळून करावे. नाहीपेक्षां प्रत्येक अञ्जलीत वामहस्ताने तीळ घालावे. " हे तिळनर्पण पुत्रवान् गृहस्थाने घराम्त करूं नये, “ सप्तमी. र. विवार, या दिवशी व घरी आणि आपला जन्मदिवस, या दिवशीं सेवक, पुत्र, स्त्री यान्नी इच्छा करणान्या गृहस्थाने तिलतर्पण करू नये, ’’ अशी मरीचिम्मृति आहे. ननर—

ये के चास्मत्कुले जाता अपुत्रा गोत्रिणो मृताः ॥
ते गृह्णन्तु मया दत्तं वस्त्रनिष्पीडनोदकम् ॥ १ ॥

यानं अङ्गवस्त्राने शेवट भिजवन पिळा. आचायचूडामणीत दुमन्या प्रकारचा मन्त्र आहे तो -

ये बान्धवाऽबान्धवा वा ये च जन्मनि बान्धवाः ॥
ते तृप्तिमखिला यान्तु ये वास्मत्तोभिकाङ्क्षिणः ॥ १ ॥

हा मगून, “नमो नमः " याने पूर्ण वत् वस्त्र पिळावें अमें साङ्गितले आहे. नन्तर मव्याने विष्णुपुगणाम्त साङ्गितल्या मन्त्रान्नी तर्पण करावे. तें -

देवासुरास्तथा नागा यक्षगन्धर्वगक्षसाः ।
पिशाचा गुह्यकाः सिद्धाः कूष्माण्डास्तरवः खगाः ॥ १ ॥
जलेचरा भूनिलया वाय्वाधाराश्च जन्तवः ।
तृप्तिमेतेन यान्त्वाशु मद्दत्तेनाम्बुनाऽखिलाः ॥ २ ॥
नरकेषु समस्तेषु यातनासु च ये स्थिताः ॥
तेषामाप्यायनायैतद्दीयते सलिलं मया ॥ ३ ॥
ये बान्धवाबान्धवा वा येन्यजन्मनि बान्धवाः ॥
ते सर्वे तृप्तिमायान्तु मया दत्तैस्तिलोदकैः ॥ ४ ॥

यान्नी करावम्. सङ्क्षेपतः तर्पण करणं असल्याम - “आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं जगत्तृप्यतु” पणून एकच अञ्जली द्यावा. नन्तर

ब्रह्मणे नमः । विष्णवे नमः । रुद्राय नमः । सवित्रे नमः । मित्राय नमः । वरुणाय नमः

मन उसकाम्न पूजन करन. हातानं पुन….

ब्रह्मणे नमः। अग्नये नमः । पृथिव्यै नमः। ओषधिभ्यो नमः । वाचस्पतये नमः । विष्णवे नमः । महद्भ्यो नमः । अद्भ्यो नमः । अपाम्पतये नमः । वरुणाय नमः ।

अमं तर्पण करून, मुग्नाचे पूजन करून, “देवेभ्यो नमः” मगून विमानन करा.

इति श्रीशूद्रधर्मतत्त्वप्रकाशे ब्रह्मयज्ञतर्पणादिप्रयोगः ॥


  1. निर्णय रेअद्स् उक्ते, अन्द् ओमित्स् न। ↩︎ ↩︎

  2. प् ओमित्स् रुद्राः अन्द् आदित्याः। ↩︎ ↩︎

  3. येन्यजन्मनीति पाठान्तरम्. ↩︎ ↩︎

  4. प्- सम्मृज्य ↩︎ ↩︎