विश्वास-प्रस्तुतिः
अथ नामकर्म ।
मदनरत्ने बृहस्पतिः ।
द्वादशे दशमे वापि जन्मतो ऽपि त्रयोदशे ।
षोडशे विंशतौ चैव द्वात्रिंशे वर्णतः क्रमात् ॥
नारदीये ।
सूतकान्ते नामकर्म विधेयं स्वकुलोचितम् ।
नाम पूर्वं तु बालस्य1 मङ्गलं सुसमाक्षरैः ॥
तत्रैव गार्ग्यः ।
मासनाम गुरोर् नाम दद्याद् बालस्य वै पिता ।
कृष्णो ऽनन्तो ऽच्युतश् चक्री वैकुण्ठो ऽथ जनार्दनः ॥
उपेन्द्रो यज्ञपुरुषो वासुदेवस् तथा हरिः ।
योगीशः पुण्डरीकाक्षो मासनामान्य् अनुक्रमात् ॥
अत्र मार्गशीर्षादिश् चैत्रादिर् वा क्रम इति मदनरत्ने । नाक्षत्रम् अपि नाम कार्यम्, कुलदेवतानक्षत्रसम्बद्धं पिता नाम कुर्याद् इति तत्रैव शङ्कोक्तेः । परिशिष्टे ऽपि ।
तद् अक्षरादिकं नाम यस्मिन् धिष्ण्ये यद् अक्षरम् ।
मनुः “शूद्रस्य प्रेष्यसंयुक्तम्” । तत्र स्वाशौचान्ते द्वाविंशे वाह्नि पिता देशकालौ स्मृत्वा अस्य कुमारस्य बीजगर्भसमुद्भवैनोनिबर्हणद्वारा नामव्यवहारसिद्धिद्वारा श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थं नामकरणं करिष्ये, इति सङ्कल्प्य, गणेशपूजापुण्याहवाचन-मातृकापूजानान्दीश्राद्धानि कृत्वा, कांस्यादिपात्रे तण्डुलपूर्णे हेम्ना गणेशनाम ततः कुलदेवतानाम ततो मासनाम ततो नाक्षत्रं ततो व्यावहारिकं शिवदास इत्यादि लिखित्वा नामदेवताः सम्पूज्य, शिशोर् दक्षिणकर्णे ऽमुकभक्तो ऽसि अमुको ऽसीत्यादिनामानि उक्त्वोर्ध्वं कृताञ्जलिः कुलदेवतानाम्नामुकदासो भवतः सर्वान् ब्राह्मणान् अभिवादयते । आयुष्मान् भवत्व् अमुकदास इति विप्राः । एवं मासनाम्ना नाक्षत्रेण नाम्ना व्यावहारिकेण नाम्नेत्यादि वाच्यम् । ततः शतं दश वामान्नानि दत्वा विप्रेभ्यो आशिषो गृह्णीयात् ।
इति नामकर्म ।
मूलम्
अथ नामकर्म ।
मदनरत्ने बृहस्पतिः ।
द्वादशे दशमे वापि जन्मतो ऽपि त्रयोदशे ।
षोडशे विंशतौ चैव द्वात्रिंशे वर्णतः क्रमात् ॥
नारदीये ।
सूतकान्ते नामकर्म विधेयं स्वकुलोचितम् ।
नाम पूर्वं तु बालस्य1 मङ्गलं सुसमाक्षरैः ॥
तत्रैव गार्ग्यः ।
मासनाम गुरोर् नाम दद्याद् बालस्य वै पिता ।
कृष्णो ऽनन्तो ऽच्युतश् चक्री वैकुण्ठो ऽथ जनार्दनः ॥
उपेन्द्रो यज्ञपुरुषो वासुदेवस् तथा हरिः ।
योगीशः पुण्डरीकाक्षो मासनामान्य् अनुक्रमात् ॥
अत्र मार्गशीर्षादिश् चैत्रादिर् वा क्रम इति मदनरत्ने । नाक्षत्रम् अपि नाम कार्यम्, कुलदेवतानक्षत्रसम्बद्धं पिता नाम कुर्याद् इति तत्रैव शङ्कोक्तेः । परिशिष्टे ऽपि ।
तद् अक्षरादिकं नाम यस्मिन् धिष्ण्ये यद् अक्षरम् ।
मनुः “शूद्रस्य प्रेष्यसंयुक्तम्” । तत्र स्वाशौचान्ते द्वाविंशे वाह्नि पिता देशकालौ स्मृत्वा अस्य कुमारस्य बीजगर्भसमुद्भवैनोनिबर्हणद्वारा नामव्यवहारसिद्धिद्वारा श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थं नामकरणं करिष्ये, इति सङ्कल्प्य, गणेशपूजापुण्याहवाचन-मातृकापूजानान्दीश्राद्धानि कृत्वा, कांस्यादिपात्रे तण्डुलपूर्णे हेम्ना गणेशनाम ततः कुलदेवतानाम ततो मासनाम ततो नाक्षत्रं ततो व्यावहारिकं शिवदास इत्यादि लिखित्वा नामदेवताः सम्पूज्य, शिशोर् दक्षिणकर्णे ऽमुकभक्तो ऽसि अमुको ऽसीत्यादिनामानि उक्त्वोर्ध्वं कृताञ्जलिः कुलदेवतानाम्नामुकदासो भवतः सर्वान् ब्राह्मणान् अभिवादयते । आयुष्मान् भवत्व् अमुकदास इति विप्राः । एवं मासनाम्ना नाक्षत्रेण नाम्ना व्यावहारिकेण नाम्नेत्यादि वाच्यम् । ततः शतं दश वामान्नानि दत्वा विप्रेभ्यो आशिषो गृह्णीयात् ।
इति नामकर्म ।
मराठी
यानन्तर नामकरण साङ्गतो: याविषयी मदनरत्रनामक ग्रन्थाम्त बृहस्पति हाणतो- “जन्मदिवसापासून ब्राह्मणादि वर्णक्रमाने दहाव्या, बाराव्या, तेराव्या, सोळाव्या. विमान्या, किंवा बत्तिमान्या दिवशी मुलाने नाम्व ठेवावं.” नारदीयान्त - “सूतकाच्या1 शेवटी स्वकीयकुलाम योग्य असेल त्याप्रमाणे नामकरण करावे, व त्याम्त प्रथमतः बालकाचे नाम्व समाक्षर2 असून मङ्गल असावें.” असे साङ्गितले आहे.
आणखी त्याच नारदीयाम्त गार्ग्य ह्मणतो . ’ बापाने मुलाला मासनाम, अथवा गुरूचें नाम्व ठेवावेम्. कृष्ण १ अनम्त २ अच्युत ३ चक्री ४ वै कुम्ठ .५ जनार्दन ६ उपेन्द्र ७ यज्ञपुरुष ८ वासुदेव ९ हरि १० योगीश ११ आणि ऍड. रीकाक्ष १२ ही बारा अनुक्रमें मासनामें3 होत.” येथें जी माससङ्ख्या धरावयाची ती.. “मार्गशीर्षापासून अथवा चैत्रापासून धरण्याना क्रम आहे.’ अमें मदनरत्राम्त साङ्गितलं आहे.
यानप्रमाणे नाक्षत्रनामही ठेवावे. कारण,- “बापाने कुलदेवता व जन्मनक्षत्र एत. त्सम्बन्धी मुलाचे नाम्व ठेवावें,” अची शङ्खाची रक्ति आहे. गृह्यपरिशिष्टान्तही- “ज्या नक्षत्रावर मूल जन्मले असेल त्या नक्षत्राच्या नांवान्तले पहिले अक्षर घेउन तं नांवाच्या पहिल्या अक्षराच्या ठिकाणी जोडावं,’ असं साङ्गितले आहे. अशा प्रकारच्या नांवाम्म नाक्षत्र4 नाम्व अमें ह्मणतात.
मनु ह्मणतो की. “शूद्राने नाम्व प्रययुक्त अमावं.’ त्याम्त आपल्या सूतकाच्या अन्ती अथवा बत्तिसाव्या दिवशी बापानं दशकालमङ्कीतन करून अस्य कुमारस्य बीजगर्भसमुद्भवनोनिवर्हणद्वारा नामव्यवहारसिद्धिद्वारा श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थं नामकरणं करिष्ये । असा सङ्कल्प करून, गणेशपूजन, पुण्याहवाचन, मात कापूजन, नान्दीश्राद्ध ही करून, तान्दुळान्नी भरलेल्या कांशाच्या वगैरे पात्राम्त सोन्याच्या लेखणीने प्रथम “गणेशाय नमः,” नन्तर “कुलदेवतायै नमः,” असे लिहून मग वर साङ्गितलेल्या बारा मासनामाम्पैकीं में कोणते येत असेल ते नाम्व लिहून, नन्तर नाक्षत्रनाम, आणि मग शिवदास विष्णुदास इत्यादि व्यावहारिक नाम्व लिहून “नामदेवताभ्यो नमः” या मन्त्राने त्याञ्ची पूजा करून, मुलग्याच्या उजव्या कानान्त- अमुकभक्तोऽसि, व कन्या असेल तर-अमुकासि असा सर्व नांवाञ्चा उच्चार करून वर हात जोडून, आपल्या कुल देवतेच्या नांवानेम्- अमुकदासो भवतः सर्वान्ब्राह्मणानभिवादयते । असें ह्मणून ब्राह्म णास नमस्कार करावा. ब्राह्मणान्नीम्- आयुष्मान्भवसमुकदासः । असें ह्मणावेम्. याप्रमाणे मासनामानेम्, नाक्षत्रनामानेम्, व व्यावहारिकनामाने अभिवादन करून ब्राह्मणाङ्कडून आशीर्व चन ध्यावे. नन्तर शम्भर, दहा, अथवा यथाशक्ति ब्राह्मणाम्स आमान्ने देऊन, त्याञ्च्यापासून आशीर्वाद घ्यावे. कर्म ईश्वरार्पण करावेम्.
इति श्रीकमलाकरभट्टविरचिते शूद्रकमलाकरे नामकर्मप्रयोगः ॥
-
पुरुषाच्या नांवान राम ह्मणजे २ । । । ८ शी अक्षर अमावा; आ । । । । । ५ । विषम अक्षरें स्त्रियाञ्च्या नांवाम्त अमावी. याविषयी धर्मसिन्धुप, वाघ, । आश्वलायनमा अ० १ ० १, सू, ८ । ९ पहा. येथे अक्षरशब्दात माराञ्चे ग्रहण करावे. वरील नियम यान्ना व्यञ्जनाञ्चा नाही. ↩︎
-
येथे कृष्ण, अनम्त इत्यादिकाङ्ग मामनाम हाटले आहे. यावरून चबाद महिन्याम्पाद !!! कल्पून त्याञ्चीही नाम्व टेवण्यास साङ्गितली अगावी. नाईपक्षां मान्यांशी या-1 का सम्बम्ध दिगन ना. कदाचित् मासाचे जे नाम-त मामनाम रमा अर्थ करून नत्र, पेशाम अमी नाव नली जग! ग . परन्तु तसे करत्याग गर्व महिन्याञ्ची नावं नक्षत्रगन्धानच आहेल. अन्न व नात्र, मागनाम पर होती. उदाहरणार्थ, चत्रमहिन्याम्त चित्रा नक्षत्रावर त्याचे जना सार, अमेट या नाक्षत्र, । गागनाम न । अमच येईल. याप्रमाणन गर्वत्र होईल, दाणान से कल नगावे असे वाटले. ↩︎
-
धर्मसिन्धून सुदर्शनभाष्यानमार नाक्षत्रनाम याचा व्यायाम की आराध:: नक्षत्री मला जन्म झाले अमेर, या नव्या वाचक शब्दाहन “तत्र जातः साधिका नया असलेला तद्धित प्रत्यय कला अमना निपन्न होणार नाम्व ने नाक्षत्र स. …. 1 . पभरण, कानिक, गहिण इन्यादि गाम्प्रत महाराः दशा बी लोक नाक्षत्र नाग या मन । म्हणन ज टवितात नं-च, चे, चो, ला- अभिनी. ली, न्ट, दे,काभरणी. याप्रमाणे ज्योतिषशास्त्रां साङ्गितलेल्या अवकह डाचकानमार प्रत्येक नक्षत्राच्या ४ चरणांलन च्या चरणावर मुलाचे जन्म मा अमेर, त्याचं अक्षर घरन नाव टेवितात. न चडामणि, बदाश इन्यादिप्रकार से अमन; परन्तु या वादा व्याकरणरीत्या नाक्षत्र ही मन्ना सम्भवणार नाही असे वाटले. आणि काशिनाथापाध्यायान्ना श्रौतग्रन्थादि बहुतेकाम्म मान्य नाही,’ असे म्हटले आहे. तथापि नारायणभट्टान्नी गङ्गा घाट आहे, व अमम्च घेण्याविषयी परिशिष्टान्तले वाश्य येथे मूळान्त, व निर्णयसिन्धून घेतले आह, पर कलकत्यान्ना छापलेल्या सदर ग्रन्थाच्या पुस्तकाम्त त आमाम मिळाले नाही. गाविपर्याचे अन्यही प्रकार आहेत विना रभीतीम्तव दिले नाहीत. “प्रेष्य” हा शब्द संवकाचा वाचक आहे. यावरून नावापुढे दामाद अमावा. ↩︎