०३ वेदश्रवणे वेदार्थाध्ययने निषेधः

[१३] तत्र शूद्रस्य वेदश्रवणे तावन् नाधिकारः ।

कपिलाक्षीरपानेन ब्राह्मणीगमनेन च ।
वेदाक्षरविचारेण शूद्रश् चाण्डालतां व्रजेत् ॥ [परा. स्मृ. १.७५]

इति **पराशरोक्तेः **। उत्तरमीमांसायां व्याससूत्रे ऽपि श्रवणाध्ययनार्थप्रतिषेधात् [१४] स्मृतेश् चेत्य् अत्र शूद्रस्य वेदश्रवणादि निषिद्धम् । इदं शङ्कराचार्यैर् व्याख्यातम् । श्रवणप्रतिषेधो भवति । “अथ हास्य वेदम् उपशृण्वतस् त्रपुजतुभ्यां श्रोत्रपूरणम्” इति [गौ स्मृ २.११] । “पद्यु वा एतच् छ्मशानं यच् छूद्रः” इति । “भवति चोदाहरणे जिह्वाच्छेदो धारणे शरीरभेदः” [गौ स्मृ २.११] इति । तथा वेदार्थज्ञानम् अपि ।

न शूद्राय मतिं दद्यान् नोच्छिष्टं न हविः प्लुतम् ।
न चास्योपदिशेद् धर्मं न चास्य व्रतम् आदिशेत् ।

इति पाद्मोक्तेः । (मतिर् वेदार्थोपदेशः) । “न शूद्राय परिज्ञानं दद्याद् वेदमुखेन तु” इति पराशरीयपुराणात् । वेदार्थज्ञाननिषेधान् मीमांसाद्यध्ययनम् अपि निषिद्धम् ।

[१३] तत्र शूद्रस्य वेदश्रवणे तावन् नाधिकारः ।

कपिलाक्षीरपानेन ब्राह्मणीगमनेन च ।
वेदाक्षरविचारेण शूद्रश् चाण्डालतां व्रजेत् ॥ [परा. स्मृ. १.७५]

इति **पराशरोक्तेः **। उत्तरमीमांसायां व्याससूत्रे ऽपि श्रवणाध्ययनार्थप्रतिषेधात् [१४] स्मृतेश् चेत्य् अत्र शूद्रस्य वेदश्रवणादि निषिद्धम् । इदं शङ्कराचार्यैर् व्याख्यातम् । श्रवणप्रतिषेधो भवति । “अथ हास्य वेदम् उपशृण्वतस् त्रपुजतुभ्यां श्रोत्रपूरणम्” इति [गौ स्मृ २.११] । “पद्यु वा एतच् छ्मशानं यच् छूद्रः” इति । “भवति चोदाहरणे जिह्वाच्छेदो धारणे शरीरभेदः” [गौ स्मृ २.११] इति । तथा वेदार्थज्ञानम् अपि ।

न शूद्राय मतिं दद्यान् नोच्छिष्टं न हविः प्लुतम् ।
न चास्योपदिशेद् धर्मं न चास्य व्रतम् आदिशेत् ।

इति पाद्मोक्तेः । (मतिर् वेदार्थोपदेशः) । “न शूद्राय परिज्ञानं दद्याद् वेदमुखेन तु” इति पराशरीयपुराणात् । वेदार्थज्ञाननिषेधान् मीमांसाद्यध्ययनम् अपि निषिद्धम् ।

त्याम्त शूद्रास वेदश्रवणाविषयी अधिकार नाही. कारण, “कपिला¹ गायीच्या दुग्धप्राशनाने, ब्राह्मणस्त्रीगमनाने, वेदाक्षराञ्च्या विचाराने² - शूद्र चाण्डालतेस पावेल.” अशी पराशरोक्ति आहे. उत्तरमीमांसेम्त व्याससूत्रान्तही “वेद ऐकणे, अध्ययन करणे, अर्थ जाणणे व अनुष्ठान करणे याञ्चा निषेध करणाऱ्या स्मृति आहेत ह्मणून" येथे शूद्रास वेदश्रवणादिक निषेधिले आहे. शङ्कराचार्यान्नी याची व्याख्या केली आहे. ती अशी की,- “शूद्रास वेदश्रवणाचा निषेध होतो." कारण-‘वेदश्रवण करणाऱ्या शूद्राचे कान शिशाच्या व कथिलाच्या रसाने भरावेत.’ असा गौतमाने निषेध केला आहे, व ‘पधु वा०’. (पृ० ३ पम्० १२ पहा ) या श्रुतीने निषेध केला आहे, व वेदोच्चार केला असतां शूद्राची जीभ कापावी व त्याने वेदाचें धारण (तोण्डपाठ ) केल्यास त्याचा शरी रभेद (देहनाश ) करावा.’ असेही साङ्गितले आहे. एवम्च जसे वेदाचे श्रवण, व धारण निषिद्ध केले आहे, तसेच वेदार्थज्ञानही निषिद्ध आहे; कारण,-‘शूद्रास वेदार्थाचा उपदेश, उच्छिष्ट अन्न, व पुरोडाश इत्यादि होमद्रव्य देऊं नये व त्यास धर्माचा अथवा व्रताचा प्रकार साङ्गू नये.’ अशी पद्मपुराणोक्ति आहे." आणखी “शूद्रास वेदवाक्य द्वारा अर्थज्ञान देऊं नये" असा पराशरपुराणाम्त निषेध केला आहे. याप्रमाणे वेदा र्थज्ञाननिषेधास्तव त्याच्या अर्थाचे प्रतिपादन करणाऱ्या अशा मीमांसादि शास्त्राञ्चे अध्ययनही³ निषिद्ध आहे.