१० परमार्थ-प्रकरणम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुमाषितैराहतेभ्यो हृदयेभ्यो महीभृताम् ।
समाप्नुवन्ति सुधियः स्वयमेव समीहितम् ॥ १ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुभाषितेन विद्वांसः शूराः संग्रामकर्मणा
भीत्यामात्याः प्रजा वित्तराहरन्ति महीभुजम् ॥ २ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विद्वान्विदापमादाय प्रेमभाजो महीभुमः ।
दर्शयित्वा फलं किंचिदनुज्ञातो निवर्तते ॥ ३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चिरं विलम्बो विदुषां विदेशेषु विधीयते ।
स्वल्पमप्यल्पकालेन तस्मादन्याहृतं हितम् ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सबौचित्यान्महत्वस्य मास्तु न्यूनो मनोरथः ।
नोन्माध खेदयात्मानमप्यलीकमनोरथैः ॥ ५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नेष्यामि लक्षमेवेति प्रतिज्ञाय अमन्भुवस् ।
प्रपेदे पुनरावृत्तिं न महादेवठकुरः ॥ ६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

देशान्तरे वयो नीवं गतं लोकान्तरेऽपि वा।
विभावयन्तु विद्वांसो बन्धूनां किं विशिष्यते ॥ ५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकतोऽपरितोषश्चदन्यमन्यं महीभुजम् ।
निदाघपान्थवच्छायामन्यामन्यामुपाश्रयेत् ॥ ८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजानमन्यमन्यं यत्संश्रयन्ते मनीषिणः ।
राज्ञासेवं यशोमोषो नैष दोषो मनीषिणाम् ॥ ९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्रष्टव्याः कष्टग़म्मेऽपि नगरे नगरे नृपाः ।
प्रापकादृष्टसंसृष्टः कश्चित्स्यादेव कस्यचित् ॥ १० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चिरं विनिर्गमो बन्धुवर्गमोदापनोदनः ।
तस्मादपूर्णकामोऽपि समेत्य प्रवसेत्पुनः ॥ ११ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धात्रा वक्रेण धनुषा गुणोत्कर्षेण मार्गणाः ॥
अपि लब्धेषु लक्षेषु प्रक्षिप्यन्ते पुनः पुनः ॥ १२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अर्थानाहस्तोऽनाः समायान्ति प्रमादिनः ।
अप्रमतस्ततो मार्गो नित्यमेवास्तु वित्तवान् ॥ १३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

हरिणाथो मनाक्याथोमजनादर्जितं चिरात् ।
पथि प्रकटचोरेण हा विन्धनमहारयत् ॥ ११ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मारयन्ति नराः क्रूरा दूरादाहरतः प्रियम् ।
वाटपाटच्चरैर्नाशं वीतः शंकर ठक्कुरः ॥ १५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अर्थस्योपार्जनं कष्टं कष्टमस्य गृहागमः ।
तस्यागतस्य बन्धुभ्यो विनियोगः सुखावहः ॥ १६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अर्थस्यानर्थपूर्णस्य कोऽवसीदतु संग्रहे ।
तत्संतुष्टेर्न चेदिष्टैर्दृष्टैः स्यान्नयनोत्सवः ॥ १७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तानि वित्तानि किं येषां विनियोलो न बन्धुषु ।
निन्द्या विद्यापि सा यस्या विनोदः स्यान्न संसदि ॥ १८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शरीरभरणेनैव पर्याप्नोति न पौरुषम् ।
परोपयोगशून्यस्य वैशाल्यं शाल्मलेरलम् ॥ १९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुण्यरत्नभृतः पाणिः प्रार्थकेन प्रसार्यते ।
धान्यं तदङ्कमायाति मायन्मुकुलितः करः ॥२०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

निन्दास्वार्याः कदर्याणामलं वाचां विलम्बनैः ।
यैर्याचितैर्मिषान्म्लाने कालिमास्ये स्वयं धृतः ॥ २१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आर्थिनो जठरज्वाला दग्धा वाकंचिदञ्चति ।
तां च समयतो वित्तं किं निमित्तं न विद्महे ॥ २२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्तुलैरप्यलं वितैर्यत्तैर्नोपार्जितं यशः ।
लक्षैर्नवभिरप्यासीत्काशीमिश्रोऽभ्यनामकः ॥ २३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विद्यामध्यापनैर्दानैर्वित्तं नित्यमलं कुरु ।
पुरा कीर्तिर्वटेशादीनाविवेशामुनाध्वना ॥ २४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वस्याप्यविशिष्टं तद्धनं यन्नोपयुज्यते ।
चौरादिभीत्या धनिनां निशौन्निधं विशिष्यते ॥ २५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धने किमिति कार्कश्यं निधने यद्विमुञ्चति ।
यन्न मुञ्चति पर्यन्ते तदर्जय धनैर्यशः ॥ २६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भ्रातरापूर्यसे वित्तैर्दीयतां दीयवामिदम् ।
जलेनानपनीतेन पूरिता नौनिमज्जति ॥ २७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धारणेनालमेतस्य विपरीतमिदं धनम् ।
धृतं न प्राप्यते भूयस्त्यक्तं भूयोऽप्यवाप्यते ॥ २८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विनोदः साधुभिः सार्धे प्रतिपादनमर्थिषु ।
विद्याश्रियोईयोरेतचिरोपार्जितयोः फलम् ॥ २९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विद्या विनोदैर्विदुषां वरीयान्वयसो व्ययः ।
श्रेयस्यो दानमोगाभ्यां श्रियो निःशेषिता अपि ॥ ३०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विनयेन वदान्यत्वं मदास्पर्शेन पौरुषम् ।
पूर्वेण तपसा पुंसां द्वाभ्यां द्वयमलंकृतम् ॥ ३१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नम्रीभूया भृशं प्रातर्यद्यस्ति फलगौरवम् ।
चेदननं शिरः शालेरिव तुच्छं फलं तव ॥ ३२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परोपकृतये जाताः साधवः शालयो यथा
शिरश्छेदेऽपि नोज्झन्ति फलसंपत्तिनम्रताम् ॥ ३३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नीचाशयानां संपत्तिः प्रतिवेशिविपत्तये ।
निपाताय तटस्थानां सद्यो नद्योऽम्बुपूरिताः ॥ ३४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धनाभिजनविद्याभिर्यद्यायातो न दुर्मदः ।
गोविन्दानुगृहीतोऽयमिति हीतोऽवधार्यताम् ॥ ३५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मदोन्मादविहीनेन सततं प्रियवादिना ।
क्रीतमेतत्सुकृतिना जगदेवाकपर्दकम् ॥ ३६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अस्मिन्परस्परद्वेषपरुषे पुरुषायुषम् ।
केवलं मधुरा वाणी ददात्यानीय सौहृदम् ॥ ३७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ये सतामवमन्तारस्ते गन्तारः पराभवम् ।
स्वाराज्यानहुषो विप्रावलेपाद्विनिपातितः ॥ ३८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आचरन्बहुभिर्वैरमल्पकैरपि नश्यति ।
जनैः प्रत्यायितोऽमात्यं प्रेतमित्यत्यजन्नृपः ॥ ३९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विरोधेनाधमस्यापि न महानपि मोदते ।
अपि दासीकृतेनासीद्वनवासी रघुग्रहः ॥ ४०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिष्वङ्गोऽपकर्षाय हीनजातिषु जायते ।
रामस्यापि कपिः स्कन्धमारुरोहादृतः पुरा ॥ ११ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जन्म तन्मन्महे धन्यं संसर्गों यत्र सत्तमैः ।
सौभाग्यं पश्य निम्बस्य चन्दनाचलजन्मनः ॥ १२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एको गोत्रे पुमान्प्रोक्तः प्राक्तनैः खकुटुम्बभृत् ।
एकोऽप्यनेकः पुरुषः परेषां भरणक्षमः ॥ ४३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

को निमः कः परो लोके शोकेनायो विशिष्यते।
निजः स एवोपकृते यशो यत्रावशिष्यते ॥४४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्ययमायक्रमेणैव कुर्वन्त्यायतिदर्शिनः ।
यावदास्तरणं पादप्रसारणमिति स्थितिः॥ ४५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षयाय जायतेः पुंसामायादत्यधिको व्ययः ।
मिताशी घोषितां रन्ता किं तात सुखमेधते ॥ ४६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अविचारेण यत्कर्म कृतं तन्मर्मकृन्तनम् ।
प्रसह्य सीताहरणादतीता रावणश्रियः॥ १७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

संपद्यमानमालोक्य श्रेयः सद्यः समाचरेत् ।
दहत्यामरणं कर्म विलम्बेन विनाशितम् ॥ १८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कष्टं कर्मेति दुर्मेधाः कर्तव्याद्विनिवर्तते ।
न साहसमनारभ्य श्रेयः समुपलभ्यते ॥ १९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं वा बहुभिराख्यातस्तस्कुर्वीथाश्चिरं यथा ।
त्वां गायति सतामने यशोभिरवशो जनः ॥ ५० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकं तु लोकवेदेभ्यः सारसाकृष्य कथ्यते ।
प्राणत्ययेऽपि व त्याज्यो न्याय्यो धर्माश्मथा पश्चः ॥ ५१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अत्यल्पं जीवितं पापान्यापातमधुराण्यलस् ।
लदाचर चिरास्तेयपरलोकावलोकवस् ॥ ५२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अवधारय धर्मेषु प्रधानमवधानतः ।
निर्भरानन्दकन्दाय गोविन्दाय मनोऽर्पय ॥ ५३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुर्युः के वा न सेवाभिर्देवास्ते वाञ्छितां श्रियम् ।
वाञ्छातीता चिरस्फीता प्रीतात्पीताम्बरादियम् ॥ ५४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आकर्ण्य वाणी: पौराणीसयैतदधारितम् ।
तिष्ठन्तु देवदेव्योऽपि सेव्यो नारायणः परः॥ ५५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्मरत्यहह किं कामी यामीमपि न यातनान् ।
यन्न ध्यायति गोविन्दमरविन्दविलोचनम् ॥ ५६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नाम नामरणं मुश्च नामिनोऽप्यधिकं हरेः ।
सदेतेनानुरक्तेन तत्तेनोक्तेन लभ्यते ॥ ५७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पश्यामि त्वामरे मूढ़ गूढमज्ञानवारिधौ ।
स्मर संसारसंतारकारणं चरणं हुरेः॥ ५८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कामात्क्लाम्यति कारीतिर्नारीति नरकाभिधा।
मलमज्जमयी मांसस्तुगी किं न विगीयते (?) । ५९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुःखनित्यानि वित्तानि त्वं किमासाथ माद्यसि ।
ये भोक्तुमेतानीच्छन्ति तानेतान्येव भुञ्जते ॥ ६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं ते पुत्रेण मित्रेण धनेनाभिजनेन वा ।
सर्वे शोकाय लोकानामाकाशनगरायितम् ॥ ६१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अलं वा बहुवादेन यत्र यत्रानुरज्यसे ।
तत्र तत्रैव ते दुःखदावपावकपतयः ॥ १२ ॥

मूलम्

अलं वा बहुवादेन यत्र यत्रानुरज्यसे ।
तत्र तत्रैव ते दुःखदावपावकपतयः ॥ १२ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

साम्यं कुरु सुते शत्रौ कीटकोटीशयोरपि ।
समो जीवस्तमोरूपं न भावमनुधावति ॥ ६३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भोगारीणां न शक्तोऽसि यादवारिनिवारणे ।
अनौत्सुक्यमय वर्म मनोवर्मणि धारय ॥ ६४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनाविलं फले भुङ्क्ते विषयाणामनुत्सुकः ।
उत्सुको लब्बरोकेण तत्र शोकेन शीर्यते ॥ ६५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मा शुचो वार्मुचो वृष्टिलॊकसृष्टिश्च वेधसः ।
उत्पद्यते विनाशाय क्षणरक्षणलक्षणः ॥ ६६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुःखभारापहाराय नारायणमयं जगत् ।
आत्मनश्चिन्तया भेदाझेदातीतो भविष्यसि ॥ ६७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्वाप्याकारे हरेः सम्यनियम्य सुचिरं मनः ।
धियं निर्विषयं नीत्वा प्रकाशाकाशमाविश ॥ ६८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रक्षिप्य पक्षिवद्बन्धं स्वच्छीयाकाशमाश्रय ।
पदादास्तामधस्तात्ते मेरोरपि शिरो गतः ॥ ६९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समाधाय धियां धारां निराकारां चिदम्बरे ।
आत्मानमामुहि भ्रातराप्तमोक्षमधोक्षजम् ॥ ७० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

लक्ष्मीराघवयोः सूनोरन्यूनोऽयं गिरां गुणैः ।
सुभाषितानां संक्षेपः प्रेक्षावद्भिः परीक्ष्यताम् ॥ ७१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वाग्देवीकरपनपञ्जरपठत्कीरायितानां पुरो
गण्यन्ते कवयः क्व वाङ्मयपुरपाकारकाकायिताः ।
ब्रह्मास्वादसुखावस्वातमनसां गोष्ठीषु सांसारिकाः
स्वर्गोत्सननिषादिनोऽपि कुररीपाका वराका इव ॥ ७२ ॥

मूलम्

इति हरिहरसुभाषिते परमार्थ-प्रकरणम् ॥ १२ ॥