घटखर्परकाव्यम्

[[घटखर्परकाव्यम् Source: EB]]

[

कुशलमिश्र गूढार्थदीपिका, घटखर्परकाव्यम्

१ ओं स्वस्ति ॥ ॥ श्रीगणेशाय नम॥ ॥ ॥ ओं इष्टदेवं नम[=]
२ स्कृत्य प्रणवं च विनायकम् ॥ क्षेमङ्करं तथैवाद्यं कुर्वे
३ [ऽ]हं घटखर्परी[[म्]] ॥ १ ॥ क्षेमङ्करप्रपौत्रेण बालकृष्ण[=]
४ सुतेन च ॥ कुशलाख्येन टीकेयं तन्यते गूढदीपिका ॥ २ ॥
५ एकदा श्रीभोजराजसूनुर्देशान्तरं गत॥ कुतश्चिद्धे[=]
६ तवे (?). ततो [ऽ]नन्तरं श्रीकालिदासस् तत्पत्नीमवलोकितवान् ॥
७ एतदन्तरे वर्षर्तुरप्यागत॥ ॥ तदा सा च प्रोषितप्रेय[=]
८ सी मेघान् वीक्ष्य वाक्यानि सखीं प्रति निजगाद ॥
९ महाकवि॥ श्रीकालिदासस्तमेव प्रस्तावं निरूप्य
१० वर्षर्तुं वर्ण्<ई>[इ]तुकाम॥ यमकैर्महाकाव्यं घटख[=]
११ र्पराख्यं निबबन्ध ॥ तावत्प्रोषितप्रेयसीलक्षण[=]
१२ माह ॥ कुतश्चित्कारणाद्यस्या॥ पतिर्देशान्तरं गत॥ ॥
१३ दत्त्वावधिं, कृताशा सा प्रोषितप्रेयसी मता [श्त्८१] ॥ १ ॥ सा च
१४ मेघान् वीक्ष्य, षड्भि॥ श्लोकै॥ प्रथमं सखीं प्रत्यवादीत् ॥
१५ ननु वृत्तीनां सर्गबन्धो हि महाकाव्यस्य लक्षणमि[=]
१६ त्युक्तत्वात्, कथं घटखर्परस्या<ऽ>ल्पवृत्तिमात्रस्य महा[=]
१७ काव्यत्वम् ॥
२.

१ तत्राह ॥ महाकविकृतत्वाद्, गूढार्थत्वात्, श्लोके श्लोके नूतन[=]
२ छन्दोभिर्निर्मितत्वाच्च, महाकाव्यत्वम् ॥ ननु ग्रन्थादौ ग्रन्थम[=]
३ ध्ये ग्रन्थान्ते मङ्गलम् <ऽ>आचरणीयमिति शिष्टाचार॥. अत॥
४ मङ्गलाचरणं विहाय प्रथममेव किमर्थं निचितं ख[=]
५ मुपेत्येत्य्[घ्ख्.१]आदि वर्षर्तुवर्णनम् ॥ तत्राह ॥ ननु मङ्गलकरणं कि[=]
६ मर्थमिति सिद्धान्तिप्रश्नं श्रुत्वा, वादी वदति । मङ्गलकरणं
७ विघ्नविनाशपूर्वकग्रन्थपरिसमाप्त्यर्थम् । तत॥ सिद्धा[=]
८ न्ती वदति ॥ किं मङ्गलादेव विघ्नविनाशपूर्व[[क]]ग्रन्थपरि[=]
९ समाप्तिर्, अन्यस्मादुत वा ॥ यद्याद्य॥ पक्षस्, तर्हि किं यत्र
१० यत्र मङ्गलं, तत्र [[तत्र]] विघ्नविनाशपूर्वकग्रन्थसमाप्ति॥,
११ किं वा यत्र यत्र विघ्नविनाशपूर्वकग्रन्थसमाप्तिस्, तत्र
१२ तत्र मङ्गलमिति ॥ तत्र नाद्य॥ प्रमाणम् ॥ किरणावल्ल्यादौ
१३ मङ्गले सत्यपि अपरिसमाप्तिदर्शनात् ॥ तदनुपप[=]
१४ न्ने न द्वितीय॥ ॥ कादम्बर्यादौ विघ्नविनाशपूर्वकग्रन्थ[=]
१५ समाप्तौ सत्यामपि तत्प्रारम्भे मङ्गलस्याना<ऽ>विष्कारात्. *
१६ अतो न मङ्गलस्य तत्समाप्तौ निर्णीयत्वात् ॥ यत्तावत्त्वयोक्तं
१७ ग्रन्थादौ ग्रन्थमध्ये [[ग्रन्थान्ते]] मङ्गलमेव कार्यं [२२-३], किमर्थम् [२४] इत्यादि, ३.

१ तदेतत्समस्तं तवाप्रामाणिकत्वमेव प्रमाणयामि ॥ न
२ खलु प्रमाणिकीभूय कश्चिद्विपश्चिच्छास्त्रप्रारम्भ[=]
३ सम्भावितं मङ्गलं तिरस्कुर्यात्, शास्त्रप्रारम्भे विद्वद्भि[=]
४ स्तस्यैव प्राक्कृतत्वात् ॥ मङ्गलं त्रिविधम् । नमस्क्रियावस्तु[=]
५ निर्देशा<ऽ>शीरूपं ॥ तेभ्यो मेघैर्<ऽ>आकाशाच्छादनरूपवस्तु[=]
६ निर्देशकं मङ्गलं कृतमेवातो न दोष॥ ॥ किं वाप्यन्यस्माद[=]
७ पीति [२९] पक्षस्य कविभिरुपेक्षितत्वात् ॥ सर्वव्यापिनि[=]
८ यमेन तदुपपत्तेरेव विलोक्यमानत्वात् ॥ किरणावल्ल्या[=]
९ दौ तु विघ्नबाहुल्येन मङ्गलाल्पत्वेन च ग्रन्थसमाप्त्यभाव॥ ॥
१० यावन्मङ्गलं, तावद्विघ्नाभाव इति न्यायात् ॥ कादम्बर्या[=]
११ दौ च ग्रन्थाद्बहिर्मङ्गलकृतत्वेन विघ्नाल्पत्वेन च समाप्ति॥॥
१२ अतोऽदूषणमेव जातम् ॥ अधुना प्रकरणमेव पुनर्वदति ॥
१३ प्रोषितप्रेयसी मेघान् वीक्ष्य षड्भि॥ श्लोकै॥ प्रथमं
१४ सखीं प्रत्यवादीदित्य्[११४] उक्तम् ॥ तद्वाक्यानि कवि॥ कुल[क=]
१५ तिलकेन प्रकटयति ॥ प्रोषितप्रमदया इदं वच॥
१६ उद्यते इत्युत्तरेण षष्ठ<<म>>श्लोकेन सम्बन्ध॥. इदं किं - हे
१७ कुमुदसमानदन्ति इति द्वितीयेन सम्बन्ध॥ इति प्रस्ताव॥ ॥
४.

१ ओं निचितं खमुपेत्य नीरदै॥ प्रियहीनाहृदयावनीरदै॥ [।]
२ सलिलैर्निहतं रज॥ क्षितौ रविचन्द्रावपि नोपलक्षि[=]
३ तौ ॥ १ ॥ प्रोषितप्रमदया इदं वच उद्यते । इति षष्ठेना[=]
४ न्वय॥ ॥ इदं किं - हे कुमुदसमानदन्ति इति द्वितीयात्(?) स[=]
५ म्बद्ध्यते ॥ सलिलैर्जलै॥, क्षितौ पृथिव्यां, रजो धूलि॥,
६ निहतं शान्तीकृतम् ॥ तृतीयान्तकर्तृत्वात्प्रथमान्तकर्म प्रति[=]
७ पादितं [व्ग्ल्. स्व्१५०,१], कृदन्तक्रिया । क्षितौ विषयार्थे सप्तमी । रजो रजो[=]
८ गुणे धूल्<ओ>[[औ]] परागे स्त्रीरजस्यपि इति विश्व॥ ॥ किं कृत्वा शान्ती[=]
९ कृतं - खमाकाशम्, उपेत्य प्राप्य । खमाकाशमुदाहृतमित्ये[=]
१० काक्षर्यां [?] ॥ मेघैराकाशं प्राप्यते यदा, जलं तदा रज॥[=]
११ शान्त्यै समर्थं भवति । अत॥ खमुपेत्येत्युक्तम् ॥ यद्वा - कृति योग॥
१२ क्वचित्कर्मणि पञ्चमीति भाष्यकारवचनात्पञ्चम्यर्थे
१३ द्वितीया. कीदृशं खं - नीरं दद्<अ>[[आ]]तीति नीरदास्, तैर्निचित[=]
१४ म् <ऽ>आच्छादितम् । कीदृशैर्नीरदै॥ । प्रियेन हीना या स्त्री, तस्या
१५ हृदयमेवा<ऽ>वनी मही, तां रद<<य>>न्ति पीडयन्ति - तै॥ । रद
१६ विलेखने [स्व्२२९,८] । अपीति निश्चयेन । रविश्च चन्द्रश्च, तौ रवि[=]
१७ चन्द्रौ नोपलक्षितौ । अदर्शनं गतौ इत्यर्थ॥ । हे प्रिये. ई[=]
१८ दृशे समये स मां प्रति कथं न समागच्छतीति भाव॥ ॥
५.

१ अस्य श्लोकस्य त्रयोदशपदानि ज्ञेयानि । काव्यरूपान्न
२ छेदितानि । एषां रूपा वा । मोहनमन्त्रश्छन्द॥ । तल्लक्षणम् ।
३ ससजा गुरुरादिके [ऽ]ग्रिमे । सभरा मोहनमन्त्रकं ल<घ्>[ग्]ऊ ॥
४ अस्यैव वैतालीयमपि वदन्ति ॥ँ॥ १ ॥ँ॥ हंसा नद[=]
५ न्मेघभयाद्द्रवन्ति निशामुखान्यद्य न चन्द्रवन्ति ॥ नवा[=]
६ म्बुमत्ता॥ शिखिनो नदन्ति मेघागमे कुन्दसमानदन्ति ॥ २ ॥
७ हे कुन्दसमानदन्ति । कुन्दानां मुकुलेनेति शेष॥, समाना
८ दन्ता यस्या॥, सा. तस्या॥ सम्बोधनं. अद्य मेघागमे हंसा॥
९ द्रवन्ति गच्छन्ति. द्रु गतौ [स्व्२१६,१०]. कस्मात्- नदन्मेघभयात्णद
१० वण व्यक्ताव्यक्तशब्दे [स्व्२२९,२९] । नदन्तीति नदन्त॥. अव्यक्तशब्दं कुर्व[=]
११ न्तो ये मेघास्, ते नदन्मेघास्. तेभ्यो यद्भयं - तस्माद्, भयहेत्<उ>[[औ]] पंचमी.
१२ हंसा हि मेघागमेन सम्प्रति गच्छन्तीति प्रसिद्धम् ॥ न के[=]
१३ वलं हंसा द्रवन्ति ॥ अपि तु अद्य निशामुखान्यपि सन्ध्या[=]
१४ प्रभृतीनि, न चन्द्रवन्ति । चन्द्रो विद्यते येषां, येषु वा [व्ग्ल्. स्व्१८९,२१-१९०,१९], तानि एता[=]
१५ दृशानि, नेत्यर्थ॥ ॥ पुनरद्य समये, शिखिन॥ मयूरा, नदन्ति ।
१६ व्यक्तशब्दं कुर्वन्तीति ॥ कथंभूता॥ शिखिन॥ - नवाम्बुमत्ता॥ ।
१७ नवं यदम्बु, तेन मत्ता॥ । मत्तानां स्वभाव एव व्यक्तशब्द॥. मत्ता॥
१८ सन्तो व्यक्तशब्दं कुर्वन्तीति भाव॥ ॥ अयं भाव॥ - हंससादृश्या[=]६.

१ न्नदन्मेघादहमपि कथं न बिभ्<ई>[[ए]]मि । इष्टसंयोगवत्य॥
२ मयूरसादृश्यात्कथं न हर्षिता भवेयु॥ । हंसानामनिष्ट[=]
३ संयोग॥ ॥ मयूराणामिष्टसंयोग॥ । उक्तं च ॥ इष्टा प्रावृट्
४ मयूराणां हंसानामन्यथा मता इति । अस्य द्वादशपदानि
५ सन्ति । इन्द्रवज्रा छन्द॥ । तल्लक्षणम् । सा चेन्द्रवज्रा ततजास्, ततो
६ गू ॥ँ॥ २ ॥ँ॥ मेघावृतं निशि न भाति नभो वितारं नि[=]
७ द्राभ्युपैति च हरिं सुखसेवितारम् ॥ सेन्द्रायुधश्च जलदो
८ [ऽ]द्य रसन्निभानां संरम्भमावहति भूधरसन्निभानाम् ॥ ३ ॥
९ हे प्रिये. निशि रात्रौ, नभ आकाशम् । नभो [ऽ]न्तरिक्षं गगनमित्य[=]
१० मर॥ [१.२.१]. न भाति न शोभते. भा दीप्तौ [स्व्२७२,८]. अत्र निशि विषयार्थे
११ सप्तमी । भातीति वर्तमाने. अकर्मकत्वात्<॥> नपुंसकवाची
१२ प्रथमान्त एव कर्ता प्रतिपादित॥ । अकर्मकाश्चोक्ता लज्जा[=]
१३ दि [स्व्३८८,७-८] । दीप्त्यर्थाद्[स्व्३८८,८] अकर्म[[क]]धातु॥ । किंविशिष्टं नभो द्यौर्- आवृत[=]
१४ माच्छादितम् । पुन॥ कीदृशं - वितारं विगता तारा यत्र, यस्मा[=]
१५ द्वा, तत् । च पुन॥ । अद्य मेघागमे । निद्रा हरिं श्रीकृष्णम् अ[=]
१६ भ्युपैति । प्राप्नोति । इण्गतौ [स्व्२७६,३०] । अभि-उपोपसर्गाभ्यां [स्व्१२३,२३-२५] प्राप्त्य[=]
१७ र्थं धातुरसौ । यद्वा - ये गत्यर्थास्, ते प्रश्नार्था॥ क्वचित्. कीदृ[=]
१८ शं हरिं - सुखं सेवितुं शीलं यस्य, सस्- तम् । शीलेत्य्<अ>[[तृ]]न्प्रत्यय॥ [स्व्४३४,६].७.

१ सुखमनुभवन्तमित्यर्थ॥ । च पुन॥ । अद्य मेघागमे, जल[=]
२ दो मेघ, इभानां हस्तिनां, संरम्भं कोपम्, आवहति उत्पा[=]
३ दयति. आङुपसर्गादुत्पादने [ऽ]र्थे. किं कुर्वन् - रसन् शब्दं
४ कुर्वन् सन्. रस शब्दे [स्व्?॑ ध्पि ७४५]. कथम्भूतानामिभानां - भुवं धरन्ति
५ भूधरास्, तेषां सन्निभास्तुल्यास्- तेषां. कीदृशो मेघ॥ - सेन्द्रा[=]
६ युध॥. इन्द्रायुधेन सह वर्तमान॥. इन्द्रायुधं शक्रधनु[=]
७ रित्यमर॥ [१.२.११] । विंशतिपदान्यस्य. वसन्ततिलका वृत्त्<अ>[[इ]]॥ । व[=]
८ सन्ततिलका तभजा जगौ ग॥ ॥ँ॥ ३ ॥ँ॥ सतडिज्जल[=]
९ दार्पितं नगेषु स्वनदम्भोधरभीतपन्नगेषु ॥ परिधीररवं
१० जलं दरीषु प्रपतत्यद्भुतरूपसुन्दरीषु ॥ ४ ॥ च पुन॥ ।
११ अद्यास्मिन् समये. जलं दरीषु कन्दरासु प्रपतति. पतॢ पतने [स्व्२५०,१५] ।
१२ अत्रापि मया अकर्मकत्वात्कर्तृ[[क्रि]]ये च प्रतिपादिते, कर्ता
१३ च क्रिया, [[ते]] <त्>[[द्]]वे निरूपिते ॥ अकर्मकाश्च विद्वद्भिरुक्ता॥ - सन्तापे
१४ क्षरणे चैव शोषे च पतने तथेत्यादि बहव उक्ता॥, मयाल्पा
१५ दर्शिता विस्तारभयात्. कीदृशं जलं - नगेषु पर्वतेषु, त[=]
१६ डिता विद्युता सह वर्तमानो यो जलदस्, तेनार्पितं दत्तं.
१७ कथंभूतेषु नगेषु - स्वनेति । स्वन [स्व्२५१,१३] ध्वन [ध्पि ८५४॑ ८८१] शब्दे । स्वनन्तीति स्वनन्त॥।
१८ शब्दं कुर्वन्तो येऽम्भोधरा मेघास्, तेभ्यो भीता॥ पन्नगा॥ भोगिनो,
१९ येषु, तेषु । अम्भो धरन्तीति अम्भोधरा॥ । उरग॥ पन्नगो भोगीत्यमर॥ [१.७.८] ॥
८.

१ पुन॥ कीदृशं - परि समन्ताद्, धीरो गम्भीरो, रव॥ शब्दो यस्य

२ तत् । कथंभूतासु दरीषु ॥ अद्भुतं यद्रूपं, तेन सुन्दर्यो मनो[=]
३ हरास्- तासु ॥ अथ वा<ऽ>द्भुतं रूपं यासाम्, ईदृश्य॥ सुन्दर्यो
४ यासु, तासु । अद्भुतरूपसुन्दरीषु । अष्टपदोऽयं ज्ञेय॥ ॥ँ ४ ँ॥
५ क्षिप्रं प्रसादयति सम्प्रति को [ऽ]पि तानि कान्तामुखानि र[=]
६ तिविभ्रमकोपितानि ॥ उत्कण्ठयन्ति जलदा॥ पथिका[=]
७ न् स्वनन्त॥ शोक॥ समुद्भवति तद्वनितास्वनन्त॥ ॥ ५ ॥ पुन॥
८ तस्यागमनं व्य<क्त्>[[र्थ्]]अमीक्ष्य गृहस्थानां कामिनामन्यतां कथ[=]
९ यति ॥ अर्धेन मेघपक्षपातं च ॥ अपीति निश्चयेन, क॥ कामी
१० पुरुष॥ । सम्प्रतीदानीं वर्षाकाले, तानि कान्तामुखानि,
११ क्षिप्रं शीघ्रं, प्रसादयति । आनन्दमुत्पादयति । षदॢ वि[=]
१२ शरणगत्यवसादनेषु [स्व्२४६,१८] ॥ उपसर्गादन्यार्थे सकर्मकधातु॥ [स्व्३८९,२६-२९].
१३ कथंभूतानि मुखानि । रतीति रतौ रतिसमये, विभ्रमो
१४ विलासस्, तस्मिन्नतीव कोपितानि वक्रीभूतानि । विशेषे[=]
१५ ण भ्रमयति चित्तमिति विभ्रम॥ ॥ विभ्रम॥ संशये भ्रान्तौ
१६ शोभायां चेति वैजयन्ती [२.२(पुंश्).६९] । जलदा॥ मेघा॥, स्वनन्त॥ श[=]
१७ ब्दं कुर्वन्त॥ सन्त॥ । पथिकान् पथिकमिति पाठो वा,
१८ उत्कण्ठयन्ति [[आनंदयंति]] । मेघागमे पान्था यत्र तत्रैव तिष्ठन्ति । अतो
१९ मार्गगमनादिदु॥खनिवारणे ना<ऽ>नन्दयन्तीति भाव॥.
९.

१ अथ वा - उत्कण्ठयन्ति । उत्कण्ठ्<अ>[[आ]]वत॥ कुर्वन्ति । मार्गे गमना[=]
२ दिव्यापारेणा<ऽ>नुत्कण्ठ एव, पुनर्मेघागमे स्थितित्वात्
३ व्यापाराभावाच्च । पान्थानां गृहेषूत्कण्ठा जायते ॥ तदा
४ तद्वनितासु । तेषां पथिकानां वनितास्- तास्व्, अनन्तोऽपार॥ शोक॥ ।
५ समुद्भवति । सम्-उद्-उपसर्गाभ्यामन्यार्थे भू<<॥>> [व्ग्ल्.स्व्३८९, २६-२९] ॥ अस्य षोडशप[=]
६ दानि ज्ञेयानि । अत्रापि वसन्ततिलका च्छन्द॥ ॥ँ॥ ५ ॥ँ॥
७ छादिते दिनकरस्य भावने खाज्जले पतति शोकभावने ॥
८ मन्मथे हृदि च हन्तुमुद्यते प्रोषितप्रमदयेदमुद्यते ॥ ६ ॥
९ अथ वा - सुन्दरी प्रियवियोगेना<ऽ>नुरागकातरा सती मेघा[=]
१० गमे घनानुपलभ्य, सन्देशान् वक्ष्यति । प्रोषितप्रमदया
११ प्रोषितस्य पथिकस्य प्रमदा ॥ प्रकर्षेण मद्यते पुरुषो [ऽ]नये[=]
१२ ति प्रमदा. तया इदं पूर्वदर्शितं वच॥ [घ्ख्१-५], उद्यते कथ्यते ॥
१३ कुलकत्वात्पौनरुक्तेर्न दोष॥. क्व सति वच उद्यते - <<सति>> दिन[=]
१४ करस्य दिनं करोतीति, तस्य भावने द्युतिसमूहे, भानां द्युतीनां
१५ वनं समूहं - तस्मिन्. स्यु॥ प्रभा रुक्रुचिस्त्विड्भा भाश्छवि द्युति
१६ दीप्तय इत्यमर॥ [१.२.३५] । छादिते सति छन्ने सतीत्यर्थ॥ । तथा खा[=]
१७ दाकाशात् । खं खगेन्द्रियनाकेष्विति धरणि॥ । जले
१८ पतति सति । किंविशिष्टे जले - शोकभावने. शोकं सन्तापं,
१९ भावयति वारयति इति । यद्वा - शोकं भावय<<न्>>ति प्रकाशय<<न्>>ति <॥>१०.
१ प्रोषितभर्तृकानां इति शोकभावन॥ । उणादिकत्वाद्युण्प्रत्यय॥.
२ तस्मिन् शोकोत्पादने इत्यर्थ॥ । यमकत्वाद्व<च>[[ब]]योर्न भेद॥ । बका[=]
३ रस्थान्<अ>[ए] वकार एव पठनीय॥ । इत्यर्थ॥ । उक्तं च वाग्भटाल[=]
४ ङ्कारे [१.२० ब्] । यमक<श्लोकव्यङ्गेषु>[श्श्लेषचित्रेषु] बवयोर्डलयोर्न <स्>[[भ्]]इत् । पुन॥ क्व
५ सति । हृदि अन्त॥, मन्मथे कामदेवे, हन्तुं घातयितुमुद्यते ॥
६ सति । मथ्नातीति मथ॥ ॥ मनोमथ॥ मन्मथ॥ आकृतिगण[=]
७ त्वात्साधु॥ । तस्मिन्. मदनो मन्मथो मार इत्यमर॥ [१.१.२५] । कलापकं
८ चतुर्भिस्स्यात्, तदूर्ध्वं कुलकं स्मृतम् ॥ सप्तसु रथोद्धता च्छं[[द॥]] ँ६ँ
९ सर्वकालमवलम्ब्य तोयदा आगतास्स्थ दयितो गतो यदा [।]
१० निर्घृणेन परदेशसेविना मारयिष्यथ हि तेन मां विना ७
११ तावन्मेघं प्रति प्रोषितप्रमदोपालम्भं प्रकटयन्नाह ।
१२ भो तोयदा॥. यदा दयित॥ मम प्रिय॥ देशान्तरं गत॥, तदा
१३ पूर्वं सर्वकालं वसन्तग्रीष्मादिकम्, अवलम्ब्य शीघ्रं त्यक्त्वा,
१४ आगतास्स्थ । अस्<<अ>> भुवि [स्व्२७८,२९] । मध्यमपुरुषस्य बहुवचनान्त॥ यूय[=]
१५ मिति कर्ता <।> प्रत्ययादङ्गीकृत॥ । अकर्मकत्वात्कर्माभाव॥ ॥
१६ हि निश्चयेन । पूर्वं तेन प्रियेण विना मां मारयिष्यथ
१७ घातयिष्यथ ॥ विनादियोगे तृतीयापञ्चम्यावपि क्व[=]
१८ चिद्वक्तव्याविति कथनाद्[व्ग्ल्. स्व्१४२,२२-२३] विनायोगे तृतीया ॥ कीदृशेन
१९ प्रियेण - निर्घृणेन निर्गता घृणा<ऽ>नुकम्पा यस्मात्, स - तेन.११.

१ कृपा दयानुकम्पा स्यात्कारुण्यं करुणा घृणा इत्यमर॥ [१.६.१८] ॥
२ घृणा कृपा जुगुप्सा चेति धरणि॥ [६२७] ॥ पुन॥ कथंभूते[=]
३ न - परस्यान्यजनस्य देश॥ परदेश॥, तं सेवितुं शीलं
४ यस्य, स - तेन । अस्यापि पञ्चदशानि पदानि ज्ञेयानि ँ७ँ
५ ब्रूत तं पथिकपांसुलङ्घना यूयमेव पथि शीघ्र[=]
६ लङ्घना॥ ॥ अन्यदेशरतिरद्य मुच्यतां साथ वा तव वधू॥ कि[=]
७ मुच्यताम् ॥ ८ ॥ अथ सन्देशानाह ॥ भो घना मेघा.
८ यूयमेव तं प्रियं, ब्रूत कथ[[य]]त. कीदृशं - पथिकपांसुलं
९ प्<अ>[[आ]]न्थानुद्धम् । यद्वा । पथिभव॥ पथिक॥ । समासे क्वचिद्वि[=]
१० भक्त्<इ>[[ए]]रलुक् ॥ पथिकश्चासौ पांसुरेणुश्च, तं लाति गृ[=]
११ ह्णाति - तम् ॥ अथ वा । पथिकानां पांसुं लातीति - तम् । रेणुर्द्वयो॥
१२ स्त्रियां धूलि[[॥ पांशुर्ना न द्वयो रज॥]]] इत्यमर॥ [२.८.१००] ॥ अथ वा । पथिकनिर्दयं. पांसुलो
१३ निर्दये [ऽ]धमे इति धरणि॥ ॥ ननु प्रियाया भर्तारं प्रति
१४ एतद्वाक्यमकथनीयं. सत्यम् । कोपोक्तित्वान्न दोष॥. कुत्र - यूयं
१५ तत्र गता॥ सन्त॥ पांसुनिवारणं, मत्सन्देशै॥ तच्चित्ताक[=]
१६ र्षणं च, करिष्यथ इत्युपकारे कृते भवत्काय॥ प्रकाश॥
१७ कामोद्दीपनं च भविष्यतीति भाव॥ ॥ उक्तं च ॥ विभाति
१८ काय॥ करुणापराणां परोपकारेण, न चन्दनेनेति [न्श्६३ द्] ॥
१९ कथंभूता यूयं - पथि मार्गे, शीघ्रं लङ्घयन्त॥ शीघ्रगामिन
२० इत्यर्थ॥ ॥१२.

१ क्वचिदतिशीघ्रलङ्घना इत्यपि समीचीन॥ । किं ब्रूम[॥].
२ तदाह - भो पथिक । अद्य वर्षाकाले ॥ त्वया<ऽ>न्यदेशे रति॥, अ[=]
३ थ वा<ऽ>न्यदेशं प्रति रतिर्, मुच्यतां त्यज्यताम् । अथ वा पक्षान्तरे । नो
४ चेन्मुञ्चसि, तर्हि सा तव वधू॥ त्वया वा<ऽ>स्माभि॥ किं पुरुषा[=]
५ न्तरं वाक्यं उच्यतां कथ्यतां इति भाव॥ । अस्याष्टादशपदानि ँ ८ ँ
६ हंसपङ्क्तिरपि नाथ सम्प्रति प्रस्थिता वियति मानस[=]
७ ं प्रति ॥ चातको [ऽ]पि तृषितो [ऽ]म्बु याचते दु॥खिता पथिक
८ सापि या च ते ॥ ९ ॥ हे नाथ. सम्प्रतीदानीं वर्षाकाले.
९ एतर्हि सम्प्रतीदानीमधुना साम्प्रतं तथा इत्यमर॥ [३.४.२४]. हंसा[=]
१० नां पङ्क्तिरपि श्रेण्यपि, वियति आकाशे, मानसं मानसा[=]
११ ख्यं सर॥ प्रति, प्रस्थिता प्रचलिता । वियद्विष्णुपदं वा त्वि[=]
१२ त्यमर॥ [१.२.२] । ननु पृथिव्यां हंसा॥ कथं न क्रीडन्ति. तदुक्तं - अस्ति
१३ यद्यपि सर्वत्र नीरं नीरज[[मण्डितम् । रमते न]] मरालस्य मानसं [[मानसं]] विना [स्भ्२३१,४]. चात[=]
१४ को [ऽ]पि तृषित॥ सन्. तृषा जाता<ऽ>स्येति तृषित॥. [[अंबु जलं याचते प्रार्थ्यते च पुन॥. हे पथिक. सा प्रिया दु॥खिता सती ते तव याचते. वयं कथं ददाम<॥>. अथ वा सा ते प्रिया दु॥खितास्ति]]. एकोनविं[=]
१५ शतिपदो [ऽ]यं ँ ९ ँ नीलशष्पमतिभाति कोमलं
१६ वारि विन्दति हि चातको [ऽ]मलम् ॥ अम्बुदै॥ शिखिगणो
१७ विनाद्यते का रति॥ प्रिय विना मयाद्य ते ॥ १० ॥ हे प्रिय.
१८ नीलशष्पं बालतृणं, अतिभाति अतिशोभते ॥ नीलं च
१९ तच्छष्पं च ॥ तन्नीलशष्पम् ॥ कर्मधारय उक्त॥ उभयपद[=]
२० प्रधानत्वात्[स्व्१५२,३].

[रन्द्ग्लोस्से] उन्मादनस्तापनश्च <ष्>[श्]ओषणस्[स्]तम्ब्[ह्]अनस्तथा
सम्मोहनश्च कामस्य पञ्चबाणा॥ मे स्मृत्<अ>[आ]॥ [व्ग्ल्. त्क्श्१.१.४०]१३.

१ किंभूतं शष्पं - कोमलं मृदु । हि निश्चितं. चातकस्[स्]तोकक॥
२ सम्<अ>[आ] इत्यमर॥ [२.५.१७] । अमलं मलवर्जितं, वारि जलं, विन्दति
३ प्राप्नोति ॥ वृञावरणे [ध्प्x २७१] । वृणोत्याच्छादयति भूमिमिति
४ वारि ॥ तथा अम्बुदै॥ मेघै॥, शिखिगणो मयूरसमूह॥,
५ विनाद्यते विशेषेण शब्दायते ॥ णद शब्दे [स्व्२२९,२९] ॥ हे प्रिय.
६ अद्य (*वर्षा-)काले, मया विना, ते तव, रति॥ का ॥ न कापीत्यर्थ॥ ॥
७ रति॥ काम<॥>स्त्रियां रग्<ओ>[[ए]] <सूनृते>[सुरतेऽ]पि रति॥ स्मृत्<अ>[आ] इति धरणि॥ [८६९] ॥
८ अस्याष्टादशपदानि ज्ञेयानि ॥ँ॥ १० ॥ँ॥ मेघ[=]
९ शब्दमुदिता॥ कलापिन॥ प्रोषिताहृदयशोकलापिन॥ ॥
१० तोयदागमकृशा च साद्य ते दुर्ध्<उ>[[अ]]रेण मदनेन साद्यते ॥ ११ ॥
११ कलापो वर्हं विद्यते येषामिति कलापिन॥ । यद्वा - कं
१२ सुखं, लापितुं परिभाषितुं शीलं येषां, ते [स्व्४१९,५] । क<॥>शब्द इष्टा[=]
१३ र्थवाचकश्चोक्त॥ [?] । मयूरा मेघानां शब्देन मुदिता आसन् ।
१४ यद्यपि कुत्रचिच्छ्लोके साक्षात्क्रिया नास्ति ॥ तथापि कर्तु॥
१५ सकाशात्क्रिया <॥> योज्या मनीषिभि॥ । कीदृशा॥ कलापिन॥

१६ प्रोषितानां पथिकवनितानां हृदये, शोकं सन्तापं, लापि[=]
१७ तुं परिभाषितुं शीलं येषां, ते । अथ वा - प्रोषितानां हृदये
१८ शोकाय लपितुं शीलं येषां, ते । यद्वा - प्रोषितानां [[पथिकवनितानां]] हृदयं
१९ शोकाय लपितुं शीलं येषां, ते <।> तथोक्ता॥ । च पुनर्, अद्य (*अस्मिन्) समये१४.

१ सा ते प्रिया, मदनेन कामेन, साद्यते पीड्यते । षदॢ अवसा[=]
२ दने [स्व्२४६,१८] । कर्मणि यक्प्रत्ययात्तृतीयान्तकर्ता<ऽ>त्र [स्व्३८८, २१] । किंविशि[=]
३ ष्टेन मदनेन - दुर्ध्<उ>[[अ]]रेण सोढुमशक्येन, तोयदानां मेघा[=]
४ नां आगम॥, तेन कृशा दुर्बला । अस्यैकादशपदानि ज्ञेयानि ँ
५ किं कृपापि न तवास्ति कान्तया पाण्डुगण्डपतितालका[=]
६ न्तया ॥ शोकसागरजले [ऽ]द्य पातितां त्वद्गुणस्मरणमेव
७ पाति ताम् ॥ १२ ॥ पुनर्यूयं प्रबोधयत ॥ हे पथिक. अ[=]
८ पीति निश्चये, तव किं कृपा, कान्तया हेतुना, नास्ति ॥
९ कान्तया सह (*किं) नास्तीति वा । न्<अ>[[आ]]दाव्[स्व्११९,२९] अत्रादिशब्दाद्वाक्यादाव[=]
१० पि त्<इ>[ए]-वस्-आदयो [स्व्११८,६-७] न भवन्ति [स्व्१२०,६] इत्यनेन तवैव स्यात्.
११ कथंभूतया कान्तया - पाण्डुगण्ड्<अयो॥>[[औ]] पीतकपोल्<अयो॥>[[औ, तयो॥]]
१२ पतिता विलग्ना, अलकानामन्त॥ कुन्तलानामग्रं यस्या॥,
१३ सा - तथा ॥ गण्ड्<अ>[[औ]] कपोलावित्यमर॥ [२.६.९०]. समे कुन्तलालके इ[=]
१४ त्यमर॥ ॥ न च कुर्यात्संस्कृताङ्गानेकवेणीधरा यत॥ ॥ एकवा[=]
१५ सा वेषहीना हारोपान्तविलोकिनी ॥ व्रतदेवादिपूजार्हा
१६ व्यग्रा तच्चिन्तन्<आद्>[अत्]अनु[॥] ॥ नाशनादिस्पृहां धत्ते प्रोषिता नायि[=]
१७ काकृतिरिति ॥ अन्यच्च ॥ देवतापूजनं कुर्याद्, देयाद्बलि[=]
१८ भुजे बलिम् ॥ लिखेत्कान्तप्रतिकृतीन्, पाठयेच्छुक<म्>[[स्]]आर्<अ>[इ][=]
१९ का॥ ॥ गणयेदावधिदिनं, गीतं गायेत द्<अ>[आ]न्तिकम् । एवंवि[=]१५.

१ धेन नोदेन नयेत्कालं वियोगिनी ॥ अद्य वर्षाकाले । तव गु[=]
२ णानां स्मरणमेव, तां आतुरां, पाति रक्षति । कीदृशीं - शोक
३ एव सागर॥, तस्य जलं [[अश्रुपातं]], तस्मिन् पातितां क्ष्<इ>[ए]पितां.
४ पञ्चदशपदान्यस्य । रथोद्धता वृत्ति॥ । रो नरौ लघुगुरू
५ रथोद्धता इति लक्षणम् ॥ँ॥ १२ ॥ँ॥ पुनर्दीनमिदं
६ वाक्यं प्रकटयति ॥ँ॥ कुसुमितकुटजेषु काननेषु
७ प्रियरहितेषु समुत्सुकाननेषु ॥ वहति च कलुषं जलं
८ नदीनां किमिति च मां समवेक्षसे न दीनाम् ॥ १३ ॥ अ<<द्याऽ>>[=]
९ स्मिन्मेघागमे, कलुषमाबिलं. कलुषो [ऽ]नच्छ आ<ब्>[व्]इल इत्यमर॥ [१.९.१४] ॥
१० जलं पानीयं नदीनां, वहति प्रापयति । च पुनस्. त्<आं>[[वं]] मां,
११ न समवेक्षसे न विलोकयसि इति किं. महदाश्चर्यमित्यर्थ॥ ॥
१२ यद्यपि जलं कलुषं, तथापि नदीनां प्राप्नोति । त्वमुज्ज्वलो
१३ [ऽ]पि मत्त॥ पराङ्मुख इति भाव॥ । कीदृशीं मां - दीनां दु॥खितां,
१४ विरहविधुरां वा. केषु सत्स्वपि न समवेक्षसे ॥ वनेषु कु[=]
१५ सुमित्[[अकुटज्]]एषु सत्सु । गहनं काननमित्यमर॥ [२.४.१] । कुसुमितानि सञ्जा[=]
१६ तकुसुमानि प्रफुल्तानि, कुटजानि शक्ताख्यवृक्षविशे[=]
१७ षाणि येषु, तेषु. कुटज॥ सक्<त्>[र्]ओ वत्सको गिरिमल्ल्<अ>[इ]क्<अ॥>[[आ]]
१८ इत्यमर॥ [२.४.६६] ॥ पुन॥ प्रियरहितेषु - प्रियाभि॥ रहिता हीना१६.

१ ये पुरुषास्, तेषु [[समुत्सु]]काननेषु सत्सु ॥ समुत्सुका आननेभ्य॥ समुत्सु[=]
२ काननास्, तेषु. क्वचिदामाद्यंतस्य परत्वं वक्तव्यमिति [स्व्१५८,२१] ॥ १३ ॥
३ मार्गेषु मेघसलिलेन विनाशितेषु कामो धनु॥ स्पृशति
४ तेन विना शितेषु ॥ गम्भीरमेघरसितव्यथिता कदाहं
५ जह्यां सखे प्रियवियोगजशोकदाहम् ॥ १४ ॥ काम॥
६ पञ्चशर॥, तेन भर्त्रा विना. विनादियोगे तृतीया [स्व्१४२,२२-२३] । धनु॥ चापं
७ स्पृशति । अधिरोप[य]ति । केषु सत्सु - मार्गेषु, मेघानां सलि[=]
८ लेन पयोदकमलेन । सलिलं कमलं जलमित्यमर॥ [१.९.३] ॥
९ विनाशितेषु निवृत्तेषु, भग्नेषु वा, सत्सु । कीदृशं धनु॥ - शि[=]
१० त्<ई>[[ए]]षु । शितास्तीक्ष्णा, इषव॥ पञ्च बाणा॥ । उत्सादनमदन[=]
११ मोहनताडन-उच्च्<अ>[[आ]]टना यस्य, तत्[व्ग्ल्. त्क्श्१.१.४०] ॥ स्पृश स्पर्शने [स्व्३३२,१२], तुदादे[=]
१२ र<च्>[॥]प्रत्यय॥ [स्व्३२६,३२]. हे सखे. प्रिय[॥] सखा मित्र<॥>[ं] सहचर इति धरणि॥.
१३ प्रियस्य वियोग॥, तस्माज्जातो य॥ शोकस्, तस्य दाह॥ सन्ताप[=]
१४ स्, तम् । गम्भीरं यन्मेघरसितं मेघगर्जितं, तेन व्यथिताहं
१५ कदा जह्यां त्यजेयम् । ओहाक्त्यागे <।> ह्वादिगणे साध्यते [स्व्२९७, ३०] ॥
१६ स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषे रसितादि चेत्यमर॥ [१.२.९] ॥ पञ्चद[=]
१७ शप्<आ>[[अ]]दो [ऽ]यं. वसन्ततिलका वृत्ति॥. अत्रापि पादान्तस्थं विक[=]
१८ ल्पेनेत्युक्तत्वात्द्विप्<अ>[आ]दयो<ऽ>रन्तस्य ष्<अ>[उ]कार[स्य] न ह्<य्>[[र्]]अस्वत्वम् ॥ँ॥ १४ ँ१७.

१ कोकिलास्वनवकोककूजिते मन्मथेन सकले [ऽ]पि कू जिते [।]
२ निर्गतो [ऽ]सि शठ मासि माधवे नोपयासि शयिते [ऽ]द्य माधवे ॥ १५ ॥
३ हे शठ । प्रियं वक्ति पुरो, [ऽ]न्यत्र विप्रियं कुरुते भृशम् ॥ युक्त्[[य्]]आप[=]
४ राधचेष्टस्तु शठो [ऽ]सौ कथितो बुधै॥ [व्ग्ल्. श्त्२७] । त्वं माधवे मासि, वैशा[=]
५ खे माधवो राध इत्यमर॥ [१.३.१६] । निर्गतो [ऽ]सि । अकर्मकत्वात्कर्माभाव॥ ॥
६ क्व सति - मन्मथेन कामेन, सकले सम्पूर्णे [ऽ]पि जनैरिति शेष॥ ॥
७ कू इति पादपूरणे,ऽवधारणे वा, जिते सति. कूहकार[=]
८ चकाराद्या॥ पादपूर्णे प्रकीर्तिता॥ इति धरणि॥. एवं कू[=]
९ श्च तथा नूनं हि स्यादवधारणे खलु इति वैजयन्ती [?]. सक[=]
१० ले जने जिते इत्यपि पाठोऽदोष॥ ॥ कथंभूते माधवे - कोकि[=]
११ लेति कोकिलासु [[सतीषु]] अन्यभृतासु सतीषु, अनवमं श्लाघ्यं, जीर्णं
१२ वा, कोकानां चक्रवाकानां, कूजित<॥>[ं] शब्दो यत्र, तत्- तस्मिन्.
१३ अथ वा - कोकिलाभि॥ हेतुभि॥, सु [[सु]]तराम् <ऽ>अनवमश्लाघ्यकोक[=]
१४ कूजिते यत्रेति. कोकिलाश्<च्>[व्] अनव<व्>[म्]एति पाठे कोकिलाभि[=]
१५ राशु शीघ्रं, अनवमकोककूजितं यत्रेति, तस्मिन् । अद्य मेघा[=]
१६ गमे, माधवे कृष्णे, शयिते सति । त्वं नोपयासि नागच्छसि ॥
१७ माया लक्ष्म्या, धव॥ पति॥ माधव॥ - तस्मिन्. इन्दिरा लोक[=]
१८ माता मा इत्यमर॥ [१.१.२८]. षोडशपदो [ऽ]यं. अत्रापि रथोद्धता च्छन्द॥ ॥ १५ ॥
१९ सुसुगन्धितया वने [ऽ]जितानां स्वनदम्भोधरवातवीजितानाम् [।]१८.

१ मदनस्य कृते निकेतनानां प्रतिभांत्यद्य वनानि केतनानाम् १६
२ अद्य वर्षर्तौ, केतनानां केत<क>[[न]]वृक्षविशेषाणां, वनानि समूहानि,
३ प्रतिभान्ति अतिशोभन्ते. भा दीप्तौ [स्व्२७२,८] प्र अति उपसर्गौ [स्व्१२३,२३-२५] प्र अग्रे अति.
४ ह<स्>[ल्]आदेरित्य्[स्व्२१,१०] अकारलोप॥, स्वरहीनं [परेण संयोज्यं] [स्व्१६,२४], यद्वा यस्य लोप॥ [स्व्१२७,२९॑ १२८,७॑१६-२२]. अथ वा केचि[=]
५ त्प्रत्युपसर्ग एव वदन्ति. कथंभूतानां केतनानां - वने कानने,ऽजितानां
६ प्राप्तानां. अज गतौ [स्व्२३४,१]. वनवासिनामित्यर्थ॥. स्वनन्तीति स्वनन्त॥, शब्दं
७ कुर्वन्त॥ येऽम्भोधरा मेघास्, तद्वातेन वीजिता॥ कम्पितास्, तेषां. तथा
८ मदनस्य कामदेवस्य, कृते निमित्ते, निमित्तात्कर्म<सं>योगे [च सप्तमी वक्तव्या] [स्व्१४८,५]]. निके[=]
९ तनानां गृहाणां. कया - सु सुष्ठु, सुगन्धो यस्यासौ सुसुगन्धिस्, तस्य
१० भाव॥ [व्ग्ल्. स्व्१८७,१२-२५] - तया. अस्य श्लोकस्यैकादशपदानि ँ १६ ँ तत्साधु
११ यत्त्वां सुतरां ससर्ज प्रजापति॥ कामनिवास सर्ज [।] त्वं मञ्जरी[=]
१२ भि॥ प्रवरो वनानां नेत्रोत्सवश्चासि सयौवनानाम् १७ अथ
१३ कामार्ता सुतरूनाह ॥ हे कामनिवास. कामस्य निवासो यस्मिन्, स.
१४ तस्य सम्बोधनं. पुन॥ - हे सर्ज शालतरो<<॥>>. <श्>[स्]आले <न्>[[त्]]उ सर्जक्[आर्श्याश्वकर्णक्]एत्यमर॥ [२.४.४४] ॥
१५ प्रजापतिर्ब्रह्मा यत्त्वां सुतरां अतिशयेन, ससर्ज सृजति स्म, तत्साधु
१६ हितं. सुतरुमिति वा पाठ॥. अत्र [[द्वितीय]]विशेषणं - त्वं मञ्जरीभि॥ कृत्वा,
१७ वनानां समूहानां, काननानां वा मध्ये, प्रवरो [ऽ]सि. च पुन॥, सयौव[=]
१८ नानां पुंसां, स्त्रीणां वा, नेत्रोत्सव॥ नेत्रानन्ददायक॥ असि । अस्य
१९ श्लोकस्य सप्त्<आ>[[अ]]दशपदानि. इन्द्रवज्रा वृत्ति॥ ँ १७ ँ नव[=]
२० कदम्ब शिरो[ऽ]वनतास्मि ते वसति ते मदन॥ कुसुमस्मिते [।] कुटज१९.

१ किं कुसुमैरुपहास्यते प्रण्<अ>[इ]<य्>[प्]अतामि सुदुष्प्रसहस्य ते ॥ १८ ॥
२ हे नवकदम्ब. नवश्चासौ कदम्बश्च, तत्सम्बोधनं. प्रत्यग्रो [ऽ]भिनवो नव्यो
३ नवीनो नूतनो नव॥ इत्यमर॥ [३.१.७८]. अहं ते तुभ्यं, शिरो[ऽ]वनतास्मि शिरसा<ऽ>[=]
४ वनता नम्रीभूता. विनतेति पाठे विशेषेण नतास्मीत्यर्थ॥. हेतुमाह -
५ मदन॥ काम॥, ते तव, कुसुमस्मिते कुसुम एव ईषद्धास्यं - तस्मिन्, व[=]
६ सति निवासं करोति. हे कुटज. ते कुसुमै॥ किमुपहास्यते, सपुष्पै॥
७ किं प्रहस्यते, हासं क्रियते. हस्<अ>[ए] हसने [धि ७५७॑ स्व्?]. अहं ते तुभ्यं, प्रणयतामि (!)
८ प्रणामं करोमि. कथंभूतस्य ते [[तव]] - सुदुष्प्रसहस्य. कामालयत्वात्
९ प्रियरहितत्वात्सुतरां दुर्द्धरस्येति नवकदम्बविशेषणम् ॥
१० विरहिणामतिदुष्प्रसहस्य ते इत्यपि पाठो [ऽ]स्ति । कुटजो [ऽ]पि
११ कदम्बके इति केचित्[?]. अस्य श्लोकस्य पञ्चदशपदानि. द्रुतवि[=]
१२ लम्बितश्छन्द॥. द्रुतविलम्बितमाह नभौ भराविति लक्षणम् । १८ ।
१३ तरुवर व्<अ>[[इ]]नतास्मि ते सदाहं हृदयं मे प्रकरोषि किं सदाहम् ॥
१४ तव कुसुममुदीक्ष्य चापदे [ऽ]हं विसृजेयं सहसैव नीप देहम् । १९ ।
१५ हे तरुवर, तरुषु वर॥, तत्सम्बोधनं. यद्वा - तरूणां मध्ये वर॥ श्रेष्ठ॥ [[तत्संबोधनं]].
१६ वर॥ श्रेष्ठे त्रिषु, क्लीब्<ए>[[अं]] मनाक्प्रिय इत्यमर॥ [३.३.१७३]. अहं सदा विनतास्मि
१७ विशेषेण नम्रास्मि. त्वं मे मम, हृदयं सदाहं दाहयुक्तं किं क[=]
१८ स्मात्, प्रकरोषि. चित्तं तु चेतो हृदयमित्यमर॥ [१.३.३१]. यद्वा - मम हृदयं
१९ सदाहं प्रकरोषि इति किं. महदाश्चर्यमित्यर्थ॥ । हे नीप, हे क[=]
२० दम्ब । कदम्बमाहु॥ सिद्ध्यर्थे नीपे चैव कदमबके इति विश्व॥ ॥
२१ अहं सहसैव शीघ्रमेव, देहं विसृजेयं जह्यां. किं कृत्वा - २०.

१ ते तव, कुसुमं पुष्पं, च आपदे आपन्निमित्ताय उत्थितं, वीक्ष्य
२ दृष्ट्वा, पुष्पजं त्वां वीक्ष्य, ममा<ऽ>न्यपुरुषेच्छा भविष्यतीति भाव॥ ।
३ उक्तं च ॥ पुष्पै॥ कामो हि पद्यते इति. [कुसुम][[मुदीक्ष्य तापदेहमिति पाठे तव कुसुमं उदीक्ष्य तापसंयुक्तदेहं विसृजेयमित्यर्थ॥]]. द्वाविंशतिप्<आ>[[अ]]दो [ऽ]सौ ॥ १९ ॥
४ कुसुमैरुपशोभितां सितै॥ घनमुक्ताम्बुलवप्रभासितै॥ [।] म[=]
५ धुन॥ समव्<ई>[[ए]]क्ष्य कालतां भ्रमरश्चुम्बति यूथ्<अ>[इ]कालताम् ॥ २० ॥
६ भ्रमु चलने [स्व्२५०,२१]. शतृप्रत्यय॥, नुमागम॥, भ्रमन् सन् [स्व्४३०,२६-२९] अतिशयेन
७ रौति इति, नाम्नि च [स्व्४०६,३०], स्वरहीनं [परेण संयोज्यं] [स्व्१६,२४]. अत्र वर्णस्य नकारस्य नाश॥, भ्र[=]
८ मर॥. यूथ्<अ>[इ]कालतां - यूथ(!)का वृक्षवल्ली, चुम्बति जिघ्रति ॥
९ किं कृत्वा - मधुन॥ वसन्तस्य, चैत्त्रस्य वा. मधु मद्ये, मधु क्षौद्रे, मधु
१० पुष्परसे विदु॥ । मधु चैत्त्रे, मधुश्चैत्त्रे, मधुको [ऽ]पि मधु स्मृत॥ ॥
११ कालतां नाशतां समवेक्ष्य । समये च नाशे काल॥ कीनाशे
१२ काल इत्यपि अमर॥. समवेक्ष्य सम्यग्ज्ञात्वा. कीदृशीं लतां - कु[=]
१३ सुमै॥ पुष्पैर्, उपशोभितां रमणीयाम् । कीदृशै॥ कुसुमै॥ - सितै॥
१४ श्वेतै॥ ॥ पुन॥ कीदृशै॥ । घनैर्मेघैर्, मुक्ता ये [ऽ]म्बुलवा जलक[=]
१५ णास्, तै॥, प्रभासितानि शोभितानि, तै॥. दशपदान्यस्य. अत्रापि
१६ मोहनमन्त्रश्छन्द॥ ॥ २० ॥ एतन्निशम्य विरहानल[=]
१७ पीडितायास्तस्या वच॥ खलु दयालुरपीडिताया॥ [।] सा[=]
१८ ध्वीभिरेवमुदितं जलदैरमोघै॥ प्रत्याययौ सदनमून[=]
१९ दिनैरमोघै॥ २१ खलु निश्चयेन दयालुरपि स पुरु[=]
२० षो पि,२१.

१ अमोघै॥ सफलै<॥>रूनदिनैर्<ऽ>अल्पदिनै॥, सदनं गृहं, प्रत्या<ऽ>[=]
२ ययौ आजगामेत्यर्थ॥ । किं कृत्वा - तस्या॥ प्रियाया॥, एतत्पू[=]
३ र्वोक्तं वचो, निशम्याङ्गीकृत्य । श्रुत्वेत्यर्थ॥ । किंभूतं - अमोघैस्सफलै॥,
४ जलदैर्मेघै॥, साध्वीभिस्सखीभिश्च कृत्वा, एवमुदितं वदि[=]
५ तमित्यर्थ॥ ॥ किंविशिष्टाया॥ विरहेति. विरहादुत्पन्नो यो
६ [ऽ]नल॥ पावक॥, कृशा<ण्>[न्]उ॥ पावको [ऽ]नल इत्यमर॥ [१.१.५५], तेन पीडि[=]
७ ताया॥ दु॥खिताया॥. यद्वा - विरह एव्<ऽ>आनलस्, तेन पीडिताया॥.
८ पुन॥ कीदृश्या॥ - ईडिताया॥. ईड्यते स्तूयते भर्ता अनेनेति, तस्या॥.
९ क्तप्रत्यय्<ए>[अ इ]ट्<अ> च [व्ग्ल्. स्व्२८६,१९-२०]. एकोनविंशतिपदो [ऽ]यम् । एतन्निशम्येत्यादित्रिषु
१० वसन्ततिलका च्छन्द॥ ॥ २१ ॥ तासामृतु॥ सफल एव
११ हि या दिनेषु सेन्द्रायुधाम्बुधरगर्जितदुर्दिनेषु [।] रत्युत्सवं प्रि[=]
१२ यतमै॥ सह मानयन्ति मेघागमे प्रियसखीश्च समानयन्ति ॥ २२ ॥
१३ हि निश्चयेन. या॥ स्त्रिय॥, सेन्द्रायुधाम्बुधरगर्जितदुर्दिनेषु
१४ इन्द्रायुधेन सह वर्तते सेन्द्रायुध, एतादृशोऽम्बुधरस्, तस्य गर्जितेन
१५ दुर्दिनेषु. प्रियतमै॥ सह रत्युत्सवं मानयन्ति कुर्वन्ति. तासां स्त्रीणां,
१६ ऋतु॥ वर्षाकाल॥ सफल एव इति. [[चकारात्मेघागमे ये पुंस॥ प्रियसखी॥ समानयंति अनुभवंति, तेषामपि ऋतु॥ सफल एव इति शेष॥]]. षोडशपदो [ऽ]यम् ॥ २२ ॥
१७ आलभ्य चाम्बु तृषित॥ करकोशपेयं भावानुरक्तवनितासु[=]
१८ रतै॥ शपेयम् [।] जीयेय येन कविना यमकै॥ परेण
१९ तस्मै वहेयमुदकं घटखर्परेण ॥ २३ ॥ अथ कवि॥
२० काव्यकाठिन्यादात्मगर्वं प्रकटयन् शपथयति - येन परेणा[=]
२१ न्येन कविना,२२.

१ मदधिकेनेत्यर्थ॥ । अहं यमकै॥ श्लोकै॥ कृत्वा, जीयेय श्लोका[=]
२ र्थव्याख्यानेनैव जित॥. जि जये [स्व्२४०,२१] लिङि उत्तमपुरुषैक[=]
३ वचन ईयविभक्तिश्चाग्रे, कर्मणि यक्दीर्घश्च, क्<इ>[अ]त्वाद्गु[=]
४ णप्रतिषेध॥ [स्व्३८८,२-३], अकार्<ऐ>[[ए]]कारयोर्<ऐ>[[ए]]त्वं, जीयेयेति सिद्धम्. अहं
५ न केवलं जित, अपि तु अहं तस्मै कवये, उदकं जलं, व[=]
६ हेयं उपढौकयामीत्यर्थ॥ ॥ वह प्रापणे [स्व्२२८,३१] । यामियं [स्व्२११,२१] एत्वं च.
७ केन - घटखर्परेण कुम्भार्धभागेन । किं कृत्वा । तृषितस्सन् ॥
८ अम्बु <ऽआ>[[अ]]म्भ॥ [[आलभ्य]] प्राप्येत्यर्थ॥ ॥ तृषितो [ऽ]पि, घटखर्परेण तस्मै <॥>
९ जलम् <ऽ>आदाय, पश्चात्स्वयं पिबामीति काठिन्यम् । अल्पमात्रं <।>
१० जलं द्रवणावशेषं आनयिष्यसीति चेत्, तत्राह ॥ किंभूतं <।>
११ अम्बु - करकोशपेयं. करकोशेन हस्तपात्रेण. कोशस्तु कु<ट्>[ड्]म[=]
१२ ले पात्रे (!) इति यादव॥ । पेयं पीयते इति [पेयम्], ई[च्] चात[॥] [स्व्४५१,३२], अनेन य[=]
१३ प्रत्यय[स्] स्याद्, आकारस्य च्<ओ>[[ए]]कार॥ [स्व्४५१,३२]. अञ्जलिं पूर्य जलं पिबेत् ॥
१४ ईदृशम् <ऽ>आनयेयं, न त्वल्पमिति भाव॥ ॥ यदि नो<ऽ>पढौकया[=]
१५ मि <॥> तदाहं, भावेनानुरक्ता या वनिता योषित्, तस्या॥ सुर[=]
१६ तानि सम्भोगानि - तै॥, शपेयं शपथं कुर्याम् ॥ शपनं शपथ॥
१७ पुमानित्यमर॥ [१.५.९] ॥ इष्टस्य हि शपथ॥ क्रियते. अत॥ श्री[=]
१८ कालिदासस्य भावानुरक्तवनितासुरतमेवेष्टमिति ज्ञायते ॥ २३ ॥
१९ आत्मबुद्ध्यनुसारेण टीकेयं कल्पिता मया ॥ कविश्रीका[=]
२० ल्<अ>[[इ]]दासस्याशय्<अं>[ओ] नैव प्रकाश्यते ॥ पाठं विना. मया टीका पद्यानां२३.

१ द्विशतानि च ॥ निर्मिता भूमिदेवानां वृन्दं नत्वा गुरूनपि ॥
२ क्षेमङ्करप्रपौत्रेण पङ्क्तोवंशोद्भवेन च । बालकृष्णस्य पुत्रेण ।
३ कुशलाख्येन धीमता ॥ ३ ॥ युग्मम् ॥ श्रीपतिर्ज्योतिषां मध्ये यो
४ [ऽ]भूच्छ्रेष्ठो हि शर्मभाक् ॥ तस्य पौत्रेण टिकेयं कृता श्रेष्ठाति[=]
५ भावदा ॥ ४ अतिभावदा<ऽ>तिज्ञानदा ॥ भाद्रके वा सिताष्टम्या[=]
६ मिन्दुर्क्षे चाद्ययोगके ॥ नागवेदाचलाब्जे [१७४८] तु चाब्दे [ऽ]भूद्गूढदीपिका ॥ ५ ॥
७ इति श्रीमच्छ्रीमहाकविकालिदासकृतघटखर्परोपरि
८ कुशलमिश्रविरचिता गूढदीपिका समाप्ता ॥ संवत्७२ ।
९ आषाढ वति १२ पारितेयं मया राजानानन्दरामेणेति शुभमोम् ॥ ँ ॥
२.१. नोतेन् शुं तेxत्

]