अथ
श्रृङ्गारप्रकाशे सप्तविंशः प्रकाशः
सङ्केतप्रकाशः
{आदौ त्रुटिः}
सङ्केतापचारो यथा—(गास. ५.१५)
चोरिअरअसद्दालुइ मा पुत्ति ब्भमसु अंधआरम्मि।
अहिअअरं लक्खिज्जसि तमभरिए दीवअ सिहव्व॥ १॥
(चौर्यरतश्रद्धाशीले मा पुत्रि भ्रमान्धकारे।
अधिकतरं लक्ष्यसे तमोभृते दीपकशिखेव॥)
यथा वा—
हलिअ—सुआ—मुह—ससिकंति—पहअ—तिमिरम्मि इअ हअग्गामे।
ओँ मामि कह वसिज्जइ संकेअअभंगदूमिआसाहिं॥ २॥
(हालिकसुतामुखशशिकान्तिप्रहृततिमिरे इह हतग्रामे।
हे मातुलानि! कथमुष्यते सङ्केतक—भङ्ग—दूनाशाभिः॥)
सङ्केतमनोरथो यथा—(गास. २.६५)
फलही—वाहण—पुण्णाहमंगलं लंगले कुणंतीए।
असईअ मणोरहगब्भिणीए हत्था थरहरंति॥ ३॥
(कार्पासीकषण—पुण्याहमङ्गलं लाङ्गले कुर्वत्याः।
असत्या मनोरथगर्भिण्या हस्तौ थरथरायेते॥)
यथा वा—
अंतोहुत्तं डज्झइ छिंदंते देअरे णइ—करंजं।
हिअअब्भइअमणोरहाणँ वि परंमुही सुण्हा॥ ४॥
(अन्तरभिमुखं दह्यते छिन्दति देवरे नदीकरञ्जम्।
हृदयाभ्यधिकमनोरथानामपि पराङ्मुखी स्नुषा॥)
सङ्केतोत्कण्ठा यथा—
संकेअऊसुअमणो गहवइ—धूआ—कडक्ख—सण्णइ/सच्चविओ।
तंबं गअं ण वेअइ गोवालो अंबरं दुहइ॥ ५॥
(सङ्केतोत्सुकमना गृहपतिदुहितृकटाक्षसंज्ञापितः/ द्ृष्टः।
ताम्रां गतां न वेत्ति व्रीडया अम्बरं दोग्धि॥)
यथा वा—(वल. ४९६, गास. ८६८वे.)
संकेअकुडुंगुड्डीणसउणिकोलाहलं सुणंतीए।
घरकम्मवावडाए वहुएँ सीअंति अंगाइं॥ ६॥
(सङ्केतकुडुङ्गोड्डीनशकुनिकोलाहलं श्रृण्वत्याः।
गृहकर्मव्यापृताया वध्वाः सीदन्ति अङ्गानि॥)
सङ्केतहर्षणं यथा—
ओच्चेइ/अच्चइ जा कुसुंभं, ताव च्चिअ पुत्ति पुल्लिआ उव्वा।
मग्गेण मुहुवलंती कल्लाणपरंपरा तुज्झ॥ ७॥
(अवचिनोति/अर्चयति यावत् कुसुम्भं तावदेव पुत्रि फुल्लितापूर्वा।
मार्गेण मुहुर्वलन्ती कल्याणपरम्परा तव॥)
यथा वा—
सिल्लिरि गुलिमे गामे वोद्रहपइरंमि पुत्ति दिण्णासि।
रज्जअ पग्गबंसं तुग्गमाअं मुहुत्थिच्चिहिसिं॥ ८॥
(सिल्लिरिगुलिमे ग्रामे तरुणपुरुषप्रचुरे पुत्रि! दत्तासि।) कु.
सङ्केताश्वासो यथा—(गास. १.९)
किं रुअसि ओणअमुही धअलाअंतेसु सालिछेत्तेसु।
हरिआलमंडिअमुही पडि व्व सणवाडिआ जाआ॥ ९॥
(किं रोदिष्यवनतमुखी धवलायमानेषु शलिक्षेत्रेषु।
हरितालमण्डितमुखी नटीव शणवाटिका जाता॥)
यथा वा—(वल. ४७२)
आसण्णकुडुंगे जुण्णदेअउले बहुजुआणसंकिण्णे।
थेरी त्ति पई मा रुअसु पुत्ति दिण्णासि सुग्गामे॥ १०॥
(आसन्नकुडुङ्गे जीर्णदेवकुले बहुयुवसङ्कीर्णे।
स्थविर इति पतिः मा रुदिहि पुत्रि! दत्तासि सुग्रामे॥)
सङ्केतागमो यथा—(गास. २.७१)
गोलाणईएॅ तूहे चक्खंतो राइआए पत्ताइं।
उप्पडइ मक्खडो कोक्खएइ पोट्टं च पिट्टेइ॥ ११॥
(गोदावरीनद्याः कच्छे चर्वयन् राजिकायाः पत्राणि।
उत्पतति मर्कटः खोखाशब्दं करोत्युदरं च ताडयति॥)
यथा वा—(गास. ६.३१)
ओसरइ धुणइ साहं को/खोक्खामुहलो पुणो समुल्लिहइ।
जंबूपलं ण गेह्णइ भमरो त्ति कई पढमडक्को॥ १२॥
(अपसरति धुनोति शाखां खोखामुखरः पुनः समुल्लिखति।
जम्बूफलं न गृह्णाति भ्रमर इति कपिः प्रथमदष्टः॥)
सङ्केतभ्रंशो यथा—(गास. २.८०)
सामाइ सामलीए अद्धच्छिपलोइरीए मुहसोहा।
जंबूदल—कअ—कण्णावअंस—भमिरे हलिअउत्ते॥ १३॥
(श्यामायाः श्यामलायतेऽर्धाक्षिप्रलोकनशीलाया मुखशोभा।
जम्बूदलकृतकर्णावतंसभ्रमणशीले हलिकपुत्रे॥)
यथा वा—
गण्हाइ मणो हलिअस्स अउअणा णिअपइस्स पच्चक्खं।
दुम्मण—मुहस्स वाणीरमंजरिं देइ दिअरस्स॥ १४॥
{गृह्णाति मनो हालिकस्य असती निजपतेः प्रत्यक्षम्।
दूनमुखाय वानीरमञ्जरीं ददाति देवराय॥}
सङ्केतविघ्नो यथा—(गास. ५.१६)
वाहित्ता पडिवअणं ण देइ रूसेइ एक्कमेक्कस्स।
असई कज्जेण विणा पइप्पमाणे णईकच्छे॥ १५॥
(व्याहृता प्रतिवचनं न ददाति रुष्यत्येकैकस्य।
असती कार्येण विना प्रदीप्यमाने नदीकच्छे॥)
यथा वा—(गास. २.४)
णिप्पच्छिमाइँ असई दुक्खालोआइँ मुहुअपुप्फाइं।
चीए बंधुस्स व अट्ठिआइँ रुइरी समुच्चिणइ॥ १६॥
(निष्पिष्टान्यसती दुःखालोकानि मधूकपुष्पाणि।
चितायां बन्धोरिवास्थीनि रोदनशीला समुच्चिनोति॥)
सङ्केतोपघ्नो यथा—(गास. ४.६५)
आअण्णेइ अडअणा कुडुंग—हेट्ठम्मि दिण्णसंकेआ।
अग्गपअपेल्लिआणं मम्मरअं जुण्णपत्ताणं॥ १७॥
(आकर्णयत्यसती कुञ्जाधो दत्तसङ्केता।
अग्रपदप्रेरितानां मर्मरकं जीर्णपत्राणाम्॥)
यथा—
अण्णासंकाए तमंधआरवाअण्णपवणेण्णि।
सत्तिणिऊहंतिच्चिअ हसई तेणमहकाआ॥ १८॥
सङ्केतभङ्गो यथा—
चिंतेहि अंगसंगो वस्सअण्णिण्णिअंणिउवाअं।
सा उण तलहीपा . . णतेण दड्ढा तुसारेण॥ १९॥
यथा वा—(गास. १.८)
अत्ता तह रमणिज्जं अम्ह गामस्स मंडणीभूअं।
लुअ—तिलवाडिसरिच्छं सिसिरेण कअं बिसिणिसंडं॥ २०॥
(श्वश्रु! तथा रमणीयमस्माकं ग्रामस्य मण्डनीभूतम्।
लूनतिलवाटीसदृशं शिशिरेण कृतं बिसिनीषण्डम्॥)
सङ्केतानुषङ्गो यथा—
वच्छइ णइतेच्छनुकुमोप्पिआहवाहे पहम्ममाणीए।
सण्णजुआणो कीरइ गामो च्चिअ हलिअधूआए॥ २१॥
{. . . शून्य (? सर्व) युवकः क्रियते ग्राम एव हालिकदुहित्रा} कु.
यथा वा—
ओसएवसंतकासअसिडिलिअलंगलविलाहि गामाहि।
अण्णततोणीआभोइए सण्णलोआ गहपइस्स॥ २२॥
सङ्केताशयो यथा—
दिट्ठम्मि घरपरोहडबालकरंजं पइम्मि सिंचंते।
अण्णोण्णपेसिअच्छं दिअरेण बहुण्णिआ हसइ॥ २३॥
(दृष्टे गृहपश्चाद्भाग/पश्चिमाङ्गण—बालकरञ्जं पत्यौ सिञ्चति।
अन्योन्यप्रेषिताक्षं देवरेण भ्रातृजाया हसति॥)
यथा वा—(गास. ८७६वे.)
ठाणे ठाणे वलिआ वलणे वलणे सवेअसकुडुंगा।
ण गओ सि अम्ह गामं दिअर ण दिट्ठा तुए मुरला॥ २४॥
(स्थाने स्थाने वलिताः वलने वलने सवेतसकुडुङ्गाः।
न गतोऽसि अस्मिन् ग्रामे देवर! दृष्टा त्वया मुरला॥)
सङ्केतोपशयो यथा— (सक. ३.११२)
सो मुद्धमओ मअतण्हिआहिं तह दूमिओ हआसाहिं।
जह सब्भावमईणं वि णईण परंमुहो जाओ॥ २५॥
(स मुग्धमृगो मृगतृष्णिकाभिस्तथा दूनो हताशाभिः।
यथा सद्भावमयीष्वपि नदीषु पराङ्मुखो जातः॥)
यथा वा—
अम्मणु—अंचणपुव्वं वणम्मि तह दूमिआ उ आसहिं।
जह सा ण ठाइ हेट्ठे हु तस्स वि चूअविडवस्स॥ २६॥
(अनुगमनपूर्व वने तथा दुःखिता तु आशाभिः।
यथा सा न तिष्ठति अधस्तात् खलु तस्यापि चूतविटपस्य॥)
सङ्केतप्रार्थना यथा—(गास. २.३)
बहुपुप्फभरोणामिअ भूमीगअसाह सुणसु विण्णत्तिं।
गोलातडविअडकुडंगमहुअ सणिअं गलिज्जासु॥ २७॥
(बहुपुष्पभरावनामितभूमीगतशाख श्रृणु विज्ञप्तिम्।
गोदातटविकटनिकुंजमधूक शनैर्गलिष्यसि॥)
यथा वा—
सिकतिलतलाः सान्द्रच्छायास्स्तनान्तविलम्बिनः शिशिरमरुतां लीलावासाः क्वणज्जलरङ्कवः।
अविनयवती—निर्विच्छेद—स्मर—व्यय—दायिनः कथय मुरले! केनामी ते कृता निचुलद्रुमाः॥ २८॥
सङ्केतबहुमानो यथा—(गास ३.९५) (१२४८)
चुंबइ वासिण्णमुही दइअकओलं व पंडुरच्छाअं।
असई णिहुवणवडपाअवस्स वाआणिअं पत्तं॥ २९॥
(चुम्बति वा स्विन्नमुखी दयितकपोलमिव पाण्डुरच्छायम्।
असती निधुवनवटपादपस्य वातानीतं पत्रम्॥)
यथा वा—(गास. ६.५६)
गामंगण—णिअलिअ—कण्हवक्ख वड तुज्झ दूरमणुलग्गो।
तित्तिल्ल—पडिक्खक—भोइओ वि गामो सुहं वसइ॥ ३०॥
(ग्रामाङ्गणनिगडितकृष्णपक्ष वट तव दूरमनुलग्नः।
दौःसाधिक—प्रतीक्षक—भोगिकोऽपि ग्रामः सुखं वसति॥)
सङ्केतवात्सल्यं यथा—
जं जं तणगअं पि वपू . . मत्तणिअच्छएअसअं।
आणंदवाहणिब्भरभरिअच्छी वेतसकुडुंगं॥ ३१॥
यथा वा—
बद्धावेउं इच्छइ पंसुलि गामसण्णो रण्ण—छेत्तेसु।
मुग्गस्स कण्णसरिच्छं दीसइ वण्णं पलाअस्स॥ ३२॥
{वर्धापयितुमिच्छति पांसुली ग्रामशून्येषु अरण्यक्षेत्रेषु।
मार्गस्य कर्णसदृक्षं दृश्यते पर्णं पलाशस्य॥}
सङ्केतानुक्रोशो यथा—(गास. १.३७)
तालूर—भमाउल—खुडिअ—केसरो गिरिणईए पूरेण।
दरबुड्डुब्बुड्डुणिबुड्डमहुअरो हीरइ कलंबो॥ ३३॥
(जलावर्तभ्रमाकुलखण्डितकेसरो गिरिणद्याः पूरेण।
दरमग्नोन्मग्ननिमग्नमधुकरो ह्रियते कदम्बः॥)
यथा वा—
जइ मग्गिअण्णसरिअंजेण जहिच्छाइद्दिअं सुरअं।
ताए एणिसच्चेण भम्मए रक्ख वाणीरं॥ ३४॥
सङ्केताक्षेपणं यथा—(गास. २.६७)
भज्जंतस्स वि तुह सग्गगामिणो णइ—करंज—साहाओ।
पाआ अज्ज वि धम्मिअ तुह कहँ धरणिं चिअ छिवंति॥ ३५॥
(भञ्जतोऽपि तव स्वर्गगामिनो नदीकरञ्जशाखाः।
पादावद्यापि धार्मिक! तव कथं धरणीमेव स्पृशतः॥)
यथा वा—(गास. ६.५३)
एद्दहमेत्ते गामे ण पडइ भिक्ख त्ति कीस मं भणसि।
धम्मिअ! करंजभंजअ जं जीअसि तं पि दे बहुअं॥ ३६॥
(एतावन्मात्रे ग्रामे न पतति भिक्षेति किमिति मां भणसि।
धार्मिक! करज्जभज्जक! यज्जीवसि तदपि ते बहुकम्॥)
सङ्केताभिरक्षा यथा—(गास. २.६६)
पहिउल्लूरणसंकाउलाहिं असईहिं बहलतिमिरस्स।
आलिंपणेण णिहुअं वडस्स सित्ताइँ पत्ताइं॥ ३७।।
(पथिकोच्छेदनशङ्काकुलाभिरसतीभिर्बहुलतिमिरस्य।
आलेपनेन निभृतं वटस्य सिक्तानि पत्राणि॥)
यथा वा—(गास. २.७५)
भम धम्मिअ वीसत्थो सो सुणहो अज्ज मारिओ देण।
गोलाणईकच्छकुडुंगवासिणा दरिअसीहेण॥ ३८॥
(भ्रम धार्मिक! विस्रब्धः स शुनकोऽद्य मारितस्तेन।
गोदानदीकच्छकुडुङ्गवासिना दृप्तसिंहेन॥)
सङ्केततात्पर्यं यथा—
अससिऊमसंतेहिं उब्बुट्ठइ तह णिउड्डमाणंमि।
संकेअकुडुंगे अडअणाए हिअअम्मि लिक्खत्तं॥ ३९॥
यथा वा—
खुज्जंति जडंतेहिं पल्लविआ होंति पल्लवतेहिं।
गामा सण्ण पलासेहि पंसुलीहिअअसब्भावा॥ ४०॥
(कुब्जन्ति शीर्यमाणैः पल्लविता भवन्ति पल्लवद्भिः।
ग्रामासन्न—पलाशैः पांसुली—हृदय—सद्भावाः॥)
सङ्केतोपजापो यथा—
उम्मूलंती जह तीरतरुवणिं वहसि तह अहं मण्णे।
होहिसि तुमं पि मुरले गंगव्व तवस्सिपरिवारा॥ ४१॥
(उन्मूलन्ती यथा तीरतरुवनी वहसि तथाहं मन्ये।
भविष्यसि त्वमपि मुरले! गङ्गेव तपस्विपरिवारा॥)
यथा वा—(गास. ७६०वे.)
रअणाअरस्स साहेमि णम्मए अज्ज मुक्कदक्खिण्णा।
वेअसलदाघरंतं णीआ जं तुं सि पूरेण॥ ४२॥
(रत्नाकरस्य शंसामि नर्मदे! अद्य मुक्तदाक्षिण्या।
वेतसलतागृहान्तं नीता यत्त्वमसि पूरेण॥)
सङकेतोपालम्भो यथा—
एसा ते मज्जाआ मुद्धसहावाअ पअसिसिराअ।
जेण मुरले! वहसि पाणीअं जत्थ हि कुडुंगो॥ ४३॥
(एषा ते मर्यादा मुग्धस्वभावायाः पयश्शिशिरायाः।
येन मुरले! वहसि पानीयं यत्र हि कुडुङ्गः॥)
यथा वा—
तं कत्थ गअं तुह तरुण—तीर—वाणीर—भंजण—समत्थं।
णवऊरजलं कावेरि अग्ग/अज्ज कच्छे पइप्पंते॥ ४४॥
(तत् कुत्र गतं तव तरुणतीरवानीरभञ्जनसमर्थम्।
नवपूरजलं कावेरि! अग्र/अद्य कच्छे प्रदीप्यमाने॥)
सङ्केतविप्रलम्भो यथा—(गास. ३.९५)
गामवडस्स पिउच्छा आवंडुमुहीणं पंडुरच्छा/ज्झाअं।
हिअएण समं असईणँ पडइ वाआहअं पत्तं॥ ४५॥
(ग्रामवटस्य पितृष्वस आपाण्डुमुखीनां पाण्डुरच्छायम्।
हृदयेन सममसतीनां पतति वाताहतं पत्रम्॥)
यथा वा—
करइ घणवामणविअडसाहाइ जणजणिअपरिओसं।
जणसेविअवेडसिं तणअ पक्खओ केण छिणासि॥ ४६॥
(घनवामनविकटशाखाभिः जनजनितपरितोषाम्।
जनसेवितवेतसीं तनय पक्षयोः केन छिनत्सि॥)
सङ्केताशीर्यथा—
असईएँ बंधव घण—विअड—साहा—पत्तल जल—आसण्ण।
दिअहे वि णिसामुहसम कुडुंग जिवेहि मह जीएण॥ ४७॥
(असत्या बान्धव! घनविकटशाखापत्रल जलासन्न।
दिवसेऽपि निशामुखसम! कुडुङ्ग! जीव मम जीवितेन॥)
यथा वा—
जह इच्छा तह रमिअं ण अ गहिआ अज्ज/ज्झ जुवसंगहणे।
तुह तावि तीरकुडुंग खुणएहिं विडज्झिस्सं॥ ४८॥
(यथेच्छा तथा रमितं न च गृहीता अद्या यूपसंग्रहणे।
तव तापि तीरलताकुञ्जस्थाणुकैर्विधक्ष्यामि॥)
सङ्केतप्रश्नो यथा—
पढमुल्लअवासोल्लाइ बहलमअरंदसुरभिगंधाइ।
गोले कुडुंगजुआइ कह ण णमिमो तुह पुलिणाइँ॥ ४९॥
(प्रथमवर्षार्द्राणि बहुलमकरन्दसुरभिगन्धीनि।
गोदे! कुडुङ्गयुतानि कथं न नमामस्तव पुलिनानि॥)
यथा वा—(गास. ४.४८)
अंगाणं तणुआरअ सिक्खावअ दीहरोइअव्वाणं।
विणआइक्कमआरअ मा मा णं पम्हरिज्जासु॥ ५०॥
(अङ्गानां तनुकारक! शिक्षक! दीर्घरोदितव्यानाम्।
विनयातिक्रमकारक! मा मा एनां प्रस्मरिष्यसि॥)
विरहविसूरणं यथा—(लीलावई ५६९)
पेरिज्जंतो पुव्वकएहिं कम्मेहिं केहिं वि वराओ।
सुहमिच्छंतो दुस्सहजणाणुराए जणो पडइ॥ ५१॥
(प्रेर्यमाणः पूर्वकृतैः कर्मभिः कैरपि वराकः।
सुखमिच्छन् दुस्सहजनानुरागे जनः पतति॥)
यथा वा—(वल. ३३१)
आरंभो जस्स इमो णीसासाआस—सोसिअ—सरीरो।
परिणाहो कहं होहिइ ण आणिमो दड्ढपेम्मस्स॥ ५२॥
(आरम्भो यस्यायं निःश्वासायासशोषितशरीरः।
परिणामः कथं भविष्यति न जानीमो दग्धप्रेम्णः॥)
सखीसम्प्रश्नो यथा—(गास. ४.५६)
वअणे वअणम्मि चलंत—सीस—सुण्णावहाण—हुंकारं।
सहि देंत्ती णीसासंतरेसु कीस म्ह दूमेसि॥ ५३॥
(वचनेषु चलच्छीर्षशून्यावधानहुङ्कारम्।
सखि ददती निःश्वासान्तरेषु किमित्यस्मान् दुनोषि?॥)
यथा वा—(लीलावई ४९९)
अण्णं जं णूमिज्जइ एअं पुण सुअणु वम्महरहस्सं।
साहिज्जंतं ण तहा गुप्पंतं जह फुडीहोइ॥ ५४॥
(अन्यद् यद् गुप्यते एतत् पुनः सुतनु! मन्मथरहस्यम्।
कथ्यमानं न तथा गुप्यमानं यथा स्फुटीभवति॥)
इतिवृत्ताख्यानं यथा—
अज्ज सहि सो जुआणो उवइट्ठो मुरलमुत्तरंतीए।
संकेअ—पअडण—भअ—च्छलेण एआहि वाआहि॥ ५५॥
(अद्य सखि! स युवा उपदिष्टो मुरलामुत्तरन्त्या।
सङ्केत—प्रकटन—भय—च्छलेन एताभिर्वाग्भिः॥)
यथा वा—
दट्ठुं चिरं ण लद्धो मामि पिओ दिट्ठिगोअरगओ वि।
दंडाहअ—वलिअ—हुअंग—वंक—रच्छे हअग्गामे॥ ५६॥
(द्रष्टुं चिरं न लब्धः सखि! प्रियः दृष्टिगोचरगतोऽपि।
दण्डाहतवलितभुजङ्गवक्ररथ्ये हतग्रामे॥)
सखीशिक्षा यथा—(गास. ४.५५)
मा वच्प पुफ्फलाविर (लाई) देवा उअअंजलीहि तूसंति।
गोआणईअ पुत्तअ सीलुम्मूलाइं कूलाइं॥ ५७॥
(मा व्रज पुष्पलवनशील! देवा उदकाञ्जलिभिस्तुष्यन्ति।
गोदावर्याः पुत्रक! शीलोन्मूलानि कूलानि॥)
यथा वा—
पुफुल्लंत—णिरंतर—तरुण—वंजुलावण—सिणिद्ध—कूलाए।
गोलाणईएँ वसिरी सइ त्ति मा पुत्ति पत्तिअसु॥ ५८॥
(फुल्लद्—निरन्तर—तरुण—वञ्जुल—वनस्निग्धकूलायाः।
गोदानद्या वसनशीला सतीति मा पुत्रि प्रतीहि॥)
ध्वान्तप्रतीक्षा यथा—(गास. ३.४९)
अज्ज मए गंतव्वं घणंधआरे वि तस्स सुहअस्स।
बाला णिमीलिअच्छी पअपरिवाडिं घरे कुणइ॥ ५९॥
(अद्य मया गन्तव्यं घनान्धकारेऽपि तस्य सुभगस्य।
बाला निमीलिताक्षी पदपरिपाटीं गृहे करोति॥)
यथा वा—(मेघ. ९९)
गच्छन्तीनां रमणवसतिं योषितां तत्र नक्तं रुद्धालोके नरपतिपथे सूचिभेद्यैस्तमोभिः।
सौदामन्या कनकनिकषस्निग्धया दर्शयोर्वीं तोयोत्सर्गस्तनितमुखरो मा च भूर्विक्लबास्ताः॥ ६०॥
ध्वान्तानुशोचनं यथा—
हारीहाउसहाबहुलपओसह—णिसा।
मज्झवहाउ बंधव घणदुद्दिणकत्थ दीसिहसि॥ ६१॥
यथा वा—
पेदुद्देसेसु परोहडेसु हट्टेसु गामरच्छासु।
विरलअरालंधआर सार/हअ केण मुसिओसि॥ ६२॥
(प्रेतोद्देशेषु गृहपश्चाद्भागेषु हट्टेषु ग्रामरथ्यासु।
विरलतरान्धकार कथय केन मुषितोऽसि॥)
ध्वान्तसत्कारो यथा—(गौव. ४०६)
गअणं अ मत्तमेहं धारालुलिआइ भुवणाइ।
णिरहंकारमिअंका हरंति णीलाओ वि णिसा॥ ६३॥
(गगनं च मत्तमेघं धारालुलितानि भुवनानि।
निरहङ्कारमृगाङ्का हरन्ति नीला अपि निशाः॥)
यथा वा—
ण तहा सही, ण दूई, ण जणं, णेइ णईअडकुडुंगं।
जह तमणिवहो सहि! णिद्धबंधवो बंधइजणस्स॥ ६४॥
(न तथा सखी न दूती न जनो नयति तटकुडुङ्गम्।
यथा तमोनिवहः सखि! स्निग्धबान्धवो बन्धकीजनस्य॥)
चन्द्रिकाभिसरणं यथा—(गास. ७.७)
गम्मिहिसि तस्स पासं सुंदरि! मा तूरसु सुअणु वड्ढउ मिअंको।
दुद्धे दुद्धं विअ चंदिआइ को पेच्छइ मुहं ते॥ ६५॥
(गमिष्यसि तस्य पार्श्वं सुन्दरि! मा त्वरस्व सुतनु! वर्धतां मृगाङ्कः।
दुग्धे दुग्धमिव चन्द्रिकायां कः प्रेक्षते मुखं ते॥)
यथा वा—
अविहाविज्जंतो च्चिअ गुरुपुरओ पिअअमं समल्लिअइ।
जोण्हा—सवण्ण—पड—बहलंग—ठिओ कामिणी—सत्थो॥ ६६॥
(अविभाव्यमान एव गुरुपुरतः प्रियतमं समालीयते।
ज्योस्ना—सवर्ण—पट—बहलाङ्ग—स्थितः कामिनीसार्थः॥)
चन्द्रिकानिर्वेदो यथा—
बहुअं कलंकहरिअं थोवं चिअ णिम्मलं हआसस्स।
चंदस्स तह वि माए ण अप्पिणा सामला जोण्हा॥ ६७॥
(बहुकं कलंङ्कहृतं स्तोकमेव निर्मलं हताशस्य।
चन्द्रस्य तथापि मातर्न आत्मना श्यामला ज्योत्स्ना॥)
यथा वा—(गास. ६.८१, ५.९१)
केत्तिअमेत्तं होहिइ माए जोण्हाजलं णह—सरम्मि।
जं चंद—पणालोज्झर—णिवह—पडंतं ण णिट्ठाइ॥ ६८॥
(कियन्मात्रं भविष्यति मातर्ज्योत्स्नाजलं नभस्सरसि।
यच् चन्द्रप्रणाल—निर्झर—निवह—पतन्न निस्तिष्ठति॥)
चन्द्रोदयनिन्दा यथा—
पिअसंगमो अहव्वाए अज्ज संपडइ ताव मे कत्तो।
जाजिअइ गहिअकरणिअरखिक्खिरो चंदचंडालो॥ ६९॥
(प्रियसङ्गमोऽभव्याया अद्य संपतति तावन्मे कुतः।
यावज्जीवति गृहीतकरनिकरो रात्रिंचरः चन्द्रचण्डालः॥)
यथा वा—
मुहमेत्तेण वराओ राहू किं कुणइ दद्धचंदस्स।
जो मीणमअरकक्कउसविच्छुअसीहेहि वि णिग्गओ॥ ७०॥
(मुखमात्रेण वराको राहुः किं करोति दग्धचन्द्रस्य।
यो मीन—मकर—कर्क—वृष—वृश्चिक—सिंहैरपि निर्गतः॥)
चन्द्रतिरस्कारो यथा—
चंद तुमं ण गणिज्जसि जाव इमो बहलपत्तलच्छाओ।
उव्वूढकण्हपक्खो वाससहस्सं वडो जिअइ॥ ७१॥
(चन्द्र त्वां न गणयिष्यामः, असौ बहलपत्रलच्छायः।
उद्भूतकृष्णपक्षो यावद् वर्षसहस्रं वटो जीवति॥)
यथा वा—
गहकल्लोल त्ति तुमं इट्ठो असईण जह वि दप्पो सि।
अब्भुपिसाअकणगहिअं मा मुहअसु गहपइअँ॥ ७२॥
अभिसारणसाध्वसं यथा—(गास. २.८७)
आअस्स किं णु काहं किं वोच्छं कह णु होहिइ इमं ति।
पढमुग्गअ/ल्लअसाहसकारिआएँ हिअअं धडधडेइ॥ ७३॥
(आगतस्य किं नु करिष्यामि किं वक्ष्यामि कथं नु भविष्यतीदमिति।
प्रथमोद्गतसाहसकारिकाया हृदयं धडधडायते॥)
यथा वा—(गास. ३.१८)
बहुआएँ णइणिउंजे पढमुग्गअ—सील—खंडण—विलक्खं।
उड्डेइ विहंगउलं हा हा पक्खेहिं वि भणंतं॥ ७४॥
(वध्वा नदीनिकुञ्जे प्रथमोद्गतशीलखण्डनविलक्षम्।
उड्डयते विहङ्गकुलं हा हा पक्षैरिव भणत्॥)
अभिसरणोत्साहो यथा—
आरूढविस्फुरितचापमनोजराजे सज्जीकृते सुदृढसङ्गमसङ्गरा च।
उच्चैर्नितम्बजयहस्तिनि वल्लभेष्टं यत् तत् प्रिया सरभसं निबिडं चकार॥ ७५॥
यथा वा—(अमरु. ७१)
क्व प्रस्थितासि करभोरु! घने निशीथे प्राणेश्वरो वसति यत्र मनः—प्रियो मे।
एकाकिनी वद कथं न बिभेषि बाले नन्वस्ति पुङ्खितशरो मदनः सहायः॥ ७६॥
अभिसारिकावृत्तान्तो यथा—(गास. ५.६१)
उह संभमविक्खित्तं रमिअव्व—लेहलाएँ असईए।
णवरंगअं कुडंगे धअं व दिण्णं अविणअस्स॥ ७७॥
(पश्य संभ्रमविक्षिप्तं रन्तव्य—लम्पटया असत्या।
नवरङ्ग/क्तकं निकुञ्जे ध्वजमिव दत्तमविनयस्य॥)
यथा वा—
तह कह वि हु सुरअं सरहसं कअं अडअणाए जाराओ।
जह णिअडिंभं मोत्तुं पर—डिंभो आणिओ गेहं॥ ७८॥
(तथा कथमपि खलु सुरतं सरभसं कृतमसत्या जारात्।
यथा निजडिम्भं मुक्त्वा परडिम्भः आनीतः गेहम्॥)
वञ्चितावृत्तान्तो यथा—(गास. ४.१८)
अह सा तहिं तहिं विअ वाणीरवणंमि चुक्कसङ्केआ।
तुह दंसणं विमग्गइ पम्हट्ठ—णिहाण—ठाणं व॥ ७९॥
(अथ सा तत्र तत्रैव वानीरवने विस्मृतसङ्केता।
तव दर्शनं विमार्गति विस्मृतनिधानस्थानमिव॥)
यथा वा—
वेदणिखातं/वेडस—खुडिअं किसलं कण्णे काऊण हलिअसोण्हाए।
जाणाविओ सहासं दिअरो वंकाएँ दिट्ठीए॥ ८०॥
{वेतस—खण्डितं किसलयं कर्णे कृत्वा हालिकस्नुषया।
ज्ञापितः सहासं देवरो वक्रया दृष्ट्या॥}
परिभोगदर्शनं यथा—
अज्झाएँ णव—णख—क्खअ—णिरीक्खणे गरुअजोव्वणुत्तुङ्गं।
पडिमागअ—णिअ—णअणुप्पलच्चिअं होइ थणवट्ठं॥ ८१॥
(आर्याया नवनखक्षतनिरीक्षणे गुरुकयौवनोत्तुङ्गम्।
प्रतिमागतनिजनयनोत्पलार्चितं भवति स्तनपृष्ठम्॥)
यथा वा—(गास. ३.९)
णवि तह पढम—समाअम—सुरअ—सुहे पाविए वि परिओसो।
जह वीअदिअससविलक्खलक्खिए वअणकमलम्मि॥ ८२॥
(नापि तथा प्रथमसमागमसुरतसुखे प्राप्तेऽपि परितोषः।
यथा द्वितीयदिवससविलक्षलक्षिते वदनकमले॥)
सखीव्याजगर्भा यथा—(सक. ४.८४)
उरपेल्लिअ—वइकारिल्लआइ उच्चेसि दइअवच्छलिए।
कंटअ—विलिहिअ—पीणुण्णअ—थणि उत्तम्म एत्ताहे॥ ८३॥
(उरःपीडितवृतिकारवेल्लीफलान्युच्चिनोपि दयितवत्सले।
कण्टक—विलिखित—पीनोन्नत—स्तनि उत्ताम्येदानीम्॥)
यथा वा—(गास. ८८६वे.)
कस्स वा ण होइ रोसो दट्ठूण पिआएँ सव्वणं अहरं।
सभमरपउमग्घाइरि वारिअवामे सहसु एण्हिं॥ ८४॥
(कस्य वा न भवति रोषो दृष्ट्वा प्रियायाः सव्रणमधरम्।
सभ्रमरपद्माघ्राणशीले वारितवामे सहस्वेदानीम्॥)
अविनयनिगूहनं यथा—(गास. ९५९वे.)
उच्चिणसु पडिअकुसुमं मा धुण सेहालिअं हलिअसोण्हे।
एस अवसाणविरसो ससुरेण सुओ वलअसद्दो॥ ८५॥
(उच्चनु पतितं कुसुमं मा धुनीः शेफालिकां हालिकस्नुषे।
एष अवसानविरसो श्वशुरेण श्रुतो वलयशब्दः॥)
यथा वा—
अत्तघर/त्ताधरणेवच्छं ता इहि दिअरस्स पुत्तिअ अवेहि।
तुह कम्म—वाव—उत्तण—तणुआए गलंति वलआइ॥ ८६॥
(आत्मगृह/धरनेपथ्यं तावद् इदं देवरस्य पुत्रिके! अपेहि।
तव कर्मव्यापृतत्वतनुकायाः गलन्ति वलयानि॥)
चिह्ननिह्नवो यथा—
अत्तस्स पडिमा उअरत्थादपोरीए।
बालअ धण्णोसि तुमं जेण जिअंती पिआ दिट्ठा॥ ८७॥
(आत्मनः प्रतिमा उदरस्था X X।
बालक धन्योऽसि त्वं येन जीवन्ती प्रिया दृष्टा॥)
यथा वा—
ढक्कंती अहरं पाआरेण/पावारएण हेमंतपवण—फुडिअंपि।
अइ उजुए किलिस्ससि विजंपिउं दिअरजाआए॥ ८८॥
(छादयन्त्यधरं प्रावारकेण हेमन्तपवनस्फुटितमपि।
अयि ऋजुके क्लिश्यसि विजल्पितुं देवरजायया॥)
एवं सङ्केतदानादिशेषाकूपारपारगा।
इत्युद्भेदसमाधानप्रच्छादनविशारदा॥ ८९॥
देशकालेङ्गिताकारभावोपायाभियोगवित् ।
नारी नरेषु सर्वेषु नरो नारीषु सिद्धयति॥ ९०॥
अविष्कृतोऽयमभियोगविधिर्यथावदातः परं पुनरमी रमणाप्तिपूर्वाः।
पूर्वानुरागतरुपल्लवभूतदूतसम्प्रेषणप्रभृतयः प्रकटीक्रियन्ते॥ ९१॥
इति श्रीमहाराजाधिराजश्रीभोजदेवविरचिते शृङ्गारप्रकाशे अभियोगविधिप्रकाशो नाम
॥ सप्तविंशः प्रकाशः॥ २७॥
अस्मिन् प्राकृतभोजे महाब्धिकल्पेऽनुभावपैशुनिकाः।
प्रवहन्ति हन्त नद्यो निगूढभावा ध्वनिप्रेष्ठाः॥