३१ तालाध्यायः

ननु यदि नाम चतुरासारितैर्निर्वहन् न णीयता (र्निर्वहणीयता)वर्धमानता [सा का] र्या कुत इत्याशङ्क्याह । वर्णतालेति । सा तत्र दशा येयमासारितानां तदपेक्षया वर्धमानीभावदशायां वर्णादिवृद्धियोगः । तथाप्युपयोग(त्वे)न योगान् नृत्तवृद्धिरिवाभिनयवृद्धिः । अक्षराणां नर्तकीनां वृद्धियोगश्च । चतुर्थेऽध्याये दर्शितमेऽका तु प्रथमं युज्याद् (योज्या) द्वे (भ. ना. ४. २८६) इत्यादिना । वर्धमानकमिति संज्ञायां कः ।। ९१ ।।

एवमियन्त्या(ता)यत् फलं सम्पन्नं तद्दर्शयति । वर्धमासत्त(न)शरीरस्येति । वर्धमाने कण्डिकानां सर्वासामेव चतुरस्रतालयोगेन कदाचित् प्रयोग इति वर्धमानशरीरं चतुरस्रमासारितशरीरमप्येव । पञ्चपाणि हि(र्हि) त्रिविकारया कृतोपवस्तु षोडशकलत्वमस्य रूपमित्युक्तम् । प्रागासारितस्येत्येकवचनभूमौ चतुःषष्टिरिति न परमार्थभेद इति दर्शयति । स एव हि निष्कामकलया विकलीभवतीत्युक्तमेव । ज्येष्ठासारितमध्ये च सर्वमेतत् स्थितमिति । अतोऽप्येकवचनम् । एवमासारितस्य वर्धमानस्य देहस्य योऽन्योन्यकार्यकारणभावस्तेन वैचित्र्यरूपकल्पना जायते । तथा हि । वर्धमानदशाप्रभावादासारित अङ्गचतुःषष्टिरिति न परमार्थभेद इति दर्शयति । स एव हि निष्क्रामकलया वर्धमानदशायाः प्रभावादासारितमङ्गं चतुष्कला(ल)याङ्कनयोगनृत्तं प्रयोगिवैचित्र्यादासारितं भवति । आसारितप्रयोगरहितसन्धानबलाच्च परिवर्तयोर्द्वन्द्वान्तता जायते । अन्यथा कण्डिकाचतुष्कलया मात्र(त्रा)रूपमेवेति रसभावगतपरस्परभाव्यभावकभाववदत्रापि मन्तव्यम् ।। ९२ ।।

अन्योन्याश्रयदोषानुभयासिद्धिरित्याश्रयदृष्टान्तद्वारेणापवादयति । यथा वृक्षो भवेद्बीजादिति । यावन्मात्रानुप्रविशति वृक्षमेव बीजमेव स्थितेरेव पूर्वसिद्धमासारितमवेक्ष्य वर्धमानता जायते । वर्धमाने च निरूप्यमाणे पुनरासारितवृद्धिर्जायते ।। ९३ ।।

योगादेककलात्(लां) सूत्रे(ते) कनिष्ठकलयान्तरे ।
द्विकलान्मध्यमं चैव ज्येष्ठं चैव चतुष्कलात् ।। ९४ ।।

चञ्चत्पुटपरिवर्तः शम्यादि द्वौ(र्द्वौ) च पञ्चपाणिकृतौ ।
अन्ते च सन्निपातः पात(काल)विधिरयं कनिष्ठस्य ।। ९५ ।।

आसारितात् सन्धा (वर्धमा) नमपि यं(यज्) जनयति सैव । तृतीयवृद्धेरभावादन्यहेतुकत्वमुक्तमिति तदेव दर्शयितुमाह । योगादेककलामित्यादि । एतत् पुनरुक्त(त)योपकारकरूपमिति केचित् । युक्तम् । पूर्वं हि वर्धमाना(दा)सारितप्रसृ(वृ)त्तिरुक्ता । प्रथमां कण्डिकामिति । (भ. ना. ३१.८१)तृतीया सद्वितीया चेति (भ. ना. ३१.८५) । चतुर्थीमादितः कृत्वेति (भ. ना. ३१. ८६) च । अनेन त्वासारिता (द्) वर्धमानोत्पत्तिरुच्यते । कथम् । यथा प्रजावता(ती) प्रसूके(ते)ति पुत्रवत् प्रमुच्यते । एवमिहापि ।

तदयमर्थः । कनिष्ठकं कलां च सूते फले कृतो त…….आह । योगादेककलामिति । एककला आधारभूतं(ता) यस्य योगस्य पातपतदद्वन्द्वसम्बन्धरूपस्य तत्कार्यभूताद्धेतोः ।

एतदुक्तं भवति । यदि सप्तदशकलि(क)कनिष्ठासारितं प्रयक्ति(युक्त)तमन(म)भविष्यं(ष्यन्) नच कलाकण्डिकासप्तदशपादयोगलक्षणं(णा) वृद्धिना(र्ना)ऽभविष्यद् यदि च लयान्तरम् । यो(लया)ऽन्तरं नाभिसन्धीयेत कण्डिका प्रथमकण्डिका नाना भा(भ)वेदिति प्रथमकण्डिकायां परिवृद्धिलक्षणे कथं वृद्धिर्भ- वेदिति । एवमेते(षु) वृद्धिरासारिताभ्यां सङ्घातैर्द्विव(श्च)कलावका(वत्का)र्यभूताद्धेतोर्मध्यमासूक्तं सफल(म्)। एवं चतुष्क कलाज्येष्ठम् । इदमत्र (त)त्त्वम् । यद्यत्र मध्यम(मा)सारितस्य प्रयोग(गो) नाभीष्टो भवे(द्) द्विकलं योगमाश्रित्य (भ.ना. अ. ३१. ८५) यदुक्तं सतृतीया द्वितीया च प्रथमा चेति (भ.ना. अ. ३१.८५) द्वितीयाप्रथमयोरेकद्वितीयपराद्विलक्षणः कुतो वृद्धिः स्यात् । ज्येष्ठानभिसन्धौ च कथं चतुष्कलं योगमाश्रित्य कथितं चतुर्थीमादितः कृत्वेति (भ. ना. ३१. ८६)। तृतीयाद्वितीयाप्रथमानामेकद्वित्रिपरावृद्धिरूपत्वं सत(:) स्यादिति सा वृद्धिराभ्यां जाता द्विकलचतुष्कलशब्दवत् सहचारिण्यामृ(ण्यां वृ)द्धौ मन्तव्यौ ।। ९४ ।।

अतो वर्धमानान्तर्भूतानं यद्यपि स तत्र दशाविहित एव वान्तवि(र्वि) धिस्तथाप्यस्ति कश्चिद् विशेष इति दर्शयितुं कनिष्ठासारितस्य तावदाह । चञ्चत्पुटपरिवर्त इति ।