[[बीजगणितभास्करः Source: EB]]
[
बीजगणित भास्कर
[धनऋणषष्विधम्]
१अ । उत्पादकं यद्प्रवदन्ति बुद्धेसधिष्ठितं सत्पुरुषेण सांख्यास् ।
१च् । व्यक्तस्य कृत्स्नस्य तदेकबीजं अव्यक्तं ईशं गणितं च वन्दे । ।[उपजाति]
२अ । पूर्वं प्रोक्तं व्यक्तं अव्यक्तबीजं प्रायस्प्रश्नास्नो विना अव्यक्तयुक्त्या ।
२च् । ज्ञातुं शक्यास्मन्दधीभिस्नितान्तं यस्मात्तस्मात्वच्मि बीजक्रियां च । ।[शालिनी]
३ । योगे युतिस्स्यात्क्षययोस्स्वयोस्वा धनऋणयोसन्तरं एव योगस् ।
४अ । रूपत्रयं रूपचतुष्टयं च क्षयं धनं वा सहितं वद आशु । ।[उपजाति]
४च् । स्वऋणं क्षयं स्वं च पृथक्पृथक्त्वे धनऋणयोस्संकलनां अवैषि । ।[उपजातिअब्; च्द्=७]
५ । अत्र रूपाणां अव्यक्तानां च आद्याक्षराणि उपलक्षणार्थं लेख्यानि । तथा यानि ऊनगतानि तानि ऊर्ध्वबिन्दूनि च इति । ।[प्रोसे]
६ । एवं भिन्नेषु अपि इति । ।[प्रोसे]
७ । संशोध्यमानं स्वं ऋणत्वं एति स्वत्वं क्षयस्तद्युतिसुक्तवत्च । ।[उपजातिच्द्; अब्=४च्द्]
८ । त्रयात्द्वयं स्वात्स्वं ऋणातृणं च व्यस्तं च संशोध्य वद आशु शेषम् । ।[उपजातिअब्; च्द्=१०]
९ । स्वयोसस्वयोस्स्वं वधस्स्वऋणघाते क्षयस् । ।[भुजङ्गप्रयाता (+२अक्षर); ब्=११; च्द्=१३]
१० । धनं धनेन ऋणं ऋणेन निघ्नं द्वयं त्रयेण स्वं ऋणेन किं स्यात् । ।[उपजातिच्द्; अब्=८]
११ । भागहारे अपि च एवं निरुक्तम् । ।[भुजङ्गप्रयातब्(२अक्षर); अ=९; च्द्=१३]
१२अ । रूपाष्टकं रूपचतुष्टयेन धनं धनेन ऋणं ऋणेन भक्तम् ।
१२च् । ऋणं धनेन स्वं ऋणेन किं स्यात्द्रुतं वद इदं यदि बोबुधीषि । ।[उपजाति]
१३ । कृतिस्स्वऋणयोस्स्वं स्वमूले धनऋणे न मूलं क्षयस्य अस्ति तस्य अकृतित्वात् । ।[भुजङ्गप्रयातच्द्; अ=९; ब्=११]
१४ । धनस्य रूपत्रितयस्य वर्गं क्षयस्य च ब्रूहि सखे मम आशु ।
१५ । धनऽत्मकानां अधनऽत्मकानां मूलं नवानां च पृथक्वद आशु । ।[उपजाति]
[शून्यषष्विधम्]
१६ । खयोगे वियोगे धनऋणं तथा एव च्युतं शून्यतस्तद्विपर्यासं एति । ।[भुजङ्गप्रयाताब्; च्द्=१८]
१७ । रूओअत्रयं स्वं क्षयगं च खं च किं स्यात्खयुक्तं वद खच्युतं च । ।[इन्द्रवज्राअब्; च्द्=१९]
१८ । वधऽदौ वियत्खस्य खं खेन घाते खहारस्भवेत्खेन भक्तस्च राशिस् । ।[भुजङ्गप्रयातच्द्; अब्=१६]
१९ । द्विघ्नं त्रिहृत्खं खहृतं त्रयं च शून्यस्य वर्गं वद मे पदं च । ।[इन्द्रवज्राच्द्; अब्=१७]
२०अ । अस्मिन्विकारस्खहरेण राशौ अपि प्रविष्टेषु अपि निःसृतेषु ।
२०च् । बहुषु अपि स्यात्लयसृष्टिकाले अनन्ते अच्युते भ्बूत०गणेषु यद्वत् । ।[उपजाति]
[वर्णषष्विधम्]
२१अ । यावत्तावत्कालकस्नीलकसन्यस्वर्णस्पीतस्लोहितस्च एतदाद्यास् ।
२१च् । अव्यक्तानां कल्पितास्मानसंज्ञास्तद्संख्यानं कर्तुं आचार्यवर्यैस् । ।[शालिनी]
२२ । योगसन्तरं तेषु समानजात्योस्विभिन्नजात्योस्च पृथक्स्थितिस्च । ।[उपजातिअब्; च्द्=२६अब्]
२३अब् । स्वं अव्यक्तं एकं सखे सएकरूपं धनाव्यक्तयुग्मं विरूपाष्टकं च ।
२३च्द् । युतौ पक्षयोसेतयोस्किं धनऋणे विपर्यस्य च ऐक्ये भवेत्किं वद आशु । ।[भुजङ्गप्रयात]
२४ । धनाव्यक्तवर्गत्रयं सत्रिरूपं क्षयाव्यक्तयुग्मेन युक्तं च किं स्यात् । ।[भुजङ्गप्रयाताब्; च्द्=२५]
२५ । धनाव्यक्तयुग्मातृणाव्यक्तषट्कं सरूपाष्टकं प्रोज्झ्य शेषं वद आशु । ।[भुजङ्गप्रयातच्द्; अब्=२४]
२६अ । स्यात्रूपवर्णाभिहतौ तु वर्णस्द्वित्रिआदिकानां समजातिकानाम् । ।[उपजातिच्द्; अब्=२२]
२६च् । वधे तु तद्वर्गघनऽदयस्स्युस्तद्भावितं च असमजातिघाते ।
२६ए । भागऽदिकं रूपवतेव शेषं व्यक्ते यदुक्तं गणिते तदत्र । ।[उपजाति]
२७अ । गुण्यस्पृथक्गुणखण्डसमस्निवेश्यस्तैस्खण्डकैस्क्रमहतस्सहितस्यथाउक्त्या ।
२७च् । अव्यक्तवर्गकरणीगुणनासु चिन्त्यस्व्यक्तौक्तखण्डगुणनाविधिसेवं अत्र । ।[वसन्ततिलका]
२८अ । यावत्तावत्पञ्चकं विएकरूपं यावत्तावद्भिस्त्रिभिस्सद्विरूपैस् ।
२८च् । संगुण्य द्राक्ब्रूहि गुण्यं गुणं वा व्यस्तं स्वऋणं कल्पयित्वा च विद्वन् । ।[शालिनी]
२९अ । भाज्यात्छेदस्शुध्यति प्रच्युतस्सन्स्वेषु स्थानकेषु क्रमेण ।
२९च् । यैस्यैस्वर्णैस्संगुणस्यैस्च रूपैस्भागहारे लब्धयस्तास्स्युसत्र । ।[शालिनी]
३० । रूपैस्षड्भिस्वर्जितानां चतुर्णां अव्यक्तानां ब्रूहि वर्गं सखे मे ।[शालिनीअब्]
३१अ । कृतिभ्यसादाय पदानि तेषां द्वयोस्द्वयोस्च अभिहतिं द्विनिघ्नीम् ।
३१च् । शेषात्त्यजेत्रूपपदं गृहीत्वा चेद्सन्ति रूपाणि तथा एव शेषम् । ।[उपजाति]
३२अ । यावत्तावत्कालकनीलकवर्णास्त्रिपञ्चसप्तधनम् ।
३२च् । द्वित्रिएकमितैस्क्षयगैस्सहितास्रहितास्कति स्युस्तैस् । ।[आर्या]
३३अ । यावत्तावत्त्रयं ऋणं ऋणं कालकौ नीलकस्स्वं रूपेण आढ्यास्द्विगुणितमितैस्तैस्तु तैसेव निघ्नास् ।
३३च् । किं स्यात्तेषां गुणनजफलं गुण्यभक्तं च किं स्यात्गुण्यस्य अथ प्रकथय कृतिं मूलं अस्यास्कृतेस्च । ।[मन्दाक्रान्ता]
[करणीषष्विधम्]
३४अ । योगं करण्योस्महतीं प्रकल्प्य घातस्य मूलं द्विगुणं लघुं च ।
३४च् । योगान्तरे रूपवतेतयोस्ते वर्गेण वर्गं गुणयेत्भजेत्च । ।[इन्द्रवज्रा]
३४ए । लघ्व्या हृतायास्तु पदं महत्या सएकं निरेकं स्वहतं लघुघ्नम् ।
३४ग् । योगान्तरे स्तस्क्रमशस्तयोस्वा पृथक्स्थितिस्स्यात्यदि न अस्ति मूलम् । ।[उपजाति]
३५अ । द्विकाष्टमित्योस्त्रिभसंख्ययोस्च योगान्तरे ब्रूहि सखे करण्योस् । Bः ३५च् । त्रिसप्तमित्योस्च चिरं विचिन्त्य चेद्षष्विधं वेत्सि सखे करण्यास् । ।[उपजाति]
३६अ । द्वित्रिअष्टसंख्यागुणकस्करण्योस्गुण्यस्त्रिसंख्या च सपञ्चरूपा ।
३६च् । वधं प्रचक्ष्व आशु विपञ्चरूपे गुणे अथ वा त्रिअर्कमिते करण्यौ । ।[उपजाति]
३७अ । क्षयस्भवेत्च क्षयरूपवर्गस्चेद्साध्यते असौ करणीत्वहेतोस् । Bः ३७च् । ऋणऽत्निकायास्च तथा करण्यास्मूलं क्षयस्रूपविधानहेतोस् । ।[उपजाति]
३८अ । धनऋणताव्यत्ययं ईप्सितायास्छेदे करण्याससकृत्विधाय ।
३८च् । तादृश्छिदा भाज्यहरौ निहन्यातेका एव यावत्करणी हरे स्यात् । ।[उपजाति]
३८ए । भाज्यास्तया भाज्यगतास्करण्यस्लब्धास्करण्यस्यदि योगजास्स्युस् । Bः ३८ग् । विश्लेषसूत्रेण पृथक्च कार्या यथा तथा प्रष्टुसभीप्सितास्स्युस् । ।[उपजाति]
३९अ । वर्गेण योगकरणी विहृता विशुध्येत्खण्डानि तद्कृतिपदस्य यथाईप्सितानि ।
३९च् । कृत्वा तदीयकृतयस्खलु पूर्वलब्ध्या क्षुण्णास्भवन्ति पृथकेवं इमास्करण्यस् । ।[वसन्ततिलका]
४०अ । द्विकत्रिपञ्चप्रमितास्करण्यस्तासां कृतिं द्वित्रिकसंख्ययोस्च ।
४०च् । षष्पञ्चकद्वित्रिकसंमितानां पृथक्पृथक्मे कथय आशु विद्वन् । ।[उपजाति]
४०ए । अष्टादशाष्टद्विकसंमितानां कृती कृतीनां च सखे पदानि । ।[उपजातिअब्; च्द्=४३अब्]
४१अ । वर्गे करण्यास्यदि वा करण्योस्तुल्यानि रूपाणि अथ वा बहूनाम् ।
४१च् । विशोधयेत्रूपकृतेस्पदेन शेषस्य रूपाणि युतऊनितानि । ।[उपजाति]
४१ए । पृथक्तदर्धे करणीद्वयं स्यात्मूले अथ बह्वी करणी तयोस्या ।
४१ग् । रूपाणि तानि एवं अतसपि भूयस्शेषास्करण्यस्यदि सन्ति वर्गे । ।[उपजाति]
४२अ । ऋणऽत्मिका चेद्करणी कृतौ स्यात्धनऽत्मिकां तां परिकल्प्य साध्ये ।
४२च् । मूले करण्यौ अनयोसभीष्टा क्षयऽत्मिका एका सुधिया अवगम्या । ।[उपजाति]
४३अ । त्रिसप्तमित्योस्वद मे करण्योस्विश्लेषवर्गं कृतितस्पदं च ।[उपजातिच्द्; अब्=४०एफ़्]
४३च् । द्विकत्रिपञ्चप्रमितास्करण्यस्स्वस्वऋणगास्व्यस्तधनऋणगास्वा ।
४३ए । तासां कृतिं ब्रूहि कृतेस्पदं च चेद्षष्विधं वेत्सि सखे करण्यास् । ।[उपजाति]
४४अ । एकऽदिसंकलितमितकरणीखण्डानि वर्गराशौ स्युस् ।
४४च् । वर्गे करणीत्रितये करणीद्वितयस्य तुल्यरूपाणि । ।[गीति]
४४ए । करणीषट्के तिसृणां दशसु चतसृणां तिथिषु च पञ्चानाम् ।
४४ग् । रूपकृतेस्प्रोज्झ्य पदं ग्राह्यं चेदन्यथा न सत्क्व अपि । ।[गीति]
४४इ ।उत्पत्स्यमानया एवं मूलकरण्या अल्पया चतुर्गुणया ।
४४क् । यासां अपवर्तस्स्यात्रूपकृतेस्तास्विशोध्यास्स्युस् । ।[आर्या]
४४म् । अपवर्ते यास्लब्धास्मूलकरण्यस्भवन्ति तास्च अपि ।
४४ओ । शेषविधिना न यदि तास्भवन्ति मूलं तदा तदसत् । ।[आर्या]
४५अ । वर्गे यत्र करण्यस्दन्तैस्३२ सिद्धैस्२४ गजैस्८ मितास्विद्वन् ।
४५च् । रूपैस्दशभिसुपेतास्किं मूलं ब्रूहि तस्य स्यात् । ।[आर्या]
४६अ । वर्गे यत्र करण्यस्तिथिविश्वहुताशनैस्चतुर्गुणितैस् ।
४६च् । तुल्यास्दशरूपऽढ्यास्किं मूलं ब्रूहि तस्य स्यात् । ।[आर्या]
४७अ । अष्टौ षष्पञ्चाशत्षष्टिस्करणीत्रयं कृतौ यत्र ।
४७च् । रूपैस्दशभिसुपेतं किं मूलं ब्रूहि तस्य स्यात् । ।[आर्या]
४८अ । चतुर्गुणास्सूर्यतिथीषु रुद्रनागऋतवस्यत्र कृतौ करण्यस् ।
४८च् । सविशवरूपास्वद तद्पदं ते यदि अस्ति बीजे पटुताअभिमानस् । ।[उपजाति]
४९अ । चत्वारिंशतशीतिद्विशतीतुल्यास्करण्यस्चेद् ।
४९च् । सप्तदशरूपयुक्तास्तत्र क्र्तौ किं पदं ब्रूहि । ।[उपगीति]
[कुट्टकविवरणम्]
५०अ । भाज्यशारस्क्षेपकस्च अपवर्त्यस्केन अपि आदौ संभवे कुट्टकार्थम् ।
५०च् । येन छिन्नौ भाज्यहारौ न तेन क्षेपस्च एतद्दुष्टं उद्दिष्टं एव । ।[शालिनी]
५१अ । परस्परं भाजितयोस्ययोस्यस्शेषस्तयोस्स्यातपवर्तनं सस् ।
५१च् । तेन अपवर्तेन विभाजितौ यौ तौ भाज्यहारौ दृढसंज्ञकौ स्तस् । ।[उपजाति]
५१ए । मिथस्भजेत्तौ दृढभाज्यहारौ यावत्विभाज्ये भवति इह रूपम् ।
५१ग् । फलानि अधसधस्तदधस्निवेश्यस्क्षेपस्तथा अन्ते खं उपान्तिमेन । ।[उपजाति]
५१इ । स्वऊर्ध्वे हते अन्त्येन युते तदन्त्यं त्यजेत्मुहुस्स्यातिति राशियुग्मम् ।
५१क् । ऊर्ध्वस्विभाज्येन दृढेन तष्टस्फलं गुणस्स्यातपरशरेण । ।[उपजाति]
५२अ । एवं तदा एव अत्र यदा समास्तास्स्युस्लब्धयस्चेद्विषमास्तदानीम् ।
५२च् । यथा आगतौ लब्धिगुणौ विशोध्यौ स्वतक्षणात्शेषमितौ तु तौ स्तस् । ।[उपजाति]
५३अ । भवति कुट्टविधेस्युतिभाज्ययोस्समपवर्तितयोसपि वा गुणस् ।
५३च् । भवति यस्युतिभाजकयोस्पुनर्सस्च भवेतपवर्तनसंगुणस् । ।[द्रुतविलम्बित]
५४अ । योगजे तक्षणात्शुद्धे गुणऽप्ती स्तस्वियोगजे ।
५४च् । धनभाज्यौद्भवे तद्वत्भवेतां ऋणभाज्यजे । ।[अनुष्टुभ्]
५५ । गुणलब्ध्योस्समं ग्राह्यं धीमता तक्षणे फलम् ।
५६अ । हरतष्टे धनक्षेपे गुणलब्धी तु पूर्ववत् । ।[अनुष्टुभ्]
५६च् । क्षेपतक्षणलाभऽढ्या लब्धिस्शुद्धौ तु वर्जिता ।
५७अ । अथ वा भागहारेण तष्टयोस्क्षेपभाज्ययोस् । ।[अनुष्टुभ्]
५७च् । गुणस्प्राक्वत्ततस्लब्धिस्भाज्यात्हतयुतौद्धृतात् ।
५८अ । क्षेप=अभावसथ वा यत्र क्षेपस्शुध्येत्हरौद्धृतस् । ।[अनुष्टुभ्]
५८च् । ज्ञेयस्शून्यं गुणस्तत्र क्षेपशरहृतस्फलम् । ।[अनुष्टुभब्; च्द्=६३अब्]
५९ । इष्टऽहतस्वस्वहरेण युक्ते ते वा भवेतां बहुधा गुणऽप्ती । ।[उपजातिअब्; च्द्=६६अब्]
६०अ । एकविंशतियुतं शतद्वयं यद्गुणं गणक पञ्चषष्टियुज् ।
६०च् । पञ्चवर्जितशतद्वयौद्धृतं शुद्धिं एति गुणकं वद आशु तम् । ।[रथोद्धता]
६१अ । शतं हतं येन युतं नवत्या विवर्जितं वा विहृतं त्रिषष्ट्या ।
६१च् । निरग्रकं स्यात्वद मे गुणं तं स्पष्टं पटीयान्यदि कुट्टके असि । ।[उपजाति]
६२अ । यद्गुणा अक्षयगषष्टिसन्विता वर्जिता च यदि वा त्रिभिस्ततस् ।
६२च् । स्यात्त्रयोदशहृता निरग्रका तं गुणं गणक मे पृथक्वद । ।[रथोद्धता]
६३अ । अष्टादश गुणास्केन दशऽढ्यास्वा दशऊनितास् । ।[अनुष्टुभ्च्द्; अब्=५८च्द्]
६३च् । शुद्धं भागं प्रयच्छन्ति क्षयगएकादशौद्धृतास् ।
६४अ । येन संगुणितास्पञ्च त्रयोविंशतिसंयुतास् । ।[अनुष्टुभ्]
६४च् । वर्जितास्वा त्रिभिस्भक्तास्निरग्रकास्स्युस्सस्कस्गुणस् । ।[अनुष्टुभब्; च्द्=७३अब्]
६५अ । येन पञ्च गुणितास्खसंयुतास्पञ्चषष्टिसहितास्च ते अथ वा ।
६५च् । स्युस्त्रयोदश हृता निरग्रकास्तं गुणं गणक कीर्तय आशु मे । ।[रथोद्धता]
६६अ । क्षेपं विशुद्धिं परिकल्प्य रूपं पृथक्तयोस्ये गुणकारलब्धी । ।[उपजातिच्द्; अब्=५९]
६६च् । अभीप्सितक्षेपविशुद्धिनिघ्ने स्वहारतष्टे भवतस्तयोस्ते ।
६७अ । काल्प्या अथ शुद्धिस्विकलाअवशेषं षष्टिस्च भाज्यस्कुदिनानि हारस् । ।[उपजाति]
६७च् । तद्जं फलं स्युस्विकलास्गुणस्तु लिप्ताअग्रं अस्मात्च कलालवाग्रम् ।
६७ए । एवं तदूर्ध्वं च तथा अधिमासावमाग्रकाभ्यस्दिवसास्रविइन्द्वोस् । ।[उपजाति]
६८अ । एकशरस्चेद्गुणकौ विभिन्नौ तदा गुणाइक्यं परिकल्प्य भाज्यम् ।
६८च् । अग्राइक्यं अग्रं कृतसुक्तवत्यस्संश्लिष्टसंज्ञस्स्फुटकुट्टकससौ । ।[उपजाति]
६९अ । कस्पञ्चनिघ्नस्विहृतस्त्रिषष्ट्या सप्त अवशेषसथ ससेव राशिस् ।
६९च् । दशऽहतस्स्यात्विहृतस्त्रिषष्ट्या चतुर्दश अग्रस्वद राशिं एनम् । ।[उपजाति]
[वर्गप्रकृतिस्]
७०अ । इष्टं ह्रस्वं तस्य वर्गस्प्रकृत्या क्षुण्णस्युक्तस्वर्जितस्वा सस्येन ।
७०च् । मूलं दद्यात्क्षेपकं तं धनऋणं मूलं तद्च ज्येष्ठमूलं वदन्ति । ।[शालिनी]
७१अ । ह्रस्वज्येष्ठक्षेपकान्न्यस्य तेषां तानन्यान्वा अधस्निवेश्य क्रमेण ।
७१च् । साध्यानि एभ्यस्भावनाभिस्बहूनि मूलानि एषां भावना प्रोच्यते अतस् । ।[शालिनी]
७१ए । वज्राभ्यासौ ज्येष्ठलघ्वोस्तदैक्यं ह्रस्वं लघ्वोसाहतिस्च प्रकृत्या ।
७१ग् । क्षुण्णा ज्येष्ठाभ्यासयुज्ज्येष्ठमूलं तत्र अभ्यासस्क्षेपयोस्क्षेपकस्स्यात् । ।[शालिनी]
७१इ । ह्रस्वं वज्राभ्यासयोसन्तरं वा लघ्वोस्घातस्यस्प्रकृत्या विनिघ्नस् । Bः ७१क् । घातस्यस्च ज्येष्ठयोस्तद्वियोगस्ज्येष्ठं क्षेपसत्र अपि च क्षेपघातस् । ।[शालिनी]
७२अ । इष्टवर्गहतस्क्षेपस्क्षेपस्स्यातिष्टभाजिते ।
७२च् । मूले ते स्तसथ वा क्षेपस्क्षुण्णस्क्षुण्णे तदा पदे । ।[अनुष्टुभ्]
७३अ । इष्टवर्गप्रकृत्योस्यद्विवरं तेन वा भजेत् ।[अनुष्टुभ्च्द्; अब्=६४च्द्]
७३च् । द्विघ्नं इष्टं कनिष्ठं तद्पदं स्यातेकसंयुतौ ।
७३ए । ततस्ज्येष्ठं इह आनन्त्यं भावनातस्तथा इष्टतस् । ।[अनुष्टुभ्]
७४अ । कस्वर्गसष्टहतस्सएकस्कृतिस्स्यात्गणक उच्यताम् ।
७४च् । एकादशगुणस्कस्वा वर्गस्सएकस्कृतिस्सखे । ।[अनुष्टुभ्]
७५अ । ह्रस्वज्येष्ठपदक्षेपान्भाज्यप्रक्षेपभाजकान् ।
७५च् । कृत्वा कल्प्यस्गुणस्तत्र तथा प्रकृतितस्च्युते । ।[अनुष्टुभ्]
७५ए । गुणवर्गे प्रकृतिऊने अथ वा अल्पं शेषकं यथा ।
७५ग् । तत्तु क्षेपहृतं क्षेपस्व्यस्तस्प्रकृतितस्च्युते । ।[अनुष्टुभ्]
७५इ । गुणलब्धिस्पदं ह्रस्वं ततस्ज्येष्ठं अतससकृत् ।
७५क् । त्यक्त्वा पूर्वपदक्षेपान्चक्रवालं इदं जगुस् । ।[अनुष्टुभ्]
७५म् । चतुर्द्विएकयुतौ एवं अभिन्ने भवतस्पदे ।
७५ओ । चतुर्द्विक्षेपमूलाभ्यां रूपक्षेपार्थभावना । ।[अनुष्टुभ्]
७६अ । का सप्तषष्टिगुणिता कृतिसेकयुता का च एकषष्टिनिहता च सखे सरूपा ।
७६च् । स्यात्मूलदा यदि कृतिप्रकृतिस्नितान्तं त्वद्चेतसि प्रवद तात ततालतावत् । ।[वसन्ततिलका]
७७ । रूपशुद्धौ खिल उद्दिष्टं वर्गयोगस्गुणस्न चेद् ।
७८अ । अखिले कृतिमूलाभ्यां द्विधा रूपं विभाजितम् । ।[अनुष्टुभ्]
७८च् । द्विधा ह्रस्वपदं ज्येष्ठं ततस्रूपविशोधने ।
७८ए । पूर्ववत्वा प्रसाध्येते पदे रूपविशोधने । ।[अनुष्टुभ्]
७९अ । त्रयोदशगुणस्वर्गस्निरेकस्कस्कृतिस्भवेत् ।
७९च् । कस्वा अष्टगुणितस्वर्गस्निरेकस्मूलदस्वद । ।[अनुष्टुभ्]
८०अ । कस्वर्गस्षष्गुणस्त्रिआढ्यस्द्वादशऽढ्यसथ वा कृतिस् ।
८०च् । युतस्वा पञ्चसप्तत्या त्रिशत्या वा कृतिस्भवेत् । ।[अनुष्टुभ्]
८१अ । स्वबुद्ध्या एव पदे ज्ञेये बहुक्षेपविशोधने ।
८१च् । तयोस्भावनया आनन्त्यं रूपक्षेपपदौत्थया । ।[अनुष्टुभ्]
८२ । वर्गछिन्ने गुणे ह्रस्वं तद्पदेन विभाजयेत् ।
८३ । द्वात्रिंशत्गुणितस्वर्गस्कस्सएकस्मूलदस्वद । ।[अनुष्टुभ्]
८४अ । इष्टभक्तस्द्विधा क्षेपसिष्टऊनऽढ्यस्दलीकृतस् ।
८४च् । गुणमूलहृतस्च आद्यश्रस्वज्येष्ठे क्रमात्पदे । ।[अनुष्टुभ्]
८५अ । का कृतिस्नवभिस्क्षुण्णा द्विपञ्चाशत्युता कृतिस् ।
८५च् । कस्वा चतुर्गुणस्वर्गस्त्रयस्त्रिंशत्युता कृतिस् । ।[अनुष्टुभ्]
८६अ । त्रयोदशगुणस्वर्गस्कस्त्रयोदशवर्जितस् ।
८६च् । त्रयोदशयुतस्वा स्यात्वर्गसेव निगद्यताम् । ।[अनुष्टुभ्]
८७अ । ऋणगैस्पञ्चभिस्क्षुण्णस्कस्वर्गस्सएकविंशतिस् ।
८७च् । वर्गस्स्यात्वद चेद्वेत्सि क्षयगप्रकृतौ विधिम् । ।[अनुष्टुभ्]
८८अ । उक्तं बीजौपयोगी इदं संक्षिप्तं गणितं किल ।
८८च् । अतस्बीजं प्रवक्ष्यामि गणकऽनन्दकारकम् । ।[अनुष्टुभ्]
[एकवर्णसमीकरणम्]
८९अ । यावत्तावत्कल्प्यं अव्यक्तराशेस्मानं तस्मिन्कुर्वता उद्दिष्टं एव ।
८९च् । तुल्यौ पक्षौ साधनीयौ प्रयत्नात्त्यक्त्वा क्षिप्त्वा वा अपि संगुण्य भक्त्वा । ।[शालिनी]
८९ए । एकाव्यक्तं शोधयेतन्यपक्षात्रूपाणि अन्यस्य इतरस्मात्च पक्षात् ।
८९ग् । शेषाव्यक्ते न उद्धरेत्रूपशेषं व्यक्तं मानं जायते व्यक्तराशेस् । ।[शालिनी]
८९इ । अव्यक्तानां द्विआदिकानां अपि इह यावत्तावत्द्विआदिनिघ्नं हृतं वा ।
८९क् । युक्तऊनं वा कल्पयेतात्मबुद्ध्या मानं क्व अपि व्यक्तं एवं विदित्वा । ।[शालिनी]
९०अ । एकस्य रूपत्रिशती षटश्वासश्वास्दश अन्यस्य तु तुल्यमौल्यास् ।
९०च् । ऋणं तथा रूपशतं च यस्य तौ तुल्यवित्तौ च किं अश्वमौल्यम् । ।[उपजाति]
९१अ । यताद्यवित्तस्य दलं द्वियुक्तं तद्तुल्यवित्तस्यदि वा द्वितीयस् ।
९१च् । आद्यस्धनेन त्रिगुणसन्यतस्वा पृथक्पृथक्मे वद वाजिमौल्यम् । ।[उपजाति]
९२अ । माणिक्यामलनीलमौक्तिकमितिस्पञ्च अष्ट सप्त क्रमातेकस्य अन्यतरस्य सप्त नव षट्तद्रत्नसंख्या सखे ।
९२च् । रूपाणां नवतिस्द्विषष्टिसनयोस्तौ तुल्यवित्तौ तथा बीजज्ञ प्रतिरत्नजानि सुमते मौल्यानि शीघ्रं वद । ।[शार्दूलविक्रीडित]
९३अ । एकस्ब्रवीति मम देहि अतं धनेन त्वत्तस्भवामि हि सखे द्विगुणस्ततसन्यस् ।
९३च् । ब्रूते दश अर्पयसि चेद्मम षष्गुणसहं त्वत्तस्तयोस्वद धने मम किम्प्रमाणे । ।[सिंहोद्धता]
९४अ । माणिक्याष्टकं इन्द्रनीलदशकं मुक्ताफलानां शतं यत्ते कर्णविभूषणे समधनं क्रीतं त्वदर्थे मया ।
९४च् । तद्रत्नत्रयमौल्यसंयुतिमितिस्त्रिऊनं शतार्धं प्रिये मौल्यं ब्रूहि पृथक्यदि इह गणिते कल्पा असि कल्याणिनि । ।[शार्दूलविक्रीडित]
९५अ । पञ्चांशसलिकुलात्कदम्बं अगमत्त्रिअंशस्शिलीन्ध्रं तयोस्विश्लेषस्त्रिगुणस्मृगाक्षि कुटजं दोलायमानसपरस् ।
९५च् । कान्ते केतकमालतीपरिमलप्राप्तएककालप्रियात्दूतऽहूतसितस्ततस्भ्रमति खे भृङ्गसलिसंख्यां वद । ।[शार्दूलविक्रीडित]
९६अ । पञ्चकशतदत्तधनात्फलस्य वर्गं विशोध्य परिशिष्टम् ।
९६च् । दत्तं दशकशतेन तुल्यस्कालस्फलं च तयोस् । ।[आर्या]
९७अ । एकशतदत्तधनात्फलस्य वर्गं विशोध्य परिशिष्टम् ।
९७च् । पञ्चकशतेन दत्तं तुल्यस्कालस्फलं च तयोस् । ।[आर्या]
९८अ । माणिक्याष्टकं इन्द्रनीलदशकं मुक्ताफलानां शतं सत्वज्राणि च पञ्च रत्नवणिजां येषां चतुर्णां धनम् ।
९८च् । सङ्गस्नेहवशेन ते निजधनात्दत्त्वा एकं एकं मिथस्जातास्तुल्यधनास्पृथक्वद सखे तद्रत्नमौल्यानि मे । ।[शार्दूलविक्रीडित]
९९अ । पञ्चकशतेन दत्तं मूलं सकलान्तरं गते वर्षे ।
९९च् । द्विगुणं षोडशहीनं लब्धं किं मूलं आचक्ष्व । ।[आर्या]
१००अ । यत्पञ्चकद्विकचतुष्कशतेन दत्तं खण्डैस्त्रिभिस्नवतियुज्त्रिशती धनं तत् ।
१००च् । मासेषु सप्तदशपञ्चसु तुल्यं आप्तं खण्डत्रये अपि सफलं वद खण्डसंख्याम् । । [वसन्ततिलका]
१०१अ । पुरप्रवेशे दशदस्द्विसंगुणं विधाय शेषं दशभुक्च निर्गमे ।
१०१च् । ददौ दश एवं नगरत्रये अभवत्त्रिनिघ्नं आद्यं वद तत्कियत्धनम् । ।
१०२अ । स=अर्धं तन्दुलमानकत्रयं अहो द्रम्मेण मानाष्टकं मुद्गानां च यदि त्रयोदशमितासेतास्वणिक्काकिणीस् ।
१०२च् । आदाय अर्पय तन्दुलांशयुगलं मुद्गएकभागान्वितं क्षिप्रं क्षिप्रभुजस्व्रजेम हि युतस्सार्थसग्रतस्यास्यति । ।
१०३अ । स्वार्धपञ्चांशनवमैस्युक्तास्के स्युस्समास्त्रयस् ।
१०३च् । अन्यांशद्वयहीनास्ये षष्टिशेषास्च तान्वद । ।
१०४अ । त्रयोदश तथा पञ्च करण्यौ भुजयोस्मिती ।
१०४च् । भूसज्ञाता अत्र चत्वारस्फलं भूमिं वद आशु मे । ।
१०५अ । दशपञ्चकरणीअन्तरं एकस्बाहुस्परस्च षट्करणी ।
१०५च् । भूसष्टादश करणी रूपऊना लम्बं आचक्ष्व । ।
१०६अ । असमानसमछेदान्राशीन्तान्चतुरस्वद ।
१०६च् । यदैक्यं यद्घनाइक्यं वा येषां वर्गैक्यसंमितम् । । [आपटेः धन < घन]
१०७अ । त्रिअस्रक्षेत्रस्य यस्य स्यात्फलं कर्णेन संमितम् ।
१०७च् । दोस्कोटिश्रुतिघातेन समं यस्य च तद्वत् । ।
१०८अ । युतौ वर्गसन्तरे वर्गस्ययोस्घाते घनस्भवेत् ।
१०८च् । तौ राशी शीघ्रं आचक्ष्व दक्षससि गणिते यदि । ।
१०९अ । घनाइक्यं जायते वर्गस्वर्गाइक्यं च ययोस्घनस् ।
१०९च् । तौ चेद्वेत्सि तदा अहं त्वां मन्ये बीजविदां वरम् । ।
११०अ । यत्र त्रिअस्रे क्षेत्रे धात्री मनुसंमिता सखे बाहू ।
११०च् । एकस्पञ्चदश अन्यस्त्रयोदश वद अवलम्बकं तत्र । ।
१११अ । यदि समभुवि वेणुस्द्वित्रिपाणिप्रमाणस्गणक पवनवेगातेकदेशे सुभग्नस् ।
१११च् । भुवि नृपमितहस्तेषु अङ्ग लग्नं तदग्रं कथय कतिषु मूलातेषस्भग्नस्करेषु । ।
११२अ । चक्रक्रौञ्चऽकुलितसलिले क्व अपि दृष्टं तडागे तोयातूर्ध्वं कमलकलिकाअग्रं वितस्तिप्रमाणम् ।
११२च् । मन्दं मन्दं चलितं अनिलेन आहतं हस्तयुग्मे तस्मिन्मग्नं गणक कथय क्षिप्रं अम्बुप्रमाणम् । ।
११३अ । वृक्षात्हस्तशतौच्छ्रयात्शतयुगे वापीं कपिस्कसपि अगातुत्तीर्य अथ परस्द्रुतं श्रुतिपथात्प्रोड्डीय किंचित्द्रुमात् । [आपटेः किंचि < किंचित्]
११३च् । जाता एवं समता तयोस्यदि गतौ उड्डीयमानं कियत्विद्वन्चेद्सुपरिश्रमसस्ति गणिते क्षिप्रं तताचक्ष्व मे । ।
११४अ । पञ्चदशदशकरौच्छ्रायवेण्वोसज्ञातमध्यभूमिकयोस् ।
११४च् । इतरेतरमूलाग्रगसूत्रयुतेस्लम्बमानं आचक्ष्व । ।
[मध्यमऽहरणम्]
११५अ । अव्यक्तवर्गऽदि यदा अवशेषं पक्षौ तदा इष्टेन निहत्य किंचित् ।
११५च् । क्षेप्यं तयोस्येन पदप्रदस्स्यातव्यक्तपक्षस्य पदेन भूयस् । ।
११५ए । व्यक्तस्य पक्षस्य समक्रिया एवं अव्यक्तमानं खलु लभ्यते तत् ।
११५ग् । न निर्वहस्चेद्घनवर्गवर्गेषु एवं तदा ज्ञेयं इदं स्वबुद्ध्या । ।
११५इ ।अव्यक्तमूलऋणगरूपतसल्पं व्यक्तस्य पक्षस्य पदं यदि स्यात् ।
११५क् । ऋणं धनं तत्च विधाय साध्यं अव्यक्तमानं द्विविधं क्वचित्तत् । ।
११६अ । चतुराहतवर्गसमैस्रूपैस्पक्षद्वयं गुणयेत् ।
११६च् । पूर्वाव्यक्तस्य कृतेस्समरूपाणि क्षिपेत्तयोसेव । ।
११७अ । अलिकुलदलमूलं मालतीं यातं अष्टौ निखिलनवमभागास्चालिनी भृङ्गं एकम् ।
११७च् । निशि परिमललुब्धं पद्ममध्ये निरुद्धं प्रतिरणति रणन्तं ब्रूहि कान्ते अलिसंख्याम् । ।
११८अ । पार्थस्कर्णवधाय मार्गणगणं क्रुद्धस्रणे संदधे तस्य अर्धेन निवार्य तद्शरगणं मूलैस्चतुर्भिशयान् ।
११८च् । शल्यं षड्भिसथ इषुभिस्त्रिभिसपि छत्रं ध्वजं कार्मुकं चिच्छेद अस्य शिरस्शरेण कति ते यानर्जुनस्संदधे । ।
११९अ । विएकस्य गच्छस्य दलं किल आदिसादेस्दलं तद्प्रचयस्फलं च ।
११९च् । चयऽदिगच्छाभिहतिस्स्वसप्तभागाधिका ब्रूहि चयऽदिगच्छान् । ।
१२०अ । कस्खेन विहृतस्राशिस्कोट्या युक्तसथ वा ऊनितस् ।
१२०च् । वर्गितस्स्वपदेन आढ्यस्खगुणस्नवतिस्भवेत् । ।
१२१अ । कस्स्वार्धसहितस्राशिस्खगुणस्वर्गितस्युतस् ।
१२१च् । स्वपदाभ्यां स्वभक्तस्च जातस्पञ्चदश उच्यताम् । ।
१२२अ । राशिस्द्वादशनिघ्नस्राशिघनऽढ्यस्च कस्समस्यस्य ।
१२२च् । राशिकृतिस्षष्गुणिता पञ्चत्रिंशत्युता विद्वन् । ।
१२३अ । कस्राशिस्द्विशतीक्षुण्णस्राशिवर्गयुतशतस् ।
१२३च् । द्वाभ्यां तेन ऊनितस्राशिवर्गवर्गसयुतं १०००० भवेत् ।
१२३ए । रूपऊनं वद तं राशिं वेत्सि बीजक्रियां यदि । ।
१२४अ । वनान्तराले प्लवगाष्टभागस्संवर्गितस्वल्गति जातरागस् ।
१२४च् । ब्रूत्कारनादप्रतिनादहृष्टास्दृष्टास्गिरौ द्वादश ते कियन्तस् । ।
१२५अ । यूथात्पञ्चांशकस्त्रिऊनस्वर्गितस्गह्वरं गतस् ।
१२५च् । दृष्टस्शाखामृगस्शाखां आरूढस्वद ते कति ।
१२५ए । कर्णस्य त्रिलवेन ऊना द्वादशाङ्गुलशङ्कुभा ।
१२५ग् । चतुर्दशाङ्गुला जाता गणक ब्रूहि तां द्रुतम् । ।
१२६अ । चत्वारस्राशयस्के ते मूलदास्ये द्विसंयुतास्
१२६च् । द्वयोस्द्वयोस्यथा आसन्नघातास्च अष्टादशान्वितास् ।
१२६ए । मूलदास्सर्वमूलाइक्यातेकादशयुतात्पदम् ।
१२६ग् । त्रयोदश सखे जातं बीजज्ञ वद तान्मम । ।
१२७अ । राशिक्षेपात्वधक्षेपस्यद्गुणस्तत्पदौत्तरम् ।
१२७च् । अव्यक्तराशयस्कल्प्यास्वर्गितास्क्षेपवर्जितास् । ।
१२८अ । क्षेत्रे तिथिनखैस्तुल्ये दोस्कोटी तत्र का श्रुतिस् ।
१२८च् । उपपत्तिस्च रूढस्य गणितस्य अस्य कथ्यताम् । ।
१२९अ । दोस्कोटिअन्तरवर्गेण द्विघ्नस्घातस्समन्वितस् ।
१२९च् । वर्गयोगसमस्सस्स्यात्द्वयोसव्यक्तयोस्यथा । ।
१३०अ । भुजात्त्रिऊनात्पदं विएकं कोटिकर्णान्तरं सखे ।
१३०च् । यत्र तत्र वद क्षेत्रे दोस्कोटिश्रवणान्मम । ।
१३१अ । वर्गयोगस्य यद्राश्योस्युतिवर्गस्य च अन्तरम् ।
१३१च् । द्विघ्नघातसमानं स्यात्द्वयोसव्यक्तयोस्यथा ।
१३१ए । चतुर्गुणस्य घातस्य युतिवर्गस्य च अन्तरम् ।
१३१ग् । राशिअन्तरकृतेस्तुल्यं द्वयोसव्यक्तयोस्यथा । ।
१३२अ । चत्वारिंशत्युतिस्येषां दोस्कोटिश्रवसां वद ।
१३२च् । भुजकोटिवधस्येषु शतं विंशतिसंयुतम् । ।
१३३अ । योगस्दोस्कोटिकर्णानां षट्पञ्चाशत्५६ वधस्तथा ।
१३३च् । षट्शती सप्तभिस्क्षुण्णा ४२०० येषां तान्मे पृथक्वद । ।
[अनेकवर्णसमीकरणम्]
१३४अ । आद्यं वर्णं शोधयेतन्यपक्षातन्यान्रूपाणि अन्यतस्च आद्यभक्ते ।
१३४च् । पक्षे अन्यस्मिनाद्यवर्णौन्मितिस्स्यात्वर्णस्य एकस्य उन्मितीनां बहुत्वे । ।
१३४ए । समीकृतछेदगमे तु ताभ्यस्तदन्यवर्णौन्मितयस्प्रसाध्यास् ।
१३४ग् । अन्त्यौन्मितौ कुट्टकविधेस्गुणऽप्ती ते भाज्यतद्भाजकवर्नमाने । ।
१३४इ । अन्ये अपि भाज्ये यदि सन्ति वर्णास्तद्मानं इष्टं परिकल्प्य साध्ये ।
१३४क् । विलोमकौत्तापनतसन्यवर्णमानानि भिन्नं यदि मानं एवम् ।
१३४म् । भूयस्कार्यस्कुट्टके अत्र अन्त्यवर्णं तेन उत्थाप्य उत्थापयेत्व्यस्तं आद्यात् । ।
१३५अ । माणिक्यामलनीलमौक्तिकमितिस्पञ्च अष्ट सप्त क्रमातेकस्य अन्यतरस्य सप्त नव षट्तद्रत्नसंख्या सखे ।
१३५च् । रूपाणां नवतिस्द्विषष्टिसनयोस्तौ तुल्यवित्तौ तथा बीजज्ञ प्रतिरत्नजानि सुमते मौल्यानि शीघ्रं वद । । [शार्दूलविक्रीडित]
१३६अ । एकस्ब्रवीति मम देहि शतं धनेन त्वत्तस्भवामि हि सखे द्विगुणस्ततसन्यस् ।
१३६च् । ब्रूते दश अर्पयसि चेद्मम षष्गुणसहं त्वत्तस्तयोस्वद धने मम किम्प्रमाणे । ।
१३७अ । अश्वास्पञ्चगुणाङ्गमङ्गलमितास्येषां चतुर्णां धनानि उष्ट्रास्च द्विमुनिश्रुतिक्षितिमितासष्टद्विभूपावकास् ।
१३७च् । तेषां अश्वतरास्वृषास्मुनिमहीनेत्रैन्दुसंख्यास्क्रमात्सर्वे तुल्यधनास्च ते वद सपदि अश्वऽदिमौल्यानि मे । ।
१३८अ । त्रिभिस्पारावतास्पञ्च पञ्चभिस्सप्त सारसास् ।
१३८च् । सप्तभिस्नव हंसास्च नवभिस्बर्हिणस्त्रयस् । ।
१३८ए । द्रम्मैसवाप्यते द्रम्मशतेन शतं आनय ।
१३८ग् । एषां पारावतऽदीनां विनोदार्थं महीपतेस् । ।
१३९अ । षष्भक्तस्पञ्चाग्रस्पञ्चविभक्तस्भवेत्चतुष्काग्रस् ।
१३९च् । चतुरुद्धृतस्त्रिकाग्रस्द्विअग्रस्त्रिसमुद्धृतस्कस्स्यात् । ।
१४०अ । स्युस्पञ्चसप्तनवभिस्क्षुण्णेषु हृतेषु केषु विंशत्या ।
१४०च् । रूपौत्तराणि शेषाणि अवाप्तयस्च अपि शेषसमास् । ।
१४१अ । एकाग्रस्द्विहृतस्कस्स्यात्द्विकाग्रस्त्रिसमुद्धृतस् ।
१४१च् । त्रिकाग्रस्पञ्चभिस्भक्तस्तद्वतेव हि लब्धयस् । ।
१४२अ । कौ राशी वद पञ्चषट्कविहृतौ एकद्विकाग्रौ ययोस्द्विअग्रं त्रिउद्धृतं अन्तरं नवहृता पञ्चाग्रका स्यात्युतिस् ।
१४२च् । घातस्सप्तहृतस्षषग्रसिति तौ षट्काष्टकाभ्यां विना विद्वन्कुट्टकवेदिकुञ्जरघटासंघट्टसंहससि चेद् । ।
१४३अ । नवभिस्सप्तभिस्क्षुण्णस्कस्राशिस्त्रिंशता हृतस् ।
१४३च् । यतग्राइक्यं फलाइक्यऽढ्यं भवेत्षड्विंशतेस्मितम् । ।
१४४अ । कस्त्रिसप्तनवक्षुण्णस्राशिस्त्रिंशत्विभाजितस् ।
१४४च् । यतग्राइक्यं अपि त्रिंशत्हृतं एकादशाग्रकम् । ।
१४५अ । कस्त्रयोविंशतिक्षुण्णस्षष्ट्या असीत्या हृतस्पृथक् ।
१४५च् । यतग्राइक्यं शतं दृष्टं कुट्टकज्ञ वद आशु तम् । ।
१४६अ । अत्र अधिकस्य वर्णस्य भाज्यस्थस्य ईप्सिता मितिस् ।
१४६च् । भागलब्धस्य नो कल्प्या क्रिया व्यभिचरेत्तथा । ।
१४७अ । कस्पञ्चगुणितस्राशिस्त्रयोदशविभाजितस् ।
१४७च् । यत्लब्धं राशिना युक्तं त्रिंशत्जातं वद आशु तम् । ।
१४८अ । षषष्टशतकास्क्रीत्वा समार्धेन फलानि ये ।
१४८च् । विक्रीय च पुनर्शेषं एकएकं पञ्चभिस्पणैस् ।
१४८ए । जातास्समपणास्तेषां कस्क्रयस्विक्रयस्च कस् । ।
[अनेकवर्णसमीकरणान्तर्गतं मध्यमऽहरणम्]
१४९अ । वर्गऽद्यं चेद्तुल्यशुद्धौ कृतायां पक्षस्य एकस्य उक्तवत्वर्गमूलम् ।
१४९च् । वर्गप्रकृत्या परपक्षमूलं तयोस्समीकारविधिस्पुनर्च ।
१४९ए । वर्गप्रकृत्या विषयस्न चेद्स्यात्तदा अन्यवर्ण्स्य कृतेस्समं तम् । ।
१४९ग् । कृत्वा अपरं पक्षं अथ अन्यमानं कृतिप्रकृत्या आद्यमितिस्तथा च ।
१४९इ । वर्गप्रकृत्या विषयस्यथा स्यात्तथा सुधीभिस्बहुधा विचिन्त्यम् । ।
१५०अ । बीजं मतिस्विविधवर्णसहायिनी हि मन्दावबोधविधये विबुधैस्निजऽद्यैस् ।
१५०च् । विस्तारिता
]