श्रद्धा-सूक्तम्

• देवता - श्रद्धा
• ऋषिः - श्रद्धा कामायनी
• छन्दः - अनुष्टुप्

श्रद्ध᳓याग्निः᳓ स᳓म् इध्यते
श्रद्ध᳓या हूयते हविः᳓
श्रद्धा᳓म् भ᳓गस्य मूर्ध᳓नि
व᳓चसा᳓ वेदयामसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

idhyate ← √idh- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

sám ← sám (invariable)

śraddháyā ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

havíḥ ← havís- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

hūyate ← √hu- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

śraddháyā ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

bhágasya ← bhága- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

mūrdháni ← mūrdhán- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

vácasā ← vácas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

vedayāmasi ← √vid- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

श्र॒द्धया॑ । अ॒ग्निः । सम् । इ॒ध्य॒ते॒ । श्र॒द्धया॑ । हू॒य॒ते॒ । ह॒विः ।
श्र॒द्धाम् । भग॑स्य । मू॒र्धनि॑ । वच॑सा । आ । वे॒द॒या॒म॒सि॒ ॥

• śraddhayāgniḥ ← śraddhayā ← śraddhā
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• śraddhayāgniḥ ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• idhyate ← indh
• [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
• “kindle; ignite; set ablaze.”

• śraddhayā ← śraddhā
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• hūyate ← hu
• [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
• “sacrifice; offer; pour; worship.”

• haviḥ ← havis
• [noun], nominative, singular, neuter
• “Havya; offering; ghee; havis [word].”

• śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• bhagasya ← bhaga
• [noun], genitive, singular, masculine
• “Bhaga; vulva; good fortune; vagina; bhaga [word]; sun; well-being; happiness; overlord.”

• mūrdhani ← mūrdhan
• [noun], locative, singular, masculine
• “head; battlefront; peak; top; mūrdhan [word]; leader; top.”

• vacasā ← vacas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “statement; command; speech; words; advice; word; voice.”

• vedayāmasi ← veday ← √vid
• [verb], plural, Present indikative
• “bode.”

पुरुषगतोऽभिलाषविशेषः श्रद्धा । तथा श्रद्धया अग्निः गार्हपत्यादिः समिध्यते संदीप्यते । यदा हि पुरुषे श्रद्धाग्निगोचर आदरातिशयो जायते तदैष पुरुषोऽग्नीन् प्रज्वालयति नान्यदा । श्रद्धया एव हविः पुरोडाशादिहविश्च हूयते । आहवनीये प्रक्षिप्यते । यद्वा । अस्य सूक्तस्य द्रष्ट्या श्रद्धाख्ययाग्निः समिध्यते । श्रद्धाम् उक्तलक्षणायाः श्रद्धाया अभिमानिदेवता भगस्य भजनीयस्य धनस्य मूर्धनि प्रधानभूते स्थानेऽवस्थितां वचसा वचनेन स्तोत्रेण आ वेदयामसि अभितः प्रख्यापयामः । इदन्तो मसिः ॥

शास्त्रार्थे विश्वासातिशयरूपा चित्तवृत्तिः श्रद्धा । तदभिमानिनी देवताऽपि तन्नामिकैव । श्रद्धया विश्वासातिशयेनानन्यया भक्त्या अयमग्निः समिध्यते सम्यक्प्रज्वाल्यते । हविश्च श्रद्धया लभ्यते । भगस्य सौभाग्यस्य मूर्धन्युपरि स्थितां श्रद्धां वचसा वाक्येनावेदयामसि । जनानामग्रे सौभाग्यहेतुः श्रद्धेति प्रख्यापयामः ॥

English translation:

“Agni is kindled by Śraddhā, by Śraddhā is the oblation offered; with our praise we glorifyFaith, of the family of Love; cf. Nirukta 9.31].”

With trust is the fire kindled; with trust is the oblation poured.
We at the head of good fortune make known our trust with speech.

By Faith is Agni kindled, through Faith is oblation offered up.
We celebrate with praises Faith upon the height of happiness.

Mit Glauben wird das Feuer angezündet, mit Glauben wird die Spende geopfert. Auf dem Gipfel des Glücks lege ich mit meiner Rede Zeugnis ab von dem Glauben.

Durch Glauben wird das Feu’r entflammt, durch Glauben Opferguss geweiht; Auch auf des Glückes Gipfel thun den Glauben wir durch Lieder kund.

С Верой огонь зажигается,
С Верой возливается жертва,
Веру на вершине счастья
Мы выражаем (своей) речью.

• श्रद्धा
• श्रद्धा कामायनी
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

इस सूक्त में श्रद्धा के विविध रूप और प्रयोजन कहे हैं, होम में भोजन में, दान में, दक्षिणा में श्रद्धा करनी चाहिए, श्रद्धा से वे फलवाले होते हैं इत्यादि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (श्रद्धया) यथावद् धारणा, यथावद् शास्त्रविधि से (अग्निः सम् इध्यते) अग्नि साधुरूप में दीप्त होता है (श्रद्धया) यथावद् होमपद्धति से (हविः-हूयते) होम्य द्रव्य अच्छा होमने को युक्तहोता है (भगस्य मूर्धनि) ऐश्वर्य के उत्कृष्ट अङ्ग पर स्थित (श्रद्धाम्) यथावद् धारणा को (वचसा) भाषण द्वारा (आ वेदयामसि) हम घोषित करते हैं ॥१॥

भावार्थभाषाः - श्रद्धा-श्रत्-धा, सत्य धारणा या यथावत् धारणा शास्त्रानुसार होती है, शास्त्रानुसार अग्नि चयन करने पर ही अग्नि प्रदीप्त होती है, शास्त्रपद्धति से हव्य द्रव्य भली प्रकार होमा जाता है, ऐश्वर्य के ऊँचे-उत्कृष्ट अङ्ग पर अर्थात यथावद् प्राप्त ऐश्वर्य पर श्रद्धा प्रदर्शित होती है, यह घोषित करना चाहिये, इसीलिए बुरे धन पर श्रद्धा का कार्य नहीं होता है ॥१॥

अस्मिन् सूक्ते श्रद्धाया विविधरूपाणि प्रयोजनानि च प्रदर्श्यन्ते होमे भोजने दाने दक्षिणायां श्रद्धा विधेया, श्रद्धया तत्फलवद् भवतीत्येवमादयो विषयाः सन्ति।

पदार्थान्वयभाषाः - (श्रद्धया-अग्निः समिध्यते) यथावद्धारणया यथावच्छास्त्रविधिनाऽग्निः साधुरूपे दीप्तो भवति (श्रद्धया हविः-हूयते) यथावद्धोमपद्धत्या होम्यं द्रव्यं साधुहोतुं युज्यते (भगस्य मूर्धनि) ऐश्वर्यस्योत्कृष्टाङ्गे स्थिताम् (श्रद्धां वचसा-आवेदयामसि) यथावद्धारणां वयं भाषणेन घोषयामः ॥१॥

• देवता - श्रद्धा
• ऋषिः - श्रद्धा कामायनी
• छन्दः - अनुष्टुप्

प्रियं᳓ श्रद्धे द᳓दतः
प्रियं᳓ श्रद्धे दि᳓दासतः
प्रिय᳓म् भोजे᳓षु य᳓ज्वसु
इद᳓म् म उदितं᳓ कृधि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
dádataḥ ← √dā- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

priyám ← priyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

śraddhe ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

dídāsataḥ ← √dā- 1 (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}

priyám ← priyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

śraddhe ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

bhojéṣu ← bhojá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

priyám ← priyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

yájvasu ← yájvan- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

kr̥dhi ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

uditám ← √vadⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

प्रि॒यम् । श्र॒द्धे॒ । दद॑तः । प्रि॒यम् । श्र॒द्धे॒ । दिदा॑सतः ।
प्रि॒यम् । भो॒जेषु॑ । यज्व॑ऽसु । इ॒दम् । मे॒ । उ॒दि॒तम् । कृ॒धि॒ ॥

• priyaṃ ← priyam ← priya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “beloved; pleasant; dear; fond(p); wanted; priya [word]; favorite; good; liked; suitable; proper.”

• śraddhe ← śraddhā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• dadataḥ ← dā
• [verb noun], genitive, singular
• “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”

• priyaṃ ← priyam ← priya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “beloved; pleasant; dear; fond(p); wanted; priya [word]; favorite; good; liked; suitable; proper.”

• śraddhe ← śraddhā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• didāsataḥ ← didās ← √dā
• [verb noun], genitive, singular

• priyam ← priya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “beloved; pleasant; dear; fond(p); wanted; priya [word]; favorite; good; liked; suitable; proper.”

• bhojeṣu ← bhoja
• [noun], locative, plural, masculine
• “big; hospitable.”

• yajvasv ← yajvasu ← yajvan
• [noun], locative, plural, masculine

• idam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• ma ← me ← mad
• [noun], genitive, singular
• “I; mine.”

• uditaṃ ← uditam ← vad
• [verb noun], accusative, singular
• “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”

• kṛdhi ← kṛ
• [verb], singular, Aorist imperative
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

हे श्रद्धे ददतः चरुपुरोडाशादीनि प्रयच्छतो यजमानस्य प्रियम् अभीष्टफलं कुरु । दिदासतः दातुमिच्छतश्च हे श्रद्धे प्रियं कुरु । मे मम संबन्धिषु भोजेषु भोक्तृषु भोगार्थिषु यज्वसु कृतयज्ञेषु जनेषु च इदम् उदितम् उक्तं प्रियं कृधि कुरु ।

1हे श्रद्धे इदानीं ददतो मे प्रियं भवतु अभीष्टं सिध्यतु । इतः परमपि दातुमिच्छतो मे प्रियं भवतु । भोनेषु भोगपरेषु जन्तुषु यज्वसु यजमानेषु च प्रियं भवतु । इदमनन्तरोक्तं यज्वसु मे प्रियमुदितं कृधि अत्यधिकं कुरु ॥

English translation:

“O Śraddhā_, grant the desire of the donor (of the oblation), grant, O Śraddhā, the desire of himwho wishes to give, grant this boon which I have mentioned to my sacrificers who solicit happiness.”

O Trust, this (speech) spoken by me: make it dear to him who gives, dear to him who intends to give,
and dear among the benefactors who offer sacrifice, o Trust.

Bless thou the man who gives, O Faith; Faith, bless the man who fain would give.
Bless thou the liberal worshippers: bless thou the word that I have said.

O Glaube! Mache diese meine Rede dem Schenkenden lieb, o Glaube, dem zu schenken Gewillten lieb, den gastfreien Opferern lieb!

O Glaube, lieb mach dieses Wort des Spenders, der noch spenden will, Mach lieb es bei den gütigen, o Glaube, bei den Opferern.

Приятным, о Вера, для дающего,
Приятным, о Вера, для желающего дать,
Приятным для дружелюбных жертвователей
Сделай это сказанное мною!

• श्रद्धा
• श्रद्धा कामायनी
• विराडनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (श्रद्धे) हे सद्-आस्था (मे) मेरे (इदम्-उदितम्) मेरे इस घोषित वचन को (ददतः) दान देते हुए मनुष्य का (प्रियं कृधि) कल्याण कर (श्रद्धे) हे सद्-आस्था ! (दिदासतः) देने की इच्छा रखनेवाले मनुष्य का कल्याण कर (भोजेषु) दान के भोक्ता जनों में तथा (यज्वसु) दक्षिणा ग्रहण करनेवाले ऋत्विजों में कल्याण कर ॥२॥

भावार्थभाषाः - श्रद्धा ऐश्वर्य के ऊँचे स्थान पर बैठती है, इसलिए श्रद्धायुक्त मेरे ये घोषित वचन सफल हों, दान देते हुए का और दान देने की इच्छा रखते हुए का कल्याण हो और दान का भोग करनेवालों का भी कल्याण हो और यज्ञ की दक्षिणा लेते ऋत्विजों का भी कल्याण हो, इस प्रकार श्रद्धा से देनेवाले श्रद्धा से यज्ञ करानेवाले, श्रद्धा से खानेवाले और श्रद्धा से दक्षिणा लेनेवाले ये सब श्रद्धायुक्त हों ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (श्रद्धे मे-इदम्-उदितम्) हे श्रद्धे सत्-आस्थे ममेदं घोषितवचनम् (ददतः प्रियं कृधि) दानं प्रयच्छतो जनस्य प्रियं कल्याणं कुरु (श्रद्धे दिदासतः प्रियम्) हे सदास्थे ! दातुमिच्छतः प्रियं कल्याणं कुरु (भोजेषु यज्वसु) दानस्य भोक्तृषु दक्षिणां गृहीतवत्सु खल्वृत्विक्षु प्रियं कल्याणं कुरु ॥२॥

• देवता - श्रद्धा
• ऋषिः - श्रद्धा कामायनी
• छन्दः - अनुष्टुप्

य᳓था देवा᳓ अ᳓सुरेषु
श्रद्धा᳓म् उग्रे᳓षु चक्रिरे᳓
एव᳓म् भोजे᳓षु य᳓ज्वसु
अस्मा᳓कम् उदितं᳓ कृधि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
ásureṣu ← ásura- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

devā́ḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yáthā ← yáthā (invariable)

cakriré ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ugréṣu ← ugrá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

bhojéṣu ← bhojá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

evám ← evám (invariable)

yájvasu ← yájvan- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

asmā́kam ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:PL}

kr̥dhi ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

uditám ← √vadⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

यथा॑ । दे॒वाः । असु॑रेषु । श्र॒द्धाम् । उ॒ग्रेषु॑ । च॒क्रि॒रे ।
ए॒वम् । भो॒जेषु॑ । यज्व॑ऽसु । अ॒स्माक॑म् । उ॒दि॒तम् । कृ॒धि॒ ॥

• yathā
• [adverb]
• “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

• devā ← devāḥ ← deva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• asureṣu ← asura
• [noun], locative, plural, masculine
• “Asura; lord; asura [word]; sulfur.”

• śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• ugreṣu ← ugra
• [noun], locative, plural, masculine
• “powerful; awful; dangerous; intense; mighty; potent; colicky; atrocious.”

• cakrire ← kṛ
• [verb], plural, Perfect indicative
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• evam
• [adverb]
• “thus; so; evam [word]; therefore.”

• bhojeṣu ← bhoja
• [noun], locative, plural, masculine
• “big; hospitable.”

• yajvasv ← yajvasu ← yajvan
• [noun], locative, plural, masculine

• asmākam ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• uditaṃ ← uditam ← vad
• [verb noun], accusative, singular
• “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”

• kṛdhi ← kṛ
• [verb], singular, Aorist imperative
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

देवाः इन्द्रादयः असुरेषु उद्गूर्णबलेषु यथा श्रद्धां चक्रिरे अवश्यमिमे हन्तव्या इत्यादरातिशयं कृतवन्तः एवं श्रद्धावत्सु भोजेषु भोक्तृषु भोगार्थिषु यज्वसु यष्टृषु अस्माकम् अस्मत्संबन्धिषु तेषु उदितं तैरुक्तं प्रार्थितं फलजातं कृधि कुरु ॥

यथा लोके देवा उग्रेष्वसुरेषु श्रद्धां चक्रिरे अवश्यमेते हन्तव्या इति दृढामिच्छां कृतवन्तः । एवमस्माकं फलभोगेषु तत्साधकेषु यज्वस्वपि प्रियमुदितं कुरु ॥

English translation:

“As the gods had faith in (their fight with) the Asuras, so grant the boon which has been asked for toour sacrificers who solicit happiness.”

Just the gods created trust in themselves among the powerful lords, so among the benefactors who offer sacrifice make what has been spoken by us trust(ed).

Even as the Deities maintained Faith in the mighty Asuras,
So make this uttered wish of mine true for the liberal worshippers.

Wie die Götter bei den mächtigen Asura´s sich Glauben verschafft haben, so mache diese unsere Rede bei den freigebigen Opferern vertrauenswürdig!

Wie Götter der Asurenschar, der starken, schenkten ihr Vertraun, So mache du auch unser Wort vertraut den güt’gen Opferern.

Как боги создали себе
Веру среди грозных асуров,
Так среди дружелюбных жертвователей
Сделай (приятным) это сказанное нами!

• श्रद्धा
• श्रद्धा कामायनी
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (यथा) जैसे (उग्रेषु) क्रूर (असुरेषु) दुष्ट जनों के ऊपर (देवाः) मुमुक्षु विद्वान् (श्रद्धाम्) यथोचित धारणा-दैवी शक्ति को (चक्रिरे) प्रेरित करते हैं (एवं भोजेषु) ऐसे ही भोजन करानेवालों या देनेवालों में (यज्वसु) यज्ञ करानेवालों में (अस्माकम्) हमारे (उदितम्) आशीर्वादवचन को (कृधि) कल्याणप्रद कर ॥३॥

भावार्थभाषाः - जीवन्मुक्त ऊँचे विद्वानों को चाहिये कि वे अपनी दैवी शक्ति का उपयोग उपदेश आदि द्वारा क्रूर दुष्ट जनों के प्रति प्रेरित करें, उनको यथार्थ मार्ग पर लावें, ऐसा करने में वे सफल हों, इसी प्रकार भोजन खिलानेवाले और यज्ञ करानेवाले यजमानों के प्रति अपना हार्दिक आशीर्वाद देकर उनका कल्याण साधें ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यथा-उग्रेषु-असुरेषु) यथा क्रूरेषु-अस्तव्यस्तेषु दुष्टजनेषु तेषामुपरि (देवाः श्रद्धां चक्रिरे) मुमुक्षवो विद्वांसो यथोचितधारणां दैवीं शक्तिं प्रेरयन्ति (एवं भोजेषु यज्वसु अस्माकम्-उदितम् कृधि) एवं भोजनदातृषु तथा यजमानेषु खल्वस्माकमिदमाशीर्वचनं कल्याणप्रदं कुरु ॥३॥

• देवता - श्रद्धा
• ऋषिः - श्रद्धा कामायनी
• छन्दः - अनुष्टुप्

श्रद्धां᳓ देवा᳓ य᳓जमाना
वायु᳓गोपा उ᳓पासते
श्रद्धां᳓ हृदय्य᳡या᳓कूत्या
श्रद्ध᳓या विन्दते व᳓सु

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
devā́ḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

yájamānāḥ ← √yaj- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:MED}

āsate ← √ās- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

úpa ← úpa (invariable)

vāyúgopāḥ ← vāyúgopa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ā́kūtyā ← ā́kūti- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

hr̥dayyàyā ← hr̥dayyà- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

śraddháyā ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

vásu ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

vindate ← √vid- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

श्र॒द्धाम् । दे॒वाः । यज॑मानाः । वा॒युऽगो॑पाः । उप॑ । आ॒स॒ते॒ ।
श्र॒द्धाम् । हृ॒द॒य्य॑या । आऽकू॑त्या । श्र॒द्धया॑ । वि॒न्द॒ते॒ । वसु॑ ॥

• śraddhāṃ ← śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• devā ← devāḥ ← deva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• yajamānā ← yajamānāḥ ← yaj
• [verb noun], nominative, plural
• “sacrifice; worship; worship.”

• vāyugopā ← vāyu
• [noun], masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• vāyugopā ← gopāḥ ← gopā
• [noun], nominative, plural, masculine
• “herder; defender.”

• upāsate ← upās ← √ās
• [verb], singular, Present indikative
• “worship; attend; serve; get; approach; obtain; perform; expect.”

• śraddhāṃ ← śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• hṛdayyayākūtyā ← hṛdayyayā ← hṛdayya
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “coronary; heart-whole.”

• hṛdayyayākūtyā ← ākūtyā ← ākūti
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “purpose; Ākūti.”

• śraddhayā ← śraddhā
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• vindate ← vid
• [verb], singular, Present indikative
• “find; detect; marry; get; think.”

• vasu
• [noun], accusative, singular, neuter
• “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”

देवा यजमाना मनुष्याश्च वायुगोपाः वायुर्गोपा रक्षिता येषां ते तादृशाः सन्तः श्रद्धां देवीम् उपासते प्रार्थयन्ते । हृदय्यया । हृदये भवा हृदय्या। तथाविधया आकूत्या संकल्परूपया क्रियया श्रद्धाम् एव परिचरन्ति सर्वे जनाः । कुत इत्यत आह । यतः कारणात् श्रद्धया हेतुभूतया वसु धनं विन्दते लभते श्रद्धावाञ्जनः । तत इत्यर्थः ॥

हे देवाः इन्द्रादय एते यजमानाः वायुगोपाः स्वकीयप्राणरक्षकास्सन्तः श्रद्धामुपासते सेवन्ते । उक्तार्थं एव स्पष्टीक्रियते - हृदय्यया हृदये भवया आकृत्या संकल्पक्रियया श्रद्धामुपासते अत्यादरेणोपासत इत्यर्थः । हविरपि श्रद्धयैव हूयते ॥

English translation:

“Gods, worshippers, and those who are protected by Vāyu, solicit Śraddhā, (they cherish) Śraddhāwith heartfelt desire, through Śraddhā a man acquires wealth.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Yajus. 8.44; Nirukta 7.2

Trust do the gods revere, sacrificing for themselves with Vāyu as their herdsman—
trust, with a purpose that comes from their heart. By trust one gains possession of goods.

Guarded by Vayu, Gods and men who sacrifice draw near to Faith.
Man winneth Faith by yearnings of the heart, and opulence by Faith.

Den Glauben ehren die opfernden Götter unter Vayu´s Hut, den Glauben mit herzlichem Vorsatz; durch den Glauben gewinnt man Gut.

Den Glauben ehren andachtsvoll die Götter, die der Wind beschirmt; Der Glaube wird durch Herzens Trieb, durch Glauben wird das Gut erlangt.

Веру почитают боги
(И люди,) приносящие жертвы, хранимые Ваю,
Веру – с сердечной склонностью.
С помощью веры находят добро.

• श्रद्धा
• श्रद्धा कामायनी
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (देवाः) मुमुक्षु विद्वान् (हृदय्यया-आकूत्या) हृदयस्थ अहंकृति-संकल्पवृत्ति से (श्रद्धाम्) सदिच्छा को पूरा करते हैं (यजमानाः) यजनशील (वायुगोपाः) प्राणायामों के द्वारा होम से सुगन्धित वायु जिनका रक्षक है, ऐसे लोग सदिच्छा को पूरा करते हैं (श्रद्धया वसु विन्दते) सदिच्छा से बसानेवाले धन को प्राप्त करते हैं ॥४॥

भावार्थभाषाः - मुमुक्षु जन हृदयस्थ संकल्पवृत्ति से अपनी सदिच्छा को पूरा कर सकते हैं, यज्ञ करनेवाले सुगन्धित वायु को लेते हुए स्वास्थ्यसम्बन्धी इच्छा को पूरा करते हैं और सदिच्छा से आवश्यक वसानेवाले धन को भी प्राप्त किया जा सकता है ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (देवाः-हृदय्यया-आकूत्या श्रद्धाम्) मुमुक्षवो विद्वांसो हृदयस्था-हङ्कृत्या श्रद्धां सदिच्छां सेवन्ते पूरयन्ति (यजमानाः-वायुगोपाः श्रद्धाम्-उपासते) यजनशीलाः प्राणायामैर्वायू रक्षको येषां ते तथाभूताः श्रद्धां सदिच्छां सेवन्ते ते (श्रद्धया वसु विन्दते) सदिच्छया वासकं धनं लभन्ते ॥४॥

• देवता - श्रद्धा
• ऋषिः - श्रद्धा कामायनी
• छन्दः - अनुष्टुप्

श्रद्धा᳓म् प्रात᳓र् हवामहे
श्रद्धा᳓म् मध्यं᳓दिनम् प᳓रि
श्रद्धां᳓ सू᳓र्यस्य निम्रु᳓चि
श्र᳓द्धे श्र᳓द् धापयेह᳓ नः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
havāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

prātár ← prātár (invariable)

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

madhyáṁdinam ← madhyáṁdina- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pári ← pári (invariable)

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

nimrúci ← nimrúc- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

śraddhā́m ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

sū́ryasya ← sū́rya- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

dhāpaya ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ihá ← ihá (invariable)

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

śráddhe ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

śrát ← śrád ( √dhā-, √kr̥-) (invariable)

श्र॒द्धाम् । प्रा॒तः । ह॒वा॒म॒हे॒ । श्र॒द्धाम् । म॒ध्यन्दि॑नम् । परि॑ ।
श्र॒द्धाम् । सूर्य॑स्य । नि॒ऽम्रुचि॑ । श्रद्धे॑ । श्रत् । धा॒प॒य॒ । इ॒ह । नः॒ ॥

• śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• prātar
• [adverb]
• “at dawn; early.”

• havāmahe ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• madhyandinam ← madhyaṃdina
• [noun], accusative, singular, masculine
• “noon; Pentapetes phoenicea Linn..”

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• śraddhāṃ ← śraddhām ← śraddhā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• sūryasya ← sūrya
• [noun], genitive, singular, masculine
• “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

• nimruci ← nimruc
• [noun], locative, singular, feminine
• “sunset.”

• śraddhe ← śraddhā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”

• śrad ← śrath
• [noun], accusative, singular, neuter

• dhāpayeha ← dhāpaya ← dhāpay ← √dhā
• [verb], singular, Present imperative

• dhāpayeha ← iha
• [adverb]
• “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

श्रद्धां देवीं प्रातः पूर्वाह्ने हवामहे । तथा मध्यंदिनं परि । लक्षणे परेः कर्मप्रवचनीयत्वम् । मध्यंदिनं परिलक्ष्य । मध्यंदिन इत्यर्थः । मध्याह्नेऽपि तां श्रद्धां आह्वयामहे । सूर्यस्य सर्वस्य प्रेरकस्यादित्यस्य निम्रुचि अस्तमयवेलायां सायं समयेऽपि तामेव श्रद्धाम् आह्वयामहे । ईदृग्रूपे हे श्रद्धे नः अस्मान् इह लोके कर्मणि श्रद्धापय श्रद्धावतः कुरु ॥ ॥९॥ ॥११॥

श्रद्धां श्रद्धाख्यां देवीं प्रातर्हवामहे प्रातःकाले समाह्वयामः । तथा मध्यंदिनं परि मध्यंदिनसमीपमपि श्रद्धामाह्वयामः । सूर्यस्य निम्रुचि अस्तमयवेलायाम् अपि श्रद्धामाह्वयामः । हे श्रद्धे देवि इह कर्मणि मां श्रद्धापय विश्वासयुक्तं कुरु ॥

English translation:

“We invoke Śraddhā at dawn, and again at midday, and also at the setting of the sun; inspire us inthis world, Śraddhā, with faith.”

Trust do we call early in the morning, trust at midday,
trust at the setting of the sun. O Trust, place a trusting heart
here in us.

Faith in the early morning, Faith at noonday will we invocate,
Faith at the setting of the Sun. O Faith, endow us with belief.

Den Glauben rufen wir morgens an, den Glauben um Mittag, den Glauben, wann die Sonne untergeht. O Glaube, mach, daß man uns hier Glauben und Vertrauen schenke.

Den Glauben rufen Morgens wir, den Glauben in der Mittagszeit Den Glauben, wenn die Sonne sinkt, o Glaube, mache gläubig uns.

Веру рано утром мы призываем,
Веру – около полудня,
Веру – при заходе солнца.
О Вера, сделай (так,) чтобы нам здесь верили!

• श्रद्धा
• श्रद्धा कामायनी
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (प्रातः) प्रातःकाल (श्रद्धाम्) यथावद् धारणा-आस्तिकता को परमात्मप्रीति को (हवामहे) आमन्त्रित करते हैं (सूर्यस्य निम्रुचि) सूर्य के अस्त हो जाने पर (श्रद्धाम्) आस्तिकता को-परमात्मप्रीति को-आमन्त्रित करते हैं (मध्यन्दिनं परि) दिन के मध्य में-प्रातः से सायं सारे दिन भर में (श्रद्धाम्) आस्तिकता-परमात्मप्रीति को आमन्त्रित करते हैं-सेवन करते हैं (श्रद्धे) हे आस्तिकभावना या परमात्मप्रीति ! (नः) हमें (इह) इस जीवन में (श्रद्धापय) श्रद्धामय कर ॥५॥

भावार्थभाषाः - मानव को परमात्मा के प्रति आस्तिकभावना या परमात्मप्रीति प्रातःकाल और सायंकाल-उपासना की दृष्टि या अध्यात्म की दृष्टि से रखने के साथ दिन भर के लोकव्यवहार में भी आस्तिकता और परमात्मप्रीति होनी चाहिए, उसके विपरीत लोकव्यवहार नहीं हो, अपितु दिनचर्या के अतिरिक्त सारा जीवन आस्तिकतापूर्ण बनाना चाहिये ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (प्रातः श्रद्धां हवामहे) प्रातःकाले यथावद्धारणां खल्वास्तिकतां परमात्मप्रीतिम्-आमन्त्रयामहे (मध्यन्दिनं परि श्रद्धाम्) दिनस्य मध्येऽपि परमात्मप्रीतिमामन्त्रयामहे (सूर्यस्य निम्रुचि श्रद्धाम्) सूर्यस्यास्तगमने “म्रुचु गत्यर्थः” [भ्वादि०] ‘नि पूर्वात् क्विप् निम्रुच् सप्तम्यां निम्रुचि’ परमात्मप्रीतिमामन्त्रयामहे (श्रद्धे नः-इह श्रद्धापय) हे श्रद्धे-आस्तिकभावने परमात्मप्रीते ! अस्मानस्मिन् जीवने श्रद्धामयान् कुरु ॥५॥

श्र॒द्धा दे॒वानधि॑ वस्ते ।
श्र॒द्धा विश्व॑मि॒दञ्जग॑त् ।
श्र॒द्धाङ्काम॑स्य मा॒तर॑म् ।
ह॒विषा॑ वर्धयामसि ।

इयं श्रद्धा देवी देवानधिवस्ते देवेष्वधिवसति । विश्वं सर्वमिदं जगत् श्रद्धामयं, इच्छाविश्वासव्यतिरेकेण कस्यापि व्यवहारस्याभावात् । कामस्य मातरं काम्यमानफलस्योत्पादिका श्रद्धां देवीं अनेन हविषा वर्धयामसि अभिवृद्धां संतुष्टां कुर्मः ॥