श्रीरामचन्दाय नमः श्री विखनसमहागुरवे नमः श्री भ ग व द र्चा प्र क र णम् (अनुक्रमणिका)
73
- प्रणिधिं शब्दं वा गृहीत्वोत्पूतेन वारिणा पूर्य पुष्पाक्षता निक्षिप्य तन्मध्ये प्रणवत्र्यक्षराणि सुसङ्ख्यदेवं स्मृत्वा समाहितो हस्तद्वयेन प्रणिधिमुद्धृत्य दीपार्टीपमिव ध्रुवबेरात्प्रणिधिजले भक्त्या प्रणवात्मकं विष्णुं पूर्ववत्सकलं ध्यात्वा वाह्य तद्व्याप्तं तोयं प्रणवेनेदंविष्णुरायातु भगवानिति कौतुकस्य मूर्नि विष्णुमावाहया मीति संस्राव्य कूर्चेनावाह्य (प्रागादि) पुरुषादीनावाह्य दक्षिणे श्रियं वामे हरिणीं चावाहयेत्।
- अस्य देवदेवस्य भगवतो नारायणस्य।… श्रीस्वामिनः नित्यार्चनायां भगवत्सान्निध्य विशेषशक्तिसम्पादनार्धं ध्रुवात्कौतुकादिषुबिम्बेषु मूर्त्यावाहनं करिष्ये, इति सङ्कल्प्य मूर्धस्थाने ललाटे च चक्षुर्राणे च कर्णयोः॥ वक्रे बाहुहृदोर्नाभ्यां काम्याधारे च पादयोः॥ त्रिषोडशकलान्यासे स्थानानि द्वादशस्मृताः॥ इति षड्भागै केन चार्चायां सप्तकेन महोत्सवे! स्पपने षॆकभागेन बलौतुदशभागतः। द्वादशैकेन पीठाग्निविमानार्चक संस्थितिः॥, इति वच्चध्रुवस्य वक्त्रबाहुहृदय -काम्यपादस्थानेभ्यः क्रमाद्विष्ठुव्यापिनारायणात्मकभोगदजीवकलां, पुरुषसत्यात्मकक्षमा जीवकलां, सत्यानिरुद्धात्मकोदानजीवकला मच्युतसर्वतेजोमयात्मकोष्णाजीवकला मनिरुद्धसर्वदुष्टसंहारात्मक हव्यवाहजीवकलां प्रणवशिरस्कत्र्यक्षरीमभ्रमन्त्रपल्ल वानुसंहितानुलो मव्याहृत्युपहिताभिधानां चलसञ्ज्ञिकां प्रणिधिजले सुसंस्कृते समाहितआवाह्य तादृशीं प्रणिधिद्दामेकैकां कलां पूर्ववत्प्रणवशिरसत्वादि लक्षण विलोमव्याहृत्युपहिताभिधानां कौतुकादि मूर्खस्वावाहयेत्।74
इदं विष्णुर्विचक्रमे त्रेधा निदधे पदं । समूढमस्यपाँ सुरे॥ यथाः वारीश्चतस्रस्सदृशः कवीनां पत्युः प्रत्या वरिताक्षरं च भूयो भूत्यै भुवनस्य पु स्ट्यै स्नायीतयस्सङ्ञतं स्नापयामि॥ आभिर्गीर्भिर्यदतोनऊनमाप्यायय हरिवोवर्धमानः। यदा स्तोतृभ्यो महि गोत्रा रुजाल सभूयिष्ठ भाजो अधते स्यामः ब्रह्म प्रावादिषु तन्नो माहासीत्॥ आश्रावय आस्तुश्रेषट् यज येयजामहे वौषट् ॐ ह्रीम् ॐ भूर्भुवस्सुवः विष्णुव्यापिनारायणात्मकभोगदजीवकलां ध्रुवस्य वक्त्रस्थानाधाकृष्य प्रणिध्यां जले सन्निधापयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः वारीश्चतस्रः आभिर्गीर्भि- आश्रावय अस्तु शौषट् यज ये यजामहे वौषट् ॐ प्रीम् ॐ भूर्भुवस्सुवः पुरुष सत्यात्मकक्षमाजीवकलां ध्रुवस्य बाहुस्थानादाकृष्य प्रणिध्यां जले सन्निधापयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः . वारीश्चतस्रः आभिर्गीर्भि- आश्रावय अस्तु शौषट् यज ये यजामहे वौषट् ॐ ह्रीम् ॐ भूर्भुवस्सुवः सत्यानिरुद्धात्मकोदानजीवकलां ध्रुवस्य हृदयस्थानादाकृष्ण प्रणिध्यां जलेसन्निधापयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः। वारीश्चतस्रःआभिर्गीर्भि- आश्रावय अस्तु षट् यज ये यजामहे वौषट् ॐ प्रीम् ॐ भूर्भुवस्सुवः अच्युतसर्वतेजोमयात्मकोष्णाजीवकलां ध्रुवस्य काम्यस्थानादाकृष्य प्रणिध्यां जलेसन्निधापयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः। वारीश्चतस्रःआभिर्दीर्चि- आश्रावय अस्तु श्रेषट् यज येयजामहे वौषट् ॐ ह्रीम् ॐ भूर्भुवस्सुवः अनिरुद्धसर्वसंहारात्मकहव्यवाहजीवकलां ध्रुवस्य पाद स्धानादाकृष्य प्रणिध्यां जले सन्निधापयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः वारीश्चतस्रः* आभिर्गर्भि-* आश्रावय अस्तु श्राषट् यज येयजामहे वौषट् ॐ । ह्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भूः जम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे।.. सुरे, आतु भगवान्।.. भगवन्तमोम्, विष्णुस्सर्वेषामधिपतिः परमः पुराणःः परो लोकानामजि जितात्मन् भवते भवाय स्वाहा॥, (ॐ विष्णुमावाहयामि ५। पुरुषमावाहयामि४। } ।_याम् ॐ विष्णुव्यापिनारायणात्मक भोगरजीवकलां कौतुकस्य विष्णोःमूर्मा वाहयामि पषट् स्वाहा स्वधा नमः
75 आयातु भगवान् पुरुषस्सगणस्स सैन्यस्स श्री सहायस्सहदेवताभि- रनुमन्यताम्, यस्तु गरुडरथो नित्यमृषिभिश्चानुगामिनं तमजं पुण्डरीकाक्षं भगवन्तमोम्, विष्णु मावाहयामि (ॐ) पुरुषमावाहयामि, (ॐ) सत्यमावाहयामि, (ॐ) अच्युतमावाहयामि, (ॐ) अनिरुद्धमावाहयामि। वारीश्चतस्रः* आभिर्गीर्भिः* आश्रावयः अस्तु श्राषट् यज ये यजामहे वौषट् ॐ प्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भूः डम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे* आयातु भगवान्* विष्णुस्सर्वेषामधिपतिः* (विष्णुमावाहयामि सत्यमावाहयामिy.) णाम् ॐ पुरुषसत्यात्मकक्षमाजीवकलामुत्सवपुरुषमूर्थ्यावाहयामि। वषट् स्वाहा स्वधा नमः वारीश्चतस्रः, आभिर्गीर्भिः* आश्रावय अस्तु शौषट् यज येयजमहे वौषट् ॐ प्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भूः थम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे* आयातु भगवान्* विष्णुस्सर्वेषामधिपतिः * (विष्णुमावाहयामि अच्युतमावाहयामि ४।) हेम् ॐ सत्यानिरुद्धात्मकोदानजीवकलां स्नपनसत्यमूर्थ्यावाहयामिवषट् स्वाहा स्वधा नमः। * वारीश्चतस्रः* आभिर्गीर्भिः, आश्रावय अस्तु श्राषट् यज येयजमहे वौषट् ॐ प्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भूः यम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे* आयातुभगवान् * विष्णुस्सर्वेषामधिपतिः * (विष्णुमावाहयामि अनिरुद्धमावाहयामि४। ) हिम् ॐ अच्युत सर्वतेजोमयात्मकोष्णाजीवकलां बल्यच्युतमूर्थ्न्यावाहयामि वषट्स्वाहा स्वधा नमः। पञ्चमीं कव्यवाहकलां चतुर्था मनसा विभज्य प्रथमां वारीश्चतस्रः* आभिर्गीर्भिः आश्रावय अस्तु श्राषट् यज ये यजामहे वौषट् ॐ प्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भू- क्षम् ॐ। इदंविष्णुर्विचक्रमे* आयातु भगवान् * विष्णुस्सर्वेषामधिपति-* (विष्णुमावाहयामि) याम् ॐ अनिरुद्धसर्वसंहारात्मकविभक्त हव्यवाहजीवकलां बलिपीठमध्ये अवाहयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः। द्वितीयां, वारीश्चतस्रः * आभिर्दीर्भि-* आश्रावय अस्तुश्रिषट् यज येयजामहे वौषट् ॐ ह्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भूः क्षम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे * आयातुभगवान् * विष्णु स्सर्वेषामधिपतिः* (विष्णुमावाहयामि) याम् ॐ अनिरुद्धसर्वसंहारात्मकविभक्त हव्यवाहजीवकलां धार्याग्निकुण्डे आवाहयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः तृतीयां, वारीश्चतस्रः* आभिर्गर्भि-* आश्रावय अस्तु श्राषट् यज येयजामहे वौषट् ॐ ह्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भूः क्षम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे* आयातु भगवान्76
श्री व तक्रिय निर्याय श्रियं वयो जरितृभ्यो ददाति श्रियं व अमृतत्वमायण भवन्ति सत्या समिधामित॥ (विष्णुमावाहयामि) याम् ॐ अनिरुद्धसर्वसंहारात्मक विष्णुस्सर्वेषामधिपतिः विभक्त हव्यवाहजीवकलां विमाने अवाहयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः चतुर्धं, वारीश्वतस्रः आभिल्लीर्भिः आश्रावय अस्तु कौषट् यज ये यजामहे ॐ ह्रीम् ॐ सुवर्भुवर्भू- क्षम् ॐ इदं विष्णुर्विचक्रमे आयातु भगवान् * विष्णुस्सर्वेषामधिपति- (विष्णुमावाहयामि) याम् ॐ ॐ अनिरुद्धसर्वसंहारात्मक विभक्तहव्यवाहजीवकलामर्चके आवाहयामि वषट् स्वाहा स्वधा नमः तथा श्रीभूम्योरावाहने ध्रुवश्रीदेव्याः कौतुक श्रीदेव्यां श्रिय मुत्सव श्रीदेव्यां धृतिं स्नपनश्री देव्यां पवित्रीं बलि श्रीदेव्यां प्रमोददायिनीं, ध्रुवभूदेव्या कौतुकभूम्यांहरिणीं उत्सवभूम्यां पौष्ठीं नृवनभूम्यां क्षोणीं बलिभूम्यां महीमावाहयेत् * 71 *अस्मिन् पक्षे चलकलागर्भितानि बिम्बानि बिम्बान्तराण्येव समद्यस्ते “यथा कर्मण एकस्य कल्पिताः पञ्च वह्नयः॥ यथा चैकशरीरस्य वायुपञ्चककल्पनम्॥ तथा चैक विमानस्य पञ्चभेराणि कल्पये दिति॥ भगवदृगुवचनरीत्या बेरपञ्चकन्य ध्रुवकौतुकौत्स वस्यावन -बलिबेररूपस्य क्रमाद्विष्णुपुरुषसत्याच्युतानिरुद्धनामकमूर्तिपञ्चकव्यवहारः प्रसिद्धु तदा ध्रुवस्य विष्णुरिति कौतुकन्यपुरुष इत्यात्सवस्यबेरन्य सत्यन्ति स्नापनस्याच्युत इ बलेरनिरुद्धइति प्रतिनियतो व्यवहारः। अर्चनाकाले तु पूर्वोक्तनये ध्रुवकलानु क्रमात्कौतुकादिचतुरु विष्णुपुरुषसत्याच्छुतकलानामाधानाल्कौतुकोविष्णुरौत्सवः पुरुष स्नापनस्सत्यं बलिरच्युत इति प्रतिनियतव्यवहारस्य सङ्कोचः प्राप्यते। किञ्च ‘आदिमूर्तेश्चतुर्मूर्तितात्रमेण विष्णुर्महाविष्णु सृदाविष्णुर्व्यापिनारायण ई चतुर्मूर्णयो भवस्ति, विष्णोरंश- पुरुषो महाविष्णोरंशस्पत्यः सदाविष्णोरंलो।। च्चुतो व्यापिनोकि न्तो।। निरुद्ध इति धर्मादि ब्रह्मगुणैश्चतुरा विद्यते, पुरुषः पुरुषात्मकः परमपुरु धर्ममय इति, सत्यनृत्यात्मको ज्ञानस्सर्वतेजोमय, इत्यच्युतोपरिमितऐश्वर्य श्री मा -रित्यनिरुद्धो महान्वैराग्यन्संहारक अतीत्वादि भगवन्मरीचिवचनेन तत्रकुण्डलीकृ पुरुषमावाहयामि सत्यमावाहयाम्यच्युतमावाहयाम्मनि रुद्धमावाहयामि तुक्षेमु चतुर्दु मूर्तिषु तदुक्त चत्वारि नामानि संयोज्य मूर्थि विष्णुं दिक्षु चत्वारि नामानि चोक्वा तत्त्वम्बेषु मूर्त्यावाहनं केचित्कुर्वन्ति तत्पक्षेसर्वत्रोपचारसमर्पणेपि पञ्चमाक भिरुपचार समरणेयुगवदेव सर्वेषां बिम्बानामर्चनं सिद्ध्यतीति ते वदन्ति तत विचारणीय विशेषान्लु स्थलान्तरे विमृश्यने।
77 आयातु भगवती देवी श्री स्सुवर्णवर्णा सगणा ससैन्या परमपुरुषसहाया सहदेवताभिरनुमन्यताम्, या पद्मासना पद्महस्ता हंसनिर्याख्यवाहिनी नित्य मृषिभिश्चानुगामिनीं तामजां पुण्डरीकनयनां भगवती ‘मों श्रियमावाहयामि, धृतिमावाहयामि, पवित्रीमावाहयामि, प्रमोदादायिनीमावाहयामि। मेदिनी देवी वसुन्दरी स्याद्वसुधा देवी वासवी ब्रह्मवर्चसः। पितृणां श्रोत्रं विष्णुर्मनः॥ ण आयातु भगवती देवी हरिणी श्यामवर्णा सगणा ससैन्या परमपुरुषसहाया सहदेवताभिरनुमन्यताम्, या “नीलोत्पलासना नीलोत्पल हस्ता महाचातकवाहिनी नित्यमृषिभिश्चानुगामिनीं तामजां नीलोत्पलनेत्रीं भगवती ‘मों हरिणीमावाहयामि। पौष्ठीमावाहयामि। ‘क्षोणीमावाहयामि। महीमावाहयामि। ततः परं स्नापनौत्सवबलिबेरेषु त्रिष्वपि पूर्ववद्विष्णोः श्रियो मह्याश्चावाहनं कुर्यात्। अथ मन्रासनं सङ्कल्प्य ‘‘प्रतद्विष्णुरस्वासन’मिति कुशदर्भपुष्पान्यतमेनासनम्। प्रतद्विष्णुस्तव ते वीर्याय मृगो न भीमः कुचरोगिरिष्ठाः। यस्योरुषु त्रिषुविक्रमणेषु अधिक्षियन्ति भुवनानि विश्वा॥ अस्वासनँ शुभं लोके ब्रुसी शुद्धस्तपोमयम् । तपश्चायुस्तथा योगमस्तु ते परमं पदम्। विष्णवेनमः आसनं ददामि 2. श्रियैनमः आसनं ददामि। v. हरिण्यै नमः आसनं ददामि ४। 5 1 6850. 2. उत्पलासना उत्पलहस्ता 5. विष्णवे नमः आसनं कल्पयामीति वा वदेत् 3. ग्लामिति 4. क्षोणीं।A 78
^ ‘विश्वाधिकाना’मिति स्वागतं सम्मुखीकरणम् विश्वाधिकानां जननादिकर्ते धात्रे तपोयज्ञ सुवेदमूर्ते सुस्वागतं यत्र तु तत्र यस्मा त्तत्ते पदँ सूरिभिस्स्वागतं ते विष्णवेनमः स्वागतं ददामि’ ५। श्रियैनमः स्वागतं ददामि ४। हरिण्यैनमः स्वागतं ददामि ४। ‘‘मनोभिमने’त्यर्चनानुमानयाचनम् 2 मनोभिमन्ता मानवस्सुधर्मा यन्मातरं वचसो मानसेषु। अमोघमोघं प्रतिवेद वेद्यस्स्वकं जनानामनुमन्यतामिदम् । विष्णो अर्चनार्थं प्रसीद, पुरुषअर्चनार्थं प्रसीद, सत्य अर्चनार्थं प्रसीद। अच्युत अर्चनार्थं प्रसीद, अनिरुद्ध अर्चनार्थं प्रसीद, श्रीः अर्चनार्थं प्रसीद, धृति अर्चनार्धं प्रसीद, पवित्रि अर्चनार्थं प्रसीद, प्रमोददायिनि अर्चनार्थु प्रसीद, हरिणि अर्चनार्थं प्रसीद, पौष्टि अर्चनार्थं प्रसीद, क्षोणि अर्चनार्थं प्रसीद, महि अर्चनार्धं प्रसीद। } ‘त्रीणि पदा, इन्दोभिमनेति पादयोर्जलं संस्रावयेत्पाद्यम् त्रीणि पदा विचक्रमे विष्णुरोपा अदाभ्यः ततो धर्माणि धारयन्। इन्द्रभिमन्ता मनवो वायवश्चापस्समग्रा अभितो यस्य दद्यात् विष्णो इमान् वैष्णवाँ स्तर्पयामि प्रसीद देवाधिकतेज सैनम्॥ विष्णवे नमः पाद्यं ददामि ५। श्रियै नमः पाद्यं ददामि ४। हरिण्यै नमः पाद्यं ददामि v.
- विष्णोः स्वागतं, श्रियः स्वागतं, मह्याः स्वागतमिति वा वदेत्।
- विष्णो भवानिदमर्चनमनुमन्यताम्, श्रीः भवती इदमर्चनमनुमन्यताम्, हरिणि इदमर्चनमनुमन्यताम्, इति वा वदेत्। भवती
- त्वम्प्रीति पाद्याभिमस्त्रणमिति पूर्वोक्तनयेनाभिमन्रितं पाद्यं दद्यात्। मन्त्रस्तु 31 पुटे द्रष्टव्यः।
79 “आमावाजस्य-त्रिर्देव इति देवस्य दक्षिणहस्ते स्पृश्यमर्घ्यम् योगे योगे शन्नोदेवी अत्याचमनीयञ्च दद्यात्। ’ अमावाजस्य प्रसवो जगम्यादा द्यावापृथिवी विश्वशम्भू। आमागन्तां पितरा मातरा चामासोमो अमृतत्वाय गम्यात्॥ त्रिर्देवः पृथिवीमेष एताम् विचक्रमे शतर्चसं महित्वा! प्रविष्णुरस्तु तवस स्तवीयान् त्वषग्गिंह्यस्य स्थविरस्य नाम॥ विष्णवे नमः अर्घ्यं ददामि ५। श्रियै नमः अर्घ्यं ददामि ४। हरिण्यैनमः अर्घ्यं ददामि v. योगे योगे तवस्तरं वाजे वाजे हवामहे! सखाय इन्द्रमूतये॥ शन्नो देवीरभिष्टय आपो भवन्तु पीतये, शंयोरभिस्रवन्तु नः॥ विष्णवे नमः आचमनीयं ददामि ५। श्रियैनमः आचमनीयं ददामि ४। हरिण्यै नमः आचमनीयं ददामि ४। ‘घृतात्परि विचक्रम इत्यास्यविवरगतं यधा भावये त्तथा “ताम्बूलम् घृतात्परि मण्ड इवाप्सु स्नेहः सर्वाधिकस्सर्वथ त्तेषुशर्वः। सचेतनश्चेतयते स्वशक्त्या एको लोकान् गर्भवत्पातु सर्वान्॥ विचक्रमे पृथिवीमेष एताम् क्षेत्रायविष्णुर्मनु षेदशस्यन्। ध्रुवासो अस्य कीरयो जनासः उरुक्षितिँ सुजनिमा चकार॥ विष्णवे नमः ताम्बूलं ददामि ५। श्रियै नमः ताम्बूलं ददामि v. हरिण्यै नमः ताम्बूलं ददामि।.. इति मन्तासनं पञ्चोपचारं विज्ञेयं भवति। 1.आमावाजस्येति पात्रशोधने विनियज्यते प्रायः। अर्घ्याभिमन्राणमग्निरि त्युक्तं सम्पाद्य देयम्। मन्हस्तु प्राक् पुटे द्रष्टव्यः। 2. अर्घ्य दान प्रकारः - दृश्यं स्पृश्यं च नैवेद्यं त्रिधार्थ्यं परिकीर्तितम्। 3. अलङ्कारासने दृश्यं, स्पृश्यं मन्त्रासने तधा स्नानासने निवेद्यं स्यात्तत्रापि स्पृश्यमेववा। . ताम्बूलद्रव्यम्- महापिप्पलिपत्रञ्च क्रमुकस्य फलानि शुक्तिक्षारेण संयोज्य ताम्बूल मिति सञ्ज्ञतम्॥80 श्री भ ग व द र्चा प्र क रणे अथ स्नानासनं सङ्कल्प्य, भू- इति पीठादादा प्रपद्य इति देवेशं नमस्कृत्यं सूक्तं जपा, प्रतद्विष्णुस्तवत इति स्नानपीठे देवं संस्थाप्य, भूः प्रपद्ये भुवः प्रपद्ये सुवः प्रपद्ये भूर्भुवस्सुवः प्रपद्ये विराजमानं तमजं प्रपद्ये तेजोमयं तेजसामपगम्यगनि सर्वात्मानं तमसः पारभूतं भूत्या विश्वं पातियस्तं प्रपद्ये विष्णुं प्रपद्ये पुरुषं प्रपद्ये सत्यं प्रपद्ये अच्युतं प्रपद्ये अनिरुद्धं प्रपद्ये परंरंह आस्थास्ये गारुडंरंह आस्थास्ये गारुत्मनं रंह आस्ट्रोष्टे सर्वं सर्वरंहो वैष्णवमहमास्थास्ये। स्वस्तिनो मिमिताम्। . 1 प्रतिद्विष्णुस्तवते वीर्याय मृगोनभीमः कुचरोगिरिष्ठाः यस्कोरुषु त्रिषु विक्रमणेषु अधिक्षयन्ति भुवनानि विश्वा॥ वेदाहमुपानहाविति पाडुके पुरस्तादिन्यस्य पाद्यमाचमनन्दत्वा वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम्, आदित्यवर्णं तमसस्तुपारे सर्वाणि रूपाणि विचित्य धीरः, नामानि कृत्वां भिवदन्यदास्ते उपानहावध्यवरोहामि विष्णवे नमः पादुके ददाम् P. श्री त्रीणिपदा विचक्रमे विष्णुर्गोपा अदाभ्यः ततो धर्माणि धारयन् विष्णवेनमः पाद्यं डदाम् .. श्रियै नमः पाद्यं ददाम्। हरिण्यै नमः पाद्यं ददामि .. न्नो देवी रष्टय आपो भवन्तु पीतये शंयोरभिस्रवन्तुव विष्णवे नमः c.. आचमनीयं ददामि . श्रियै नमः आचमनीयं ददानि हरिण्यै नमः आचमनीयं ददामि . .
81 अन्नाद्याय, पूतस्तस्येति दन्तधावनमौदुम्बरेण रौप्येण वा कापेन करोति। अन्नाद्याय व्यूहध्वं दीर्घायुरहमन्नादो भूयासम् । पूत स्तस्यपारे।..। विष्णवे नमः दन्तधावनं करोमि ५। श्रियैनमः दन्तधावनं करोमि ४। हरिण्यैनमः दस्तधावनं करोमि . इदं ब्रह्मेति ‘जिह्वाशोधनं, पूत स्तस्येति गण्डूषं, यने गर्भ इति मुखप्रक्षालनं, योगे योगे शन्नोदेवीरित्याचमनम्। इदं ब्रह्मपुनीमहे । ब्रह्मा पुनातु। विष्णवेनमः जिह्वाशोधनं करोमि ५। श्रियै नमः जिह्वाशोधनं करोमि A. हरिण्यैनमः जिह्वाशोधनं करोमि ४। पूतस्तस्य पारे।… विष्णवेनमः गण्डूषं भावयामि ५। श्रियैनमः गण्डूषं भावयामि४। हरिण्यै नमः गण्डूषं भावयामि ४। यन्मे गर्भे वसतः पापमुग्रं यज्जाय मानस्य चकिञ्चदैर्घ्यम् । पापं जातस्य यस्य भुविवर्ततो मे तस्य तत्पावमानीभिरहं पुनामि॥ विष्णवे नमः मुखप्रक्षालनं करोमि ५। श्रियैनमः मुखप्रक्षालनं करोमिल। हरिण्यैनमः मुख प्रक्षालनं करोमि४। योगे योगे। शन्नो देवीः . . . .I विष्णवेनमः आचमनीयं ददामि ५। श्रियैनमः आचमनीयं ददामि ४। हरिण्यैनमः आचमनीयं ददामि ४। अतोदेवादिना तैलोद्वर्तनं मूर्दादिपाद पर्यन्तं करोति। अतो देवा अवन्तु नः। . । ६ TE. विष्णवे नमः तैलोद्वर्तनं करोमि ५। श्रियैनमः तैलोद्वर्तनं करोमि v. हरिण्यैनमः तैलोद्वर्तनं करोमि ४। तिन्त्रिणी शिल खण्डशीक पलालभस्मा। मलकादिभिः परिलिखितमित 1. तेनमेतपतेनमेज्वल तेनमेदीदिहियावद्देवाः ॥82 शोधनं करोति।
अष्टम्यां च नवम्यां च चतुर्दश्यां च पर्वणि। अभ्यञ्जनं च दन्तानां धावनं वर्जयेत्तथा।॥ इति क्रियाथिकारे भृगुः परिलिखितँ रक्षः परिलिखिता अरातयः। परिलिखितँ सोस्ति यों स्मान् द्वेष्टि यञ्च वयं द्विपुः । विष्णवे नमः अङ्गशोधनं करोमि ५। श्रियैनमः अङ्गशोधनं करोमि . हरिण्यैनमः अङ्गशोधनं करोमि v. वारीश्चतस्र इति वारिणा संस्काप्य’ वारीश्चतस्रः सदृशः कवीनां पत्युः प्रत्यावरिताक्षरञ्च 1.“नमो वरुणः शुद्ध इति क्षीरेणा, ग्नआयाहीति घृतेन, दधिक्राव् इति दध्ना, भूरनिलया इति गन्दतोयेना,ग्निमील इति मधुना,याः फलिनीर्या इति नालिकेरोदकेन, श्रिये जात इति हरिद्रोदकेन, गन्धद्वारामिषेत्वोर्जेत्वेति गन्धतोयेन चान्तरान्तरा वारीश्चतस्र इति शुद्धतोयेन प्रत्येकं संस्नाप्य”. नमो वरुणश्शुद्धश्शुद्धोहमस्मि, शुद्धो ब्रह्म वीरो हरि र्यथा शुद्धः पञ्चभूतास्तधा शुद्धाश्शुद्धोहमस्मि। ब्रह्मा हमस्मिहरिरस्मि ईशईशो स्मि भवम्भवामहे ॥ विष्णुं क्षीरेण स्नापयामि श्रियं क्षीरेण स्नापयामि . हरिणीं क्षीरेण स्नापयामि .. वारीश्चतस्रः ५। Y. Y. 3. अग्न आयाहिवीतये गृणानो हव्यदातये॥ निहोतासथि बर्हिषि । विष्णुंषृतेन स्नापयामि श्रियं ५। मृतेन स्नापयामि . हरिणीं घृतेन स्नापयामि। वारीश्चतस्रः। गि। ४। ४। दधिक्राव् अकारिषम्, जिष्णोरश्वस्य वाजिनः॥ सुरभिनोमुखाकरत्, प्रण आयूगंषि तारिषत् ॥ विष्णुं दन्ना स्नापयामि ५। श्रियं दध्ना स्नापयामि . हरिणीन्दध्ना स्नापयामि। वारीश्चतस्रः ५। ४। ४। भूरनिलय भूतया (भूतया) परिषिञ्चामि। भुवस्सुषु म्नया प्राणवत्या च परिषिञ्चामि॥ स्वरमृतवत्या जोतिष्मत्या च परिषिञ्चामि।
83 भूयो भूत्यै भुवनस्य पुस्ट्यै स्नायीत यस्सङ्गतंस्नापयामि॥ विष्णुं वारिणा स्नापयामि ५। श्रियं वारिणा स्नापयामि v. हरिणीं वारिणा स्नापयामि। ताँ सवितुर्वरेण्यस्य चित्रामाहं वृणे सुमतिं विश्वजन्याम्। यामस्य कण्वो अदुहत्प्रपीनाँ सहस्रधारां पयसा महीं गाम्॥ विष्णुङ्गतोयेन स्नापयामि . श्रियं गन्दतोयेन स्नापयामि गड्डतोयेन स्नापयामि . वारीश्चतस्रः A. v. Y. 8. 8. हरिणीं अग्निमीले पुरोहितं यज्ञस्य देवमृत्विजम्। होतारं रत्नधातमम्॥ विष्णुं मधुना स्नापयामि . श्रियं मधुना स्नापयामि . हरिणीं मधुना स्नापयामि . वारीश्चतस्रः … या- फलिनीर्या अफला अपुष्पायाश्च पुष्पिणीः। बृहस्पति प्रसूतानो मुइ्चन्त्यग् ं हसः॥ विष्णुं नालिकेरोदकेन स्नापयामि . श्रियं नालिकेरोदकेन स्नापयामि ४। हरिणीं नालिकेरोदकेन स्नापयामि . वारीश्चतस्रः A. v. Y. श्रियेजातः श्रिय आनिर्याय श्रियं वयो जरितृभ्यो दधाति। श्रियं वसाना अमृतत्वमायण भवन्ति सत्यासमिधा मित्रदौ॥ विष्णुं हरित्रोदकेन स्नापयामि A. श्रियं हरिद्रोदकेन स्नापयामि हरिणीं हरित्रोदकेनस्नापयामि। वारीश्चतस्रः … गन्धद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीम् । ईश्वरीग् सर्वभूतानां त्वामिहोपह्वये श्रियम्॥ B ष्वेता वायवस्थ पायवस्थ देवोवस्सविता प्रार्पयतु श्रेष्ठत कर्मण आप्यायध्वमघ्निया देवभागमूर्जस्वतीः पयस्वतीः प्रजावतीरनवा अयक्षा मावन ई शतघं रुद्रस्य हेतिः परिवो वृणकु ध्रुवा अस्मिन् गोपतौ स्यातबह्वी र्यजमानस्य पशून् पाहि॥ यज्ञस्य मनुनाकृता स्वधया वितष्टात आवहन्ति कवयः पुरस्ताद्देवेभ्यो जुष्टमिह बर्हि रास घोषदसि प्रत्युष्टँ रक्षः प्रत्युष्टा अरातयः प्रेयमगाधिषणा बर्हिरच्छ देवानां परिषूतमनि वर्ष वृद्धमनि देवबर्हिर्मात्मान्वज्मा तिर्यक्पर्वते राध्यासमाच्छेत्ता ते मारिषं देवबर्हि शृतवृशं विरोह सहस्रवला विवयग् रुहेम पृथिव्या84 पुरुषसूक्तेन संस्नाप्य
ॐ सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षस्सहस्रपात् । स भूमिं विश्वतो वृत्वा अत्यतिष्ठदशाब्दुलम् ॥ पुरुष एवेदँ सर्वम् । यद्भूतं यच्च भव्यम् ॥ उतामृतत्वस्येशानः यदन्नेनातिरोहति। एतावानस्यमहिमा। अतो ज्यायाग् श्च पूरुषः॥ पादो स्य विश्वाभूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि॥ त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुषः पादोनि स्येहाभवातुनः॥ ततो विश्वद्व्यक्रामत्। साशनानशने अभि॥ तस्माद्विराडजायत। विराजो अधिपूरुषः॥ स जातो अत्यरिच्यतः पश्चाद्भूमिमधो पुरः॥ यत्पुरुषेण हविषा देवायज्ञमतन्वत॥ वसन्तो अस्यासीदाज्यम्। ग्रीष्म इध्मश्शरद्धविः॥ सप्तास्यास परिधयः॥ त्रिस्सप्त समिधः कृताः॥ देवायद्यज्ञं तन्वानाः। अबध्न पुरुषं पशुम्॥ तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्। पुरुषं जातमग्रतः॥ तेन देवा अयजन्त! साध्या ऋषयश्च ये॥ देवज्ञममसि। सम्पदः पाहि सुसम्भृतात्वा सम्भराम्यदित्यै रास्नासीन्द्रण्यै सन्नहनं पूषाते ग्रथ्नातु स ते मास्थादिग्धस्य त्वा बाहुभ्यामुद्यच्चे बृहस्पतेर्मूर्हा हराम्युर्वन्तरिक्षमु विश्वधाया अनि परमेण धाम्ना दृँहस्व माह्वार्वसूनां पवित्रमसि ॥शुध्वं दैव्याय कर्मणे देवयज्यायै मातरिश्वनो घर्मोसि द्यौरसि पू वसूनां पवित्रमसि सहस्रधारँ हुतस्त्रोकोहुतो द्रपो 2 ग्नये बृहते ना स्वाहा द्यावापृथिवीभ्याँ सा विश्वायुस्सा विश्वव्यचास्सा विश्वकर्मा सम्पृच्यध्वमु रूर्मिणीर्मधुमत्तमा मन्द्रधनस्यपातये सोमेनत्वातनच्मीव्राय दधि विष्णो हव्यग्र विष्णुं गन्धतोयेन स्नापयामि ५। श्रियं गन्दतोयेन स्नापयामि हरिणीं गन्दतो येन स्नापयामि ४। वारीश्चतस्रः R. v. V. शत
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः समृतं पृषदाज्यम् ॥ पशूग् स्तागश्चक्रे वायव्यान्। आरण्यान् ग्राम्याश्च ये॥ तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः ऋचस्सामानिजज्ञिरे॥ छनाँसि जज्ञिरे तस्मात्। यजु स्तस्मादजायत॥ तस्मादश्वा अजायन। ये के चोभयादतः॥ गावो हजज्ञि रे तस्मात्। तस्माज्जाता अजावयः॥ यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन्॥ मुखं किमस्य कौ बाहू। कावूरू पादावुच्येते॥ ब्राह्मणो स्यमुखमासीत् बाहू राजन्यः कृतः॥ ऊरू तदस्ययद्वैश्यः पद्भ्याँ शूद्रो अजायत॥ चन्द्रमा मनसो जातः॥ चक्रोस्सूर्यो अजायत। मुखादिन्दश्चाग्निश्च प्राणाध्यायुरजायत॥ नाभ्या आसीदन्तरिक्षम् । शीर्णोद्यौस्समवर्तत॥ 85 पद्भ्यां भूमिर्दिशश्रोत्रात् तथा लोकाँ अकल्पयन्॥ वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम् आदित्यवर्णं तमसस्तु पारे॥ सर्वाणि रूपाणि विचित्य धीरः नामानि कृत्वा भिवदन् यदास्ते। धाता पुरस्ताद्यमुदाजहार शक्रः प्रविद्वान् प्रदिशश्चतस्रः॥ तमेवं विद्वानमृत इह भवति। नान्यः पन्हा अयनाय विद्यते॥ यज्ञेन यज्ञमयजन्तदेवाः तानि धर्माणि प्रथमान्यासन्॥ तेह नाकं महिमानस्सच ने। यत्र पूर्वे साध्यास्सन्ति देवाः॥ विष्णुं वारिणा स्नापयामि ५। श्रियं वारिणा स्नापयामि ४। हरिणीं वारिणा स्नापयामि ४। मित्रस्सुपर्ण इति पोतेन विमृज्य थ रुद्र स्त्वष्टाविष्णुस्सवितागोपति स्त्वम् । त्वं विष्णुर्भूतानि तुत्रासि दैत्यस्त्वया वृतं जगदुल्बेन गर्भः ॥86
विष्णुं प्लोतेन विमृजामि।’ ५। श्रियं प्लोतेन विमृजामि . हरिणीं पोतेन विमृजामि v. ’ 8. भूरसिभूरित्यादिना जीवस्थाने प्रतिष्टाप्य “स्पृश्यमर्थ्यं निवेदयेदि ‘स्नानासन मष्टोपचारं विज्ञेयं भवति”, रात्रा स्नानासनमभ्युक्षणं नेष्टं तस्यां सन्वारक्षालङ्कार दीपा उचिता इति विशेषः- भूरसि भू प्रतिष्ठित्यै ॥ त्रिर्देवः पृथिवीं। विष्णवेनमः अर्घ्यं निवेदयामि ५। श्रियैनमः अर्घ्यं निवेदयामि ४। हरिण्यैनमः अर्घ्यं निवेदयामि । ततोलज्कौरासनं सङ्कल्प्य तेजोवत्स्यावः, विष्णोर्नु कमिति श्वेतपीत कृष्णरक्ष (चित्रश्याम) वस्त्रैरलङ्करोति तेजोवत्स्यावः सवितुः प्रसवे श्विनोर्बाहुभ्याम् पूर्णोहस्ताभ्याम् विष्णोरुकं वीर्याणि प्रवोचं यः पार्थिवानि विममेरजाँसि यो अस्कभायदुत्तरँ सधस्थं विचक्रमाणस्त्रेधोरुगायो विष्णोरराटमनि विष्णोः पृष्ठमसि विष्णोश्च प्रेस्ट्लो विष्णोस्स्यूरसि विष्णोर्दुवमसि वैष्णवमसि विष्णवे त्वा॥ विष्ण वेनमः वस्त्रं ददामि ५। श्रियै नमः वस्त्रं ददामि v. हरिण्यै नमः वस्त्रं ददामि ४। सोमस्य तनूरसीत्युत्तरीयम् सोमस्य तनूरसि तनुवं मे पाहि। स्वामातनूराविश शिवो मा तनूराविश॥ विष्णोर्नुकं॥ विष्णवेनमः उत्तरीयं ददामि ५। श्रियैनमः उत्तरीयं ददामि v. हरिण्यैनमः उत्तरीयं ददामि v. (इदं ब्रह्मेति पवित्रं प्रणवेनोर्ध्वपुण्ड्रं विष्णोर्नुकमिति तिलकम् इदं ब्रह्म पुनीमहे। ब्रह्मा पुनातु॥ विष्णोर्नुकं। 1 विष्णवे नमः प्लोतं ददामीत्यादि वा वदेत्। 8. चतुर्दः खण- 87 8. विष्णवेनमः पवित्रं ददामि ५। Ea “ॐ”। विष्णोर्नु कं॥ वे नमः ऊर्ध्वपुण्ड्रं धारयामि। श्रियै नमः ऊर्ध्वपुण्ड्रं धारयामि हरिण्यैनमः ऊर्ध्वपुण्ड्रं धारयामि v. विष्णोरुकं वीर्याणि 11 विष्णवेनमः तिलकं धारयामि ५। श्रियैनमः तिलकं धारयामि v. हरिण्यैनमः तिलकन्धारयामि ४।) भूतो भूतेष्वित्याभरणम् भूतो भूतेषु चरति प्रविष्टस्स भूतानामधिपतिर्बभूव। तस्य मृत्यौ चरति राजसूयँ स राजाराज्यमनुमन्यतामिदम्॥ विष्णोर्नुकं॥ * विष्णवे नमः आभरणं ददामि ५। श्रियैनमः आभरणं ददामि . हरिण्यै नमः आभरणं ददामि v. अग्निं दूतमित्युपवीतं दद्यादेतेषां विष्णोर्नुकमित्यनुवर्तते। अग्निं दूतं वृणीमहे होतारं विश्ववेदसम् । अस्य यज्ञस्य सुक्रतुम्॥ विष्णोरुकं॥ विष्णवे नमः उपवीतं ददामि ५। पूर्ववत्पाद्यमाचमनं च दद्यात्। त्रीणि पदा विचक्रमे॥ इन्द्रोभिमन्ता ॥ विष्णवेनमः पाद्यं ददामि ५। श्रियैनमः पाद्यं ददामि v. हरिण्यै नमः पाद्यं ददामि v. योगे योगे ॥ शन्नो देवीः ॥ विष्णवे नमः आचमनीयं ददामि १। श्रियैनमः आचमनीयं ददामि . हरिण्यै नमः आचमनीयं ददामि तद्विषो- परममिमास्सुमनस इति मूर्नि भुजयोश्यङ्खचक्रयोः पादयोश्च पुष्पं दद्यात्।88
भ ग व तद्विष्णोः परमं पदं ॥ प्र इमास्सुमनसः श्रेष्ठा दिव्यपुष्पाधिवासिताः। पूता ब्रह्म पवित्रेण पूतास्सूर्यस्यरश्मिभिः॥ ‘विष्णवे नमः पुष्पाणि ददामि ५। श्रियै नमः पुष्पाणि ददामि v. हरिण्यै नमः पुष्पाणि ददामि ४। तद्विप्रास इमे गन्दा इति ललाटे गन्देनोर्ध्वाग्रमालिष्य बाह्वोर्वक्षसि कण्ठे नाभेरूर्वे वा तेनालङ्कुर्यात्। तद्विप्रासो विपन्यवः ॥ इमे गस्धास्सुरभिनो दिव्य गनाधिवासिताः पूता ब्रह्मपवित्रेण पूतास्सूर्यस्य रश्मिभिः॥
- विष्णवे नमः गन्धं ददामि ५। श्रियै नमः गन्धं ददामि ४। हरिण्यै नमः गन्धं ददामि ४। यदाञ्जनमित्यञ्जनम् यदाञ्जनं त्रैककुदं जातँ हिमवत उपरि। तेनवामाञ्जे तेजसे वर्चसे भगाय च॥ विष्णवे नमः अञ्जनं ददामि ५। श्रियैनमः अञ्जनं ददामि ४ हरिण्यैनमः अञ्जनं ददामि ४। देवस्यत्वेत्यादर्शं दर्शयित्वा पुष्पन्यासं कुर्यात्। देवस्यत्वा सवितुः प्रसवे अश्विनोर्बाहुभ्याम् पूष्णो हस्ताभ्याम् । विष्णवे नमः आदर्शं दर्शयामि ५। श्रियैनमः आदर्शं दर्शयामि हरिण्यैनमः आदर्शं दर्शयामि ४। ध्रुवपीठे पुष्पन्यासः ध्रुवपादयोर्मध्ये ॐ विष्णवे नमः,
- संहितासु प्रायशः पुष्पन्यासस्य प्राक् सम्बस्थ कूर्चन्यासादेव विधा । पूर्वमेवोक्तम्, एकबेरार्चने मरीचि भगवत्पादमतमनुरुध्य पुष्पन्यासः पुष्पविग्रहातूर कालिक स्सम्पद्यते, तदनुसृत्यात्रापि केचित्पुष्पन्याससम्पादनं पुष्पविग्रहात्पूरु वोचितमितिते मन्यने।
- विष्णुं गन्धनालङ्करोमीति वा वदेत्। प्रागादि चतुर्दिक्षुक्रमेण
ॐ पुरुषाय नमः। ॐ सत्याय नमः ॐ अच्युताय नमः। ॐ अनिरुद्दाय नमः। आग्नेयादि- ॐ कपिलाय नमः ॐ यज्ञाय नमः ॐ नारायणाय नमः। ॐ पुण्याय नमः। द्वितीया वरणे प्रागादि - 89 ॐ वाराहाय नमः ॐ नारसिंहायनमः। ॐ वामनाय नमः। ॐ त्रिविक्रमाय नमः। आग्नेयादि - ॐ सुभद्राय नमः। ॐ ईशितात्मने नमः। ॐ सर्वोद्वहायनमः। ॐ सर्वविद्येश्वराय नमः। तृतीयावरणे प्रागादि - आग्नेयादि श्रीदेव्याः -
भूदेव्याः -
ॐ इन्फ्राय नमः। ॐ यमाय नमः ॐ वरुणाय नमःः ॐ कुबेरायनमः ॐ अग्नये नमः ॐ निर् ऋतयेनमःः ॐ वायवेनमः। ॐ ईशानायनमः। ॐ श्रियै नमः। ॐ धृत्यैनमः ॥ ॐ पवित्र्यै नमः। ॐ प्रमोददायिन्यैनमः। ॐ हरिण्यैनमः। ॐ पौप्ट्यै नमः। ॐ क्षोण्यै नमः। ॐ मह्यैनमः। कौतुकपीठे पुष्पन्यासः कौतुकपीरे प्रागादि - ॐ सुभद्राय नमः। ॐ हयात्मकाय नमः । ॐ रामदेवाय नमः। ॐ पुण्यदेवाय नमः । । आग्नेयादि - ॐ सर्वाय नमः॥ ॐ सुखावहाय नमः । ॐ संवहाय नमः। ॐ सुवहाय नमः।90 द्वितीयावरणे प्रागादि
— ॐ मित्रं प्रपद्ये ॐ अत्रिं प्रपद्ये! ॐ शिवं प्रपद्ये। ॐ विश्वं प्रपद्ये ॥ आग्नेयादि - ॐ सनातनं प्रपद्ये। ॐ सनन्दनं प्रपद्ये॥ ॐ सनत्कुमारं प्रपद्ये । ॐ सनकं प्रपद्ये तृतीयावरणे प्रागादि - ॐ इन्राय नमः ॐ यमाय नमः॥ ॐ वरुणाय नमः ॐ कुबेराय नमः। आग्नेयादि- ॐ अग्नये नमः। ॐ निर्ऋतये नमः ॐ वायवे नमः ॐ ईशानाय नमः पुष्पन्यासदेवा ध्रुवकौतुकपीठसमाश्रिताः प्रथमावरणे द्वितीयावरं च स्थिता बहिर्मुखाः, तृतीयावरणे लोकपाला देवाभिमुखास्समर्चनीया नाम्ना प्रणवादि नमोन्तं पुष्पन्यासः। एतेषामेकादशोपचारैररनु पुष्पन्यासदेवेभ्यः आसनं ददामि। भवति। स्वागतं ददामि। पाद्यं ददामि। पुष्पाणि ददामि। धूपं ददामि। अर्घ्यं निवेदयामि। देवा अनुमन्यस्ताम्। आचमनीयं ददामि। गन्धं ददामि। दीपं दर्शयामि। आचमनीयं ददामि। दक्षिणे- ॐ मार्कण्डेयं प्रपद्येः उत्तरे - ॐ भृगुं प्रपद्ये! भित्तिपार्श्वे दक्षिणे-ॐ ब्रह्माणं प्रपद्ये उत्तरे ॐ गङ्गाधरं प्रप द्वारप्रदेश् दक्षिणे - ॐ धात्रे नमः॥ उत्तरे-ॐ विधात्रे नमः॥ अधः-ॐ भुवङ्गाय नमः॥ ऊर्वे-ॐ पतङ्ञाय नमः॥ दक्षिणकवाटे - ॐ प्रतिराय नमः॥ उत्तरकवाटे ॐ वरुणाय 人人
91 दक्षिणद्वारदेशे-ॐ मणिकाय नमः उत्तरद्वारदेशे - ॐ सन्ध्यायै नमः अन्तराले - ॐ न्यक्षाय नमः। द्वितीयद्वारे - ॐ विखनसे नमः तृतीयद्वारे - ॐ किष्किन्दाय नमः। सोपानमध्ये - ॐ श्री भूताय नमः। आग्नेय्यां - ॐ हविरक्षकाय नमः ॐ विवस्वते नमः। दक्षिणे- नैरत्यां - ॐ निर ्बतयेनमः। पश्चिमे- ॐ मित्राय नमः। वायव्ये- ॐ पुष्पेशायनमःः उत्तरे - ॐ क्षत्रेनमः। ऐशान्यां - ॐ ईशानाय नमः॥ भूतपीठे प्रागादि चतुर्दिक्षु
ओमन्दाय नमः। ॐ तापसाय नमः, ओमीतीर्धाय नमः। ॐ गरुडाय नमः ॐ अग्नयेनमः। ॐ वैवस्वताय नमः॥ ॐ बलिरक्षकाय नमः ॐ वरुणाय नमः॥ ॐ मरुते नमः। ओम्कुबेराय नमः। ॐ भास्कराय नमः॥ ॐ चक्राय नमः। ॐ ध्वजाय नमः। ॐ शङ्ञाय नमः। ॐ यूथाधिपाय नमः। ॐ अक्षहन्रे नमः। गोपुर द्वारदक्षिणवामयोः - ॐ नागराजाय नमः। ॐ गणेशाय नमः। इत्येतेषां नाममस्त्रैरर्चनं कुर्यादिति पुष्पन्यासः। पश्चात् अभ्यन्तरं प्रविश्यभूरनिलयेति द्वारप्रक्षालनं चरेत्। भूरनिलया भूतया भूतया परिषिञ्चामि भुवस्सुषुम्नया प्राणवत्या च परिषिञ्चामि। स्वरमृतवत्या ज्योतिष्मत्या च परिषिञ्चामि॥ ताँ सवितुर्वरेण्यस्य चित्रामाहं वृणे सुमतिं विश्वजन्याम् । यामस्यकण्वो अदुहत्प्रपीनाँ सहस्रधारां पयसां महीं गाम्!! धर्मायेति दक्षिणे ज्ञानायेति मध्यमे ऐश्वर्यायेति वामे पुष्पाणि निक्षिप्य। । ॐ धर्माय नमः द्वारदक्षिणे, ज्ञानाय नमः द्वारमध्यमे, ओम् ऐश्वर्याय नमः द्वारवामे। धर्मादिभ्यः पुष्पं ददामि।92
द्वारवामभागे सर्वत्र रक्षार्थं सेनाधिपतिमर्चयेदिति विज्ञायते। ॥ आग्नेय जामहे त्वा विश्वे सदात्वं महि तोनु शम्भो वैराजने सुहुतं निधत्ताम्॥ प्रैषामधीशो विबुधानामनादिः। या मेशस्तां धनितां दधातु ओमि विष्वक्सेनं प्रपद्ये ५। पुष्पाणि ददामि। इति श्रीवैखानसे नृसिंहवाजपेयीये भगवदर्चाप्रकरणे अनुक्रमणिकायां ।