अतः परं द्रव्यार्चनाविधिं व्याख्यास्यामः, स्नानार्धमग्निकोणे अर्यां नैर् ऋत्यां पाद्यार्धं वायव्ये आचमनार्थमैशान्ये मध्ये शुद्धतोयार्थमि पञ्च पात्राणि (तेषां वामतः पतद्दहपात्रम्) क्रमेण ‘अग्निशुचि’रि सन्न्यस्य संस्कृत्य ॐ अग्निशुचिरततम श्शुचिर्विप्रश्शुचिः कविः शुचीरोचतआहुतः उदग्ने शुचय स्तव शुक्रा भ्राजन्त ईरते। तवज्योतीग्प्यार्चयः॥ उदरिणीं प्रणवेनाद्भिः पूरयित्वा तुलसीं पुष्पं वा गृहीता धारण विधानं कृत्वा - ॐ। कुम्भे वरुणमावाहयामि। उपपात्रे षडाननमावाहयामि। त्रिपादे चन्द्रमावाहयामि। तस्योपर्यर्चनापात्रे आदित्यमावाहयामि (पञ्चपात्रेषु वसिष्ठं सोमं यज्ञाजमिन्दुं चन्दमित्यभ्यर्च) वसिष्ठमावाहयामि। सोममावाहयामि। यजाज्ञमावाहयामि। इन्दुमावाहयामि। चन्द मादाहयामि घण्टायां-ब्रह्माणमावाहयामि। (नादे-वेदानावाहयामि। तज्जिह्वायां-षडाननमावाहयामि। सूत्रेषु-नागमावाहया ऊर्ड्वे-वीशमावाहयामि।पार्वयोरुभयोश्चक्रमावाहयामि संस्कारस्तु रकारबीजेन दाहनं वकारबीजेन पावनं च एकैकस्मिन्विहिते पात्रे वसिष्ठादिपञ्चमूर्तिनामावाहनं कर्तव्यं। दैवकार् अध चार्यपाद्ययोर्देवते विद्येत इत्यपरो विशेषः
शङ्खमावाहयामि। नाले-महादेवमावाहयामि). पतद्दहे-विमलमावाहयामि। पानीयपात्रोद्धरिण्यो–सोममावाहयामि। 29 अर्घ्यपात्रे (षु) सोममावाहयामि। साधितेष्वर्येषु शुक्रमावाहयामि। प्रणिधिपात्रे-(षु) सोममावाहयामि। आसने -धर्ममावाहयामि। प्लोते-त्वष्टारमावाहयामि। अम्बरे सूर्यमावाहयामि। उत्तरीये-निशाकरमावाहयामि। आभरणे - षण्मुखमावाहयामि। उपवीते-वह्निमावाहयामि। अक्षते-काश्यपमावाहयामि। सिद्धार्धे-सोममावाहयामि। कुशाग्रे-जाह्नवी मावाहयामि। तिले-पित्यूनावाहयामि। तण्डुले -रविमावाहयामि। घृते-सामवेदमावाहयामि। दध्नि-यजुर्वेदमावाहयामि। क्षीरे-अधर्ववेदमावाहयामि। मधुपर्के-ऋग्वेदमावाहयामि। पुष्पे-पुष्पेशमावाहयामि। गन्दे-पृथिवीमावाहयामि। मुखवासे-पृथिवीमावाहयामि। धूपे बृहस्पतिमावाहयामि। दीपे-श्रियमावाहयामि। तिलके-जनार्धनमावाहयामि। उपधाने चक्षुश्रवसमावाहयामि। छत्रे शेषमावाहयामि। पादुकय्यो- शेषमावाहयामि। चामरव्यजनयोर्वायुमावाहयामि। आदर्शे-निशाकरमावाहयामि। चतुरणेषु-खगाधिपमावाहयामि। शिबिकादिषु-खगाधिपमावाहयामि- दनशोधन्यां-वनस्पतिमावाहयामि। मात्रायं-शर्वमावाहयामि। हवि पात्रेषु-सूर्यदूवाहयामि। हविष्णु-कमलासनमावाहयामि। नीराजन कुम्भे-प्रचेतसमावाहयामि। नृत्ते-शर्वमावाहयामि। गाने-सामवेदमावाहयामि। नाद्ये-नन्दीश्वरमावाहयामि। खड्गविशेषेषु- कपिराजमानाहयामि। खट्वायां-नागराजमावाहयामि। कलाच्यां-पाकशासनमावाहयामि! शम्भे- चन्द्रमावाहयामि। कुर्रा-वरुणनु मूले-पृथिवीमावाहयामि। धाराया30
धेनौ-क्रौञ्चनमावाहयामि।सन्यारक्षालङ्कारदीपेषु-मेदिनीमावाहयामि। पल्लवे-वसन्तमावाहयामि। यन्रिकायां-मार्ताण्डमावाहयामि। मार्जन्यां-ज्येष्ठामावाहयामि। परिचारके गरुडमावाहयामि। पाचके-पाञ्चभौतिकमावाहयामि। वस्त्राभरणरक्षके - शुक्रमावाहयामि। आलयाधिपे-धर्मज्ञमावाहयामि। स्वर्णकूर्चे वासुकिमावाहयामि। सम्बन्धकूर्चे त्रिमूर्तिरावाहयामि। गोमयादिप्रोक्षणद्रव्येषु-सागरमावाहयामि। आचार्ये-हिरण्यगर्भमावाहयामि। आत्मानं नारायणं स्मृत्वा सर्वान् सम्भाराधिपान् क्रमेण पुष्पगन्दाक्षतैरीषज्जलं संस्राव्याराधयेद्विनियोगकाले वा।.. राथयेदथवा द्रव्यार्चनं शिष्येणकारयेत्। कर्पूरो शीरैलालवङ्गतक्कोलादीन् स्नानपात्रे निक्षिप्य, कुशाक्षततिलव्रीहियवमाषप्रियङ्गुसिद्धार्थादीनर्घ्यपात्रे विन्यस्य, पद्मविष्णुपर्णश्यामाकदूर्वादीन् पाद्यपात्रेनिधाय, मनसारो- शीरादीनाचमनपात्रे विन्यस्य, मध्ये शुद्धतोयपात्रे पुष्पगनाक्षतान् निक्षिप्य अभावे तत्तद्वाक्योच्चारण पूर्वकं तुलसीदलं निक्षिप्य, धारास्वित्याधावं पूर्वयित्वा इदमापश्शिवा इत्यभिमस्त्र्य, त्वंस्त्रीतिपाद्याभिमस्त्रणमग्निरिने त्यर्ध्याभिमस्त्रणं नारायणायेति दशदिग्बन्धनं कृत्वा ‘सुरभिमुद्रां प्रदर्शयति। ॐ धारासु सप्तसुचमानसेषु सरस्सरित्सुपरिपूरितेषु। अपोभिगृष्णन् प्रतिपादयिष्येगृणोमिधत्ताँ सुचिरगं सुशर्मा!! इदमापश्शिवा श्शिवतमा श्शान्ता श्शान्ततमा श्शुभाश्शुभतमाः पूताः पूततमाः पुण्याःपुण्यतमा मेध्यामेध्यतमा अमृता अमृतरसाः। पूताब्रह्मपवित्रेण पूता स्सूर्यस्य रश्मिभिः!!
- सुरभिमुद्र अङ्गुष्ठद्वे कनिष्ठद्वे तधास्यात्तर्जनीद्वये॥ मध्यमां दक्षिणकरे अनामिकाल्च तथेतरं शिष्ट्वा प्रसारयेद्सह्मान् करयोरुभयोरपि। ज्ञेयासुरभिमुद्रासायागद्रव्यविशोधिनी॥
31 त्वं स्त्री त्वं मानसी त्वं कुमार उत वाकुमारी उदन्नादः कुमारी। त्वं जीर्णस्वं जनिं गच्छति सस्त्वं जातो निवासिर्विश्वतोमुखः॥ अग्निरिन्टो वरुणो मित्रो अर्यमा वायुः पूषा सरस्वती सजोषसः। आदित्यान् विष्णुर्मरुतः स्वर्बृहत्सोमोरुद्रो अदि तिर्बह्मणस्पतिः। ॐ नारायणाय विद्महे वासुदेवायधीमहि। तन्नो विष्णुः प्रचोदयात्॥ ॐ आगमार्धन्तु देवानां गमनार्धन्तु रक्षसां। तस्मात्सर्वप्रयत्नेन घण्टां सम्यज्निनादयेत्॥ घण्टां सन्ताड्य घण्टानिनादप्रभृति द्वारार्चनपर्यन्तं शङ्खभेरीकाहलादीन् घोषयेदन्यथा रक्षांस्यपहरेयुः। भक्तजन स्तीर्थार्थं देवदर्शनार्थं चार्चनहविर्दान समये भ्यस्तरं न प्रविशन्मोहात् प्रविशेच्चेत्रुद्धोभवेद्भगवान् हरिः तस्मादुक्तकाले दर्शनीयो हरिरिति विज्ञायते। इति श्रीवैखानसे नृसिंहवाजपेयीये भगवदर्चा प्रकरणे अनुक्रमणिकायां ।32 श्रीरामचन्राय नमः श्री विखनसमहागुरवे नमः श्री भ ग व द र्चा प्र क र णम् (अनुक्रमणिका)