षोडशो ऽध्यायः
विष्वक्सेनः—
अतः परं प्रवक्ष्यामि प्रतिष्ठालक्षणं परम् ।
सर्वलक्षणसंयुक्तमल्पकायं चतुर्भुजम् ॥ १६।१ ॥
तत्तन्मूर्त्यनुसारेण कारयेत् सुमनोहरम् ।
प्रथमं च द्वितीयं च सङ्क्षेपाच्छृणु सुव्रत ॥ १६।२ ॥
प्रतिष्ठायाः क्रमं चास्मिन् साधकानां हिताय तु ।
कृत्वाङ्कुरार्पणं सम्यक् पञ्चसप्तदिनात् पुरा ॥ १६।३ ॥
जलाधिवासनं कृत्वा यथा वै तत्र चोदितम् ।
पूर्वोक्तमण्डपे मध्ये वेदिं कृत्वा यथाविधि ॥ १६।४ ॥
कारयेत् सर्वकर्माणि शास्त्रदृष्ट्या समाहितः ।
तदलाभे मुनिश्रेष्ठ शृणु मण्डपलक्षणम् ॥ १६।५ ॥
पञ्चोत्तरशतं(?)वापि हस्तद्वादशकं तु वा ।
चतुर्द्वारसमायुक्तं चतुस्तोरणभूषितम् ॥ १६।६ ॥
वितानवस्त्रसञ्छन्नमलङ्कारैरलङ्कृतम् ।
कार्पासकैर्नवैर्वस्त्रैः स्तम्भान् सम्परिवेष्टयेत् ॥ १६।७ ॥
तोरणान् कलशांश्चापि मध्ये वेदिं तु कारयेत् ।
दशतालस्तु विस्तार एकहस्तसमुच्छ्रयः ॥ १६।८ ॥
वेदिकायास्तु (-यां तु?)परितः चतुर्दिक्षु यथाविधि ।
कारयेदग्निकुण्डानि चतुरश्रादि नारद ॥ १६।९ ॥
स्थण्डिले वाप्यभावे तु कारयेत् तरुणालये ।
जलाधिवासादुत्थाप्य मण्डपे चानयेद्धरिम् ॥ १६।१० ॥
सुवर्णसूच्या तत्रैव नेत्रोन्मीलनमाचरेत् ।
तच्चक्षुरिति वामं च चित्रं देवेति दक्षिणम् ॥ १६।११ ॥
धेनुद्वयं दर्शयित्वा ततः स्नपनमाचरेत् ।
एकाशीतिक्रमेणैव स्नपनं त्वधमोत्तमम् ॥ १६।१२ ॥
कलशैः पञ्चविंशैर्वा ततःसप्तदशैस्तु वा ।
द्वादशैर्नवकैर्वापि यथासम्भवमाचरेत् ॥ १६।१३ ॥
पुण्याहं वाचयित्वैव शयनं कल्पयेत्ततः ।
पञ्चभारप्रमाणैश्च शालींस्तत्रैव विक्षिपेत् ॥ १६।१४ ॥
तदर्धं तण्डुलं चैव शाल्योपरि विनिक्षिपेत् ।
तस्योपरि लिखेत् पद्ममष्टपत्रं सकर्णिकम् ॥ १६।१५ ॥
तस्य मध्ये तु तन्त्रज्ञः छादयेत् कम्बलेन तु ।
शयनं त्रिविधं प्रोक्तं क्षौमं कार्पासकं तु वा ॥ १६।१६ ॥
ऊर्णामयं च तत्सर्वं व्याघ्रचर्मोत्तरच्छदम् ।
चित्रवस्त्रत्रयं वापि नववस्त्रत्रयं तु वा ॥ १६।१७ ॥
यथावित्तानुसारेण(?)मार्गेणैकेन कल्पयेत् ।
शिरोपधानसंयुक्तं पादगण्डूलसंयुतम् ॥ १६।१८ ॥
वामदक्षिणभागाभ्यां सुकपोलस्थलद्वयम् ।
शयनं कल्पयित्वैवं गन्धपुष्पैःसमर्चितम् ॥ १६।१९ ॥
वस्त्रैराभरणैर्माल्यैरलङ्कृत्य जनार्दनम् ।
आचार्यो मूर्तिपैःसार्धं स्वस्तिवाक्यसमन्वितम् ॥ १६।२० ॥
छत्रचामरसंयुक्तं शयने सन्निवेशयेत् ।
द्वादशाक्षरमन्त्रेण शाययेद्दक्षिणाशिरः ॥ १६।२१ ॥
वैष्णवीकरणं कुर्यात् पूर्वं मूर्तिधरो मुने ।
मन्त्रन्यासं ततः कुर्यात् मूर्तिमन्त्रेण साधकः ॥ १६।२२ ॥
नृत्तगीतसमायुक्तं वेदाध्ययनसंयुतम् ।
प्राङ्मुखोदङ्मुखो भूत्वा वेदिकोपरि दक्षिणे ॥ १६।२३ ॥
प्राणायामान् क्रमात् कृत्वा प्रणवेनैव देशिकः ।
सृष्टिन्यासं स्थितिन्यासं संहृतिन्यासमेव च ॥ १६।२४ ॥
तद्बिम्बे मुनिशार्दूल यथातथ्येन विन्यसेत् ।
पञ्चविंशतितत्त्वानि प्रतिमायां न्यसेत्ततः ॥ १६।२५ ॥
पञ्चोपनिषदैर्न्यस्य प्रणवैःसह मन्त्रवित् ।
अथवा देवदेवस्य मन्त्रन्यासं शृणु क्रमात् ॥ १६।२६ ॥
चतुरभ्यधिकं विंशत् सूक्तं नारायणं क्रमात् ।
देवस्य पादौ संस्पृष्ट्वा आचार्यः सूक्तमुच्चरन् ॥ १६।२७ ॥
तस्यान्ते पौरुषं ब्रह्मन् षोडषं सूक्तमुच्चरेत् ।
ततस्त्वथर्ववेदे च सृष्ट्यादिप्रतिपादकम् ॥ १६।२८ ॥
नारायणोपनिषदं त्रिः पठेत् पदसंस्पृशेत् ।
आत्मा यादि(?) नमोन्तं यन्मन्त्रमष्टशतं जपेत् ॥ १६।२९ ॥
पूजायामधिवासे च प्रतिष्ठायां षडक्षरम् ।
न्यासमेषु प्रकुर्वीत तद्बिम्बहृदि देशिकः ॥ १६।३० ॥
अन्यथा निष्फलं सर्वं नात्र कार्या विचारणा ।
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन षडक्षरजपान्तर(-क?)म् ॥ १६।३१ ॥
यद्यत् प्रोक्तं मुनिश्रेष्ठ तत्तत् कुर्वीत बुद्धिमान् ।
एवं न्यासं क्रमात् कृत्वा वेष्टयेन्नववस्त्रकैः ॥ १६।३२ ॥
पुष्पाञ्जलिर्नमस्कृत्य पूजयेत् पुरुषोत्तमम् ।
शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषैः नृत्तगेयैश्च पूजयेत् ॥ १६।३३ ॥
आवाहयेत् ततो देवं मूर्ध्नि मूलेन मन्त्रवित् ।
शङ्खचक्रगदापाणिं पीताम्बरविभूषितम् ॥ १६।३४ ॥
तत्तन्मूर्त्यनुसारेण ध्यायेद्देवं सनातनम् ।
पाद्यार्घ्याचमनीयं च गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् ॥ १६।३५ ॥
गौल्यं पायसमुद्गान्नं सोपदंशं घृताप्लुतम् ।
निवेदयित्वां देवस्य दाधिकं तु निवेदयेत् ॥ १६।३६ ॥
पानीयाचमनीयं च मुखवासं निवेदयेत् ।
ततस्तु शाययेद्देवं नमस्कृत्य तु देशिकः ॥ १६।३७ ॥
गन्धतोयेन सम्पूर्णान् सूत्रत्रयसुवेष्टितान् ।
अश्वत्थपल्लवैर्युक्तान् द्रोणेन परिपूरितान् ॥ १६।३८ ॥
पक्वबिम्बफलाकारान् मृद्घटान् लक्षणान्वितान् ।
पञ्चरत्नसमायुक्तान् हेमपञ्चायुधान्वितान् ॥ १६।३९ ॥
सौवर्णं चापि श्रीवत्सं सौवर्णगरुडान्वितम् ।
शङ्खं चक्रं च कूर्मं च संस्मरेन्मूलविद्यया ॥ १६।४० ॥
सकूर्चं सापिधानं च वस्त्रयुग्मेन वेष्टितम् ।
देवस्य दक्षिणे पार्श्वे विन्यसेद्धान्यराशिषु ॥ १६।४१ ॥
प्रधानकुम्भमादाय प्राङ्मुखो वाप्युदङ्मुखः ।
पञ्चमूर्तिमनुध्यायेत् तत्कुम्भे ऽवाह्य नारद ॥ १६।४२ ॥
ब्रह्मबीजेन तत्कुम्भं गन्धपुष्पैः समर्चयेत् ।
कर्मार्चा चोत्सवं स्नानं बलिर्यात्रा च पञ्चमम् ॥ १६।४३ ॥
स्नाने प्रतिष्ठाधिवासे कालमेकं(?)तु कारयेत् ।
देवेन सह संयोज्य देवीनां मुनिसत्तम ॥ १६।४४ ॥
विद्यश्वराष्टकुम्भांश्च अष्टदिक्ष्वथ विन्यसेत् ।
हेमरत्नयुतांश्चैव वस्त्रसंवेष्टितान् शुभान् ॥ १६।४५ ॥
इन्द्रादीशानपर्यन्तं वाराहादींश्च विन्यसेत् ।
स्वनाम्ना पूजयेत्तांश्च शङ्खादीन् मङ्गलान्(?)न्यसेत् ॥ १६।४६ ॥
गन्धपुष्पाक्षतांश्चैव वस्त्रेण परिवेष्टितान् ।
एवं कृत्वा विधानेन मूर्तिहोमं समाचरेत् ॥ १६।४७ ॥
ऋगादिवेदसंयुक्तं दिक्षु पूर्वादिषु द्विज ।
शङ्खादिघोषसंयुक्तं नृत्तगीतसमन्वितम् ॥ १६।४८ ॥
वीणावेणुसमायुक्तं होमकर्म समाचरेत् ।
वैष्णवाग्निं समादाय कुण्डेष्वग्निं निधापयेत् ॥ १६।४९ ॥
पालशाखादिरं चैव बिल्वमौदुम्बरं तथा ।
समिदष्टशतं प्रोक्तं पृथक् पूर्वादि कल्पयेत् ॥ १६।५० ॥
पालाशखादिराभावे बिल्वैरेव तु कारयेत् ।
बिल्वाभावे मुनिश्रेष्ठ औदुम्बरमथाचरेत् ॥ १६।५१ ॥
पूर्वादि चाग्निकुण्डेषु समिधः परिकीर्तिताः ।
आज्यं चरुवदुद्दिष्टं तत्सङ्ख्या च पृथक्पृथक् ॥ १६।५२ ॥
अग्निमध्ये तथा पद्मं ध्यायेत् केसरपत्रकम् ।
तत्रस्था देवता ध्यात्वा होमं कुर्याद्विचक्षणः ॥ १६।५३ ॥
जुहुयुः प्राङ्मुखाः सर्वे सोत्तरीयाः स्वलङ्कृताः ।
भोजयेद्ब्राह्मणान् रात्रौ भक्तान् द्वादश पायसम् ॥ १६।५४ ॥
वेदाध्ययनमेवात्र चतुर्दिक्षु च कारयेत् ।
पायसं कृसरं गौल्यं हरिद्रान्नं चतुर्विधम् ॥ १६।५५ ॥
पूर्वादि चोत्तरान्तं तु यथासंरव्यं प्रकल्पयेत् ।
शान्तिहोमं ततः कृत्वा होमान्ते च यथाक्रमम् ॥ १६।५६ ॥
मधुना पयसा दध्ना हूयतेन (जुहुयाच्च?) घृतेन च ।
पौरुषेण च सूक्तेन प्रत्येकं षोडशाहुतीः ॥ १६।५७ ॥
पूर्वादि चोत्तरान्तं तु कुण्डे चैव यथाक्रमम् ।
हुत्वा हुत्वा स्पृशेयुस्ते प्रतिमां मूलविद्यया ॥ १६।५८ ॥
मधु हुत्वा स्पृशेत् पादं क्षीरं हुत्वोदरं स्पृशेत् ।
दधि हुत्वा च वदनं हुत्वाज्यं शिरसि स्पृशेत् ॥ १६।५९ ॥
पलाशशाखया प्राच्यां सिञ्चेत्तन्मूर्तिधारकः ।
दक्षिणस्यां ततः सिञ्चेत् खादिरस्य तु शाखया ॥ १६।६० ॥
सिञ्चेत्तन्मूर्तिधारस्तु प्रतीच्यां बिल्वशाखया ।
उदुम्बरेण चोदीच्यां सिञ्चेत्तन्मूर्तिधारकः ॥ १६।६१ ॥
आचार्यः कोणदेशे तु सिञ्चेद्वेतसशाखया ।
पुष्पाञ्जलिं(-लिः?)नमस्कृत्य आचार्यो मूलविद्यया ॥ १६।६२ ॥
उत्तराग्नौ तु जुहुयात् आचार्यो मधुरत्रयम् ।
गुलाज्यमधुसम्मिश्रं मधुरत्रयमुच्यते ॥ १६।६३ ॥
मूलमन्त्रेण जुहुयात् प्रत्येकाष्टाहुतीः क्रमात् ।
नृत्तगेयैश्च वाद्यैश्च वेदाध्ययनसत्कथाम् (-संयुतैः) ॥ १६।६४ ॥
अनिर्वाणप्रदीपैश्च रात्रिशेषं समापयेत् ।
प्रभातायां तु शर्वर्यां स्नात्वाचार्यः प्रयत्नवान् ॥ १६।६५ ॥
द्वारस्य दक्षिणे पार्श्वे स्थण्डिले चतुरश्रके ।
कारयेद्वास्तुहोमं तु समिदाज्यचरूनपि ॥ १६।६६ ॥
अपामार्गस्य समिधः शम्याश्च खदिरस्य च ।
यक्षरक्षः पिशाचानां शान्त्यर्थं जुहुयात् पृथक् ॥ १६।६७ ॥
प्रणवादिस्वमन्त्रैश्च जुहुयान्मन्त्रवित्तमः ।
दिशाहोमांश्च कुर्वीत प्रासादस्य समन्ततः ॥ १६।६८ ॥
स्थण्डिलेष्वेवमेवाग्निं जुहुयाद्दिक्पतीन् क्रमात् ।
ध्यात्वा ध्यात्वा स्वमन्त्रेण समिदादि यथाक्रमम् ॥ १६।६९ ॥
पलाशखदिराश्वत्थप्लक्षन्यग्रोधबिल्वजाः ।
उदुम्बरश्च काश्मर्यः समिधो ऽष्टौ प्रकीर्तिताः ॥ १६।७० ॥
ऐन्द्रादीशानपर्यन्तं समिदाज्यचरूनपि ।
एवं समाप्य विधिवत् वास्तुहोमादिकान् क्रमात् ॥ १६।७१ ॥
कारयेन्मुनिशार्द्वल पश्चात् पूर्णाहुतिं हुनेत् ।
वौषडन्तेन मन्त्रेण आचार्यः पश्चिमे ऽनले ॥ १६।७२ ॥
द्वादशाक्षरमन्त्रेण स्रुचा पूर्णाहुतिं हुनेत् ।
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य घण्टाशब्दसमन्वितम् ॥ १६।७३ ॥
पूर्णाहुतिं क्रमात् कृत्वा त्रिधा मन्त्रमनुस्मरन् ।
गोमयेन समालिप्य बालस्थानं समन्ततः ॥ १६।७४ ॥
मूलस्थानं तु वा तत्र मूलमन्त्रेण मन्त्रवित् ।
अष्टदिक्षु यथान्यायं कारयेद्यत्नतो ध्वजान् ॥ १६।७५ ॥
तोरणान् शास्त्रविहितान् चतुर्दिक्षु निवेशयेत् ।
दर्भमालादिसंयुक्तं मुक्तादामैर (-माद्य?) लङ्कृतम् ॥ १६।७६ ॥
सर्वालङ्कारसंयुक्तं पुष्पमालाविभूषितम् ।
पुण्याहं वाचयित्वा तु पूजनीयांश्च पूजयेत् ॥ १६।७७ ॥
वस्त्राभरणकं सम्यगाचार्यय प्रदापयेत् ।
आचार्यमनसः प्रीतिरतिसम्पत्तिकारिणी ॥ १६।७८ ॥
सौवर्णं ब्रह्मसूत्रं तु सौवर्णं कर्णभूषणम् ।
अङ्गुलीवलयं चैव प्रकोष्ठवलयं तथा ॥ १६।७९ ॥
अलङ्कृत्यैवमाचार्यं दक्षिणां तस्य दापयेत् ।
पञ्चविंशतिनिष्कं तु सुवर्णं दक्षिणोत्तमम् ॥ १६।८० ॥
तदर्धं मध्यमं चैव तदर्धमधमं भवेत् ।
एवमेव तु कर्तव्य उत्सवे दक्षिणाक्रमः ॥ १६।८१ ॥
उत्तमादिक्रमात् प्रोक्ता दक्षिणा मुनिसत्तम ।
यथा (-द्वै?)वित्तानुसारेण दद्याद्वा(-द्वै?)दक्षिणां मुने ॥ १६।८२ ॥
अत्रोपयुक्तं यद्द्रव्यं देवतालङ्कृतिं विना ।
आचार्याय प्रदातव्यं वस्त्रव्रीह्यादिकं तथा ॥ १६।८३ ॥
आचार्यदक्षिणार्धांशतुल्या स्थापकदक्षिणा ।
तदर्धं मूर्तिपानां तु वास्तुशान्तिकृतस्तथा ॥ १६।८४ ॥
होतॄणां दक्षिणार्धं स्याद् अध्येतॄणां तु दक्षिणा ।
सर्वेषां चैव दातव्यं वस्त्रयुग्मं नवं शुभम् ॥ १६।८५ ॥
दैवज्ञं पूजयेत् पश्चात् सुमुहूर्तप्रदो हि सः ।
गेयनृत्तकरांश्चैव पूजयेद्वैष्णवांस्ततः ॥ १६।८६ ॥
मूहूर्ते शोभने प्राप्ते ब्राह्मणानामनुज्ञया ।
सूर्यमण्डलमध्यस्थं देवं नारायणं प्रभुम् ॥ १६।८७ ॥
कुम्भे पञ्चप्रतीके च आवाह्य प्रणवेन तु ।
अर्घ्यपाद्यापदिनाभ्यर्च्य एकमूर्तिमनुस्मरेत् ॥ १६।८८ ॥
पूजयित्वा मुनिश्रेष्ठ स्वयं तु विगतस्पृहः ।
श्रियं पुष्टिं तथा कुम्भमध्ये सम्पूजयेत्ततः ॥ १६।८९ ॥
प्रणवादि स्वनाम्ना तु साधको मन्त्रवित्तमः ।
तत्कुम्भान्तर्गतं देवं स्थापयेत् साधकोत्तमः ॥ १६।९० ॥
स्थापकश्चोद्धरेत् कुम्भमाचार्यो वा मुनीश्वर ।
उत्तर्योष्णीषसंयुक्तमुद्धरेत् कुम्भमुत्तमम् ॥ १६।९१ ॥
तथैव समलङ्कृत्य स्थापकं मुनिसत्तम ।
आचार्यो मूर्तिपैर्युक्तः प्रतिमामुद्धरेत् क्रमात् ॥ १६।९२ ॥
मङ्गलानु(-न्यु?)द्धरेयुश्च दिशाहोमकरास्तथा ।
शङ्खदुन्दुभिघोषैश्च स्वस्तिवाचनसंयुतम् ॥ १६।९३ ॥
नृत्तगेयसमायुक्तं धूपदीपसमन्वितम् ।
पुष्पवृष्टिसमायुक्तं वितानध्वजसंयुतम् ॥ १६।९४ ॥
ततस्तु समलङ्कृत्य देवाग्रे वैष्णवान् शुभान् ।
गन्धतोयेन सम्पूर्णान् सूत्रत्रयसुवेष्टितान् ॥ १६।९५ ॥
अश्वत्थपल्लवैर्युक्तान् द्रोणेन परिपूरितान् ।
वर्धनीं गृह्य तन्त्रज्ञो देवाग्रे ऽच्छिन्नधारया ॥ १६।९६ ॥
गेहं प्रदक्षिणं कृत्वा बालस्थानं प्रवेशयेत् ।
प्रतिमां मूर्तिमन्त्रेण स्थापयेन्मन्त्रवित्तमः ॥ १६।९७ ॥
ततश्च पञ्चमन्त्राणां (-न्त्रांश्च?) स्थापयेद्विहितेन च ।
तस्याग्रे स्थापयेत् कुम्भमाचार्यस्तन्त्रवित्तमः ॥ १६।९८ ॥
तत्तोयं प्रतिमामूर्ध्नि मूलमन्त्रेण सेचयेत् ।
श्रियादीनां(?)स्वमन्त्रैस्तु सेचयेद्देववत् क्रमात् ॥ १६।९९ ॥
कर्मार्चनादि मूर्तीनां(?) सेचयेन्मूलबेरवत् ।
कुम्भाच्छेषोदकं गृह्य तच्छरावे निषिच्य च ॥ १६।१०० ॥
शलाकमात्रया चैव धारयाच्छिन्नया पुनः ।
परितः परिषेकं च कुर्यान्मूलेन मन्त्रवित् ॥ १६।१०१ ॥
अञ्जलिं दर्शयित्वा तु सर्वमन्त्रांश्च(-मन्त्रं च?)संस्मरेत् ।
द्वारस्योत्तरपार्श्वे तु न्यासहोमं स्वमन्त्रतः ॥ १६।१०२ ॥
स्थण्डिले मुनिशार्दूल पञ्चरात्रविशारदैः ।
कारयेत् समिदाद्यैस्तु प्रत्येकैकाहुतिं क्रमात् ॥ १६।१०३ ॥
मन्त्रन्यासं ततः कुर्यात् पूर्ववत् साधकोत्तमः ।
तथैव कारयेत्तस्मिन् स्थापको न्यासमुत्तमम् ॥ १६।१०४ ॥
पश्चाद्देवं समालम्ब्य पूजयेत् साधकोत्तमः ।
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य प्रणम्य च जनार्दनम् ॥ १६।१०५ ॥
सन्निधानं कुरुष्वेति प्रणमेत् दण्डवत् क्षितौ ।
तस्मिन् काले महाप्राज्ञो वेदाध्ययनमाचरेत् ॥ १६।१०६ ॥
पुष्पाञ्जलिर्नमस्कृत्य आचार्यो मन्त्रमुच्चरेत् ।
सर्वं न्यूनातिरिक्तं च मया पूर्वं च यत्कृतम् ॥ १६।१०७ ॥
तत्सर्वं देवदेवेश क्षन्तुमर्हसि मे प्रभो ।
ततस्तु मुनिशार्दूल प्रासादं प्रोक्षयेद्बुधः ॥ १६।१०८ ॥
कुम्भोदकादशेषं तु बहिरन्तश्च सर्वशः ।
पौरुषेणैव सूक्तेन प्रोक्षणादेव शुद्ध्यति ॥ १६।१०९ ॥
पायसं कृसरं गौल्यं मुद्गान्नं च निवेदयेत् ।
ताम्बूलं मुखवासं च परिवारांश्च(?)कल्पयेत् ॥ १६।११० ॥
होमपूर्वेण मन्त्रज्ञो ह्यन्तर्बहिरनुक्रमात् ।
लोकपालान् मुनिश्रेष्ठ कल्पयेत्तु यथाक्रमम् ॥ १६।१११ ॥
अन्यावरणदेवांश्च बालगेहे न कल्पयेत् ।
दिने दिने तु कर्तव्यो होमूपर्वो बलिक्रमः ॥ १६।११२ ॥
चण्डादीशावसानं तु बलिं दद्यात् पृथक्पृथक् ।
महापीठार्धमानं तु विस्तरायामतादृशम् ॥ १६।११३ ॥
बालगेहस्य पूर्वे तु कल्पयेत् पीठमुत्तमम् ।
पीठोपरि मुने पद्ममष्टपत्रं सकर्णिकम् ॥ १६।११४ ॥
पूर्ववत् पार्षदान् सर्वान् तिष्ठन्तौ(-तो?)बलिपीठकौ(-के?) ।
बलिशेषं न्यसेद्धीमान् पूर्ववन्मन्त्रसंयुतम् ॥ १६।११५ ॥
उत्सवस्नपनादीनि कारयेच्छास्त्रचोदितम् ।
शेषं साधारणं कुर्यात् बालस्थाने मुनीश्वर ॥ १६।११६ ॥
बालस्थानं विना पूर्वं मूलस्थानं न कारयेत् ।
यदि कुर्यान्महादोषः कर्तृदेशविनाशनः ॥ १६।११७ ॥
बालगेहार्चनाबिम्बं मूलागारे न पूजयेत् ।
पूजयेद्यदि तद्बिम्बं कर्ता राष्ट्रं च नश्यति ॥ १६।११८ ॥
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन मूलागारे न पूजयेत् ।
प्रतिष्ठान्ते मुनिश्रेष्ठ उत्सवं कारयेत् क्रमात् ॥ १६।११९ ॥
पञ्चसप्तनवाहं वा यथावित्तानुसारतः(?) ।
ध्वजं चैवोत्सवारम्भे सद्यः कुर्यात्तु तद्दिने ॥ १६।१२० ॥
तीर्थान्ते स्नपनं कुर्यात् पूर्वोक्तेन विधानतः ।
पुष्पयागविधानं तु नेष्यते ऽस्मिन् महामुने ॥ १६।१२१ ॥
इति सङ्क्षेपतः प्रोक्तो बालस्थानविधिर्मुने ।
एवमेव द्वितीयस्य प्रतिष्ठालक्षणं परम् ॥ १६।१२२ ॥
विशेषं चात्र वक्ष्याभि द्वितीयस्य मुहामुने ।
प्रतिष्ठार्क्षस्य पूर्वेद्युः मध्यरात्रे ऽल्पगेहके ॥ १६।१२३ ॥
स्थण्डिलं चतुरश्रं च हस्तमात्रं समन्ततः ।
कारयित्वा मुनिश्रेष्ठ पश्चाद्देवं नयेद्बुधः ॥ १६।१२४ ॥
बिम्बाग्रे स्थण्डिले मध्ये मूलमन्त्रमनुस्मरन् ।
कुम्भं संस्थाप्य विधिवत् तत्कुम्भे कल्पयेद्धरिम् ॥ १६।१२५ ॥
आनयेन्मूर्तिमन्त्रेण गन्धपुष्पादिनार्चयेत् ।
कुम्भस्यान्तर्गतं देवं रविमध्ये नयेत् क्षणात् ॥ १६।१२६ ॥
पश्चाद्देवं समावाह्य महाकुम्भे महामुने ।
तत्कुम्भान्तर्गतं देवं मूलबेरे न्येद्बुधः ॥ १६।१२७ ॥
पूर्ववत् प्रोक्षयेन्मूलस्थानं तन्त्रविचक्षणः ।
परिवारानशेषांस्तु कल्पयेच्छास्त्रचोदितम् ॥ १६।१२८ ॥
दिग्देवान् विधिवत् स्थाप्य पूजयेत्तद्दिने दिने ।
विशेषश्चात्र सम्प्रोक्तः शेषं साधारणं भवेत् ॥ १६।१२९ ॥
युक्त्या युक्तिविशेषेण कारयेदिह नारद ।
प्रथमे च द्वितीये च क्रियासु मुनिसत्तम ॥ १६।१३० ॥
एवं कृते तु विधिवत् तद्राज्ञो राष्ट्रवासिनाम् ।
कर्तुः कारयितुश्चैव आयुः श्रीश्चापि वर्धते ॥ १६।१३१ ॥
इति श्रीपाञ्चरात्रे विष्वक्सेनसंहितायां प्रतिष्ठाविधिर्नाम षोडशो ऽध्यायः ॥