आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

॥ अथ त्रिंशः पटलः ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ वक्ष्यामि संक्षेपाद् योगं भागवतं परम्।
यदन्यैरश्रुतं पूर्वं हितानां परमं हितम्॥ 30.1 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

युक्ताहारविहारस्तु युक्तचेष्टः समाहितः।
योगं भागवतं नित्यमभ्यसेन्नियतात्मवान्॥ 30.2 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चकालविभागज्ञो मितभाषी मिताशनः।
कामक्रोधादिजिद् भक्तः समलोष्टाश्मकाञ्चनः॥ 30.3 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समयाचारसंयुक्तो जपध्यानपरायणः।
एकान्ते विजने स्थाने निवाते शब्दवर्जिते॥ 30.4 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बद्‌ध्वा योगासनं मौनी योगं युञ्जीत योगवित्।
पूजयित्वा हरिं पूजां तत्रैव प्रतिपादयेत्॥ 30.5 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

किङ्करत्वेन चात्मानं कृताञ्जलिरधोमुखः।
न याचेत फलं किञ्चित् प्रसन्नो दास्यति स्वयम्॥ 30.6 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जानात्येव हि कालं स भक्तिपूजागुणागुणान्।
प्रसन्नस्त्वनुगृह्णीयात् त्वरया न कदाचन॥ 30.7 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नत्वेव नानुगृह्णीयाज्जन्मान्तरशतेष्वपि।
कर्मणां पच्यमानानामपरेषां परिक्षये॥ 30.8 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रकाशयति भक्तानां हरिः कुर्वन्ननुग्रहम्।
ततस्तु संपदेवास्य पुरस्तादुपलक्ष्यते॥ 30.9 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षीयन्तेऽस्यारयो नित्यं वर्धन्ते संपदः स्वयम्।
फलं त्वयत्नाद् भूयः स्यान्नश्यन्ति व्याधयः स्वयम्॥ 30.10 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न क्वचिच्चास्य संक्लेशो वर्धन्ते पशवः प्रजाः।
दीर्घं चास्य भवेदायुर्जायन्ते सुभगाः प्रजाः॥ 30.11 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रशंसन्ति जनाश्चैनं चोरयेयुर्न दस्यवः।
अनुपद्रवमैश्वर्यं चिरं तिष्ठत्ययन्त्रितम्॥ 30.12 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धर्माद्यभिमुखी धीः स्यादधर्मादिपराङ्मुखी।
सुखेनैवापरान्तश्च पुण्यकाले भविष्यति॥ 30.13 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जन्मोत्कृष्टकुले भूयो भक्तिश्च पुनरच्युते।
उत्कृष्टतम एव स्यात् तथा जन्मनि जन्मनि॥ 30.14 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अक्लिष्टमष्टधैश्वर्यं तत्प्रसादाद् भविष्यति।
विहरेदिच्छया दीर्घं निर्वाणं वा तथाऽप्नुयात्॥ 30.15 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भक्तेष्वस्य प्रसादेन भवितव्यं तु सर्वथा।
भ्रष्टोऽपि विविधान् कामानाप्नुयान्न विमुच्यते॥ 30.16 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

किन्तु कर्मानुबन्धेन संसारे क्लेशसम्भवः।
तस्मात् तद्भक्तिरेवास्य संपदां कारणं भवेत्॥ 30.17 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तज्‌ज्ञानेन नृणां भक्तिर्वर्धनीया प्रयत्नतः।
वर्धिता तु विशेषेण सैनं नयति सत्पथम्॥ 30.18 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात् कार्यो विवेकोऽत्र गुणदोषा यथा स्थिताः।
चिन्तयेदखिलान् दोषानेकान्ते शुद्धमानसः॥ 30.19 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कामकोपादिभिर्मुक्तं मनः शुद्धं भविष्यति।
अभ्यासेन भवेच्छुद्धिर्मनसो योगवर्त्मनि॥ 30.20 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शुद्धे मनसि तद्भक्तिर्जायते तस्य निश्चला।
तस्यां समुपजातायां तत्त्वे चेतोऽवतिष्ठते॥ 30.21 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

रागद्वेषपरीतस्य विफलं तत्त्वदर्शनम्।
तस्मात् तौ पूर्वमुत्सार्यौ तत्त्वं सम्यग् दिदृक्षुणा॥ 30.22 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुण्यदेशेषु दृष्टेषु भयेषु मरणेषु च।
तथा रोगावमानेषु वैराग्यमुपजायते॥ 30.23 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मरणादिषु दृष्टेषु स्वयमेव समाहितः।
बुद्ध्या विवेकमातिष्ठेन्नित्यं वैराग्यकारणम्॥ 30.24 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विवेकाज्जायते भक्तिर्वैराग्यं चास्य सर्वदा।
ततस्तत्त्वगता बुद्धिर्भविष्यत्यनपायिनी॥ 30.25 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न भोगेषु प्रसक्तः स्यान्न कुर्याद् दुर्लभे मतिम्।
अल्पेन परितुष्टः स्यान्नित्यं भागवतो बुधः॥ 30.26 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विपाकं कर्मणामेव पश्येत् पश्यन् प्रियाप्रिये।
इदं युक्तमिदं नेति नानुशोचेत् कदाचन॥ 30.27 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रभुत्वं नात्मनः किञ्चिदिति पश्येद् विवेकवान्।
घोषयेन्नैव कृत्यानि न कुर्यात् संभ्रमं क्वचित्॥ 30.28 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न चाकाङ्क्षेद् यशः किञ्चिद् देवदेवस्य पूजनात्।
यथा मनः प्रियेष्वेवं सक्तं देवे च भावयेत्॥ 30.29 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्यं भक्तौ तु जातायां जायते तत्त्वदर्शनम्।
तत्त्वविद् यत्र तत्रस्थो मुक्तसङ्गः परिव्रजेत्॥ 30.30 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एक एव पुनस्तीर्थं क्षेत्रं चानुव्रजेत् सदा।
भक्त्या देवमनुध्यायेत् तन्निष्ठस्तत्परायणः॥ 30.31 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्तकाले च तं स्मृत्वा तत्सायुज्यमवाप्नुयात्।
विरक्तोऽखिलतत्त्वानि विलाप्य परमात्मनि॥ 30.32 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृत्वा निर्विषयं चित्तमुदासीनो विमुच्यते।
ऐश्वर्येऽपि स्थितो योगी न देवं जातु विस्मरेत्॥ 30.33 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यतः कालक्रमेण स्यादुपघातोऽन्यथा ध्रुवम्।
सायुज्यं प्रतिपन्नास्तु ये भक्ताः शुद्धचेतसः॥ 30.34 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेविष्णोः किङ्करा नित्यं भवन्ति निरुपद्रवाः।
तेषां भक्त्पराधेन संसारः संभवेत् पुनः॥ 30.35 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्यथा स्थितिरेव स्याद् वैराग्यान्मुक्तिरेव वा।
निवृत्तास्तु विशिष्यन्ते सर्वेभ्यस्तत्त्वदर्शिनः॥ 30.36 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नैव तेषां भवो भूयः प्रमादो वेह कश्चन।
मुक्तिरेव तु विज्ञेया गतीनामुत्तमा गतिः॥ 30.37 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्यास्तु गतयः सर्वाः सप्रमादाः स्युरध्रुवाः।
तथाऽपि मतिवैचित्र्यादुभयं संमतं नृणाम्॥ 30.38 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऐश्वर्यमपवर्गो वा कस्यचित् किञ्चिदेव तु।
तद्गता भक्तिरेवैषामुभयस्यापि साधनी॥ 30.39 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समाधेर्वर्धमानस्य विभागाद् भेदकारिणः।
सत्त्वस्थे यत्नतश्चित्ते योगाङ्गानि निषेवते॥ 30.40 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषु स्थित्वा स्मरेद् विष्णुमेकाग्रेण तु चेतसा।
तमः क्षरति तेनास्य रजश्च वशिनः क्रमात्॥ 30.41 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो जन्मभिरुकृष्टैः सिद्धिमेवाधिगच्छति।
यदा तु सत्त्वमातिष्ठेदस्पृष्टो रजसा क्वचित्॥ 30.42 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततोऽस्य मुक्तिरेव स्यात् सायुज्यं वा महात्मनः।
तस्माद् भक्तिं सदाऽन्विच्छेद् याऽस्य सर्वस्य कारणम्॥ 30.43 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भक्तावच्यमानायां भवेच्छ्रेयोऽस्य नान्यथा।
अन्तरायास्तु ये नित्यं योगाभ्यासस्य दूषकाः॥ 30.44 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषु प्रसज्यमानेषु तत्त्वदर्शनमाश्रयेत्।
नातिवेलं सदाभ्यस्येन्न शरीरं च पीडयेत्॥ 30.45 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विषयेभ्योऽपि यत्नेन निवर्तेत शनैः शनैः।
अपूर्वदर्शने चैव लोकवादाश्रये तथा॥ 30.46 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मोघचिन्ताप्रसङ्गे च योगमिच्छेन्नरो बुधः।
निवृत्तेष्वेषु सर्वेषु भक्तिः पुंसो विवर्धने॥ 30.47 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विषया दुस्त्यजाः सेव्या धर्मशास्त्राविरोधिनः।
बह्वपायत्वयोगेन यत्नाद् वेच्छां निवर्तयेत्॥ 30.48 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

येभ्यो निवर्तमानस्य मनः शुद्धं भवेत् सदा।
निवृत्तेरभ्युपायश्च शुद्धिरेव परात्मनः॥ 30.49 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शुद्धावाद्रियमाणायां बीभत्सुर्विषयेष्वयम्।
जायते नाशुचिष्वेव संसर्गोऽस्य भविष्यति॥ 30.50 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अशुचीनामसंसर्गाच्चित्तमस्य प्रसीदति।
प्रसादे निःस्पृहस्यास्य भक्तिर्मुक्तिस्ततो ध्रुवा॥ 30.51 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शब्दादिविषयाञ् जित्वा रुद्धा द्वाराणि सर्वशः।
प्रविलाप्येन्द्रियाण्यन्तश्चिन्तयेत् परमं पदम्॥ 30.52 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

संयम्य मारुतान् पञ्च योगाभ्यासेन योगवित्।
स्थिरीकृतमना नित्यं ध्यायेत् तत् परमं पदम्॥ 30.53 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्णाश्च पञ्चवायूनामन्तस्थानां विचिन्तयेत्।
मध्ये मध्ये तु पुर्वेषां क्रमाद् ध्येयाः परे परे॥ 30.54 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

काशवर्णो भवेत् प्राणो रक्तोऽपानोऽस्य मध्यगः।
विद्युत्स्फुरितभा व्यान उदानः कुन्दसन्निभः॥ 30.55 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानस्तु ततो ध्येयः शुद्धस्फटिकसन्निभः।
एवं ध्यात्वा निरुध्यान्तः क्रमशः पञ्च मारुतान्॥ 30.56 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

षडङ्गानि च विज्ञाय प्रयुञ्जीत यथाविधि।
प्राणायामोऽत्र पूर्वं तु प्रत्याहारोऽथ धारणा॥ 30.57 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्तर्कः समाधिश्च ध्यानं चाङ्गानि षट् क्रमात्।
ये प्रोक्ता योगिभिः पूर्वं पूररेचककुम्भकाः॥ 30.58 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राणायामास्तु विज्ञेया मात्राभिस्ते पृथक् क्रमात्।
जानुं प्रदक्षिणीकृत्य न द्रुतं न विलम्बितम्॥ 30.59 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रियते योऽङ्गुलिस्फोटः सा मात्रेह प्रकीर्तिता।
यदा द्वादशमात्राभिः पूरकः क्रियते तदा॥ 30.60 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

रेचको द्विगुणाभिः स्यात् त्रिगुणाभिश्च कुम्भकः।
प्राणानां यस्त्विहायामः क्रमादेवं प्रकीर्तितः॥ 30.61 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वशास्त्रेषु शास्त्रज्ञैः प्राणायामः स उच्यते।
धारणा तु भवेद् या सा प्राणायामैस्त्रिभिः स्मृता॥ 30.62 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्यामा पीताऽरुणा शुक्ला क्रमाज्ज्ञेया च धारणा।
नाभिमध्यगतेनादौ बीजेन पुरुषात्मना॥ 30.63 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वायव्या धारणा कार्या सा श्यामा पूरकात्मिका।
ततो विश्वात्मबीजेन रक्तेन हृदि या कृता॥ 30.64 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आग्नेयी सा समुद्दिष्टा द्वितीया रेचका मता।
कण्ठे निवृत्तिबीजेन पीतेन क्रियते तु या॥ 30.65 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

माहेन्द्री सा समुद्दिष्टा धारणा कुम्भकात्मिका।
मूर्ध्नि सर्वात्मबीजेन शुक्लेनैतैस्त्रिभिस्त्रिभिः॥ 30.66 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रियते धारणा यान्त्या वारुणी सा प्रकीर्तिता।
स्थितेषु तेषु बीजेषु चैतन्यं धार्यते यदा॥ 30.67 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्गुणान्वितमित्येव जगत् सर्वं तदा स्मरेत्।
नाभ्यादिषु यथोद्दिष्टं बीजं भूतगुणात्मकम्॥ 30.68 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रियाभिर्धार्यते याभिस्तत्क्रिया धारणा मता।
अन्वयव्यतिरेकाभ्यां यस्माद् यदुपलभ्यते॥ 30.69 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धारणादिषु कालेषु स तर्कः सम्प्रकीर्तितः।
आवप्रयासरूपेण यथाकर्म गुणात्मकम्॥ 30.70 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समाधिश्चेह विज्ञेयो धारणाभिस्त्रिभिस्त्रिभिः।
ध्यातृध्येयस्वरूपं यत् तत्र रुन्ध्यात् प्रदर्शनम्॥ 30.71 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समाधित्रिगुणं यावदेवं ध्यानस्य लक्षणम्।
एवं सर्वात्मना यस्य ज्ञेयैस्तुल्यः कथञ्चन॥ 30.72 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

योगोऽसौ योगिभिः प्रोक्तो विज्ञानक्रमयोगतः।
गुणानां यः समाहारः सहायस्य च चेतसः॥ 30.73 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सद्भावभावतो बुद्ध्या स योगश्चेह कीर्तितः।
स च ज्ञानक्रियाभेदाद् ज्ञेयो योगो द्विधा बुधैः॥ 30.74 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्तः करणवृत्त्या या तेषामात्मैकता मता।
ज्ञानयोगः स उद्दिष्टः कर्मयोगः क्रियात्मकः॥ 30.75 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इष्ट्वाऽऽदौ कर्मयोगेन ज्ञानयोगेन तं यजेत्।
कायिकैर्वाचिकैश्चैव मानसैश्च पुनः क्रमात्॥ 30.76 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थूले निवेशितं चित्तं पुनः सूक्ष्मे निवेशयेत्।
पररूपे यदा युक्तस्तदाऽसौ मुक्त उच्यते॥ 30.77 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परात्परतरं ज्योतिश्चिद्रूपमचलं ध्रुवम्।
यः प्रपश्यति बुद्ध्याऽसौ न पुनर्भुवि जायते॥ 30.78 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन भक्तो योगी भवेत् सदा।
युक्तो देवमुपासीत सिद्धिरेवं भविष्यति॥ 30.79 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं ते सकलाऽऽख्याता मयाऽल्पा विष्णुसंहिता।
साक्षाद्विष्णुमुखादेषा मया प्राप्ता युगान्तरे॥ 30.80 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानानां परमं ज्ञानं गुह्यानां गुह्यमुत्तमम्।
हितानां च हितं नान्यदतो रक्ष्यमिदं त्वया॥ 30.81 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथाऽहं श्रुतवान् पूर्वं साक्षाद् भगवतो मुखात्।
तथेदमखिलं तन्त्रं मया तुभ्यं निवेदितम्॥ 30.82॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नादीक्षिताय दातव्यं नासंवत्सरवासिने।
नाभक्तायाविनीताय नान्यभक्ताय वा क्वचित्॥ 30.83 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृतज्ञाय विनीताय शुचये ब्रह्मचारिणे।
वक्तव्यं सर्वथाऽऽचार्यैरित्येवं विष्णुशासनम्॥ 30.84 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुप्तं हि स्थापयेत् सर्वमगुप्तं नाशयेन्नरः।
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन गोप्यमेतत् सदा बुधैः॥ 30.85 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यः पठेच्छृणुयान्नित्यं श्रावयेद् वा समाहितः।
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुलोके महीयते॥ 30.86 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्माद् भक्तैरिदं नित्यमध्येयं श्राव्यमेव च।
पुस्तके लिखितं नित्यं पूजनीयं प्रयत्नतः॥ 30.87 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्रेदं प्रयतैर्नित्यं पूज्यते पुस्तकस्थितम्।
न तत्र व्याधिचोरादिभयं किञ्चित् प्रजायते॥ 30.88 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन गृहे सततमर्चयेत्।
स्थापयेद् गोपयेच्चात्र वर्धते श्रीरचञ्चला॥ 30.89 ॥

मूलम्

॥ इति विष्णुसंहितायां त्रिंशः पटलः ॥