आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

॥ अथ त्रयोविंशः पटलः ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ वक्ष्यामि संक्षेपाद् विश्वार्चां सर्वभूतिदाम्।
दिग्विभागसमायुक्तां सर्वलोकहिताय वै॥ 23.1 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विधिवत् स्थापिते देवे यथान्यायं प्रपूजयेत्।
कर्तव्या विश्वदेवार्चा वृद्ध्यर्थं सर्वदाऽपि वा॥ 23.2 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्ये साङ्गं यजेद् विष्णुं दिग्विदिक्षु ततः सुरान्।
पूर्वादौ पुरुषं सत्यमच्युतं चानिरूद्धकम्॥ 23.3 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विश्वरूपं च वैकुण्ठं सर्वं भावनमेव च।
विद्याधिपतयश्चैते शङ्खचक्रगदाधराः॥ 23.4 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विष्णुरूपाः सदा पूज्याः सगणास्तु पृथक् पृथक्।
शक्तयोऽष्टौ भृशादिस्थाः सुरूपाः सर्वकामदाः॥ 23.5 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रज्ञा बुद्धिः स्मृतिः कीर्त्तिः श्रुतिर्मेधा धृतिः क्षमा।
शङ्खः सुदर्शनहलौ गदामुसलखड्गकाः॥ 23.6 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धनुः स्रगुत्तमा चाष्टौ दिग्विदिक्षु च तद्बहिः।
वज्रदण्डत्रिशूलानि पाशोऽस्त्राणि तथैव च॥ 23.7 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः शक्तिश्च शस्त्राणि वैष्णवास्त्रं भृशदिषु।
अस्त्रावरणमेवं तु शूलं सपरशुं यजेत्॥ 23.8 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रो यमश्च वरुणः सोमोऽग्निर्निर्ऋतिस्तथा।
वायुरीशान इत्यष्टौ लोकपालास्तु तद्बहिः॥ 23.9 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आदित्या विश्वदेवाश्च मरुतो विघ्ननायकाः।
स्कन्दो रुद्राश्च वसवश्चाश्विनौ च भृशादिषु॥ 23.10 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बहिर्ग्रहगणाः पूज्याः पितृयक्षगणास्तथा।
गन्धर्वाः सर्वभूतानि चाम्बिका राक्षसास्तथा॥ 23.11 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विद्याधराश्च सिद्धाश्च पूज्याः सर्वे स्वनामभिः।
ततोऽप्सरोलोकमातृकूष्माण्डाश्च पिशाचकाः॥ 23.12 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नागाश्च किन्नराः सर्पा व्याधयश्च भृशादिषु।
नन्दनः कुमुदश्चाथ द्वाःस्थौ दक्षिणवामयोः॥ 23.13 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गृहगोपुरमध्येऽर्च्यो ध्वजोऽश्वस्तद्भृशान्तरे।
रथो गृहेन्द्रमध्ये स्यात् पर्जन्येन्द्रे खगेश्वरः॥ 23.14 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुंशङ्खमध्यगः पूज्यः सुवर्चाः कलशाधिपः।
पुरप्रासादमध्येऽर्च्यो बलाख्यो मण्डपाधिपः॥ 23.15 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भाण्डागारेऽक्षयः पूज्यो जलस्थाने तथा नरः।
सभास्थानेऽद्भुतो वृद्धिकरश्चाथ महानसे॥ 23.16 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उन्मादः पचनागारे तर्पणो भोजनालये।
कुन्दरः कुसुमागारे निर्गमे विक्षरस्तथा॥ 23.17 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बलश्चातिबलश्चोभौ पीठेऽर्च्यौ बलिरक्षकौ।
विकटश्च विरूपाक्षः पूर्वगोपुरपालकौ॥ 23.18 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वाःस्थौ दक्षिणवामस्थौ भीमरूपौ गदाधरौ।
सनातनश्च सनको दक्षिणद्वारपालकौ॥ 23.19 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूजनीयौ प्रयत्नेन खङ्गमुद्गरधारिणौ।
दण्डपाशधरौ शान्तप्रमोदौ चैव पश्चिमे॥ 23.20 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उत्तरे सर्वदः सर्वदमनश्चापतूणिनौ।
चरको बहिरीशाने विदारोऽग्नौ तु पूतनः॥ 23.21 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नैर्ऋते वायुबाह्ये तु राक्षसः पापचारकः।
बलिपीठाधिपः प्राच्यां देवो नन्दिकरो यमे॥ 23.22 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पश्चाद् विभीषणः सौम्ये सुलभस्थानपालकाः।
येऽनुक्ता मातरोऽनन्तो विष्वक्सेनो ध्वजाधिपाः॥ 23.23 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

रेवन्तः क्षेत्रपालाश्च ते पूज्यास्तत्र तत्र वै।
स्थितासीने चतुष्षष्टिः सुप्ते तेऽशीतिरेकिनी॥ 23.24 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सामान्यं तु शतं त्रेधा प्राकारान्तर्विभाजनम्।
अन्तश्चतुष्कं प्रासादं द्विगुणं च प्रकल्पयेत्॥ 23.25 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दक्षिणे नन्दनं द्वाःस्थं चतुर्बाहुं गदाधरम्।
तथैव कुमुदं कुर्याद् वामे पट्टसपाशिनम्॥ 23.26 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अङ्गुल्यर्धार्धयुग् वामे कुर्यादालयमासने।
शते पादप्रविष्टाः स्युः परिवारालयाः पृथक्॥ 23.27 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथैव तु चतुष्षष्टौ संगमस्थाः सुराः पृथक्।
तथा शतपदे प्रोक्ता गर्भादिपरिकल्पना॥ 23.28 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्थे सङ्गमेऽर्यम्णो विवस्वन्मित्रभूभृताम्।
पुरुषाद्यालयं कुर्यात् सावित्राद्याद्यसङ्गमे॥ 23.29 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विश्वादीनां क्रमादेवं स्थानानि परिकल्पयेत्।
तृतीये सङ्गमेऽर्यम्णः पञ्चमे तु विवस्वतः॥ 23.30 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीये तस्य मित्रस्य पञ्चमेऽस्य तृतीयके।
भूभृतः पञ्चमे तस्य तृतीयेऽर्यमपञ्मे॥ 23.31 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रज्ञादीनां क्रमादेवमालयाः परिकीर्तिताः।
शङ्खादयोऽर्यमादीनां चतुर्णामाद्यसङ्गमे॥ 23.32 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मुसलाद्यालयाश्चैवं सावित्राद्याद्यसङ्गमे।
सङ्गेऽर्यमसवित्रादिद्वादशानां द्वयोर्द्वयोः॥ 23.33 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

किञ्चित्सूत्रं विमुच्याथ वज्राद्यस्त्राणि कल्पयेत्।
वज्रदण्डादयोऽस्त्रैः स्वैः स्थाप्या भूतगणैः सह॥ 23.34 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भान्विन्द्रसङ्गमाद्यष्टस्थानेष्विन्द्रादिलोकपाः।
सङ्गे भृशखयोर्गेहक्षतवैतथयोस्तथा॥ 23.35 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गन्धर्वभृङ्गयोश्चैव द्वाः स्थसुग्रीवयोस्तथा।
श्वासशोषणयोर्नागमुख्ययोर्दित्यृकाख्ययोः॥ 23.36 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जयपर्जन्ययोश्चान्ये सम्पूज्या देवतागणाः।
बाह्येऽर्कयमवारीशसोमानां तु ग्रहादयः॥ 23.37 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्नेः पितॄणां रोगेशो(शाद्)र्बहिः स्युश्चण्डिकादयः।
खबाह्येऽप्सरसः पूष्णि पितृभद्रविनायकाः॥ 23.38 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कूष्माण्डास्तु मृगे द्वार्स्थे पिशाचाः शोषणेऽहयः।
मुख्ये तु किन्नराः सर्पा व्याधयस्त्वर्गले शिवे॥ 23.39 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सत्ये रङ्गं जलस्थानं पर्जन्ये कारयेद् बुधः।
चरकस्य विदारस्य पूतनस्य च रक्षसः॥ 23.40 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ईशाग्निपितृरोगाणां बाह्ये कोणे स्मृता गृहाः।
तद्वाह्यतस्तु मर्यादाभित्तिरुच्छ्रितगोपुरा॥ 23.41 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बलिपीठं तु कर्तव्यं शास्त्रतो गोपुराद् बहिः।
शक्रगोपुरमध्ये तु ध्वजस्थानं विधीयते॥ 23.42 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्राश्वरथतार्क्ष्याणामालयाः परितः क्रमात्।
शङ्खगोपुरमध्यस्थः कर्तव्यः कलशाधिपः॥ 23.43 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथा पुरप्रसादान्तः स्थितः स्यान्मण्डपाधिपः।
भल्लाटसङ्गमे चैव भाण्डागारं प्रकल्पयेत्॥ 23.44 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

महेन्द्र तु सभास्थानं सत्ये स्याद् भोजनालयः।
पूष्णि पाको मृगे पुष्पं पुष्पदन्तेऽम्बुनिर्गमः॥ 23.45 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सत्ये वा स भवेत् कूपः कर्तव्योऽदितिगोचरे।
असुरे तु बलिस्थानं गन्धो रोगे प्रकीर्तितः॥ 23.46 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ईशोऽग्निः पितरो रोग इति देवास्तु कोणगाः।
अर्गले क्षेत्रपालस्य भृङ्गे वै शास्तुरालयः॥ 23.47 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एष पूर्वमुखस्योक्तो विधिर्विश्वार्चने हरेः।
ध्वजादि विपरीतं स्यात् पश्चिमाभिमुखस्य तु॥ 23.48 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

असुरे स्यात् तदा रङ्गं सत्ये च बलिमण्डपः।
महेन्द्रे जलमार्गः स्यादयं शतपदे विधिः॥ 23.49 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सङ्गमस्थास्तु चत्वार इतरे सङ्गमेश्वराः।
एतावांस्तु चतुष्षष्टौ विशेषोऽत्र प्रकीर्तितः॥ 23.50 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुमुदः करवीरश्च द्वारपालौ चतुर्भुजौ।
पुरतः सङ्गमेऽर्यम्णश्चतुर्थे गरुडालयः॥ 23.51 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुभद्रस्य सुबाहोश्च विजयस्य बलस्य च।
कुमुदस्य मुनेश्चैव विष्वक्सेनस्य चालयाः॥ 23.52 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आग्नेयादिषु कर्तव्या गणेशानां प्रकीर्तिताः।
सर्वे चतुर्भुजाः कार्या गदाचक्रासिधारिणः॥ 23.53 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुवर्णशङ्खनीलाभ्रकृष्णपिञ्जरगौरकाः।
श्यामश्च तेऽर्यमादिस्था लोकपालाश्च कीर्तिताः॥ 23.54 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राकारस्थास्तु कर्तव्याः क्षेत्रपर्यन्तदेवताः।
भानोस्तु पुरतश्चक्रं ततो गोपुरपीठके॥ 23.55 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततश्चतुर्षु कोणेषु रक्षसां स्थानमुच्यते।
एकाशीतौ च परितः पदं त्रित्रिकसंख्यया॥ 23.56 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गणेश्वरा दिवगीशाश्च कर्तव्याः स्वपदस्थिताः।
शेषं कुर्याद् यथोद्दिष्टं विष्णोरावरणक्रमम्॥ 23.57 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बहिः प्राकारकोणस्थाः कर्तव्या रक्षसां गृहाः।
गोपुरादि च कर्तव्यं बलिपीठान्वितं तथा॥ 23.58 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवमेव विधानेन कृत्वा विष्णोरिहालयम्।
सर्वकामानवाप्नोति गच्छेद् विष्णुपदं पुनः॥ 23.59 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शङ्खचक्रगदाखड्गमुसलं हलमेव च।
चापोऽङ्कुशं स्रगेतेषामालयाश्चात्र कीर्तिताः॥ 23.60 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पयोहेमखनीलासृक्‌पद्माभ्राग्नितडित्प्रभाः।
मूर्ध्नि स्वाङ्कसमायुक्ताः कर्तव्या हरिहेतयः॥ 23.61 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूर्वास्त्वप्रतिचाल्याः स्युरितराश्चास्थिराः शुभाः।
अन्योन्याभिमुखाः कार्यास्तथान्ये दक्षिणोत्तराः॥ 23.62 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थानेश्वरस्य देवस्य यत् पूर्वकृतमास्पदम्।
तस्य प्रतिमुखे कार्यं नान्यास्पदमशत्रुभिः॥ 23.63 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अज्ञानादिह यः कुर्यान्नश्येत् स्थानं श्रिया सह।
अन्योन्याभिमुखे चोभे न कार्ये देवतागृहे॥ 23.64 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्योन्यपृष्ठसंस्थे च राजराष्ट्रादिनाशने।
नानुपृष्ठं तथा कुर्यात् कृते चान्यो निषिच्यते॥ 23.65 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्यत्यस्तमेकसूत्रस्थं न कुर्यादेव सर्वथा।
यतोमुखः प्रधानः स्याद् देवाश्चान्ये ततोमुखाः॥ 23.66 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्तव्याः परिवारास्तु प्रधानाभिमुखाः सदा।
एकसूत्रं तथाक्रम्य विपरीतं न कारयेत्॥ 23.67 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्योन्यं दक्षिणाक्षिभ्यां प्रशस्तं दर्शनं द्वयोः।
अप्रशस्तं च विज्ञेयं तथा वामाक्षिदर्शनम्॥ 23.68 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिवारविधौ चापि सूत्रमाक्रम्य नाचरेत्।
अङ्गुलं गोलकं वाऽपि परिहृत्यैव कारयेत्॥ 23.69 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आसनं ग्राममध्ये तु पूर्वतोमुखमिष्यते।
ग्रामस्याभिमुखं त्वेवं स्थानं पूर्वे च पश्चिमे॥ 23.70 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शयनं दक्षिणस्यां तु कर्तव्यं पश्चिमामुखम्।
उत्तरस्यां तु शयनं पूर्वतोमुखमेव च॥ 23.71 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षेत्रभागवशादेव कर्तव्यं त्वन्यथामुखम्।
देवाग्रे दक्षिणेनाथ सर्वतो वा जलाशयाः॥ 23.72 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न रुद्राभिमुखं कुर्याद् ग्रामं नगरमेव वा।
नोच्चस्थानगतं चैव दुर्गादिस्थानमिष्यते॥ 23.73 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्र नीचे स्थितो विष्णुरुच्चैरन्याश्च देवताः।
विनश्येदचिरादेव तत् स्थानं राष्ट्रमेव वा॥ 23.74 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अरण्ये पर्वते तीर्थे नदीतीरे च सङ्गमे।
क्षेत्रे च श्रद्धया कुर्याद् युक्त्या भूम्यादिसङ्ग्रहम्॥ 23.75 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवभागस्थितं देवं स्वयं तद्भागसंस्थितः।
अर्चयीत प्रयत्नेन पैशाचासुरवर्जितम्॥ 23.76 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मस्थानगतं वाऽपि देवदेवं समर्चयेत्।
देवभागस्थितस्त्वेव द्रव्यैस्तद्भागसंस्थितैः॥ 23.77 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विदिक्सूत्रं परित्यज्य दक्षिणं पार्श्वमाश्रितः।
अर्चयेत् तं प्रयत्नेन यस्तु सिद्धिमभीप्सति॥ 23.78 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जपं सम्पुटविन्यस्तं देवपार्श्वे निधापयेत्।
अथवा जप्तमात्रं तु दद्याद् भगवते सदा॥ 23.79 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मसूत्रं परिहरेत् पूजनाजपकालयोः।
अविघ्नो भवति ह्येष जपार्चनविधिः सदा॥ 23.80 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं क्रमेण यो विष्णुमर्चयेद् भक्तिसंयुतः।
स भोगानीप्सितान् भुक्त्वा विष्णोर्याति सलोकताम्॥ 23.81 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवमिष्टवा यथान्यायं सर्वदेवगणान्वितम्।
ततः स्वशक्तियोगेन विष्णोः स्नानं समाचरेत्॥ 23.82 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वदेवार्चना होमः कर्तव्यश्च स्वनामभिः।
सर्वेषां समिदाज्यान्नैर्हविषाऽऽज्येन वा पृथक्॥ 23.83 ॥

मूलम्

भूतेभ्यश्च बलिं द्याच्छक्त्या विप्रांश्च भोजयेत्॥ 23.84 ॥

॥ इति विष्णुसंहितायां विश्वार्चनं नाम त्रयोविंशः पटलः ॥