०२ पञ्च-संस्कार-विधानम्

भगवन् वैष्णावाः पञ्च
संस्काराः सर्व्वकर्मणाम्
प्रधानमिति यच्चोक्तं
सर्वैरेव महर्षिभिः १ तद्विधानं ममाचक्ष्व
विस्तरेणैव सुव्रत

भगवन् वैष्णावाः पञ्च संस्काराः सर्व्वकर्मणाम्
प्रधानमिति यच्चोक्तं सर्वैरेव महर्षिभिः १
तद्विधानं ममाचक्ष्व विस्तरेणैव सुव्रत

हारीत उवाच
शृणु राजन् प्रवक्ष्यामि
निर्मला वैष्णवाः क्रियाः २

हारीत उवाच
शृणु राजन् प्रवक्ष्यामि निर्मला वैष्णवाः क्रियाः २

यद् उक्तं ब्रह्मणा पूर्वं
वसिष्ठाद्यैश् च वैष्णवैः
संस्काराणां तु सर्वेषाम्
आद्यं चक्रादि-धारणम् ३

यदुक्तं ब्रह्मणा पूर्वं वसिष्ठाद्यैश्च वैष्णवैः
संस्काराणां तु सर्वेषामाद्यं चक्रादिधारणम् ३

तत् कर्तव्यं हि सर्वेषां विधीनां वै द्वि-जन्मनाम्
आचार्यं संश्रयेत् पूर्वम्
अन्-अघं वैष्णवं द्विजम् ४

तत्कर्तव्यं हि सर्वेषां विधीनां वै द्विजन्मनाम्
आचार्यं संश्रयेत् पूर्वमनघं वैष्णवं द्विजम् ४

शुद्ध-सत्त्व-गुणोपेतं
नवेज्या-कर्म-कारणम्
सत्-सम्प्रदाय-संयुक्तं
मन्त्र-रत्नार्थ-कोविदम् ५

शुद्धसत्वगुणोपेतं नवेज्याकर्मकारणम्
सत्सम्प्रदायसंयुक्तं मन्त्ररत्नार्थकोविदम् ५

ज्ञान-वैराग्य-संपन्नं
वेद-वेदाङ्ग-पारगम्
शासितारं सदाचारैः
सर्व-धर्म-विदां वरम् ॥ ६ ॥

ज्ञानवैराग्यसंपन्नं वेदवेदाङ्गपारगम्
शासितारं सदाचार्यैः सर्वधर्मविदांवरम् ६

महा-भागवतं विप्रं
सदाचार-निषेवणम्
आलोक्य सर्व-शास्त्राणि
पुराणानि च वैष्णवान् ॥ ७ ॥

महाभागवतं विप्रं सदाचारनिषेवणम्
आलोक्य सर्वशास्त्राणि पुराणानि च वैष्णवाः ७

तद्-अर्थम् आचरेद् यस् तु
स आचार्य उदाहृतः
आस्तिक्य-मानसं सद्भिर्
उपेतं धर्म-वत्सलम् ॥ ८ ॥

तदर्थमाचरेद्यस्तु स आचार्य उदाहृतः
आस्तिक्यमानसं सद्भिरुपेतं धर्मवत्सलम् ८

श्रद्दधानं सदाचारं
गुरु-शुश्रूषण-तत्परम्
संवत्सरं प्रतीक्ष्यार्थे
तं शिष्यं शासयेद् गुरुः ॥ ९ ॥

श्रद्दधानं सदाचारं गुरुशुश्रूषतत्परम्
सम्वत्सरं प्रतीक्ष्यार्थे तं शिष्यं शासयेद्गुरुः ९

तस्यादौ पञ्च-संस्कारान्
कुर्यात् सम्यग्-विधानतः
प्रातः स्नात्वा शुचौ देशे
पूजयित्वा जनार्दनम् ॥ १० ॥

तस्याऽऽदौ पञ्च संस्कारान्कुर्यात्सम्यग्विधानतः
प्रातः स्नात्वा शुचौ देशे पूजयित्वा जनार्दनम् १०

स्नातं शिष्यं समानीय
तेनैव सह देशिकः
स्नाप्य पञ्चामृतैर् गव्यैश्
चक्रादीन् अर्चयेत् ततः ॥ ११ ॥

स्नातं शिष्यं समानीय तेनैव सह देशिकः
स्नाप्य पञ्चामृतैर्गव्यैश्चक्रादीनर्च्चयेत्ततः ११

पुष्पैर् धूपैश् च दीपैश् च
नैवेद्यैर् विविधैर् अपि
तत्-तत्-प्रकाशकैर् मन्त्रैर्
अर्चयेत् पुरतो हरेः ॥ १२ ॥

पुष्पैर्धूपैर्श्च दीपैश्च नैवेद्यैर्विविधैरपि
तत्तत्प्रकाशकैर्मन्त्रैरर्च्चयेत्पुरतो हरेः १२

अग्नौ होमं प्रकुर्वीत
इध्माधानादि-पूर्वकम्
पौरुषेण तु सूक्तेन
पायसं घृत-मिश्रितम् ॥ १३ ॥

अग्नौहोमं प्रकुर्व्वीत इध्माधानादिपूर्वकम्
पौरुषेण तु सूक्तेन पायसं घृतमिश्रितम् १३

आज्येन मूल-मन्त्रेण
हुत्वा चाष्टोत्तरं शतम्
वैष्णव्या चैव गायत्र्या
जुहुयात् प्रयतो गुरुः ॥ १४ ॥

आज्येन मूलमन्त्रेण हुत्वा चाष्टोत्तरं शतम्
वैष्णव्या चैव गायत्र्या जुहुयात्प्रयतो गुरुः १४

पश्चाद् अग्नौ विनिक्षिप्य
चक्राद्यायुध-पञ्चकम्
पूजयित्वा सहस्रारं
ध्यात्वा तद्-वह्नि-मण्डले ॥ १५ ॥

पश्चादग्नौ विनिक्षिप्य चक्राद्यायुधपञ्चकम्
पूजयित्वा सहस्रारं ध्यात्वा तद्वह्निमण्डले १५

षडक्षरेण जुहुयाद्
आज्यं विंशति-संख्यया
सर्वैश् च हेति-मन्त्रैश् च
एकैकाज्याहुतिं क्रमात् ॥ १६ ॥

षडक्षरेण जुहुयादाज्यं विंशतिसंख्यया
सर्वैश्च हेतिमन्त्रैश्च एकैकाज्याहुतिं क्रमात् १६

ततः प्रदक्षिणं कृत्वा
स-शिष्यो वह्निम् आत्मवान्
नमस् कृत्वा ततो विष्णुं
जप्त्वा मन्त्र-वरं शुभम् ॥ १७ ॥

ततः प्रदक्षिणं कृत्वा स शिष्यो वह्निमात्मवान्
नमस्कृत्वा ततो विष्णुं जप्त्वा मन्त्रवरं शुभम् १७

प्राङ्-मुखं तु समासीनं
शिष्यम् एकाग्र-चेतसम्
प्रतपेच् चक्र-शङ्खौ द्वौ
हेतिभिर् मन्त्रम् उच्चरन् ॥ १८ ॥

प्राङ्मुखं तु समासीनं शिष्यमेकाग्रचेतसम्
प्रतपेच्चक्रशङ्खौ द्वौ हेतिभिर्मन्त्रमुच्चरन् १८

दक्षिणे तु भुजे चक्रं
वामांसे शङ्खम् एव च
गदां च भाल-मध्ये तु
हृदये नन्दकं तदा ॥ १९ ॥

दक्षिणे तु भुजे चक्रं वामांशे शङ्खमेव च
गदां च भालमध्ये तु हृदये नन्दकं तदा १९

मस्तके तु तथा शार्ङ्गम्
अङ्कयेद् विमलं तदा
पश्चात् प्रक्षाल्य तोयेन
पुनः पूजां समाचरेत् ॥ २० ॥

मस्तके तु तथा शार्ङ्गमङ्कयेद्विमलं तदा
पश्चात्प्रक्षाल्य तोयेन पुनः पूजां समाचरेत् २०

होम-शेषं समाप्याथ
वैष्णवान् भोजयेत् ततः
एवं तापः क्रियाः कार्याः
वैष्णव्यः कल्मषापहाः ॥ २१ ॥

होमशेषं समाप्याथ वैष्णवान् भोजयेत्ततः
एवं तापः क्रियाः कार्याः वैष्णव्यः कल्मषापहाः २१

प्रधानं वैष्णवं तेषां
ताप-संस्कारम् उत्तमम्
ताप-संस्कार-मात्रेण
परां सिद्धिम् अवाप्नुयात् ॥ २२ ॥

प्रधानं वैष्णवं तेषां तापसंस्कारमुत्तमम्
तापसंस्कारमात्रेण परां सिद्धिमवाप्नुयात् २२

केचित् तु चक्र-शङ्खौ द्वौ
प्रतप्तौ बाहु-मूलयोः
धारयन्ति महात्मानश्
चक्रम् एकं तु चापरे ॥ २३ ॥

केचित्तु चक्रशङ्खौ द्वौ प्रतप्तौ बाहुमूलयोः
धारयन्ति महात्मानश्चक्रमेकं तु चापरे २३

वैष्णवानां तु हेतीनां
प्रधानं चक्रम् उच्यते
तेनैव बाहु-मूले तु
प्रतप्तेनाङ्कयेद् बुधः ॥ २४ ॥

वैष्णवानां तु हेतीनां प्रधानं चक्रमुच्यते
तेनैव बाहुमूले तु प्रतप्तेनाङ्कयेद्बुधः २४

जाते पुत्रे पिता स्नात्वा
होमं कृत्वा विधानतः
तेनाग्निनैव संतप्त-
चक्रेण भुज-मूलयोः ॥ २५ ॥

जात पुत्रे पिता स्नात्वा होमं कृत्वा विधानतः
तेनाग्निनैव सन्तप्रचक्रेण भुजमूलयोः २५

अङ्कयित्वा शिशोः पश्चान्
नाम कुर्याच् च वैष्णवम्
पश्चात् सर्वाणि कर्माणि
कुर्वीतास्य विधानतः ॥ २६ ॥

अङ्कयित्वा शिशोः पश्चान्नाम कुर्याच्च वैष्णवम्
पश्चात्सर्वाणि कर्माणि कुर्वीतास्य विधानतः २६

अनङ्कयित्वा स चक्रेण
यत् किञ्चित् कर्म सञ्चरेत्
तत् सर्वं याति वैफल्यम्
इष्टा-पूर्तादिकं नृप ॥ २७ ॥

अङ्कयित्वा स चक्रेण यत्किञ्चित्कर्म सञ्चरेत्
तत्सर्वं याति वैकल्यमिष्टापूर्तादिकं नृप २७

कारयेन् मन्त्र-दीक्षायां
चक्राद्याः पञ्च हेतयः
चक्रं वै कर्म-सिद्ध्य-र्थं
जातकर्मणि धारयेत् ॥ २८ ॥

कारयेन्मन्त्रदीक्षायां चक्राद्याः पञ्च हेतयः
चक्रं वै कर्मसिध्यर्थं जातकर्मणि धारयेत् २८

अचक्र-धारी विप्रस् तु
सर्व-कर्मसु गर्हितः
अवैष्णवः समापन्नो
नरकं चाधिगच्छति ॥ २९ ॥

अचक्रधारी विप्रस्तु सर्वकर्मसु गर्हितः
अवैष्णवः समापन्नो नरकं चाधिगच्छति २९

चक्रादि-चिह्न-रहितं
प्राकृतं कलुषान्वितम्
अवैष्णवस् तु तं दूरात्
श्व-पाकम् इव संत्यजेत् ॥ ३० ॥

चक्रादिचिह्नरहितं प्राकृतं कलुषान्वितम्
अवैष्णवस्तु तं दूरात् श्वपाकमिव सन्त्यजेत् ३०

अवैष्णवस् तु यो विप्रः
श्व-पाकाद् अधमः स्मृतः
अश्राद्धेयो ह्य् अपाङ्क्तेयो
रौरवं नरकं व्रजेत् ॥ ३१ ॥

अवैष्णवस्तु यो विप्रः श्वपाकादधमः स्मृतः
अश्राद्धे यो ह्यपाङ्क्तेयो रौरवं नरकं व्रजेत् ३१

अवैष्णवस् तु यो विप्रः
सर्व-धर्म-युतोऽपि वा
गवां षण्ड इति विज्ञेयः
सर्व-कर्मसु नार्हति ॥ ३२ ॥

अवैष्णवस्तु यो विप्रः सर्वधर्मयुतोऽपि वा
गवां षण्डति विज्ञेयः सर्वकर्मसु नार्हति ३2

तस्माच् चक्रं विधानेन
तप्तं वै धारयेद् द्विजः
सर्वाश्रमेषु वसतां
स्त्रीणां च श्रुति-चोदनात् ॥ ३३ ॥

तस्माच्चक्रं विधानेन तप्तं वै धारयेद्द्विजः
सर्वाश्रमेषु वसतां स्त्रीणां च श्रुतिचोदनात् ३३

“अनायुधासो असुरा
अदेवा” इति वै श्रुतिः
“चक्रेण तान् अपवप”
इत्य् ऋचा समुदाहृतम् ॥ ३४ ॥

अनायुधासो असुरा अदेवा इति वै श्रुतिः
चक्रेण तामपवप इत्यचा समुदाहृतम् ३४

तस्माद् वै तप्त-चक्रस्य
चाङ्कनं मुनिभिः श्रुतम्
“पवित्रं विततं ब्राह्मं”
प्रभोर् गात्रे तु धारितम् ॥ ३५ ॥

तस्माद्वै तप्तचक्रस्य चाङ्कनं मुनिभिः श्रुतम्
पवित्रं विततं ब्राह्मं प्रभोर्गात्रे तु धारितम् ३५

श्रुत्यैव चाङ्कयेद् गात्रे
तद् ब्रह्म-समवाप्तये
“यत् ते पवित्रम् अर्चिष्यम्
अग्नेर् वीतम् अनन्तरा” ॥ ३६ ॥

श्रुत्यैव चाङ्कयेद्गात्रे तद्ब्रह्मसमवाप्तये
यत्ते पवित्रमर्च्चिष्यमग्नेर्वीतमनन्तरा ३६

“ब्रह्मेति निहितं” नैव??
ब्रह्मणः श्रुति-बृंहितम्
“पवित्रम्” इति चैवाग्निर्
“अग्निर्” वै चक्रम् उच्यते ॥ ३७ ॥

ब्रह्मेति निहितन्नैव ब्रह्मणो श्रुतिवृंहितम्
पवित्रमिति चैवाग्निरग्निर्वै चक्रमुच्यते ३७

अग्निर् एव सहस्रारः
सहस्रा नेमिर् उच्यते
नेमि-तप्त-तनुः सूर्यो
ब्रह्मणा समतां व्रजन् ॥ ३८ ॥

अग्निरेव सहस्रारः सहस्रा नेमिरुच्यते
नेमितप्ततनुः सूर्यो ब्रह्मणा समतां व्रजन् ३८

“यत् ते पवित्रम् अर्चिष्यम्
अग्नेस् तु न सुनिहितः”
दक्षिणे तु भुजे विप्रो
बिभृयाद् वै सुदर्शनम् ॥ ३९ ॥

यत्ते पवित्रमर्च्चिष्यमग्नेस्तु न सुनिहितः
दक्षिणे तु भुजे विप्रो बिभृयाद्वै सुदर्शनम् ३९

सव्ये तु शङ्खं बिभृयाद्
इति ब्रह्म-विदो विदुः
इत्य्-आदि-श्रुतिभिः प्रोक्तं
विष्णोश् चक्रस्य धारणम् ॥ ४० ॥

सव्ये तु शङ्खं विभृयादिति ब्रह्मविदो विदुः
इत्यादिश्रुतिभिः प्रोक्तं विष्णोश्चक्रस्य धारणम् ४०

पुराणेष्व् इतिहासेषु
सात्त्विकेषु स्मृतिष्व् अपि
शङ्ख-चक्रोर्ध्व-पुण्ड्रादि-
रहितं ब्राह्मणं नृप ॥ ४१ ॥

पुराणेष्वितिहासेषु सात्विकेषु स्मृतिष्वपि
शङ्खचक्रोर्द्धपुण्ड्रादिरहितं ब्राह्मणं नृप ४१

यः श्राद्धे भोजयेद् विप्रः
पितॄणां तस्य दुर्गतिः
शङ्ख-चक्रोर्ध्व-पुण्ड्रादि-
चिह्नैः प्रियतमैर् हरेः ॥ ४२ ॥

यः श्राद्धे भोजयेद्विप्रः पितृणां तस्य दुर्गतिः
शङ्खचक्रोर्ध्वपुण्ड्रादिचिह्नैः प्रियतमैर्हरेः ४२

रहितः सर्व-धर्मेभ्यश्
च्युतो नरकम् आप्नुयात्
रुद्रार्चनं त्रिपुण्ड्रस्य
धारणं यत्र दृश्यते ॥ ४३ ॥

रहितः सर्वधर्मेभ्यश्च्युतो नरकमाप्नुयात्
रुद्रार्चनं त्रिपुण्ड्रस्य धारणं यत्र दृश्यते ४३

पूजनीया यथार्हेण
बिल्व-चन्दन-धारिणाम्
यक्ष-राक्षस-भूतानि
विद्याधर-गणस् तदा ॥ ४५ ॥

पूजानीया यथार्हेण विल्वचन्दनधारिणम्
यक्षराक्षसभूतानि विद्याधरगणस्तदा ४५

चण्डालानाम् अर्चनीया
मद्य-मांस-निषेविणाम्

स्व-वर्ण-विहितं धर्मम्
एवं ज्ञात्वा समाचरेत् ॥ ४६ ॥

चण्डालानामर्चनीया मद्यमांसनिषेवणाम्
स्ववर्णविहितं धर्ममेवं ज्ञात्वा समाचरेत् ४६

रुद्रार्चनाद् ब्राह्मणस् तु शूद्रेण समतां व्रजेत्
यक्ष-भूतार्चनात् सद्यश् चण्डालत्वम् अवाप्नुयात् ॥ ४७ ॥

रुद्रार्च्चनाद्ब्राह्मणस्तु शूद्रेण समतां व्रजेत्
यक्षभूतार्च्चनात्सद्यश्चण्डालत्वमवाप्नुयात् ४७

न भस्म धारयेद् विप्रः
परमापद्-गतोऽपि वा
मोहाद् वै बिभृयाद् यस् तु
स सुरा-पो भवेद् ध्रुवम् ॥ ४८ ॥

न भस्म धारयेद्विप्रः परमापद्गतोऽपि वा
मोहाद्वै विभृयाद्यस्तु ससुरापो भवेद्ध्रुवम् ४८

तिर्यक्-पुण्ड्र-धरं विप्रं
पट्टाम्बर-धरं तथा
श्वपाक इव वीक्षेत
न संभाषेत कुत्रचित्
तस्माद् द्विजातिभिर् धार्यम्
ऊर्ध्व-पुण्ड्रं विधानतः ॥ ४९ ॥

तिर्यक्-पुण्ड्र-धरं विप्रं पट्टाम्बर-धरं तथा
श्वपाक इव वीक्षेत न सम्भाषेत कुत्रचित्
तस्माद्द्विजातिभिर्धार्य्य मूर्द्धपुण्ड्रंविधानतः ४९

मृदा शुभ्रेण सततं
सान्तरालं मनोहरम्
स्नात्वा शुद्धेऽह्नि पूर्वाह्णे
विष्णुम् अभ्यर्च्य देशिकः ॥ ५० ॥

मृदा शुभ्रेण सततं सान्तरालं मनोहरम्
स्नात्वा शुद्धेऽपि पूर्वाह्णे विष्णुमभ्यर्च्य देशिकः ५०

स्नातं शिष्यं समाहूय
होमं कुर्वीत पूर्ववत्
“परो मात्रयेति” सूक्तेन
पायसं मधु-मिश्रितम् ॥ ५१ ॥

स्नातं शिष्यं समाहूय होमं कुर्वीत पूर्ववत्
परोमात्रेति सूक्तेन पायसं मधुमिश्रितम् ५१

हुत्वाथ मूल-मन्त्रेण
शतम् अष्टोत्तरं घृतम्
स्थण्डिले तु ततः पश्चान्
मण्डलानि यथा-क्रमात् ॥ ५२ ॥

हुत्वाऽथमूलमन्त्रेण शतमष्टोत्तरं घृतम्
स्थण्डिले तु ततः पश्चान्मण्डलानि यदा क्रमात् ५२

दिक्ष्व् अष्ट मध्ये चत्वारि
विन्यसेत् पुरतो हरेः
विलिखेत् तत्र पुण्ड्राणि विस्तारायाम-भेदतः ॥ ५३ ॥

दीक्ष्वष्टमध्ये चत्वारि विन्यसेत् पुरतो हरेः
विलिखेत्तत्र पुण्ड्रादि विस्तारायामभेदतः ५३

तेष्व् अर्चयेत् ततो धीमान्
केशवादीन् अनुक्रमात्
तत्र तत्र च तन्-मूर्तिं
ध्यात्वा मन्त्रैः समर्चयेत् ॥ ५४ ॥

तेष्वर्चयेत्ततो धीमान् केशवादीननुक्रमात्
तत्र तत्र च तन्मूर्तिं ध्यात्वा मन्त्रैः समर्च्चयेत् ५४

गन्ध-पुष्पादि सकलं
मन्त्रेणैवार्चयेद् गुरुः
प्रदक्षिणम् अनुव्रज्य
स शिष्यः प्रणमेत् तथा ॥ ५५ ॥

गन्धपुष्पादि सकलं मन्त्रेणैवार्चयेद्गुरुम्
प्रदक्षिणामनुव्रज्य स शिष्यः प्रणमेत्तथा ५५

तद्-बाह्वोर् निक्षिपेच् छिष्ये
केशवादीन् अनुक्रमात्
हृदि विन्यस्य पुण्ड्राणि
गुरूक्तानि स वैष्णवः ॥ ५६ ॥

तद्वाहौ निक्षिपेच्छिष्यः केशवादीननुक्रमात्
हृदि विन्यस्य पुण्ड्राणि गुरूक्तानि स वैष्णवः ५६

शुभ्रेणैव मृदा पश्चाद्
बिभृयात् सुसमाहितः
त्रि-सन्ध्यासु मृदा विप्रो
याग-काले विशेषतः ॥ ५७ ॥

शुभ्रेणैव मृदा पश्चाद् बिभृयात्सुसमाहितः
त्रिसन्ध्यासु मृदा विप्रो यागकाले विशेषतः ५७

श्राद्धे दाने तथा होमे
स्वाध्याये पितृ-तर्पणे
श्रद्धालुर् ऊर्ध्व-पुण्ड्राणि
बिभृयाद् द्विज-सत्तमः ॥ ५८ ॥

श्राद्धे दाने तथा होमे स्वाध्याये पितृतर्पणे
श्रद्धालुरूर्द्ध्वपुण्ड्राणि विभृयाद्द्विजसत्तमः ५८

श्राद्धो होमस् तथा दानं
स्वाध्यायः पितृ-तर्पणम्
भस्मी-भवति तत् सर्वम्
ऊर्ध्व-पुण्ड्रं विना कृतम् ॥ ५९ ॥

श्राद्धो होमस्तथा दानं स्वाध्यायः पितृतर्पणम्
भस्मीभवति तत्सर्वमूर्ध्वपुण्ड्रम्विना कृतम् ५९

ऊर्ध्व-पुण्ड्रं विना यस् तु
श्राद्धं कुर्वीत स द्विजः
सर्वं तद् राक्षसैर् नीतं
नरकं चाधिगच्छति ॥ ६० ॥

ऊर्ध्वपुण्ड्रं विना यस्तु श्राद्धं कुर्व्वीत स द्विजः
सर्वं तद्राक्षसैर्नीतं नरकं चाधिगच्छति ६०

ऊर्ध्व-पुण्ड्र-विहीनं तु
यः श्राद्धे भोजयेद् द्विजम्
अश्नन्ति पितरस् तस्य
विण्-मूत्रं नात्र संशयः ॥ ६१ ॥

ऊर्ध्वपुण्ड्रविहीनन्तु यः श्राद्धे भोजयेद्द्विजम्
अश्नन्ति पितरस्तस्य विण्मूत्रं नात्र संशयः ६१

तस्मात् तु सततं धार्यम्
ऊर्ध्व-पुण्ड्रं द्विजन्मना
धारयेन् न तिर्यक्-पुण्ड्रम्
आपद्य् अपि कदाचन ॥ ६२ ॥

तस्मात्तु सततं धार्यमूर्ध्वपुण्ड्रं द्विजन्मना
धारयेन्न तिर्यक्पुण्ड्रमापद्यपि कदाचन ६२

तिर्यक्-पुण्ड्र-धरं विप्रं
चण्डालम् इव संत्यजेत्
सो ऽनर्हः सर्व-कृत्येषु
सर्व-लोकेषु गर्हितः ॥ ६३ ॥

तिर्यक्पुण्ड्रधरं विप्रं चण्डालमिव सन्त्यजेत्
सोऽनर्हः सर्वकृत्येषु सर्वलोकेषु गर्हितः ६३

ऊर्ध्व-पुण्ड्र-विहीनः सन्
सन्ध्या-कर्म समाचरेत्
सर्वं तद् राक्षसैर् नीतं
नरकं च स गच्छति ॥ ६४ ॥

ऊर्ध्वपुण्ड्रविहीनः सन्सन्ध्याकर्म्म समाचरेत्
सर्वं तद्राक्षसैर्नीतं नरकञ्च स गच्छति ६४

यदि स्यात् तु मनुष्याणाम्
ऊर्ध्व-पुण्ड्र-विवर्जितम्
द्रष्टव्यं नैव तत् किञ्चिच्
छ्मशानम् इव तद् भवेत् ॥ ६५ ॥

यदि स्यात्तु मनुष्याणामूर्ध्वपुण्ड्रविवर्जितम्
द्रष्टव्यन्नव तत्किञ्चित् श्मशानमिव तद्भवेत् ६५

ऊर्ध्व-पुण्ड्रं मृदा शुभ्रं
ललाटे यस्य दृश्यते
चण्डालोऽपि हि शुद्धात्मा
विष्णु-लोके महीयते ॥ ६६ ॥

ऊर्ध्वपुण्ड्रं मृदा शुभ्रं ललाटे यस्य दृश्यते
चण्डालोऽपि हि शुद्धात्मा विष्णुलोके महीयते ६६

ऊर्ध्व-पुण्ड्रस्य मध्ये
तु ललाटे सुमनोहरे
लक्ष्म्या सह समासीनो
रमते तत्र वै हरिः ॥ ६७ ॥

ऊर्ध्वपुण्ड्रस्य मध्ये तु ललाटे सुमनोहरे
लक्ष्म्या सह समासीनो रमते तत्र वै हरिः ६७

निरन्तरालं यः कुर्याद्
ऊर्ध्व-पुण्ड्रं द्विजाधमः
स हि तत्र स्थितं विष्णुं
श्रियं चैव व्यपोहति ॥ ६८ ॥

निरन्तरालं यः कुर्य्यादूर्ध्वपुण्ड्रं द्विजाधमः
स हि तत्र स्थितं विष्णुं श्रियञ्चैव व्यपोहति ६८

अवेदम्?? ऊर्ध्व-पुण्ड्रं तु
यः करोति द्विजाधमः
कल्प-कोटि-सहस्राणि
रौरवं नरकं व्रजेत् ॥ ६९ ॥

??अथेदमूर्ध्वपुण्ड्रन्तु यः करोति द्विजाधमः
कल्पकोटिसहस्राणि रौरवं नरकं व्रजेत् ६९

तस्माद् रागान्वितं पुण्ड्रं
धरेद् विष्णु-पदाकृति
ललाटादिषु चाङ्गेषु
सर्व-कर्मसु वैष्णवः ॥ ७० ॥

तस्माद्रागान्वितं पुण्ड्रन्धरेद्विष्णुपदाकृति
ललाटादिषु चाङ्गेषु सर्व्वकर्मसु वैष्णवः ७०

नासिका-मूलम् आरभ्य
ललाटान्तेषु विन्यसेत्
अङ्गुल-द्वय-मात्रं तु
मध्य-च्छिद्रं प्रकल्पयेत् ॥ ७१ ॥

नासिकामूलमारभ्य ललाटान्तेषु विन्यसेत्
अङ्गुलद्वयमात्रन्तु मध्यच्छिद्रं प्रकल्पयेत् ७१

पार्श्वे चाङ्गुल-मात्रं तु
विन्यसेद् द्विज-सत्तमः
पुण्ड्राणाम् अन्तराले तु
हरिद्रां धारयेच् छ्रियम् ॥ ७२ ॥

पार्श्वे चाङ्गुलमात्रन्तु विन्यसेद्द्विजसत्तमः
पुण्ड्राणामन्तराले तु हारिद्रां धारयेच्छ्रियम् ७२

ललाटे पृष्ठयोः कण्ठे
भुजयोर् उभयोर् अपि
चतुरङ्गुल-मात्रं तु
बिभृयाद् आयतं द्विजः ॥ ७३ ॥

ललाटे पृष्ठयोः कण्ठे भुजयोरुभयोरपि
चतुरङ्गुलमात्रन्तु विभृयादायकं द्विजः ७३

उरस्य् अष्टाङ्गुलं धार्यं
भुजयोर् आयतं तदा
उदरे पार्श्वयोर् नित्यम्
आयतं तु दशाङ्गुलम् ॥ ७४ ॥

उरस्यष्टाङ्गुलं धार्यं भुजयोरायतं तदा
उदरे पार्श्वयोर्न्नित्यमायतन्तु दशाङ्गुलम् ७४

केशवादि-नमोऽन्तैश् च
प्रणवाद्यैर् अनुक्रमात्
ललाटे केशवं रूपं
कुक्षौ नारायणं न्यसेत् ॥ ७५ ॥

केशवादि नमोऽन्तैश्च प्रणवाद्यैरनुक्रमात्
ललाटे केशवं रूपं कुक्षौ नारायणं न्यसेत् ७५

वक्षः-स्थले माधवं च
गोविन्दं कण्ठ-देशतः
विष्णुं च दक्षिणे पार्श्वे
बाह्वोश् च मधुसूदनम् ॥ ७६ ॥

वक्ष स्थले माधवञ्च गोविन्दं कण्ठदेशतः
विष्णुञ्च दक्षिणे पार्श्वे वाह्वोश्च मधुसूदनम् ७६

त्रिविक्रमं तु वामांसे
वामनं वाम-पार्श्वतः
श्रीधरं वाम-बाहौ तु
हृषीकेशं तदा भुजे ॥ ७७ ॥

त्रिविक्रमन्तु वामांसे वामनं वामपार्श्वतः
श्रीधरं वामवाहौ तु हृषीकेशं तदा भुजे ७७

पृष्ठे च पद्मनाभं तु
ग्रीवे दामोदरं तदा
तत्-प्रक्षालन-तोयेन
“वासुदेवेति” मूर्धनि ॥ ७८ ॥

पृष्ठे च पद्मनाभन्तु ग्रीवे दामोदरं तदा
तत्प्रक्षालनतोयेन वासुदेवेति मूर्धनि ७८

केशवस् तु सुवर्णाभः
शङ्ख-चक्र-गदाधरः
शुक्लाम्बर-धरः सौम्यो
मुक्ताभरण-भूषितः ॥ ७९ ॥

केशवस्तु सुवर्णाभः शङ्खचक्रगदाधरः
शुक्लाम्बरधरः सौम्यो मुक्ताभरणभूषितः ७९

नारायणो घन-श्यामः
शङ्ख-चक्र-गदासि-भृत्
पीत-वासा मणिमयैर्
भूषणैर् उपशोभितः ॥ ८० ॥

नारायणो घनश्यामः शङ्खचक्रगदासिभृत्
पीतवासा मणिमयैर्भूषणैरुपशोभितः ८०

माधवश् चोत्पल-प्रख्यश्
चक्र-शार्ङ्ग-गदासि-भृत्
चित्र-माल्याम्बर-धरः
पुण्डरीक-निभेक्षणः ॥ ८१ ॥

माधवश्चोत्पलप्रख्यश्चक्रशार्ङ्गगदासिभृत्
चित्रमाल्याम्बरधरः पुण्डरीकनिभेक्षणः ८१

गोविन्दः शशि-वर्णः स्यात्
पद्म-शङ्ख-गदासि-भृत्
रक्तारविन्द-पादाब्जस्
तप्त-काञ्चन-भूषणः ॥ ८२ ॥

गोविन्दः शशिवर्णः स्यात्पद्मशङ्खगदासिभृत्
रक्तारविन्दपादाब्जस्तप्तकाञ्चनभूषणः ८२

गौर-वर्णो भवेद् विष्णुश्
चक्र-शङ्ख-हलासि-भृत्
क्षौमाम्बर-धरः स्रग्वी
केयूराङ्गद-भूषितः ॥ ८३ ॥

गौरवर्णो भवेद्विष्णुश्चक्रशङ्खहलासिभृत्
क्षौमाम्बरधरः स्रग्वी केयूराङ्गदभूषितः ८३

अरविन्द-निभः श्रीमान्
मधुजित् कमलाननः
चक्रं शार्ङ्गं च मुसलं पद्मं
दोर्भिर् बिभर्त्य् असौ ॥ ८४ ॥

अरविन्दनिभः श्रीमान् मधुजित्कमलाननः
चक्रं शार्ङ्गञ्च मुसलं पद्मं दोर्भिर्विभर्त्यसौ ८४

त्रिविक्रमो रक्त-वर्णः
शङ्ख-चक्र-गदासि-भृत्
किरीट-हार-केयूर-
कुण्डलैश् च विराजितः ॥ ८५ ॥

त्रिविक्रमो रक्तवर्णः शङ्खचक्रगदासिभृत्
किरीटहारकेयूरकुण्डलैश्च विराजितः ८५

वामनः कुन्द-वर्णः स्यात्
पुण्डरीकायतेक्षणः
दोर्भिर् वज्रं गदां चक्रं
पद्मं हैमं बिभर्त्य् असौ ॥ ८६ ॥

वामनः कुन्दवर्णः स्यात् पुण्डरीकायतेक्षणः
दोर्भिर्वज्रं गदां चक्रं पद्मं हैमं विभर्त्यसौ ८६

श्रीधरः पुण्डरीकाभश्
चक्र-शार्ङ्गी च पद्म-धृक्
रक्तारविन्द-नयनो
मुक्ता-दाम-विभूषितः ॥ ८७ ॥

श्रीधरः पुण्डरीकाख्यश्चक्रशार्ङ्गी च पद्मधृक्
रक्तारविन्दनयनो मुक्तादामविभूषितः ८७

विद्युद्-वर्णो हृषीकेशश्
चक्र-शार्ङ्ग-हलासि-भृत्
रक्त-माल्याम्बर-धरः
पुण्डरीकावतंसकः ॥ ८८ ॥

विद्युद्वर्णो हृषीकेशश्चक्रशार्ङ्गहलासिभृत्
रक्तमाल्याम्बरधरः पुण्डरीकावतंसकः ८८

पद्मनाभः पीत-वासाश्
चित्र-माल्यानुलेपनः
दामोदरः सार्वभौमः
पद्म-शार्ङ्गासि-शङ्ख-भृत् ॥ ८९ ॥

पद्मनाभः पीतवासाश्चित्रमाल्यानुलेपनः
दामोदरः सार्वभौमः पद्मशार्ङ्गासिशङ्खभृत् ८९

पीत-वासा विशालाक्षो
नाना-रत्न-विभूषितः
एवं पुण्ड्राणि सततं
धारयेद् वैष्णवोत्तमः ॥ ९० ॥

पीतवासा विशालाक्षो नानारत्नविभूषितः
एवं पुण्ड्राणि सततं धारयेद्वैष्णवोत्तमः ९०

पुण्ड्र-संस्कार इत्य् एवं
शिष्येणापि च कारयेत्
मन्त्र-शेषं समाप्याथ
वैष्णवान् भोजयेत् ततः ॥ ९१ ॥

पुण्ड्रसंस्कार इत्येवं शिष्येणापि च कारयेत्
मन्त्रशेषं समाप्याथ वैष्णवान् भोजयेत्ततः ९१

तृतीयं नाम-संस्कारं
कुर्वीत शुभ-वासरे ॥ ९२ ॥

तृतीयं नाम संस्कारं कुर्व्वीत शुभवासरे ९२

स्नात्वा संपूज्य देवेशं
गन्ध-पुष्पादिभिर् गुरुः
नामाधि-दैवतं पश्चात्
पूजयेत् प्रयतात्मवान् ॥ ९३ ॥

स्नात्वा संपूज्य देशेशं गन्धपुष्पादिभिर्गुरून्
नामाधिदैवतं पश्चात्पूजयेत्प्रयतात्मवान् ९३

द्वादशैव तु मासास् तु
केशवाद्यैर् अधिष्ठिताः
आरभ्य मार्गशीर्षं तु
यथा-संख्यां द्विजोत्तम ॥ ९४ ॥

द्वादशैव तु मासास्तु केशवाद्यैरधिष्ठिताः
आरभ्य मार्गशीर्षं तु यदा संख्या द्विजोत्तमः ९४

यस्मिन् मासि भवेद् दीक्षा
तन्-मूर्तेर् नाम चोदितम्
नृसिंह-राम-कृष्णाख्यं
दास-नाम प्रकल्पयेत् ॥ ९५ ॥

यस्मिन्मासि भवेद्दीक्षा तन्मूर्त्तेर्नाम चोदितम्
नृसिंहरामकृष्णाख्यं दासनाम प्रकल्पयेत् ९५

शक्त्या दशावताराणां
वर्धयेन् नाम वैष्णवः
नाम दद्यात् प्रयत्नेन
वैष्णवं पाप-नाशनम् ॥ ९६ ॥

शक्त्या दशावताराणां वर्जयेन्नाम वैष्णवः
नामदद्यात्प्रयत्नेन वैष्णवं पापनाशनम् ९६

यस्य वै वैष्णवं नाम
नास्ति चेत् तु द्विजन्मनः
अनामिकः स विज्ञेयः
सर्व-कर्मसु गर्हितः ॥ ९७ ॥

यस्य वै वैष्णवं नाम नास्ति चेत्तु द्विजन्मनः
अनामिकः स विज्ञेयः सर्वकर्मसु गर्हितः ९७

तत्र वै मास-नामापि
दद्याद् विप्रो विधानतः
ध्यात्वा समर्चयेन् नाम-
मूर्तिं मन्त्रेण देशिकः ॥ ९८ ॥

तत्र वै मासनामापि दद्याद्विप्रो विधानतः
ध्यात्वा समर्च्चयेन्नाम मूर्ति मन्त्रेण देशिकः ९८

धूपं दीपं च नैवेद्यं
ताम्बूलं च समर्पयेत्
प्रदक्षिणम् अनुव्रज्य
भक्त्या सम्यक् प्रणम्य च ॥ ९९ ॥

धूपं दीपञ्च नैवेद्यं ताम्बूलञ्च समर्पयेत्
प्रदक्षिणमनुव्रज्य भक्त्या सम्यक्प्रणम्य च ९९

तन्-मन्त्रं मूल-मन्त्रं वा
जपेत् साहस्र-संख्यया
पश्चाद् धोमं प्रकुर्वीत
शतम् अष्टोत्तरं हविः ॥ १०० ॥

तन्मत्रं मूलमन्त्रं वा जपेत्साहस्रसङ्ख्यया
पश्चाद्धोमं प्रकुर्वीत शतमष्टोत्तरं हविः १००

वैष्णवैर् अनुवाकैश् च
जुहुयात् सर्पिषा तदा
नाम दद्यात् ततः शिष्यं
मन्त्र-तोये समाप्लुतम् ॥ १०१ ॥

वैष्णवैरनुवाकैश्च जुहुयात्सर्पिषा तदा
नाम दद्यात्ततः शिष्यं मन्त्रतोये समाप्लुतम् १०१

ततः पुष्पाञ्जलिं दत्त्वा
होम-शेषं समापयेत्
वैष्णवान् भोजयेत् पश्चाद्
दक्षिणाद्यैश् च तोषयेत् ॥ १०२ ॥

ततः पुष्पाञ्जलिं दत्वा होमशेषं समापयेत्
वैष्णवान्भोजयेत्पश्चाद्दक्षिणाद्यैश्च तोषयेत् १०२

एवं हि नाम-संस्कारं
कुर्वीत द्विज-सत्तमः
गुण-योगेन चान्यानि
विष्णोर् नामानि लौकिके ॥ १०३ ॥

एवं हि नामसंस्कारं कुर्वीत द्विजसत्तमः
गुणयोगेन चान्यानि विष्णोर्नामानि लौकिके १०३

विशिष्टं वैष्णवं नाम
सर्व-कर्मसु चोदितम्
हरेः परं पितुर् नाम
यो ददात्य् अपरं सुतः ॥ १०४ ॥

विशिष्टं वैष्णवं नाम सर्वकर्मसु चोदितम्
हरेः परं पितुर्न्नाम यो ददात्यपरं सुतम् १०४

अतिरोचनकं दिव्यं
तृतीयं श्रुति-चोदितम्
तस्माद् भगवतो नाम
सर्वेषां मुनिभिः स्मृतम् ॥ १०५ ॥

अतिरोचनकं दिव्यं तृतीयं श्रुतिचोदितम्
तस्माद्भगवतो नाम सर्वेषां मुनिभिः स्मृतम् १०५

एवं तृतीय-संस्कारं
कृत्वा वै वैदिकोत्तमः
चतुर्थं मन्त्र-संस्कारं
कुर्वीत द्विज-सत्तमः ॥ १०६ ॥

एवं तृतीयसंस्कारं कृत्वा वै वैदिकोत्तमः
चतुर्थं मन्त्रसंस्कारं
कुर्वीत द्विजसत्तमः ॥ १०६ ॥

ततः स्नात्वा विधानेन
पूजयेज् जगतां पतिम्
अष्टोत्तर-सहस्रं तु
मन्त्र-रत्नं जपेद् गुरुः ॥ १०७ ॥

ततः स्नात्वा विधानेन पूजयेत् जगतां पतिम्
अष्टोत्तरसहस्रं तु मन्त्ररत्नं जपेद्गुरुः १०७

स्नातं शिष्यं समाहूय
सु-वेषं समलङ्कृतम्
आदाय कलशं रम्यं
पवित्रोदक-पूरितम् ॥ १०८ ॥

स्नातं शिष्यं समाहूय सुवेषं समलङ्कृतम्
आदाय कलशं रम्यं पवित्रोदकपूरितम् १०८

पञ्च-त्वक्-पल्लव-युतं
पञ्च-रत्न-समन्वितम्
मङ्गल-द्रव्य-संयुक्तं
मन्त्रेणैवाभिमन्त्रयेत् ॥ १०९ ॥

पञ्चत्वक्पल्लवयुतं पञ्चरत्नसमन्वितम्
मङ्गलद्रव्यसंयुक्तं मन्त्रेणैवाभिमन्त्रयेत् १०९

सम्मार्जयेत् ततः शिष्यं
तज्-जलेन कुशैः शुभैः
सूक्तैश् च विष्णु-देवत्यैः
पावमानैस् तदैव च ॥ ११० ॥

सम्मार्जयेत्ततः शिष्यं तज्जलेन कुशैः शुभैः
सूक्तैश्च विष्णुदेवत्यैः पावमानैस्तदैव च ११०

अष्टोत्तर-शतं पश्चान्
मन्त्र-रत्नेन मार्जयेत्
अभिषिच्य ततो मूर्ध्नि
शुक्ल-वस्त्र-धरं शुचिम् ॥ १११ ॥

अष्टोत्तरशतं पश्चान्मन्त्ररत्नेन मार्जयेत्
अभिषिच्य ततो मूर्ध्नि शुक्लवस्त्रधरं शुचिम् १११

स्वलङ्कृतं समाचान्तम्
ऊर्ध्व-पूण्ड्र-धरं तदा
पवित्र-हस्तं पद्माक्ष-
मालया समलङ्कृतम् ॥ ११२ ॥

स्वलङ्कृतं समाचान्तमूर्ध्वपूण्ड्रधरं तदा
पवित्रहस्तं पद्माक्षमालया समलङ्कृतम् ११२

निवेश्य दक्षिणे स्वस्य
आसने कुश-निर्मिते
स्व-गृह्योक्त-विधानेन
पुरतोऽग्निं प्रकल्पयेत् ॥ ११३ ॥

निवेश्य दक्षिणे स्वस्य आसने कुशनिर्मिते
स्वगृह्योक्तविधानेन पुरतोऽग्निं प्रकल्पयेत् ११३

पौरुषेण तु सूक्तेन
श्री-सूक्तेन तथैव च
मध्वाज्य-मिश्रितं रम्यं
पायसं जुहुयाद् गुरुः ॥ ११४ ॥

पौरुषेण तु सूक्तेन श्रीसूक्तेन तथैव च
मध्वाज्यमिश्रितं रम्यं पायसं जुहुयाद्गुरुः ११४

अष्टोत्तर-शतं पश्चाद्
आज्यं मन्त्र-द्वयेन च
मूल-मन्त्रेण जुहुयाच्
चरुं घृत-विमिश्रितम् ॥ ११५ ॥

अष्टोत्तरशतं पश्चादाज्यं मन्त्रद्वयेन च
मूलमन्त्रेण जुहुयाच्चरुं घृतविमिश्रितम् ११५

केशवादीन् समुद्दिश्य
नित्यान् मुक्तांस् तथैव च
एकैकाम् आहुतिं हुत्वा
होम-शेषं समापयेत् ॥ ११६ ॥

केशवादीन्समुद्दिश्य नित्यान्मुक्तांस्तथैव च
एकैकमाहुतिं हुत्वा होमशेषं समापयेत् ११६

ततः प्रदक्षिणं कृत्वा
नमस् कृत्वा जनार्दनम्
आचार्यः स्व-गुरुं नत्वा
जपेद् गुरु-परम्पराम् ॥ ११७ ॥

ततः प्रदक्षिणं कृत्वा नमस्कृत्वा जनार्दनम्
आचार्यः स्वगुरुं नत्वा जपेद्गुरुपरम्पराम् ११७

मातरं सर्व-जगतां
प्रपद्येत श्रियं ततः

“त्वं माता सर्व-लोकानां
सर्व-लोकेश्वर-प्रिये” ॥ ११८ ॥

मातरं सर्वजगतां प्रपद्येत श्रियं ततः
त्वं माता सर्वलोकानां सर्वलोकेश्वरप्रिये ११८

“अपराध-शतैर् जुष्टं
नमस् तेन मम च्युतम्”

एवं प्रपद्य लक्ष्मीं तां
श्रियं सद्-गुरु-भावतः ॥ ११९ ॥

अपराधशतैर्जुष्टं नमस्तेन मम च्युतम्
एवं प्रपद्य लक्ष्मीं तां श्रियं सद्गुरुभावतः ११९

“नित्य-युक्तं तया देव्या
वात्सल्यादि-गुणान्वितम्
शरण्यं सर्व-लोकानां
प्रपद्ये तं सनातनम्
नारायण दया-सिन्धो
वात्सल्य-गुण-सागर” ॥ १२० ॥

नित्ययुक्तं तया देव्या वात्सल्यादिगुणान्वितम्
शरण्यं सर्वलोकानां प्रपद्ये तं सनातनम्
नारायण दयासिन्धो वात्सल्यगुणसागर १२०

“एनं रक्ष जगन्नाथ
बहु-जन्मापराधिनम्”

इत्य् आचार्येण सन्दिष्टः
+++(शिष्यः)+++ प्रपद्येत जनार्दनम् ॥ १२१ ॥

एनं रक्ष जगन्नाथ बहुजन्मापराधिनम्
इत्याचार्येण सन्दिष्टः प्रपद्येत जनार्दनम् १२१

According to this, AchArya should do prapatti to shrI,
then recommend janArdana to protect the shiShya,
and the shiShya should do prapatti (presumably asking for mantra).

Very doubtful if that’s followed in lokAchArya tradition.

प्रपद्येत ततः शिष्यो
गुरुम् एव दया-निधिम्

“गुरो त्वम् एव मे देवस्
त्वम् एव परमा गतिः ॥ १२२ ॥

प्रपद्येत ततः शिष्यो गुरुमेव दयानिधिम्
गुरो त्वमेव मे देवस्त्वमेव परमागतिः १२२

त्वम् एव परमो धर्मस्
त्वम् एव परमं तपः”

इति प्रपन्नम् आचार्यो
निवेश्य पुरतो हरेः ॥ १२३ ॥

त्वमेव परमो धर्मस्त्वमेव परमं तपः
इति प्रपन्नमाचार्यो निवेश्य पुरतो हरेः १२३

प्राग्-अग्रेषु समासीनं
दर्भेषु सुसमाहितः
स्वाचार्यं पुरतो ध्यात्वा
नमस्कृत्वाथ भक्तिमान् ॥ १२४ ॥

प्रागग्रेषु समासीनं दर्भेषु सुसमाहितः
स्वाचार्यं पुरतो ध्यात्वा नमस्कृत्वाथ भक्तिमान् १२४

गुरोः परम्परां जप्त्वा
हृदि ध्यात्वा जनार्दनम्
कृपया वीक्षितं शिष्यं
दक्षिणं ज्ञान-दक्षिणम् ॥ १२५ ॥

गुरोः परम्परां जप्त्वा हृदि ध्यात्वा जनार्दनम्
कृपया वीक्षितं शिष्यं दक्षिणं ज्ञानदक्षिणम् १२५

निक्षिप्य हस्तं शिरसि
वामं हृदि च विन्यसेत्
पादौ गृहीत्वा शिष्यस् तु
गुरोः प्रयत-मानसः ॥ १२६ ॥

निक्षिप्य हस्त शिरसि वामं हृदि च विन्यसेत्
पादौ गृहीत्वा शिष्यस्तु गुरोः प्रयतमानसः १२६

“भो गुरो ब्रूहि, मन्त्रं मे
ब्रूयाद्” इति दया-निधे
अध्यापयेत् ततस् तस्मै
मन्त्र-रत्नं शुभाह्वयम् ॥ १२७ ॥

भो गुरो ब्रूहि मन्त्रं मे ब्रूयादिति दयानिधे
अध्यापयेत्ततस्तस्मै मन्त्ररत्नं शुभाह्वयम् १२७

स-न्यासं च समुद्रं च
स-ऋषि-छन्दोऽधिदैवतम्
सार्थम् अध्यापयेच् छिष्यं
प्रयतं शरणागतम् ॥ १२८ ॥

सन्न्यासञ्च समुद्रञ्च सर्पिषण्डोऽधिदैवतम्
सार्थमध्यापयेच्छिष्यं प्रयतं शरणागतम् १२८

अष्टाक्षरं द्वादशार्णं
षट्-कुक्षीं वैष्णवीं+++(=??-)+++ तदा
राम-कृष्ण-नृसिंहाख्यान्
मन्त्रान् तस्मै निवेदयेत् ॥ १२९ ॥

अष्टाक्षरं द्वादशार्णं षट्कुक्षीं वैष्णवीं तदा
रामकृष्णनृसिंहाख्यान् मन्त्रान् तस्मै निवेदयेत् १२९

न्यासे वाप्य् अर्चने वापि
मन्त्रम् एकान्तिनं श्रयेत्
अ-वैष्णवोपदिष्टेन
मन्त्रेण नरकं व्रजेत् ॥ १३० ॥

न्यासे वाप्यर्चने वापि मन्त्रमेकान्तिनं श्रयेत्
अवैष्णवोपदिष्टेन मन्त्रेण नरकं व्रजेत् १३०

अवैष्णवाद् गुरोर् मन्त्रं
यः पठेद् वैष्णवो द्विजः
कल्प-कोटि-सहस्राणि
पच्यते नरकाग्निना ॥ १३१ ॥

अवैष्णवद् गुरोर्मन्त्रं यः पठेद्वैष्णवो द्विजः
कल्पकोटिसहस्राणि पच्यते नरकात्मना १३१

अ-चक्र-धारिणे यस् तु
मन्त्रम् अध्यापयेद् गुरुः
रौरवं नरकं प्राप्य
चाण्डालीं योनिम् आप्नुयात् ॥ १३२ ॥

अचक्रधारिणं यस्तु मन्त्रमध्यापयेद्गुरुः
रौरवं नरकं प्राप्य चाण्डालीं योनिमाप्नुयात् १३२

तस्माद् दीक्षा-विधानेन
शिष्यं भक्ति-समन्वितम्
मन्त्रम् अध्यापयेद् विद्वान्
वैष्णवं पाप-नाशनम् ॥ १३३ ॥

तस्माद्दीक्षाविधानेन शिष्यं भक्तिसमन्वितम्
मन्त्रमध्यापयेद्विद्वान्वैष्णवं पापनाशनम् १३३

अनधीत्य द्वयं मन्त्रं
योऽन्यं वैष्णवम् उत्तमम्
अधीत्य मन्त्र-संसिद्धिं
न प्राप्नोति न संशयः ॥ १३४ ॥

अनधीत्य वृयं मन्त्रं योऽन्यवैष्णवमुत्तमम्
अधीत्यमन्त्रसंसिद्धिं न प्राप्नोति न संशयः १३४

जातकर्मणि वा चौले
तदा मौञ्जी-निबन्धने
चक्रस्य धारणं यत्र
भवेत् तस्य तु तत्र वै ॥ १३५ ॥

जातकर्मणि वा चौले तदा मौञ्जीनिबन्धने
चक्रस्य धारणं यत्र भवेत्तस्य तु तत्र वै १३५

उपनीय गुरुः शिष्यं
गृह्योक्त-विधिना ततः
अध्यापयेच् च सावित्रीं
ततो मन्त्र-द्वयं शुभम् ॥ १३६ ॥

उपनीय गुरुः शिष्यं गृह्योक्तविधिना ततः
अध्यापयेच्च सावित्रं तपोमन्त्रं द्वयं शुभम् १३६

प्राप्त-मन्त्रस् ततः शिष्यः
पूजयेच् छ्रद्धया गुरुम्
गो-भू-हिरण्य-रत्नाद्यैर्
वासोभिर् भूषणैर् अपि ॥ १३७ ॥

प्राप्तमन्त्रस्ततः शिष्यः पूजयेच्छ्रद्धया गुरुम्
गोभूहिरण्यरत्नाद्यैः वासोभिर्भूषणैरपि १३७

सद्-वक्ता शासयेच् छिष्यम्
आचार्यः संशित-व्रतः
स्वरूपं साधनं साध्यं
मन्त्रेणास्मै निवेदयेत् ॥ १३८ ॥

सद्वक्ता शासयेच्छिष्यमाचार्यः संशितव्रत
स्वरूपं साधनं साध्यं मन्त्रेणास्मै निवेदयेत् १३८

द्वयेन वृत्ति-याथात्म्यं
सम्यग् अस्मै निवेदयेत्
आचार्याधीन-वृत्तिस् तु
संयतस् तु वसेत् सदा ॥ १३९ ॥

द्वयेन वृत्तियाथात्म्यं सम्यगस्मै निवेदयेत्
आचार्याधीनवृत्तिस्तु संयतस्तु वसेत् सदा १३९

कर्मणा मनसा वाचा
हरिम् एव भजेत् सुधीः
यावच् छरीर-पातन् तु
द्वयम् आवर्तयेत् सदा ॥ १४० ॥

कर्मणा मनसा वाचा हरिमेव भजेत्सुधीः
यावच्छरीरपातन्तु द्वयमावर्तयेत्सदा १४०

एवं हि विधिना सम्यङ्
मन्त्र-संस्कार-संस्कृतः ॥ १४१ ॥

एवं हि विधिना सम्यङ् मन्त्र-संस्कार-संस्कृतः ॥ १४१ ॥

मन्त्रार्थ-तत्त्व-विदुषं
याग-तन्त्रे नियोजयेत्
पूर्वाह्णे पूजयेद् देवं
तस्य प्रियतरं शुभम् ॥ १४२ ॥

मन्त्रार्थतत्त्वविदुषं यागतन्त्रे नियोजयेत्
पूर्वाह्णे पूजयेद्देवं तस्य प्रियतरं शुभः १४२

मन्त्र-रत्न-विधानेन
गन्ध-पुष्पादिभिर् गुरुः
अर्चयित्वाच्युतं भक्त्या
होमं पूर्ववद् आचरेत् ॥ १४३ ॥

मन्त्ररत्नविधानेन गन्धपुष्पादिभिर्गुरुः
अर्चयित्वाच्युतं भक्त्या होमं पूर्ववदाचरेत् १४३

सर्वैश् च वैष्णवैः सूक्तैः
पायसं घृत-मिश्रितम्
आज्यं मन्त्रेण होतव्यं
शतम् अष्टोत्तरं तदा ॥ १४४ ॥

सर्वैश् च वैष्णवैः सूक्तैः पायसं घृत-मिश्रितम्
आज्यं मन्त्रेण होतव्यं शतम् अष्टोत्तरं तदा ॥ १४४ ॥

शक्त्या च वैष्णवैर् मन्त्रैः
सर्वैर् होमं समाचरेत्
एकैकाम् आहुतिं हुत्वा
सर्वावरण-देवताः ॥ १४५ ॥

शक्त्या च वैष्णवैर्मन्त्रैः सर्वैर्होमं समाचरेत्
एकैकमाहुतिं हुत्वा सर्वाधरणदेवता १४५

प्रणवादि-चतुर्थ्यन्तैस्
तेषां वै नामभिर् यजेत्
होम-शेषं समाप्याथ
वैष्णवान् भोजयेत् तदा ॥ १४६ ॥

प्रणवादिचतुर्थ्यन्तैस्तेषां वै नामभिर्यजेत्
होमशेषं समाप्याथ वैष्णवान् भोजयेत्तदा १४६

मन्त्र-रत्नेन तद्-बिम्बं
पुष्पाञ्जलि-शतं यजेत्
प्रणम्य भक्त्या देवेशं
जप्त्वा मन्त्रम् अनुत्तमम् ॥ १४७ ॥

मन्त्ररत्नेन तद्बिम्बं पुष्पाञ्जलिशतं यजेत्
प्रणम्य भक्त्या देवेशं जप्त्वा मन्त्रमनुत्तमम् १४७

आहूय प्रणतं शिष्यं
तद्-बिम्बं दर्शयेद् गुरुः
कृपयाथ ततस् तस्मै
दद्याद् बिम्बं हरेर् गुरुः ॥ १४८ ॥

आहूय प्रणतं शिष्यं तद्बिम्बं दर्शयेद्गुरुः
कृपयाथ ततस्तस्मै दद्यद्बिम्बं हरेर्गुरुः १४८

“एनं रक्ष जगन्नाथ
केवलं कृपया तव
अर्चनं यत् कृतं तेन
विभो स्वीकर्तुम् अर्हसि” ॥ १४९ ॥

एनं रक्ष जगन्नाथ केवलं कृपया तव
अर्चनं यत्कृतं तेन विभो स्वीकर्त्तुमर्हसि १४९

एवं लब्ध्वा गुरोर् बिम्बं
पूजयेत् तं प्रयत्नतः
हिरण्य-वस्त्राभरण-
यान-शय्यासनादिभिः ॥ १५० ॥

एवं लब्ध्वा जुरोर्बिम्बं पूजयेत्तं प्रयत्नतः
हिरण्यवस्त्राभरणयानशय्यासनादिभिः १५०

ततः प्रभृति देवेशम्
अर्चयेद् विधिना सदा
श्रौत-स्मार्तागमोक्तानां
ज्ञात्वा ऽन्यतमम् अच्युतम् ॥ १५१ ॥

ततः प्रभृति देवेशमर्च्चयेद्विधिना सदा
श्रौतस्मार्त्तागमोक्तानां ज्ञात्वान्यतममच्युतम् १५१