आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

अथ द्वात्रिंशोऽध्यायः

पौष्कर उवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

भगवन् भूतभव्येश नृणां सन्मन्त्रयाजिनाम् ।
तदर्चनप्रित्यागाद्बुद्धिपूर्वात्तु किं भवेत् ॥ १ ॥

मूलम्

श्रीभगवानुवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

मन्त्रपूर्वं हि सङ्कल्पं कृत्वा मन्त्रसमर्चने ।
अनिर्वेदान्महाबुद्धे यावदायुष (ष्य) मेव च ॥ २ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्दिष्टदेवतानां च कर्मणा मनसा गिरा ।
यत्नान्निर्हणीयं तच्छक्त्या स्वविभवेन च ॥ ३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अस्वातन्त्र्यादसामर्थ्याज्जाते वै सूतकादिके ।
विधिवत् प्रार्थनापूर्वं गुरुमर्चापयेत्तदा ॥ ४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

संयतं गुरुपुत्रं वा भ्रातरं सहदीक्षितम् ।
कनिष्ठमथवा ज्येष्ठमन्यथा कमलोद्भव ॥ ५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रायश्चित्तं भवेद्घोरं प्राक्सङ्कल्प परीक्षया ¹ ।
तदर्थमितरेषां वै मन्त्रमुद्रादिकं स्वकम् ॥ ६ ॥

मूलम्

प्। १८०)

विश्वास-प्रस्तुतिः

नाख्येयमत्यये प्राप्ते सम्यक्सिद्धिपरैर्नरैः ।
प्रकाशयति यो मोहान्मन्त्रमुद्रादिकं स्वकम् ² ॥ ७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इतरेषामभक्तानां तन्त्र(त्र)मन्त्रेश्वरो द्विज ।
सहसिद्धगणेनैव समभ्येति पराङ्मुखम् ॥ ८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दत्त्वा चैव महादुःखं तस्माद्यत्नेन याजकैः ।
स्वमन्त्रं गोपनीयं च इति कर्तव्यतान्वितम् ॥ ९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मुक्त्वा गुरुं सुतं जायां तच्छिष्यं चाप्यकृत्रिमम् ।
नान्येषां सन्निधौ ³ कुर्यान्मन्त्रसन्तर्पणार्चने ॥ १० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्रापि कमलोद्भूत इति कर्तव्यतापरं(रः) ।
प्रोच्चरेन्मनसा मन्त्रं मन्त्रध्यानं तु गोपयेत् ॥ ११ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्वन्मुद्राक्षसूत्रं च यथा वै सिद्धिभाग्भवेत् ।
एवमेव हि वै येन विना मन्त्रपरिग्रहात् ॥ १२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवार्चां स्वगृहे भक्त्या संस्कृत्य ⁴ विनिवेशिताम् ।
तस्यार्चने नियोक्तव्यस्स्वसामर्थ्यादिके सति ॥ १३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्विजेन्द्रः पञ्चकालज्ञः षट्कर्मनिरतस्तु वा ।
सम्भवे सति चैतस्य वृत्तिं कुर्याच्च शाश्वतीम् ॥ १४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शाश्वतं भवतो येन ऐहिकामुष्मिकं फलम् ।
अन्यथा नोपरोधेन न भयेन न मायया ॥ १५ ॥

मूलम्

शाश्वतं भवतो येन ऐहिकामुष्मिकं फलम् ।
अन्यथा नोपरोधेन न भयेन न मायया ॥ १५ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवमर्चापयेत् प्राज्ञो नित्येऽप्याकस्मिकेऽपि वा ।
सुसम्पूर्णफलप्राप्ते ⁵ स्सद्द्वृत्यममलेक्षण ⁶ ॥ १६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदर्थमर्चनं येन नित्यमङ्गीकृतं पुरा ।
प्रत्यवायं ⁷ हि तल्लोपातस्य तत्फलभाग्भवेत् ॥ १७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नावक्तव्यमतस्तस्माद्वृत्तिलोपं शुभेप्सुना ।
कादाचित्केतु वा नित्ये नियुक्तानां हि वार्चने ॥ १८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बहिःप्रतिष्ठितानां च स्थापितानां तु वा गृहे ।
वृत्तिं भुङ्क्ते तु यां यस्य यन्निमित्तं महामते ॥ १९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तन्निमित्तात् फलं तस्य सङ्कल्पादेव चाखिलम् ।
तस्मान्न लोपयेद् वृत्तिमाराधनपरायणः ॥ २० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मनसा मन्त्रमूर्तेर्वै अर्थिनां गृहमेधिनाम् ।
ज्ञात्वा हृदयसद्भावं द्वाभ्यां वै देवता द्विज ॥ २१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विदधाति फलं सम्यक् प्रत्यवायं करोति वा ।
एवं ज्ञात्वा प्रयत्नेन शाश्त्रसद्भावमब्जज ॥ २२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नोपेक्ष्या बुद्धिपूर्वाच्च सावलेपेन चेतसा ।
या काचिच्चातुरात्मीया मूर्तिर्वा वैभवी विभोः ॥ २३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सार्चा ⁸ तु शैलकाष्ठोत्था पटे कुड्ये च चित्रिता ।
आत्मशक्त्यनुसारेण सूतकादौ सदार्चने ॥ २४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

लोपस्संरक्षणीयश्च ⁹ ज्ञात्वा कालं कुलोत्थि (चि ?) तम् ।
कृत्वा स्वस्वनिवृत्तिं च श्रद्धापूतेन चेतसा ॥ २५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तावदर्चापयेद्यावत्कालमभ्येति निर्मलम् ।
क्षान्त्यर्थमर्चनं भूयस्स्नानपूर्वं समाचरेत् ॥ २६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

हुत्वाग्निं विधिवद्भक्त्या गुर्वादीनां च दक्षिणा ।
प्रायश्चितोऽन्यथा ¹⁰ विप्रभवेदाराधकस्य वै ॥ २७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनर्चनात्तु देवानां कलितानां गृहान्तरे ।
यस्माद्व्यक्तिगतानां च देवानामर्चनं नृणाम् ॥ २८ ॥

मूलम्

प्। १८१)

विश्वास-प्रस्तुतिः

शुभप्रदं ह्येवमेव किं पुनः कमलोद्भव ।
विधिपूर्वं तु निश्शेषं सामग्रीभिस्समन्वितम् ॥ २९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सह ¹¹ वै भोगसम्पत्या भक्त्या सश्रद्धया द्विज ।
नीतिमार्गगतेनैव बुध्या तु सुविशुद्धया ॥ ३० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मन्त्रमुद्रासनध्यानैर्देवतानां यदर्चनम् ।
तदर्थसिद्धिकृत् ¹² शश्वद्याजकानां यथास्थितैः ॥ ३१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं ज्ञात्वा नावलेपः कार्यस्संसारभीरुणा ।
अनर्चने तु देवानां काम्ये नैमित्तिकेऽब्जज ॥ ३२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रत्यहं च विशेषेण तव ? विघ्नं यथा भवेत् ।
विप्रादीनां च भक्तानां विप्रयोगादिकात्तु वै ॥ ३३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दिव्यपित्र्योचितं स्नानं कृत्वा तदनु पौष्कर ।
प्राणायामं जपान्तं च प्राधान्येनाभिवर्तिनाम् ¹³ ॥ ३४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मन्त्राणां च महत्तेषां सिद्धान्ताख्यागमस्य च ।
प्राप्यते तदनुष्ठानात् सर्मोत्कृष्टरं फलम् ॥ ३५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथा च कमलोद्भूत जगत्यस्मिन् हि दृश्यते ।
देवासुरमनुष्याणां व्यवहारं स्वभावजम् ॥ ३६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जात्युक्तैः स्वप्रणैर्युक्ता ? वर्णाद्याश्रमिणोऽखिलाः ।
पुराणस्मृतिपारज्ञा वेदवेदान्तवेदिनः ॥ ३७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वकर्मधर्मनिरता मुनयोऽपि महामते ।
न यान्ति परमां सिद्धिं विना मन्त्रपरिग्रहात् ॥ ३८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सैद्धान्तिकादनुष्ठानात्तद्विधानां च सेवनात् ।
किं पुनर्लोऽभमोहार्थं मानवा मन्दन्बुद्धयः ॥ ३९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञात्वैव यत्नमातिष्ठेन्मन्त्राराधनकर्मणि ।
प्रसादने ¹⁴ गुरूणां च सिद्धान्ताद्यवगाहने ॥ ४० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तन्निष्ठानां यतस्सम्यक् कैवल्यममलेक्षण ।
अपरोक्षमतोऽन्येषां शुष्कतर्करतात्मनाम् ॥ ४१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानकर्मरतानां च सिद्धयो विविधास्त्विह ।
सर्वथा यान्ति कैवल्यं शश्वद्देह परीक्षया ¹ ॥ ४२ ॥

मूलम्

पौष्कर उवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

नाथज्ञानानुविद्धस्य ¹⁵ ज्ञातुमिच्छामि साम्प्रतम् ।
कर्मणोऽहं स्वरूपं च मन्त्रिणां यन्महर्द्धिदम् ॥ ४३ ॥

मूलम्

श्रीभगवानुवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

वाचकान्तनिविष्टं तु मन्त्रकृत्यादिकं हि यत् ।
प्रयाति चाङ्गभावं तु भोगजाले हि मन्त्रिणाम् ॥ ४४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्तदादौ ¹⁶ परिज्ञेयं नित्यमाराधकेन तु ।
शुद्धसंवित्स्वरूपं च प्रस्फुरन्तं स्वतेजसा ॥ ४५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विषयेन्द्रियभूताख्ये नानाकरणशक्तिभिः ।
सुसम्पूर्णं ¹⁷ प्रबुद्धाभिर्न्यग्भूताभिः परस्परम् ॥ ४६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यच्चाभिमानिके रूपे भोगे व्यक्तिं ब्रजन्ति च ।
तत्पुनर्भोगकैवल्यसिद्धये स्वयमेव हि ॥ ४७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसिद्धं लक्षणेनैव वपुषा मन्त्रयाजिनाम् ।
समायात्यङ्गभावं च एवं नित्यं स्थिता स्थितिः ॥ ४८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

साम्प्रतं च प्रबुद्धैस्तु सा पद्मदललोचन ।
क्षेप्तव्या ? भावनापेक्षो वस्तु ¹⁸ तच्चासतो न हि ॥ ४९ ॥

मूलम्

प्। १८२)

विश्वास-प्रस्तुतिः

सत्वं स्याद्भावमन्त्रेण सद्भावं किन्तु साधनम् ।
आप्तवाक्यप्रधानानामागमैकरतात्मनाम् ॥ ५० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सम्यगच्युतभक्त्या वै ¹⁹ निर्मलीकृतचेतसाम् ।
यथाजलत्वं वै वह्नेर्युक्तिभिर्नोपपद्यते ॥ ५१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं जलस्य वह्नित्वं न कदाचित प्रजायते ।
यत्र वा मन्त्रिणा ताभ्यो(भ्यां)विपर्यासोऽभिदृश्यते ॥ ५२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदिन्द्रजालं वै मान्त्रं भक्तानां शुभवर्त्मनि ।
प्रेरकं कमलोद्भूतं नानाप्रत्ययलक्षणम् ॥ ५३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानमूर्तिस्तु भगवान् भक्तानुग्रहकाम्यया ।
भुक्त्वा भोगात्मनांशेन भुनक्ति स्वयमेव हि ॥ ५४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मुक्तये ²⁰ याजकानां तु द्विविधं वस्तुसङ्ग्रहम् ।
द्विविधेन तु भेदेन तस्मान्नित्यं समभ्यसेत् ॥ ५५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानयुक्तं हि वै कर्तृ ? कर्मैवं सुविलक्षणम् ।
यत्प्राप्तमाप्तवक्त्रात्तु आगमान्निश्चयीकृतम् ॥ ५६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अभ्यर्थनादिना मन्त्रं यत्क्रमात्समुपागतम् ।
मुद्रान्वितं महाबुद्धे ह्यस्तित्वेनाप्यलङ्कृतम् ॥ ५७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्प्रमादादबुद्धानामन्यकर्मरतात्मनाम् ।
वर्णाद्यैर्व्यत्ययीभूतं विलुप्तं ²¹ वा स्वरादिना ॥ ५८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अधिकं वाब्जसम्भूत तत्करोत्यशुभं सदा ।
मन्त्रिणामचिरादेव तत्रापि कमलोद्भव ॥ ५९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अतिभक्तिप्रभावेन वाच्यस्यानेकरूपिणः ।
सम्मुखीकरणादीनां कर्मणा सम्प्रयोजितम् ॥ ६० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदनुग्रहसामर्थ्याद्वाञ्छितं सम्प्रयच्छति ।
यस्मात्सद्भक्तिभूतानां प्रपन्नानां क्रमं विना ॥ ६१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसादमेति मन्त्रेशस्त्वचिराद्भावितात्ग्ननाम् ।
किं पुनर्वै क्रियाज्ञानसम्पूर्णानां तु पौष्कर ॥ ६२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भक्तिश्रद्धापराणां च बोधितानां च देशिकैः ।
विना गर्वोक्तिभिश्चैव वाक्यैश्चित्तानुरञ्जकैः ॥ ६३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुद्राणां च मन्त्राणामुपायं प्राग्यतो महत् ।
परम्परागतं चैव शाश्वतं हि गुरुक्रमम् ॥ ६४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्सदास्तिकत्वं च तत्परिग्राहिणो द्विज ।
संयमं भक्तिपूर्वं तु सक्रियं तदनन्तरम् ॥ ६५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततश्चैवागमार्थं तु पश्चात्संवेदनं स्वकम् ।
बुध्वैवं भक्तिपूर्वं तु ह्युपायैर्विविधैः पुनः ॥ ६६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आप्तस्सदागमज्ञश्च सेवनीयस्सदैव हि ।
नित्यं मन्त्रपरेणैव दृष्टादृष्टफलार्थिना ॥ ६७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सम्भवे सति सम्यक्च प्रत्यहं तस्य पौष्कर ।
योगक्षेमादिकं सर्वं चिन्तनीयं स्वशक्तितः ॥ ६८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यस्मादस्मिन् ²² हि संसारे गुरुत्वेन प्रवर्तितम् ।
ईश्वरेच्चहवशाच्चैवमच्युतं परमेश्वरम् ॥ ६९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तन्मूखेन महाबुद्धे यः प्रसर्पितुमिच्छति ।
स्वमन्त्रं ²³ भक्तिमत्यर्थं तदादौ तस्य ॥ ७० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्पुत्रस्याथवा भक्त्या अनुयागविधौ सदा ।
निवेदनीयं पाकाग्रं परितुष्टेन चेतसा ॥ ७१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आस्तां तावन्महाबुद्धे स्वगुरुं तत्सुतं तु वा ।
क्रमविच्चागमज्ञोऽन्य एकान्ती वा त्रयीमयः ॥ ७२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृताह्निकस्सुसन्तुष्टश्शान्तचित्तो ह्यनाकुलः ।
अभ्यर्थितोऽतिभक्तो वै चिरकालं महामते ॥ ७३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वमन्त्रसाधनाख्यं वा द्विषडष्टषडक्षरम् ।
जितन्तसञ्ज्ञं प्रणवमाद्यं चान्तं सबीजकम् ॥ ७४ ॥

मूलम्

प्। १८३)

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवमेकत्र संयोज्यमूर्ध्वमङ्गारकूटवत् ²⁴ ।
साङ्गं पाणितले न्यस्य तद्विज्ञानादिना तनौ ॥ ७५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदहङ्कारमलम्ब्य यस्य सानुग्रहं गृहे ।
भुनक्ति तदनन्तं वै जायते तस्य तत्क्षणात् ॥ ७६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मण्डलादौ तु मन्त्रेशो भोगैरिष्टस्तथाखिलैः ।
तर्पितश्चाग्निमध्ये तु आज्याद्यैर्न तथाब्जज ॥ ७७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समभ्येति परां प्रीतिं यथाचार्यशरीरगम् ।
तस्मान्निमित्तमाश्रित्य प्रतिपक्षस्य चान्तरे ॥ ७८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथामासस्य ²⁵ चाब्दस्य मासषट्कस्य वाब्जज ।
मध्येऽभ्यर्च्य विशेषेण स्वमन्त्रं गुरुसन्निधौ ॥ ७९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पितॄणां प्रीतये पश्चाद् भूतयेऽपि हि चात्मनः ।
प्रपूज्य देशिकेन्द्र(न्द्रं)स्तु कालं रात्रिक्षयावधि ॥ ८० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पादसंवाहनान्तैस्तु भोगैः पाद्यार्घ्यपूर्वकैः ।
प्रसाद्य च यथाशक्त्या मात्रावित्तं निवेद्य च ॥ ८१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनुब्रज्य महाबुद्धे व्रजन्तं स्वगृहादिकम् ।
एवं सम्प्रतिपन्ना ये मन्त्राराधनकर्मणि ॥ ८२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्णा ²⁶ द्विजेन्द्रपूर्वास्तु ब्रह्मचारिपुरस्सराः ।
भैक्षुकान्तास्तु वै सर्वे सिद्धिं समुपयान्ति च ॥ ८३ ॥

मूलम्

पौष्कर उवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुरा यस्य जगन्नाथ मन्त्रमूर्तिर्गुहान्तरे ।
एका वानेकभेदोत्था विद्यते बिम्बलक्षणा ॥ ८४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भक्त्या परिग्रहीता प्राक् स्वयं वा पूर्वजैर्द्विज ।
निवेशिता मन्त्रपूर्वं निक्षिप्ता वा परेण तु ॥ ८५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धनेनाप्ताथवान्यस्मादयोग्यात्तस्करादिकात् ।
साम्प्रतं स्वगुरोर्लब्धा दृष्टादृष्टप्रसिद्धये ॥ ८६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चित्तप्रसादजनको मन्त्रस्संसारदुःखहृत् ।
स च तद्विनियुक्तस्तु साङ्गस्सपरिवारकः ॥ ८७ ॥

मूलम्

आराधकस्य भगवन् विहितं वा नवादिश ।

श्रीभगवानुवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वयं व्यक्तं हि यद्विप्र तथामरगणैर्द्विज ।
स्थापितं मन्त्रसिद्धैस्तु आकारं भगवन्मयैः ॥ ८८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदधिष्ठितमन्त्राणां सह तस्य च योजना ।
विहिता ²⁷ कमलोद्भूत नृणां सन्निधिसिद्धये ॥ ८९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं सपरिवारं च न स्वमन्त्रस्सदा गृहे ।
मन्त्राकृतौ तु चान्यस्मिन् योजनीयः पदादिषु ॥ ९० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूजनीयं स्वमन्त्रेण लाञ्छनाङ्गान्वितेन च ।
बिम्बसंरुद्धमन्त्रं च तद्विमुक्तमपि द्विज ॥ ९१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वा चैव स्वयं व्यक्तपूर्णानां हि महामते ।
निवेशनं हि मन्त्राणामन्योन्यानां गुणावहम् ॥ ९२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्यं योद्यतचित्तस्तु मन्त्राराधनकर्मणि ।
देहस्थं क्षपयेच्छेषं कर्मबन्धमशाश्वत् ॥ ९३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समस्सर्वेषु भूतेषु मन्त्रेषु च विशेषतः ।
निषिद्धं तद्विनान्येषां स्वमन्त्रस्य नियोजनम् ॥ ९४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कस्य चित्कुत्र चित्सम्यक् यस्मान्मन्त्राकृतौ द्विज ।
प्रसीदति स्वमात्मानं शुद्धज्ञानोदयं विना ॥ ९५ ॥

मूलम्

प्। १८४)

विश्वास-प्रस्तुतिः

न निषिद्धं स्वमन्त्रेण क्वचिदन्यत्र पूजनम् ।
प्राधान्येन स्वमार्गाच्च गृहे वान्यत्र मण्डले ॥ ९६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समाहृतां च पूजार्थं मन्त्रतन्त्रार्चने सति ।
स्वमन्त्रेण न दोषोऽस्ति तद्वदायतनेषु च ॥ ९७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मन्त्रेण भिन्नमार्गाच्च प्रतिमामण्डलं तु वा ।
अधिष्ठितं यदा तत्र विहितं दर्शनं तु वै ॥ ९८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुष्पदानं स्वमन्त्रेण व्यापकेनामलात्मना ।
चिन्मात्रतास्वरूपेण मन्त्राणां हि यतोऽब्जज ॥ ९९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अविशेषं हि सामान्यं शब्दब्रह्ममयं वपुः ।
ध्यानन्यासादिकैस्तेषां विशेषस्तु परस्परम् ॥ १०० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जायते शबलं भीममभिचारफलप्रदम् ।
अनुग्रहपरं मन्त्रं शब्दब्रह्ममयं स्वकम् ॥ १०१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

याज्ययाजकभावेन समभ्येति तथाब्जज ।
संरुद्धमपि यत्तत्र व्यक्तिशक्तिधिया विना ॥ १०२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शब्दब्रह्मात्मना त्वास्ते तदैक्याच्च बलं कुतः ।
पटव्यक्तिद्वयेनैव ²⁸ विनैक्यं न भसो यथा ॥ १०३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वाभ्यां शब्दस्वरूपाभ्यामेवमैक्यमनुग्रहात् ।
सुजन्म चैवं क्षोभस्य विशेषयजनं विना ॥ १०४ ॥

मूलम्

स्वगृहे मण्डले यागे दिव्याद्यायतनेऽपि च ॥

पौष्कर उवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

परं मार्गं न पश्यामि जगत्यस्मिञ्जगन्मय ।
वासुदेवात्मकं यस्मात्सर्वं स्थावरजङ्गमम् ॥ १०५ ॥

मूलम्

श्रीभगवानुवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

सत्यमेतन्महाबुद्धे यथासञ्चोदितं त्वया ।
किन्तु क्रियाप्रवृत्तस्य जन्तोर्भक्तिपरस्य च ॥ १०६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

हृदयावर्जको (गो) यत्र विश्रामः परमार्थतः ।
तत्सन्मार्गो ²⁹ याजकस्य वैष्णवस्स हि सात्त्विकः ॥ १०७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वयमेव प्रवृत्तस्य ³⁰ लोकानुग्रहकाम्यया ।
विभवव्यूहभावेन स्वच्छसत् षड्गुणाअत्मना ॥ १०८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्योपचर्यते येन आगमेनाथ कर्मणा ।
सन्मार्गं विद्धि तं विप्र शश्वद्ब्रह्मविभूतिदम् ॥ १०९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विभुर्विभवभावस्थ इच्छया वितनोति यत् ।
पाकृतं क्षेत्रमाश्रित्य तद्गुणं देवतात्मकम् ॥ ११० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तन्मायीयं च निश्शेषज्ञानाद्यैश्छुरितं गुणैः ।
गुणात्मकं तु तं विद्धि शबलं नातिनिर्मलम् ॥ १११ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्व्यञ्जकं हि यच्छास्त्रमितिकर्तव्यता च वै ।
असन्मार्गं तु तं विप्र विद्धि पूर्वव्यपेक्षया ॥ ११२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात्परपदप्राप्तेः कारणं परमं स्मृतम् ।
विभवव्यूहसञ्ज्ञं तु शाश्वतं रूपमाच्युतम् ॥ ११३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षिप्रमेव प्रपन्नानां ज्ञानपूर्वेण कर्मणा ।
ददाति सत्पदप्राप्तिं कर्मिणां भावितात्मनाम् ॥ ११४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

काम्यानां कर्मणां प्राप्तौ ह्यचिरेणैव पद्मज ।
उपायं नापरं मन्ये नित्यं भोगाभिलषिणाम् ॥ ११५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुसूक्ष्मव्यूहविभवं मुक्त्वा सद्ब्रह्मयाजिनाम् ।
सांसारिकं फलं हेयं स्वर्गादिप्राप्तिलक्षणम् ॥ ११६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रार्थ्य * * हि ? यज्ञाद्यैश्शश्वत्तस्मान्न चाप्यते ।
अत एव हि मायीये नाराध्यो देवतागणः ॥ ११७ ॥

मूलम्

प्। १८५)

विश्वास-प्रस्तुतिः

सम्यक् सम्प्रतिपन्नैस्तु सन्मार्गे परिचोदिते ।
तस्मात्कमलसम्भूत प्रयत्नेन सदैव हि ॥ ११८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुर्यादाराधनं भक्त्या मन्त्राणां हि यथा क्षणम् ।
एषामनुग्रहाद् दुःखं त्रिविधं क्षयमेति च ॥ ११९ ॥

मूलम्

आधिभौतिकमाध्यात्ममधिदेवीयमब्जज ॥

पौष्कर उवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

आराधकानां भगवन् मन्त्राणां शश्वदर्चने ।
सर्वदा पत्रपुष्पाद्यैर्भोगैः किं फलमर्चनात् ॥ १२० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विस्तरेणार्चनात्तेषां बहुभिः कुसुमादिकैः ।
किं फलं याजकानां तु अत्र मे संशयो महान् ॥ १२१ ॥

मूलम्

श्रीभगवानुवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

फलसाम्यं द्विजश्रेष्ठ भावभक्तिवशात् स्थितम् ।
दरिद्राणां च भक्तानां फलपुष्पादिना विना ॥ १२२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्फलं तद्द्विजाढ्यानां निरन्नानां तु चार्चनात् ।
सदाढ्यानां च भक्तानां होमाद्यैरर्चनात् फलम् ॥ १२३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्तद्विद्धि दरिद्राणां भक्तानां कुसुमादिकैः ।
क्षणस्य च समं ज्ञेयं सदाहोरात्रलक्षणम् ॥ १२४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नृपाणां च दरिद्राणां कालं यत्तत्क्रिअयाश्रितम् ।
तत्रापि कमलोद्भूत भूतार्थमवधारय ॥ १२५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथालब्धेन शुद्धेन भोगजालेन वै सह ।
कर्तव्या धारणा ध्यानं मन्त्राणां यत्र पौष्कर ॥ १२६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुद्राणां च योगस्य विस्तरान्नित्यमेव हि ।
तद्याजकानां यजनमचिराद् भुक्तिमुक्तिदम् ॥ १२७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सङ्क्षिप्तं धारणाद्यैर्यत्तत्कृतं चाप्यभोगदम् ।
सम्भोगैर्धारणाद्यैर्यत्सङ्कटं तच्चिरेण तु ॥ १२८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विदधाति च भक्तानां भोगहीनं परं पदम् ।
तस्माच्छ्रेयोऽर्थिनां नित्यं भुक्तिमुक्तिफलाप्तये ॥ १२९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

निर्व्याकुलधिया भक्त्या कालांशमवलम्ब्य वै ।
विमुक्तमन्यैर्व्यापारैर्विधिवद्घटते यथा ॥ १३० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुसम्पूर्णं तु यजनं धारणाद्यैस्सुविस्तृतैः ।
भोगैर्यद्यपि सम्पूर्णैस्सम्पत्तिस्सह वै नृणाम् ॥ १३१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथापि कर्मनिष्ठानामाधिक्यं चास्ति पौष्कर ।
भोगापवर्गहृत् ³¹ शाठ्यात् तन्निरासात् कृते स्फुटे ॥ १३२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जायते याजकानां तु नातोत्साहं परित्यजेत् ।
द्रव्यसम्पद्विना नित्यं मन्त्राराधनकर्मणि ॥ १३३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परं हि यस्य वा भावो भोगबृन्दस्य पौष्कर ।
भोगाप्तिफलनिष्ठस्य प्रथमं चाकृतात्मनः ॥ १३४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न पुनर्मोक्षनिष्ठस्य कर्मणश्शाश्वतस्य च ।
पुरुषार्थप्रदस्याशु खण्डनं सद्विवेकिनाम् ॥ १३५ ॥

मूलम्

पौष्कर उवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

संसारिणां हि भक्तानां नानाकर्मरतात्मनाम् ।
पुत्रदारादिभरणे नित्यं व्याकुलचेतसाम् ॥ १३६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विस्तरेणार्चने तेषां कथं सम्पद्यतेऽच्युत ।
अनर्चनात्त्वयोद्दिष्टफलं वैकल्यमुत्तमम् ॥ १३७ ॥

मूलम्

प्। १८६)

श्रीभगवानुवाच

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रमयुक्तं हि यत्कर्मं तच्च श्रेयस्करं नृणाम् ।
तस्मात्तन्न परित्याज्यं सङ्क्षिप्तमथ विस्तृतम् ॥ १३८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मुख्यकल्पं हि विस्तारमनुकल्पमतः परम् ।
समत्वं घटते केन हेतुना कमलोद्भव ॥ १३९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्रापि चाशठानां च भक्तानां भावितात्मनाम् ।
विहितं पत्रपुष्पाद्यैस्सभोगैर्वाग्भिरर्चनम् ॥ १४० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्मणामनुसन्धानं विना कालान्तरेण तु ।
क्ष्माजलानलवाय्वाख्यं नाभसीयं महामते ॥ १४१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धारणापञ्चकाच्चैव सङ्क्षिप्तं विहितं द्वयम् ।
दहनाप्यायनाख्यं यदादेहात् सर्वशुद्धये ॥ १४२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परापरस्वरूपाच्च ध्यानादेकं परं महत् ।
हृन्मन्त्रं सर्वमन्त्राणामुपचारक्रियाविधौ ॥ १४३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्मणा ³² समनस्कं च प्रणवाद्यं महामते ।
एका ह्याराध्यमुद्रा वै योगमन्त्रस्य सा स्मृता ॥ १४४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्मरणान्नेत्रयोर्मध्ये स्वोच्चारं ³³ निष्कलस्य तु ।
नतिप्रणवगर्भाभिः स्वसञ्ज्ञाभिर्यदर्चनम् ॥ १४५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विधिवन्मन्त्रमूर्तीनां तत्परं क्षिप्रसञ्ज्ञितम् ।
बीजैर्विशेषिताभिस्तद्द्वितायं सूक्ष्मलक्षणम् ॥ १४६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यल्लक्षणामृतैः पिण्डैः सह सञ्ज्ञाभिरब्जज ।
जपान्तमखिलं कर्म मन्त्राणां तद्बृहत् स्मृतम् ॥ १४७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षिप्रमाद्याच्च कैवल्यं किञ्चित्कालान्तरेण तु ।
द्वितीयादब्जसम्भूत बुद्धिपूर्वक्रमेण तु ॥ १४८ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानादिगुणषट्कं च इहैवाद्यं प्रयच्छति ।
अणिमाद्यष्टकं चैव द्वितीयममलेक्षण ॥ १४९ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समस्तभुवनैश्चर्यं तृतीयमचिरात्तु वै ।
साम्यं निश्रेयसावाप्तेस्सर्वेषां किन्तु पौष्कर ॥ १५० ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षिप्रं लक्षणपूर्वेण कालेन त्रिविधेन तु ।
महत्तैव हि मन्त्रस्य स्वसञ्ज्ञाख्यस्य यद्यपि ॥ १५१ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथापि कमलोद्भूत क्षिप्रपूर्वादिकेऽर्चने ।
बीजं वा पिण्डमन्त्रं च प्रणवादनुसंस्मरेत् ॥ १५२ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आराध्य मन्त्रनथस्य हृदादीनां तथैव च ।
अन्येषामन्तरङ्गाख्यं मन्त्राणां कमलोद्भव ॥ १५३ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रधानलक्षणानां च कमलासनवर्तिनाम् ।
न विरोधोऽस्त्यतोऽन्येषां बीजैः पिण्डैर्विनाब्जज ॥ १५४ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वज्रलाञ्छनलोकेशतदस्त्राधारवर्तिनाम् ।
तथासनाख्यविघ्नेशपूर्वाणां द्वारवासिनाम् ॥ १५५ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मचारिगृहस्थस्य स्वतन्त्रस्य यतेरपि ।
किं पुनस्तु गृहस्थस्य व्यापारनिरतस्य च ॥ १५६ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एतद्वै नैष्ठिकानां तु तच्चित्तनिरतात्मनाम् ।
साधकानां सवित्तानां हितमेकान्तवासिनाम् ॥ १५७ ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भक्तिश्रद्धापरस्सम्यग्गृहीत्वा यस्समाचरेत् ।
ददाति तत्र मन्त्रात्मा पूर्वोक्तं द्विविधं फलम् ॥ १५८ ॥

मूलम्

सह साधकसिद्धीभिर्निर्विघ्नेन महामते ॥

इति श्रीपाञ्चरात्रे महोपनिषदि पौष्करसंहितायां आराधनलोपविचारो नाम

द्वात्रिंशोऽध्यायाः ॥ ३२ ॥

(समुदितश्लोकसङ्ख्या १६०)

परिक्षयात् इति स्यात् ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
क्, ख्: स्वयम् ↩︎ ↩︎
क्, ख्: सन्निधिम् ↩︎ ↩︎
क्, ख्: संस्तुत्य ↩︎ ↩︎
क्, ख्: कोशयोः सुसम्पूर्ण इत्यस्मादर्धात् प्राक् अर्धद्वयं प्रमादपतितमस्ति यथा कादाचित्के तु वा नित्ये नियुक्तानां द्विजार्चने । बहिःप्रतिष्ठितानां च स्थापिताना तु वा गृहे इति ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: सम्पृत्ममलेक्षण ↩︎ ↩︎
ख्: प्रत्यवायं भूतंल्लोक पातनस्य तत्फलभाक्भवेत् ↩︎ ↩︎
क्, ख्: सिद्धा ↩︎ ↩︎
क्, ख्: णीयं च * * *; ख्: ज्ञात्वाकालं * * * लाञ्छितम् ↩︎ ↩︎
क्, ख्: प्रायश्चित्तो * * * वेदराध ↩︎ ↩︎
क्, ख्: * * * सश्रद्धया ↩︎ ↩︎
क्, ख्: तदर्थ * * * द्यान ↩︎ ↩︎
क्, ख्: प्राधान्येनाभव * * * ↩︎ ↩︎
क्, ख्: प्रदाएन ↩︎ ↩︎
क्, ख्: नाथज्ञानां तु सिद्धस्य ↩︎ ↩︎
क्, ख्: तत्तदन्तपरि ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: स्वसम्पूर्ण ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: भावनापक्षे वस्तुतः ↩︎ ↩︎
क्, ख्: * * * निर्मली ↩︎ ↩︎
क्, ख्: मूर्तये ↩︎ ↩︎
क्, ख्: विपुलम् ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: तस्मादस्मिन् ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: समन्त्रं भक्तिमत्वर्थं तदा तत् ध्यानवाब्जज ↩︎ ↩︎
क्, ख्: मूर्ध्व * * * ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: तथा चाब्दस्य मासस्य ↩︎ ↩︎
क्, ख्: * * * ब्रह्मचारि ↩︎ ↩︎
क्, ख्: विर्हिता वनलोद्भूत ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: घटव्यक्ति ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: तत्समार्गो ↩︎ ↩︎
क्, ख्: प्रमत्तस्य ↩︎ ↩︎
क्, ख्: भोगापवर्ग इत्यादि अर्धचतुष्टयं लुप्तम् ↩︎ ↩︎
ग्, घ्: कर्मणा सनमस्कं च ↩︎ ↩︎
क्, ख्: स्वोच्चरन् निष्क ↩︎ ↩︎