११

पाद्मसंहितायाम्.

एकादशोऽध्यायः

• उक्तानुवादपूर्वकमतलादिवर्णनम् *

श्रीभगवान्—

एष भूलोकविस्तारः कथितः कवलासन।
लोकानधस्तादधुना सप्त वच्मि यथातथम्॥ 11.1 ॥

¹ अतलं प्रथमं लोकं द्वितीयं वितलाह्ययम्।

तृतीयं नितलं विद्धि ज्ञेयं तुर्यं गभस्तिमत्॥ 11.2 ॥

पञ्चमं महदाह्वानं सुतलं षष्ठमीरितम्।
पातालं सप्तमं विध्या [^2] त्ते चैकैकं समुच्छ्रिताः॥ 11.3 ॥

योजनानां सहस्त्राणि दशै तेष्वतलादिषु।
वसन्ति दानवा दैत्याः कालेयाः फणिनस्तथा॥ 11.4 ॥

स्वर्गेपि न भवन्त्येव ये भोग स्त्वतलादिषु।
भक्ष्यं भोह्यं तथा पेयं स्वादिष्टं गुणवत्तरम्॥ 11.5 ॥

प्रासादभूमयो रम्याः ² काननानि च निम्नगाः।
नागकन्याश्च शतशस्सन्ति सर्वाङ्गशोभनाः॥ 11.6 ॥

रत्नानां दीप्तीजालेन ³ ध्वान्तेध्वस्ते दिवानिशम्।
नार्कोन चन्द्रमास्तत्र जनै राकाङ्क्ष्यते क्वचित्॥ 11.7 ॥

याप्रीति ⁴ र्वसतां तत्र न सा मुक्तात्मनामपि।
यद्भोक्तुमिष्यते वस्तु दृश्यते तदुपस्थितम्॥ 11.8 ॥

न मृग्यतेक्वचि ⁵ द्वापि वस्तु तद्भोगतत्परैः।
स्वर्गादष्टगुणं भोगमतलादिषु सप्तसु॥ 10.9 ॥

भुञ्जते भोगनिरताः रक्षोदै तेयदानवाः।
न दरिद्रा न रोगार्ता न कृशा न च दुःखिताः॥ 11.10 ॥

बिलानि शतशस्सन्ति विपुलानि समन्ततः।
सहस्रफणवान्विष्णुः कपिलो साम सप्तमे॥ 11.11 ॥

पातालाख्ये तलादीनामास्ते ⁶ रक्षंश्च केवलम्।
सर्वैः ⁷ पारिषदैस्सार्धां पुरे महति शोभिते॥ 11.12 ॥

तामसीं तनुमास्थाय विष्णुरेषा ⁸ मवस्थितः।
सप्तानामतलादीनां शेषाख्यो बलवत्तरः॥ 11.13 ॥

फणासहस्रसुभगो मणिभिर्दीपयन् दिशः।
अनन्त इति च प्राज्ञेः ख्यातो लोके महर्षिभिः॥ 11.14 ॥

तस्य मूर्धानि मालेव ध्रियते सकला मही।
कुर्वन् सुरादिदैतेया नबलानात्मतेजसा॥ 11.15 ॥

⁹ किरीटी स्रपग्धरस्सुभ्रूर्मदघूणितलोचनः।
नीलवासास्तिततनुः कैलास इव भूधरः॥ 11.16 ॥

लाङ्गलं मुसलं बिभ्रदायुधं दैत्यदारणम्।
उपास्यमानो वारुण्या ¹⁰ शश्वत्सन्निदधानया॥ 11.17 ॥

कल्पावसाने वक्त्रेभ्यो यस्य सङ्कर्षणश्शिवः।
निष्क्रामति जगत्सर्वं संहर्तुं विषपावकः॥ 11.18 ॥

आस्ते सम्पूजितस्सर्वैः पातालतलवासिभिः।
नास्य वर्णयुतुं शक्ता गुणा वक्तृशतैरपि॥ 11.19 ॥

यदा मदेन मुर्दानं कम्पयन्नवतिष्ठते।
तदा महीतलं सर्वं साद्रिवारिधिकाननम्॥ 11.20 ॥

कम्पते कः क्षमेतास्य बलं वक्तुमशेषतः।
अधस्साच्छेषफणिनः कूर्मः काला ¹¹ नलस्थितिः॥ 11.21 ॥

शिखासहस्रजटिलो दुस्सहः कमलासन।
आधारशक्तिरे ¹² तस्माद धस्ताद्वैष्णवी तनुः॥ 11.22 ॥

अनन्तरमथै तस्याः भवत्यण्‍डकटाहकः।
कर्मणः पुण्यरूपस्य कथिताः फलभूमयः॥ 11.23 ॥

अधुना पापरूपस्य कथ्यन्ते ¹³ फलभूमयः।
भुवो जलस्य चाधस्नान्नरकाख्या भुवस्स्मृताः॥ 11.24 ॥

रौरवं प्रथमं तश्च महत्पूर्वमनन्तरम्।
¹⁴ तप्तपुत्थलिका कुम्भी शूलारोपणमीरितम्॥ 11.25 ॥

सूच्यग्रंच क्षुरं चैव ¹⁵ खड्गकृन्तनमन्वतः।
सूकरं तैलकुम्भंच महाज्वाला च ¹⁶ तापनम्॥ 11.26 ॥

असिपत्रं पूयवहं ¹⁷ व्याघ्रसिंहवृकादिकम्।
¹⁸ तप्तस्तम्भं शुना भक्ष्यं शाल्मली हेमपुष्पिता॥ 11.27 ॥

¹⁹ लालोदकं रक्तसिन्धु श्शक्तिभिश्छेदनं तथा।
एवमूदीनि चान्यानि फलान्याहुर्विकर्मणाम्॥ 11.28 ॥

नरकाणामसङ्ख्याना मेषा दिक्कथिता मया।
पतितास्तेषु पापिष्ठा जन्तवो भुञ्जते फलम्॥ 11.29 ॥

न कर्मणां क्षयो ब्रह्मन् विना भोगैः पृथग्विदैः।
ज्ञानाग्निस्सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते दृढम्॥ 11.30 ॥

न स्वर्गो नापि नरको येगविद्या मुपेयुषाम्।
इति श्री पाञ्चरात्रे महोपनिषदि पाद्मसंहितायां

ज्ञानपाते ²⁰ आतलादिलोकपरिमाणं नम

एकादशोऽध्यायः।