आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्थोऽध्यायः - 4
श्रीः¹—
निर्मलाकाशकल्पाहं निःसमानन्दचिन्मयी।
अहं नारायणी नाम भावोऽहं तादृशो² हरेः ॥ 1 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न शान्ता नोदिता नापि मध्यमाहं चिदात्मिका।
तादृशस्य हरेर्विष्णोः स्वरूपमशिलात्मनः ॥ 2 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

³तस्याचित्रैकरूपस्य विकल्पपदवीजुषः।
अचित्राहं तदाकारा सर्वतः समतां गता ॥ 3 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तयोर्नौ संविदात्मैव क्वचिदुन्मेष उत्थितः।
कोटिकोटिसहस्रौघकोटिकोटितमी कला ॥ 4 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सिसृक्षा नाम तद्रूपा सृष्टिमिष्टां करोम्यहम्।
एकांशेन विशुद्धाध्वरूपा वर्तेऽहमञ्जसा ॥ 5 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वज्ररत्नप्रभा यद्वत्परिस्फुरति सर्वतः।
एवं शुद्धमयो मार्गो मम स्फुरति सर्वतः⁴ ॥ 6 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

⁵अमेघाकाशसंकाशान्निष्पन्दोदधिरूपतः।
मम ज्ञानघनाद्रूपाच्छुद्धा⁶ सृष्टिः प्रवर्तते ॥ 7 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

⁷निर्व्यापारं सदानन्दं शुद्धं सर्वात्मकं परम्।
व्यज्यते प्रथमं ज्ञानं स संकर्षण उच्यते ॥ 8 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

हेत्वन्तरानपेक्षं यत् स्वातन्त्र्यं विश्वनिर्मितौ।
तदैश्वर्यं तदासीन्मे प्रद्युम्रः पुरुषोत्तमः ॥ 9 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

निलीनचित्ररूपा या सर्वत्र समवस्थिता।
अव्याहतासीच्छक्तिर्मे सोऽनिरुद्धः प्रकीर्तितः ॥ 10 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सृष्टिस्थित्यन्तकर्तारो विज्ञानैश्वर्यशक्तयः।
मम रूपममी देवाः पुरुषाः पुष्करेक्षणाः ॥ 11 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अतरह्गार्णवाभासमस्ताम्भोदाम्बरोपमम्⁸।
रूपं सिसृक्षमाणाया वासुदेवो ममादिमम्⁹ ॥ 12 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानशक्तिबलैश्वर्यवीर्यतेजांस्यशेषतः।
उन्मिषन्ति यदा तुल्यं वासुदेवस्तदोच्यते ॥ 13 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां ज्ञानबलोन्मेषे¹⁰ संकर्षण उदीर्यते।
बिभर्ति सकलं विश्वं तिलकालकवत्स्वतः ॥ 14 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बलमित्येव तन्नाम ततो वेदान्तशब्दितम्।
वीर्यैश्वर्यसमुन्मेषे¹¹ प्रद्युम्नः परिकीर्तितः ॥ 15 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विकारविरहो वीर्यमविकारी ततश्च सः।
शक्तितेजःसमुन्मेषे ह्यनिरुद्धः स ईरितः¹² ॥ 16 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेजस्त्वन्यानपेक्षत्वमनिरुद्धत्वमप्युत¹³।
शास्त्रं ¹⁴संकर्षणादेव भाति निर्घातशब्दवत् ॥ 17 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्क्रिया सकला देवात्प्रद्युम्नात् संभवेद्यतः¹⁵।
क्रियाफलमशेषं तदनिरुद्धात्प्रचक्षते ॥ 18 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सृजते ह्यनिरुद्धोऽत्र प्रद्युम्नः पाति तत्कृतम्।
सृष्टं तद्रक्षितं चात्ति स च संकर्षणः प्रभुः ॥ 19 ॥

मूलम्

टिप्पनी 19

अत्रानिरुद्धस्य सृष्टिकर्तृत्वं प्रद्युम्नस्य पालनकर्तृत्वं चोच्यते। पूर्वं तु द्वितीयाध्याये अनिरुद्धस्य पालनकर्तृत्वं प्रद्युम्नस्य सृष्टिकर्तृत्वं चोक्तम्। तत्तु कल्पान्तरेणेति ध्येयम्।

विश्वास-प्रस्तुतिः

सृष्टिस्थित्यन्तकार्येण शास्त्रधर्मफलेन च।
अनुग्रहमिमे देवाः सदा विदधते स्वयम् ॥ 20 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यद्यप्येकगुणोन्मेषस्तथाप्येते¹⁶ हि षड्‌गुणाः।
अन्यूनानधिकाः सर्वे वासुदेवात्सनातनात्¹⁷ ॥ 21 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अङ्गप्रत्यङ्गबुद्ध्यादिर्नैषां भूतमयः स्मृतः।
षाड्‌गुण्यमय एवैषां दिव्यो देहः सनातनः ॥ 22 ॥

मूलम्

टिप्पनी 22

बुद्धिरत्रान्तः करणम्। `नैषां भूतमयः’ इति वचनेन “न भूतसङ्घसंस्थानो देहोऽस्य परमात्मनः” इति शान्तिपर्ववचनं स्मारितम्।

विश्वास-प्रस्तुतिः

नैवैषां वास्तवो भेदश्चिन्तनीयो दिवस्पते¹⁸।
तत्तत्कार्यप्रसिद्ध्यर्थं कृतोऽसौ कल्पनावशात् ॥ 23 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञानान्नान्यत्तथैश्वर्यं तस्मान्नान्या च शक्तिका।
मयैताः कल्पिताः शक्र ¹⁹ध्यानविश्रामभूमयः ॥ 24 ॥

मूलम्

टिप्पनी 24

ध्यानेति। उपासकानां यथारुच्यालम्बनदानाय तत्र भेदपरिकल्पनेत्यर्थः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

वस्तु पूर्वं ततो भावः पश्चादर्थस्ततः क्रिया।
चातूरूप्यमिदं ज्ञेयं सर्वभावेषु सर्वदा ॥ 25 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वासुदेवादिरूपेण चतुर्धात्मानमात्मना।
संविभज्यावतिष्ठेऽहं ²⁰सर्वमावृत्य संविदा ॥ 26 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वासुदेवादयो देवाः प्रत्येकं तु त्रिधा त्रिधा।
केशवादिस्वरूपेण विभजन्ति स्वकं वपुः ॥ 27 ॥

मूलम्

टिप्पनी 27

एवं च केशवादिदामोदरान्ता द्वादशापि व्यूहान्तरभूता ध्येयाः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

एतद्व्यूहान्तरं नाम पञ्चरात्राभिशब्दितम्।
²¹कार्यस्य नयने देवा द्वादशैते व्यवस्थिताः ॥ 28 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विभोरप्यनिरुद्धस्य हिताय जगतां हरेः।
प्रसरो विभवो नाम पद्मनाभादयः स्मृताः ॥ 29 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आविश्याविश्य कुरुते यत्र देवनरादिकम्।
जगद्धितं जगन्नाथस्तज्ज्ञेयं विभवान्तरम् ॥ 30 ॥

मूलम्

टिप्पनी 30

`देवनरादिकम्’ इत्यनेन दत्तात्रेयबादरायणादीनामपि विभवान्तरत्वं ध्येयम्।

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवर्षिपितृसिद्धाद्यैः स्वयं वा जगतां हिते।
निर्मितं भगवद्रूपमर्चा सा शुद्धचिन्मयी ॥ 31 ॥

मूलम्

टिप्पनी 31

स्वयमित्यनेन स्वयंव्यक्तक्षेत्रस्थार्चा गृह्यन्ते।

विश्वास-प्रस्तुतिः

इत्येष लेशतो मार्गः शुद्धस्ते संप्रदर्शितः।
त्रैगुण्यमपरं मार्गं गदन्त्या मे निशामय ॥ 32 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्ते ज्ञानं पुरा प्रोक्तं तत्सत्त्वेन विवर्तते।
रजस्तया तदैश्वर्यं शक्तिश्चापि तमस्तया ॥ 33 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राधान्येन रजस्तत्र सृष्टौ संपरिवर्तते।
अभितः सत्त्वतमसी गुणौ द्वौ तस्य तिष्ठतः ॥ 34 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

या सा पूर्वं मया प्रोक्ता कोटिकोटितमी कला।
तस्याः कोटितमेनाहमंशेन विसृजे जगत् ॥ 35 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वस्याद्या महालक्ष्मीस्रिगुणाहं महेश्वरी।
रजोरूपमधिष्ठाय सृष्टिमिष्टां करोम्यहम् ॥ 36 ॥

मूलम्

टिप्पनी 36

अनेन त्रिगुणजगत्सृष्टिकर्तृत्वदशायां महालक्ष्मीसमाख्येति ज्ञायते।

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्नीषोममयौ भावौ दिव्यौ स्रीपुंसलक्षणौ।
बिभ्रती चारुसर्वाङ्गी लोकानां हितकाम्यया ॥ 37 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्भुजा विशालाक्षी तप्तकाञ्चनसंनिभा।
मातुलङ्गं गदां खेटं सुधापात्रं च बिभ्रती ॥ 38 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

महालक्ष्मीः समाख्याता साहं सर्वाङ्गसुन्दरी।
महाश्रीः सा महालक्ष्मीश्चण्डा चण्डी च चण्डिका ॥ 39 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भद्रकाली तथा भद्रा काली दुर्गा महेश्वरी।
त्रिगुणा भगवत्पत्नी तथा भगवती परा ॥ 40 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एताः संज्ञास्तथा चान्यास्तत्र मे बहुधा स्मृताः।
विकारयोगादन्याश्च तास्ता वक्ष्याम्यशेषतः ॥ 41 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

लक्षयामि जगत्सर्वं पुण्यापुण्ये कृताकृते।
²²महनीया च सर्वत्र महालक्ष्मीः प्रकीर्तिता ॥ 42 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

महद्भिः श्रयणीयत्वान्महाश्रीरिति ²³गद्यते।
चण्डस्य दयिता चण्डी चण्डत्वाच्चण्डिका मता ॥ 43 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कल्याणरूपा भद्रास्मि काली च कलनात्सताम्।
द्विषतां कालरूपत्वादपि काली प्रकीर्तिता ॥ 44 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुहृदां द्विषतां चैव युगपत्सदसद्विधेः।
भद्रकाली समाख्याता मायास्चर्यगुणात्मिका ॥ 45 ॥

मूलम्

टिप्पनी 45

मायाश्चर्येति। अनेनाश्चर्यावहत्वं मायाशब्दार्थ इत्युक्तं भवति। अनेन मायाशब्दस्य मिथ्यार्थकल्वकल्पनं वार्यते।

विश्वास-प्रस्तुतिः

महत्त्वाच्च महामाया मोहनान्मोहिनी मता।
दुर्गा च दुर्गमत्वेन भक्तरक्षाविधेरपि ॥ 46 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

योजनाच्चैव योगाहं योगमाया च कीर्तिता।
मायायोगेति विज्ञेया ज्ञानयोजनतो नृणाम् ॥ 47 ॥

मूलम्

टिप्पनी 47

ज्ञानयोजनत इति। अनेन “माया वयुनं ज्ञानम्” इति यास्कवचनात् मायाशब्दस्य ज्ञानार्थकत्वमुक्तं भवति। “संभवाम्यात्ममायया” इत्यत्र आत्मसंकल्पेनेत्यर्थवर्णनमप्येतन्मूलकमेव।

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूर्णषाड्‌गुण्यरूपत्वात्साहं भगवती स्मृता।
भगवद्यज्ञसंयोगात्पत्नी भगवतोऽस्म्यहम् ॥ 48 ॥

मूलम्

टिप्पनी 48

यज्ञसंयोगादिति। “पत्युर्नो यज्ञसंयोगे” इत्यनुसासनसिद्धं रूपम्। भगवद्यज्ञस्च आश्रितजनरक्षणरूपो ज्ञेयः। तत्रास्याः संयोगः पुरुषकारत्वादिना।

विश्वास-प्रस्तुतिः

विशालत्वात्स्मृता व्योम पूरणाच्च पुरी स्मृता²⁴।
परावरस्वरूपत्वात् स्मृता चाहं परावरा ॥ 49 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शकनाच्छक्तिरुक्ताहं राज्ञ्यहं ²⁵रञ्जनात् सदा।
सदा शान्तविकारत्वाच्छान्ताहं परिकीर्तिता ॥ 50 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मत्तः प्रक्रियते विश्वं प्रकृतिः सास्मि कीर्तिता।
श्रयन्ती श्रयणीयास्मि श्रृणामि दुरितं सताम् ॥ 51 ॥

मूलम्

टिप्पनी 51

“श्रि श्रयणे” “शॄ हिंसायाम्” इति च धातुः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

शृणोमि करुणां वाचं शृणामि च गुणैर्जगत्।
²⁶(शयेऽन्तः) सर्वभूतानां रमेऽहं पुण्यकर्मणाम् ॥ 52 ॥

मूलम्

टिप्पनी 52

“श्रु श्रवणे” “शॄ प्रीणने” “शी स्वप्ने” “रम्‌ क्रीडायाम्” इति धातवो विवक्षिताः। श्रीनाम्नि शकारविवरणम्—शयेऽन्तरिति। रेफविवरणम्—रमेऽहमिति।

विश्वास-प्रस्तुतिः

ईडिता च सदा देवैः शरीरं चास्मि वैष्णवम्।
एतान्मयि गुणान् दृष्ट्वा वेदवेदान्तपारगाः ॥ 53 ॥

मूलम्

टिप्पनी 53

ईकारविवरणम्—ईडितेति। “ईड स्तुतौ” इति धातुः। विष्णोः शरीरं रूपमित्यर्थः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुणयोगविधानज्ञाः श्रियं मां संप्रचक्षते।
साहमेवंविधा नित्या सर्वाकारा सनातनी ॥ 54 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुणत्रयमधिष्ठात्री त्रिगुणा परिकीर्तिता।
²⁷गुणवैषम्यसर्गाय प्रवृत्ताहं सिसृक्षया ॥ 55 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तप्तकाञ्चनवर्णाभा तप्तकाञ्चनभूषणा।
निरालोकमिमं लोकं पूरयामि स्वतेजसा ॥ 56 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शून्यं तदखिलं लोकं स्वेन पूरयितुं पुरा।
भरामि त्वपरं रूपं तमसा केवलेन तु ॥ 57 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा भिन्नाञ्जनसंकाशा ²⁸दंष्ट्राञ्चितवरानना।
विशाललोचना नारी बभूव तनुमध्यमा ॥ 58 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

खड्‌गपात्रशिरःखेटैरलंकृतमहाभुजा।
कबन्धहारा शिरसि बिभ्राणाहिशिरःस्रजम् ॥ 59 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा मां प्रोवाच संभूता तामसी प्रमदोत्तमा।
²⁹नाम कर्म च मे मातर्देहि तुभ्यं नमो नमः ॥ 60 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रीः³⁰—
तामब्रवं वरारोहां तामसीं प्रमदोत्तमाम्।
ददामि तव नामानि यानि कर्माणि तानि ते ॥ 61 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

महाकाली महामाया महामारी क्षुधा तृषा³¹।
निद्रा कृष्णा³² चैकवीरा कालरात्रिर्दुरत्यया ॥ 62 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एतानि तव नामानि प्रतिपाद्यानि नामभिः।
एभिः कर्माणि ते ज्ञात्वा योऽधीते सोऽश्नुते सुखम् ॥ 63 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अपर्याप्तमिमं सर्गं मन्यमानाहमादिमम्।
सत्त्वोन्मेषमयं रूपं भरामि स्मेन्दुसंनिभम् ॥ 64 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अक्षमालाङ्‌कुशधरा वीणापुस्तकधारिणी।
सा बभूव वरा नारी नाम कर्म तदा ह्यदाम् ॥ 65 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

महाविद्या महावाणी भारती वाक् सरस्वती।
आर्या ब्राह्नी महाधेनुर्वेदगर्भा च धीश्च गीः³³ ॥ 66 ॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नामानुरूपं ³⁴कर्म स्यात् ³⁵सात्त्विक्याः कार्यमद्भुतम्।
वयं तिस्रो जगद्धात्र्यो मातरश्च प्रकीर्तिताः ॥ 67 ॥

मूलम्

इति ³⁶श्रीपाञ्चरात्रसारे लक्ष्मीतन्त्रे ³⁷महालक्ष्मीसमुद्भूतिर्नाम चतुर्थोऽध्यायः

इति चतुर्थोऽध्यायः

श्रीरुवाच B. ↩︎ ↩︎
तादृशी B. ↩︎ ↩︎
तस्य चित्रैक E. I. ↩︎ ↩︎
रूपतः A. B. C. G. I. ↩︎ ↩︎
अमेया A. B. ↩︎ ↩︎
शुद्ध A. G. ↩︎ ↩︎
निर्वासनं E. I. ↩︎ ↩︎
अनम्भोदाम्बरोपमम् E. I. ↩︎ ↩︎
ममात्मकः A. G. ↩︎ ↩︎
बलोन्मेषः E. ↩︎ ↩︎
समुन्मेषः E. I. ↩︎ ↩︎
समीरितः E. I. ↩︎ ↩︎
अतः E. I. ↩︎ ↩︎
संकर्षणाद्देवात् E. I. ↩︎ ↩︎
संभवत्युत E. I. ↩︎ ↩︎
तदाप्येते E. ↩︎ ↩︎
सनातनाः A. B. D. ↩︎ ↩︎
विपश्चिता E. I. ↩︎ ↩︎
ध्येयाः A. B. C. D. ↩︎ ↩︎
सर्वदा A. C. D; सर्वदा सत्य B. ↩︎ ↩︎
कालस्य E. ↩︎ ↩︎
महती या B. ↩︎ ↩︎
गीयते E. ↩︎ ↩︎
पुरः स्थिता A. B. C. G. ↩︎ ↩︎
राजनात् B. ↩︎ ↩︎
All the Mss. and the printed book read wrongly श्रयते. ↩︎ ↩︎
गुणैर्वैषम्य A. B. C. D. ↩︎ ↩︎
दंष्टान्वित A. B. C. D. ↩︎ ↩︎
शान्तिः added before नाम I. ↩︎ ↩︎
A. B. C. F. omit श्रीः ↩︎ ↩︎
क्रिया A. B. C. F. ↩︎ ↩︎
तृष्णा A. B. C. F. ↩︎ ↩︎
A. B. C. read wrongly वेदभागाश्चगश्व धीः; गीश्च धीः I. ↩︎ ↩︎
कर्मास्याः E. G. ↩︎ ↩︎
सात्वत्याः A. B. C. D. ↩︎ ↩︎
श्रीपाञ्चरात्रे I.; श्रीपञ्चरात्र A. ↩︎
A. B. C. D. F. omit the title; सृष्टिद्वयप्रकाशः G. ↩︎