अथ पञ्चविंशोऽध्यायः
श्रीभगवान् -
संवत्सरोत्सवं वक्ष्ये श्रोतुमिच्छसि चेच्छृणु ।
विषुवद्वितयञ्चैव तथा चैवायनद्वयम् ॥ १ ॥
जयन्तीकृत्तिका चैव आग्रायणविधिस्तथा ।
अध्ययनोत्सवञ्चैव पवित्रारोहणं तथा ॥ २ ॥
अब्दपूजाविनाशे तु मासपूजा विनश्यति ।
मासपूजाविनाशे तु नित्यपूजा विनश्यति ॥ ३ ॥
नित्यपूजाविनाशे तु राजा राष्ट्रं विनश्यति ।
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन उक्तं कर्म समाचरेत् ॥ ४ ॥
श्रावण्यां कृष्णपक्षे तु अष्टम्यां रोहिणीयुते ।
जयन्ती नाम सा प्रोक्ता जयत्यशुभमित्यसौ ॥ ५ ॥
बुधवारसमायुक्तं सर्वदोषविवर्जितम् ।
तिथिनक्षत्रयोगे वा केवलं ऋक्षकेऽपि वा ॥ ६ ॥
प्। १७३)
पूर्वेद्युरङ्कुरं कृत्वा कौतुकं बन्धयेद्बुधः ।
तद्रात्रौ स्नपनं कुर्यात् कलशैः पञ्चविंशकैः ॥ ७ ॥
उक्तद्रव्ययुतं वापि केवलं क्षीरमेव वा ।
घृतं वा केवलं विप्र नालिकेरजलं तु वा ॥ ८ ॥
द्वारादियजनं कृत्वा कुम्भमण्डलकं यजेत् ।
केवलं कृष्णमन्त्रेण जयाख्यं मण्डलं भवेत् ॥ ९ ॥
परमान्नं तथावापि भूतावास मथापि वा ।
होमकार्यं ततः कृत्वा शयने सन्निवेशयेत् ॥ १० ॥
शयनं बालवत्कृत्वा मृद्वास्तरणभूषितम् ।
यद्वा पूर्वं प्रपूज्याथ चूर्णस्नानं तथैव च ॥ ११ ॥
पायसं चैव मुद्गान्नं फलं नानाविधं तथा ।
जम्बुकाख्य फलञ्चैव विशेषेण निवेदयेत् ॥ १२ ॥
कृष्णबिम्बस्याभावे तु लब्धबिम्बे समाचरेत् ।
तदभावे तु मूले स्याच्चतुःस्थानसमन्वितम् ॥ १३ ॥
तद्दिने समुपोष्याथ तत्पूजान्ते तु पारणम् ।
निवेदनस्य पूर्वे तु चन्द्रपूजां समाचरेत् ॥ १४ ॥
चन्द्रभूमौ विशेषेण गोमयालेपनं भवेत् ।
सुधाचूर्णैरलङ्कृत्य चन्द्रमण्डल मालिखेत् ॥ १५ ॥
प्। १७४)
पाद्मतन्त्रोकमार्गेण पौष्करोक्त मथापि वा ।
अर्धचन्द्र मथोवापि मा लिखेत्साधकोत्तमः ॥ १६ ॥
सङ्कल्पं पूर्ववत्कृत्वा प्राणायाम मथाचरेत् ।
न्यासं कृत्वा विधानेन पात्रार्चनमथाचरेत् ॥ १७ ॥
आसनावाहनञ्चैव अर्घ्यं पाद्य मनन्तरम् ।
आचामं गन्धपुष्पं च धूपं दीपं तथैव च ॥ १८ ॥
स्तोत्रं नीराजनञ्चैव पायसान्नं निवेदयेत् ।
फलं नानाविधं चैव सोममन्त्रेण देशिकः ॥ १९ ॥
रात्रौ जागरणं कृत्वा प्रातःकाले महोत्सवम् ।
वीथीञ्च समलङ्कुर्यात्तोरणानां बहु न्यसेत् ॥ २० ॥
शिक्ये शिक्ये विशेषेण दधिक्षीरघटान् न्यसेत् ।
तोरणे तोरणे बध्वा प्रहरेद्देवसन्निधौ ॥ २१ ॥
कृष्णबिम्बं समारोप्य शिबिके पुष्पनिर्मिते ।
प्रथमावरणमारभ्य वीथ्यावरणपश्चिमम् ॥ २२ ॥
आनयेत्सर्ववाद्यैश्च वेदघोषैश्च देशिकः ।
नैकैः परिकरैश्चैव छत्रचामरसङ्कुलैः ॥ २३ ॥
क्रीडायन्त्रगणैश्चैव तैलचूर्णप्रदायकैः ।
एवं नीत्वा विधानेन मण्डपे सन्निवेशयेत् ॥ २४ ॥
प्। १७५)
शुद्धस्नानं ततः कृत्वा स्वस्थाने सन्निवेशयेत् ।
एकाहं च त्र्यहं चैव पञ्चसप्तनवाहकम् ॥ २५ ॥
उत्सवं कारयेन्नित्यं मध्याह्ने वापराह्णके ।
एवं यः कारयेद्भक्त्या भुक्तिमुक्ती भजेन्नरः ॥ २६ ॥
बहुकन्याफलञ्चैव बहुगोदानजं फलम् ।
बहुधर्मफलं चैव लभते नात्रसंशयः ॥ २७ ॥
कृत्तिकादीपोत्सवः -
कृत्तिकोत्सवविधिं वक्ष्ये समासान्मुनिपुङ्गव ।
कृत्तिकापर्वयुग्मेन दीपारोपणमाचरेत् ॥ २८ ॥
ऋक्षयुक्तमयुक्तं वा केवलं पर्वमेव वा ।
मध्याह्ने समनुप्राप्ते स्नपनं सम्यगाचरेत् ॥ २९ ॥
अङ्कुरं पूर्ववत् कृत्वा कर्मारम्भे तु कौतुकम् ।
षट्विंशत्कलशैर्वापि पञ्चविंशतिभिस्तु वा ॥ ३० ॥
यद्वा सप्तदशैर्वापि युक्तद्रव्ययुतैस्तु वा ।
क्षीरं वा गोघृतं वापि गन्धतोयमथापि वा ॥ ३० ॥
चूर्णस्नानं ततः कृत्वा अलङ्कारासने नयेत् ।
कञ्चुकाद्यैरलङ्कृत्य लिप्तं मृगमदेन च ॥ ३२ ॥
मूलमूर्तिं विशेषेण अलङ्कारैरलङ्कृतम् ।
मण्डपे सन्निवेश्याथ चतुःस्थानार्चनं चरेत् ॥ ३३ ॥
प्। १७६)
महाहविर्निवेद्याथ अपराह्णे विशेषतः ।
दीपाधिवासनं कृत्वा देवमण्डपमध्यमे ॥ ३४ ॥
मार्गत्रयं ततः कृत्वा धान्यराशिं विनिक्षिपेत् ।
नवानिपात्राण्यादाय गोघृतेनैव पूरयेत् ॥ ३५ ॥
सूत्रवर्तिं विनिक्षिप्य मध्ये संस्थाप्य देशिकः ।
तद्बाह्ये परितश्चाष्टौ शरावान् विन्यसेत् क्रमात् ॥ ३६ ॥
इन्द्रादीशानपर्यन्त माज्यवर्तिसुसंयुतम् ।
दीपपात्रञ्ज्वलित्वाथ पात्रवर्तिषु योजयेत् ॥ ३७ ॥
अर्घ्यगन्धादिभिश्चैव अरयेदग्निमन्त्रतः ।
पूर्वाद्यष्टशरावेषु इन्द्रमन्त्रादिकैर्यजेत् ॥ ३८ ॥
सर्ववाद्यादिसंयुक्तं क्ष्वेलनाभिरलङ्कृतम् ।
देशिकः पात्रमादाय विष्णुहस्ते प्रदर्शयेत् ॥ ३९ ॥
सायाह्ने समनुप्राप्ते दीपारोपण माचरेत् ।
द्वारे द्वारे प्रतिष्ठाप्य दीपदण्डान् विशेषतः ॥ ४० ॥
क्रमुकं नालिकेरञ्च तालं वेणुं तथैव च ।
चम्पकन्देववृक्षञ्च वक्रकोटरवर्जितम् ॥ ४१ ॥
तक्षयित्वा ऋजुं विप्र स्तूपिमानप्रमाणतः ।
तदर्धं द्वारमानं वा शततालायतन्तु वा ॥ ४२ ॥
प्। १७७)
अशीति तालमिच्छन्ति केचित्तस्यार्धमेव वा ।
प्राकारस्य बहिर्विप्र अष्टदिक्षु समन्ततः ॥ ४३ ॥
दीपदण्डान् प्रतिष्ठाप्य तत्तद्दीपं प्ररोपयेत् ।
पात्रस्थं पूर्वदिग्दण्डे योजयेद्वाद्यसंयुतम् ॥ ४४ ॥
पुण्याहं वाचयेत्पूर्वे तांस्तान्दण्डान् प्रपूजयेत् ।
प्रासादे गोपुरे चैव प्राकारे मण्डपे तथा ॥ ४५ ॥
तीर्थदेशे नवोद्याने कूपदेशे विशेषतः ।
श्रीयादिमन्दिराद्येषु परिवारालयेषु च ॥ ४६ ॥
दीपारोपं ततः कुर्याद्देवदेवस्य सन्निधौ ।
गृहे गृहे तथा कुर्यात् गमयेत्सर्ववीथिकाः ॥ ४७ ॥
मण्डपं सम्प्रविश्याथ समारोप्य च विष्टरे ।
नृत्तगीतादिकं सर्वं दर्शयित्वा विशेषतः ॥ ४८ ॥
पुनः पूजां तथा कृत्वा पृथुकादि निवेदयेत् ।
अपूपादि विशेषेण दापयेत्सर्वजन्तुषु ॥ ४९ ॥
इति श्रीपाञ्चरात्रे महोपनिषदि अनिरुद्धसंहितायां
जयन्तीकृत्तिकोत्सवविधानन्नाम पञ्चविंशोऽध्यायः ॥