५९

सम्भारा देवपत्न्यश्च दक्षिणा हृदयानि च ।
रुद्रा ब्रह्माणि चेत्येतन्निगदेन निरूप्यते (१) ॥ ५९-१ ॥

सम्भारा देवपत्न्यश्च दक्षिणा हृदयानि च ।
रुद्रा ब्रह्माणि चेत्येतन्निगदेन निरूप्यते (१) ॥ ५९-१ ॥

सूक्तं तु पौरुषं पुंसः परस्मादुत्थितं पुरा ।
जगद्धिताय लक्ष्म्याश्च श्रीसूक्तं तत् समुद्गतम् ॥ ५९-२ ॥

सूक्तं तु पौरुषं पुंसः परस्मादुत्थितं पुरा ।
जगद्धिताय लक्ष्म्याश्च श्रीसूक्तं तत् समुद्गतम् ॥ ५९-२ ॥

नानाभेदप्रपाठं तत् पौरुषं सूक्तमुच्यते ।
ऋचश्चतस्रः केचित्तु पञ्च षट् सप्त चापरे ॥ ५९-३ ॥

नानाभेदप्रपाठं तत् पौरुषं सूक्तमुच्यते ।
ऋचश्चतस्रः केचित्तु पञ्च षट् सप्त चापरे ॥ ५९-३ ॥

ऋचः षोडश चाप्यन्ये तथाष्टादश चापरे ।
अधीयते तु पुंसूक्तं प्रतिशाखं तु भेदतः ॥ ५९-४ ॥

ऋचः षोडश चाप्यन्ये तथाष्टादश चापरे ।
अधीयते तु पुंसूक्तं प्रतिशाखं तु भेदतः ॥ ५९-४ ॥

समस्तजगदुत्पत्तिहेतुः स्वर्गापवर्गदः ।
पौरुषो मानुषो यज्ञः सूक्तेऽस्मिन् प्रतिपाद्यते ॥ ५९-५ ॥

समस्तजगदुत्पत्तिहेतुः स्वर्गापवर्गदः ।
पौरुषो मानुषो यज्ञः सूक्तेऽस्मिन् प्रतिपाद्यते ॥ ५९-५ ॥

या च सा जगतां योनिर्लक्ष्मीस्तद्धर्मधर्मिणी ।
भगवान् वासुदेवोऽसावाद्यया प्रतिपाद्यते ॥ ५९-७ ॥

या च सा जगतां योनिर्लक्ष्मीस्तद्धर्मधर्मिणी ।
भगवान् वासुदेवोऽसावाद्यया प्रतिपाद्यते ॥ ५९-७ ॥

सहस्रा सहगा यस्य सहभावमुपेयुषी ।
श्रीर्नाम परमा शक्तिः पूर्णषाड्गुण्यविग्रहा ॥ ५९-८ ॥

सहस्रा सहगा यस्य सहभावमुपेयुषी ।
श्रीर्नाम परमा शक्तिः पूर्णषाड्गुण्यविग्रहा ॥ ५९-८ ॥

निःसक्तासक्तको यश्च नित्यं सन् सकलाश्रयः ।
सहस्रशीऋस इत्येवं भगवान् परिगीयते ॥ ५९-९ ॥

निःसक्तासक्तको यश्च नित्यं सन् सकलाश्रयः ।
सहस्रशीऋस इत्येवं भगवान् परिगीयते ॥ ५९-९ ॥

प्रधानपुरुषौ तस्याः सृतौ सर्गे सनातनौ ।
तामेवापि श्रितावन्ते तौ सहस्रावतः स्मृतौ ॥ ५९-१३ ॥

प्रधानपुरुषौ तस्याः सृतौ सर्गे सनातनौ ।
तामेवापि श्रितावन्ते तौ सहस्रावतः स्मृतौ ॥ ५९-१३ ॥

यदतीत्य सृतं विश्वं नानासत्तात्मनः स्थितिः ।
कार्ये हि कारणेयत्ता पयसो दधिसम्भवे ॥ ५९-१५ ॥

यदतीत्य सृतं विश्वं नानासत्तात्मनः स्थितिः ।
कार्ये हि कारणेयत्ता पयसो दधिसम्भवे ॥ ५९-१५ ॥

कार्यं सत्सन्ततौ क्वापि कार्येयत्तैव कारणे ।
मधूच्छिष्टमये पिण्डे यथाकारवियोगिनी ॥ ५९-१६ ॥

कार्यं सत्सन्ततौ क्वापि कार्येयत्तैव कारणे ।
मधूच्छिष्टमये पिण्डे यथाकारवियोगिनी ॥ ५९-१६ ॥

भगवत्यार्जितानीति शुद्धाशुद्धमयानि च ।
भूमिं जगदुपादानं भूमिशक्तिरिहोच्यते ॥ ५९-१८ ॥

भगवत्यार्जितानीति शुद्धाशुद्धमयानि च ।
भूमिं जगदुपादानं भूमिशक्तिरिहोच्यते ॥ ५९-१८ ॥

शुद्धाशुद्धविभागो यः कालपुम्प्रकृतिस्थितिः ।
स भूमिं विश्वतो वृत्वा विष्टभ्य स्वेन तेजसा ॥ ५९-१९ ॥

शुद्धाशुद्धविभागो यः कालपुम्प्रकृतिस्थितिः ।
स भूमिं विश्वतो वृत्वा विष्टभ्य स्वेन तेजसा ॥ ५९-१९ ॥

स्वसङ्कल्पस्वरूपेण प्रभवाप्ययवेलयोः ।
अत्यतिष्टिअदतीत्यैव स्थितो भूयो दशाङ्गुलम् ॥ ५९-२० ॥

स्वसङ्कल्पस्वरूपेण प्रभवाप्ययवेलयोः ।
अत्यतिष्टिअदतीत्यैव स्थितो भूयो दशाङ्गुलम् ॥ ५९-२० ॥

यदिदं दृश्यते विश्वं भूतभव्यात्मरूपकम् ।
इदं पुरुष एवादौ सिसृक्षायामभूत् किल ॥ ५९-२२ ॥

यदिदं दृश्यते विश्वं भूतभव्यात्मरूपकम् ।
इदं पुरुष एवादौ सिसृक्षायामभूत् किल ॥ ५९-२२ ॥

पुरुषः स्यन्दति व्यक्तं सम्यग्विज्ञानयोजनात् ।
अतः पुरुष इत्येवं सङ्कर्षण उदीर्यते ॥ ५९-२३ ॥

पुरुषः स्यन्दति व्यक्तं सम्यग्विज्ञानयोजनात् ।
अतः पुरुष इत्येवं सङ्कर्षण उदीर्यते ॥ ५९-२३ ॥

तिलकालकवद् विश्वं बिभ्रच्चिदचिदात्मकम् ।
सङ्कर्षण उदेति स्म स एवं पुनरुच्यते ॥ ५९-२४ ॥

तिलकालकवद् विश्वं बिभ्रच्चिदचिदात्मकम् ।
सङ्कर्षण उदेति स्म स एवं पुनरुच्यते ॥ ५९-२४ ॥

उतामृतत्वस्येशान इति तस्यार्थ उच्यते ।
अन्नेन भोग्यभूतेन प्रकृतिप्राकृतात्मना ॥ ५९-२५ ॥

उतामृतत्वस्येशान इति तस्यार्थ उच्यते ।
अन्नेन भोग्यभूतेन प्रकृतिप्राकृतात्मना ॥ ५९-२५ ॥

कालसङ्कलितेनैव नानाकारविधाजुषा ।
अचिदंशेन जीवात्मा यश्चिदंशोऽधिरोहति ॥ ५९-२६ ॥

कालसङ्कलितेनैव नानाकारविधाजुषा ।
अचिदंशेन जीवात्मा यश्चिदंशोऽधिरोहति ॥ ५९-२६ ॥

स्वस्यासम्बन्धपूर्वं यः पूर्वसङ्गवशादिह ।
तस्य सद्गुणसंसर्गान्नानाबन्धक्षये सति ॥ ५९-२७ ॥

स्वस्यासम्बन्धपूर्वं यः पूर्वसङ्गवशादिह ।
तस्य सद्गुणसंसर्गान्नानाबन्धक्षये सति ॥ ५९-२७ ॥

अमृतत्वं स्वरूपाविर्भावमोक्षापराह्वयम् ।
तस्य सङ्कर्षणो देव ईशानो ज्ञानदेशनात् ॥ ५९-२८ ॥

अमृतत्वं स्वरूपाविर्भावमोक्षापराह्वयम् ।
तस्य सङ्कर्षणो देव ईशानो ज्ञानदेशनात् ॥ ५९-२८ ॥

संसारानलसन्तप्तचेतनानुजिघृक्षया ।
सङ्कर्षणोदयो विष्णुरुच्यतेऽथ तृतीयया ॥ ५९-२९ ॥

संसारानलसन्तप्तचेतनानुजिघृक्षया ।
सङ्कर्षणोदयो विष्णुरुच्यतेऽथ तृतीयया ॥ ५९-२९ ॥

एतावानस्य महिमा विष्णोः सङ्कर्षणात्मनः ।
यदयं धृतवान् विश्वं समुन्मीलनमादिमम् ॥ ५९-३० ॥

एतावानस्य महिमा विष्णोः सङ्कर्षणात्मनः ।
यदयं धृतवान् विश्वं समुन्मीलनमादिमम् ॥ ५९-३० ॥

फलानि पुरुषेभ्यश्च सनोति क्रिययार्चितः ।
ततः पुरुष इत्येवमनिरुद्धोऽभिधीयते ॥ ५९-३४ ॥

फलानि पुरुषेभ्यश्च सनोति क्रिययार्चितः ।
ततः पुरुष इत्येवमनिरुद्धोऽभिधीयते ॥ ५९-३४ ॥

पुरि सन् सन् पुरीवायं पुरादूर्ध्वमुदैत् परात् ।
तदवस्थेन नाघ्रातमित्यर्थोऽयमिहोच्यते ॥ ५९-३५ ॥

पुरि सन् सन् पुरीवायं पुरादूर्ध्वमुदैत् परात् ।
तदवस्थेन नाघ्रातमित्यर्थोऽयमिहोच्यते ॥ ५९-३५ ॥

पादोऽस्यैकाम्श एवेह चेतनाचेतनात्मकः ।
अन्तर्यामितया व्याप्तिस्तत्तन्नियमनेच्छया ॥ ५९-३६ ॥

पादोऽस्यैकाम्श एवेह चेतनाचेतनात्मकः ।
अन्तर्यामितया व्याप्तिस्तत्तन्नियमनेच्छया ॥ ५९-३६ ॥

एतदेव व्यनक्तीह ततो विष्वङ्ङिति त्वृचा ।
विष्वक् समन्ततो भूत्वा व्यक्रामत् प्राविशद् बहु ॥ ५९-३७ ॥

एतदेव व्यनक्तीह ततो विष्वङ्ङिति त्वृचा ।
विष्वक् समन्ततो भूत्वा व्यक्रामत् प्राविशद् बहु ॥ ५९-३७ ॥

साशनानशने प्रोक्ते चेतनाचेतने उभे ।
तस्माद् विराडिति प्रोक्ता विराड् विद्या पराह्वया ॥ ५९-३८ ॥

साशनानशने प्रोक्ते चेतनाचेतने उभे ।
तस्माद् विराडिति प्रोक्ता विराड् विद्या पराह्वया ॥ ५९-३८ ॥

हिरण्यवर्णां श्रीसूक्तं कृतोऽन्यत्रास्य विस्तरः ।
वर्णो वरयते रूपं वर्णो वर उदीरितः ॥ ५९-४० ॥

हिरण्यवर्णां श्रीसूक्तं कृतोऽन्यत्रास्य विस्तरः ।
वर्णो वरयते रूपं वर्णो वर उदीरितः ॥ ५९-४० ॥

तदेतत् सूक्तमित्युक्तं मिथुनं परचिह्नितम् ।
आदावन्योन्यमिश्रत्वादन्योन्यप्रतिपादकम् ॥ ५९-४२ ॥

तदेतत् सूक्तमित्युक्तं मिथुनं परचिह्नितम् ।
आदावन्योन्यमिश्रत्वादन्योन्यप्रतिपादकम् ॥ ५९-४२ ॥

नियतो नियताहारो निरतो नियतेन्द्रियः ।
भजन् सूक्तद्वयं याति तद्विष्णोः परमं पदम् ॥ ५९-४३ ॥

नियतो नियताहारो निरतो नियतेन्द्रियः ।
भजन् सूक्तद्वयं याति तद्विष्णोः परमं पदम् ॥ ५९-४३ ॥

वाराहो नाम यो मन्त्रो ह्यत्यनुष्टुबितीरितः ।
तस्य सांसर्गिकी मुद्रा विदिता लोकतस्तव ॥ ५९-४४ ॥

वाराहो नाम यो मन्त्रो ह्यत्यनुष्टुबितीरितः ।
तस्य सांसर्गिकी मुद्रा विदिता लोकतस्तव ॥ ५९-४४ ॥

अस्य प्रतिपदार्थो यो मत्तस्तं त्वं निशामय ।
वराहादावभिव्यक्तं यस्य रूपं सनातनम् ॥ ५९-४५ ॥

अस्य प्रतिपदार्थो यो मत्तस्तं त्वं निशामय ।
वराहादावभिव्यक्तं यस्य रूपं सनातनम् ॥ ५९-४५ ॥

वराहरूपो भगवान् वसुधाहरणोद्यतः ।
संसारो रात्रिरुद्दिष्टो मोक्षो वरमहः स्मृतः ॥ ५९-४६ ॥

वराहरूपो भगवान् वसुधाहरणोद्यतः ।
संसारो रात्रिरुद्दिष्टो मोक्षो वरमहः स्मृतः ॥ ५९-४६ ॥

परमात्मा वराहोऽभूदित्थं स पर ईरितः ।
दिगियं दर्शिता सम्यगेषा मन्त्रान्तरे गतिः ॥ ५९-४९ ॥

परमात्मा वराहोऽभूदित्थं स पर ईरितः ।
दिगियं दर्शिता सम्यगेषा मन्त्रान्तरे गतिः ॥ ५९-४९ ॥

निमिषच्चोन्मिषच्चैव चरं चाचरमेव च ।
दिव्यं च प्राकृतं चैव सूक्ष्मं च स्थूलमेव च ॥ ५९-५१ ॥

निमिषच्चोन्मिषच्चैव चरं चाचरमेव च ।
दिव्यं च प्राकृतं चैव सूक्ष्मं च स्थूलमेव च ॥ ५९-५१ ॥

ह्रस्वं दीर्घं च यत् किञ्चिदीशितव्यमथेश्वरम् ।
विज्ञानं यदविज्ञानं सुखं वा यदि वासुखम् ॥ ५९-५२ ॥

ह्रस्वं दीर्घं च यत् किञ्चिदीशितव्यमथेश्वरम् ।
विज्ञानं यदविज्ञानं सुखं वा यदि वासुखम् ॥ ५९-५२ ॥

इति द्वन्द्वपदाद्यैर्यद् वस्तु किञ्चिद् विकल्प्यते ।
सुदर्शनसमुन्मेषं तत्तद् विद्धि मुनीश्वर ॥ ५९-५३ ॥

इति द्वन्द्वपदाद्यैर्यद् वस्तु किञ्चिद् विकल्प्यते ।
सुदर्शनसमुन्मेषं तत्तद् विद्धि मुनीश्वर ॥ ५९-५३ ॥

लेशतो भगवानुक्तः स्वरूपगुणवैभवैः ।
तद्धर्मधर्मिणी शक्तिस्तस्य तत्त्वेन वर्णिता ॥ ५९-५४ ॥

लेशतो भगवानुक्तः स्वरूपगुणवैभवैः ।
तद्धर्मधर्मिणी शक्तिस्तस्य तत्त्वेन वर्णिता ॥ ५९-५४ ॥

तस्या अत्यल्प उन्मेषो भूतिर्भाव्या त ईरिता ।
शुद्धाशुद्धमयी व्यक्तिस्तस्यास्तत्त्वेन वर्णिता ॥ ५९-५५ ॥

तस्या अत्यल्प उन्मेषो भूतिर्भाव्या त ईरिता ।
शुद्धाशुद्धमयी व्यक्तिस्तस्यास्तत्त्वेन वर्णिता ॥ ५९-५५ ॥

भावकश्चापि शक्त्यंशः सङ्कल्पो वैष्णवः परः ।
रूपतो वर्णितः सम्यक् सुदर्शनपराह्वयः ॥ ५९-५६ ॥

भावकश्चापि शक्त्यंशः सङ्कल्पो वैष्णवः परः ।
रूपतो वर्णितः सम्यक् सुदर्शनपराह्वयः ॥ ५९-५६ ॥

सुदर्शनं परोद्योगः प्राणो विष्णुसमुद्यमः ।
अव्याहतो महायोगो योगात्मा योगभावनः ॥ ५९-५८ ॥

सुदर्शनं परोद्योगः प्राणो विष्णुसमुद्यमः ।
अव्याहतो महायोगो योगात्मा योगभावनः ॥ ५९-५८ ॥

इत्यादिभिर्महाशब्दैस्तत्तदर्णविगाहिभिः ।
क्रियाशक्तिः परा विष्णोः शास्त्रे शास्त्रे निगद्यते ॥ ५९-५९ ॥

इत्यादिभिर्महाशब्दैस्तत्तदर्णविगाहिभिः ।
क्रियाशक्तिः परा विष्णोः शास्त्रे शास्त्रे निगद्यते ॥ ५९-५९ ॥

यथा कारणतां याति यथैवाधारतामपि ।
यथा प्रमाणतां याति यथा याति तदर्थताम् ॥ ५९-६० ॥

यथा कारणतां याति यथैवाधारतामपि ।
यथा प्रमाणतां याति यथा याति तदर्थताम् ॥ ५९-६० ॥

यथा याति विधायाभिस्तत्तदर्थाधिकारिताम् ।
निष्कलेन स्वरूपेण यथा दिव्योऽभवद्विधिः ॥ ५९-६१ ॥

यथा याति विधायाभिस्तत्तदर्थाधिकारिताम् ।
निष्कलेन स्वरूपेण यथा दिव्योऽभवद्विधिः ॥ ५९-६१ ॥

यथा च मध्यमं रूपं यन्त्रं तदुभयात्मकम् ।
सकलं यच्च तद्रूपं शस्त्रास्त्रमयमुज्ज्वलम् ॥ ५९-६२ ॥

यथा च मध्यमं रूपं यन्त्रं तदुभयात्मकम् ।
सकलं यच्च तद्रूपं शस्त्रास्त्रमयमुज्ज्वलम् ॥ ५९-६२ ॥

दिव्याः सौदर्शना व्यूहा वैश्वरूप्यं च तन्महत् ।
राज्ञोऽपि विजयः सर्वो रोदसीविजयस्तथा ॥ ५९-६३ ॥

दिव्याः सौदर्शना व्यूहा वैश्वरूप्यं च तन्महत् ।
राज्ञोऽपि विजयः सर्वो रोदसीविजयस्तथा ॥ ५९-६३ ॥

कृत्स्नो योगविधिश्चैव न्यासयोगविधिस्तथा ।
नानोपद्रवशान्तिश्च व्यवस्था योगगोचरा ॥ ५९-६४ ॥

कृत्स्नो योगविधिश्चैव न्यासयोगविधिस्तथा ।
नानोपद्रवशान्तिश्च व्यवस्था योगगोचरा ॥ ५९-६४ ॥

ब्रह्मास्त्रादिस्वरूपं च तत्तन्मन्त्रविधिस्तथा ।
महाभिषेचनविधिरस्त्रयोगविधिस्तथा ॥ ५९-६५ ॥

ब्रह्मास्त्रादिस्वरूपं च तत्तन्मन्त्रविधिस्तथा ।
महाभिषेचनविधिरस्त्रयोगविधिस्तथा ॥ ५९-६५ ॥

ध्वजादिमन्त्रयोगाश्च सेतिहासविनिश्चयाः ।
स्थूलसूक्ष्मपरात्मानो दिव्यमन्त्रविनिश्चयाः ॥ ५९-६६ ॥

ध्वजादिमन्त्रयोगाश्च सेतिहासविनिश्चयाः ।
स्थूलसूक्ष्मपरात्मानो दिव्यमन्त्रविनिश्चयाः ॥ ५९-६६ ॥

व्याकृताः संशयाः सर्वे नारदर्षे मनःस्थिताः ।
करामलकवच्चैव दिव्या सौदर्शनी गतिः ॥ ५९-६८ ॥

व्याकृताः संशयाः सर्वे नारदर्षे मनःस्थिताः ।
करामलकवच्चैव दिव्या सौदर्शनी गतिः ॥ ५९-६८ ॥

आदर्शनस्वरूपेण गुणैः सफलवैभवैः ।
संहितेयं समाख्याता नानाशास्त्रावगाहिनी ॥ ५९-६९ ॥

आदर्शनस्वरूपेण गुणैः सफलवैभवैः ।
संहितेयं समाख्याता नानाशास्त्रावगाहिनी ॥ ५९-६९ ॥

पञ्चरात्रमयी दिव्या साङ्ख्ययोगादिसम्मिता ।
संहितेयं महागुह्या नानामन्त्रमयी परा ॥ ५९-७० ॥

पञ्चरात्रमयी दिव्या साङ्ख्ययोगादिसम्मिता ।
संहितेयं महागुह्या नानामन्त्रमयी परा ॥ ५९-७० ॥

नावासुदेवभक्ताय त्वया देया कथञ्चन ।
नास्तिके भिन्नमर्यादे कृतघ्नेऽनृतवादके ॥ ५९-७१ ॥

नावासुदेवभक्ताय त्वया देया कथञ्चन ।
नास्तिके भिन्नमर्यादे कृतघ्नेऽनृतवादके ॥ ५९-७१ ॥

निःस्वाध्यायवषट्कारे देवब्राह्मणदूषके ।
ब्रह्मचर्यव्रतभ्रष्टे पञ्चयज्ञपराङ्मुखे ॥ ५९-७२ ॥

निःस्वाध्यायवषट्कारे देवब्राह्मणदूषके ।
ब्रह्मचर्यव्रतभ्रष्टे पञ्चयज्ञपराङ्मुखे ॥ ५९-७२ ॥

ब्रह्मचारिणि वा सम्यग् गुरुस्वाध्यायतत्परे ।
वनस्थे वा व्रतोपेते भिक्षौ वा तत्त्ववित्परे ॥ ५९-७४ ॥

ब्रह्मचारिणि वा सम्यग् गुरुस्वाध्यायतत्परे ।
वनस्थे वा व्रतोपेते भिक्षौ वा तत्त्ववित्परे ॥ ५९-७४ ॥

कर्मणा मनसा वाचा भक्ते देवे जनार्दने ।
पञ्चरात्रप्रिये नित्यं वेदविद्यासुनिष्ठिते ॥ ५९-७५ ॥

कर्मणा मनसा वाचा भक्ते देवे जनार्दने ।
पञ्चरात्रप्रिये नित्यं वेदविद्यासुनिष्ठिते ॥ ५९-७५ ॥

समस्तजगदुत्पत्तिस्थितिसंहारहेतवे ।
सुदर्शनाभिधानायै नमः शक्त्यै क्रियात्मने ॥ ५९-७६ ॥

समस्तजगदुत्पत्तिस्थितिसंहारहेतवे ।
सुदर्शनाभिधानायै नमः शक्त्यै क्रियात्मने ॥ ५९-७६ ॥

अज्ञानतिमिरध्वंसभास्करायादिवेधसे ।
शिवङ्कराय भूतानां नमः शान्ताय तेजसे ॥ ५९-७७ ॥

अज्ञानतिमिरध्वंसभास्करायादिवेधसे ।
शिवङ्कराय भूतानां नमः शान्ताय तेजसे ॥ ५९-७७ ॥