५५

निर्ब्रुवन्ति यथा योगा मन्त्रमेतं विचक्षणाः ।
तथा वाच्यस्तव मुने तन्मे निगदतः शृणु ॥ ५५-१ ॥

निर्ब्रुवन्ति यथा योगा मन्त्रमेतं विचक्षणाः ।
तथा वाच्यस्तव मुने तन्मे निगदतः शृणु ॥ ५५-१ ॥

भा सम्यग्ज्ञानमुद्दिष्टं तस्याः प्रेरणमीषणम् ।
भेषणो भीषणः प्रोक्तो भगवान् विश्वभावनः ॥ ५५-५ ॥

भा सम्यग्ज्ञानमुद्दिष्टं तस्याः प्रेरणमीषणम् ।
भेषणो भीषणः प्रोक्तो भगवान् विश्वभावनः ॥ ५५-५ ॥

व्यापिनं महनीयं च धियां सम्यक् प्रचोदकम् ।
संसारमोचकं चैव यं विदुः पुरुषोत्तमम् ॥ ५५-७ ॥

व्यापिनं महनीयं च धियां सम्यक् प्रचोदकम् ।
संसारमोचकं चैव यं विदुः पुरुषोत्तमम् ॥ ५५-७ ॥

भियं स्यति द्यति स्पष्टं पाशं छिन्त्ते पशोरिति ।
पशुपाशच्छिदं वक्ति शब्दो भीषण इत्ययम् ॥ ५५-११ ॥

भियं स्यति द्यति स्पष्टं पाशं छिन्त्ते पशोरिति ।
पशुपाशच्छिदं वक्ति शब्दो भीषण इत्ययम् ॥ ५५-११ ॥

उग्रव्रतप्रियं नित्यमुग्रव्रतपरार्चितम् ।
मलत्रयापरामृष्टं चिद्घनं पाशभेदिनम् ॥ ५५-१३ ॥

उग्रव्रतप्रियं नित्यमुग्रव्रतपरार्चितम् ।
मलत्रयापरामृष्टं चिद्घनं पाशभेदिनम् ॥ ५५-१३ ॥

शिवं वदन्ति यं विष्णुं महान्तं पुरुषोत्तमम् ।
नमाम्यहं तमित्येवमर्थः पाशुपते स्मृतः ॥ ५५-१४ ॥

शिवं वदन्ति यं विष्णुं महान्तं पुरुषोत्तमम् ।
नमाम्यहं तमित्येवमर्थः पाशुपते स्मृतः ॥ ५५-१४ ॥

उद्गिरत्यमलं शास्त्रमुद्गीर्य रमयत्यपि ।
गिरत्यन्ते च तच्छास्त्रमुग्रः सङ्कर्षणः स्मृतः ॥ ५५-१६ ॥

उद्गिरत्यमलं शास्त्रमुद्गीर्य रमयत्यपि ।
गिरत्यन्ते च तच्छास्त्रमुग्रः सङ्कर्षणः स्मृतः ॥ ५५-१६ ॥

विना कृत्वा प्रेरयति रजसा तमसा त्रयीम् ।
वीरां करोति तां विद्यां वैद्यमानवसर्गयोः ॥ ५५-१७ ॥

विना कृत्वा प्रेरयति रजसा तमसा त्रयीम् ।
वीरां करोति तां विद्यां वैद्यमानवसर्गयोः ॥ ५५-१७ ॥

वीरयत्यपि चात्मानं तमोमधुनिघातने ।
व्यापारयति शास्त्रार्थानुष्ठाने कर्म निर्मलम् ॥ ५५-१८ ॥

वीरयत्यपि चात्मानं तमोमधुनिघातने ।
व्यापारयति शास्त्रार्थानुष्ठाने कर्म निर्मलम् ॥ ५५-१८ ॥

एकत्रिचतुरीहाभिस्ते पूर्वे मितवृत्तयः ।
कार्यस्य च मितत्वेन तेषां शक्तिर्निरोधिता ॥ ५५-२० ॥

एकत्रिचतुरीहाभिस्ते पूर्वे मितवृत्तयः ।
कार्यस्य च मितत्वेन तेषां शक्तिर्निरोधिता ॥ ५५-२० ॥

आम्नायन्तेऽनिरुद्धे तु चेष्टाः सङ्ख्यानवर्जिताः ।
कार्याण्यपरिमेयानि सृष्टिस्थित्यादिकानि तु ॥ ५५-२१ ॥

आम्नायन्तेऽनिरुद्धे तु चेष्टाः सङ्ख्यानवर्जिताः ।
कार्याण्यपरिमेयानि सृष्टिस्थित्यादिकानि तु ॥ ५५-२१ ॥

शक्तिस्तद्विषया या तु या व्याप्तिर्विष्णुता च सा ।
सा चानिरुद्धता तस्य तुर्यव्यूहस्य शार्ङ्गिणः ॥ ५५-२२ ॥

शक्तिस्तद्विषया या तु या व्याप्तिर्विष्णुता च सा ।
सा चानिरुद्धता तस्य तुर्यव्यूहस्य शार्ङ्गिणः ॥ ५५-२२ ॥

या स्थितिस्तस्य देवस्य पुरुषोत्तमताह्वया ।
सोक्ता नृसिंहशब्देन सैषा वाक्यार्थ उच्यते ॥ ५५-२८ ॥

या स्थितिस्तस्य देवस्य पुरुषोत्तमताह्वया ।
सोक्ता नृसिंहशब्देन सैषा वाक्यार्थ उच्यते ॥ ५५-२८ ॥

सङ्कर्षणादिरूपेण व्यूह्यात्मानं त्रिधा स्थितः ।
तत्तदाश्रितकार्याय यो विभुः सर्वतोमुखः ॥ ५५-२९ ॥

सङ्कर्षणादिरूपेण व्यूह्यात्मानं त्रिधा स्थितः ।
तत्तदाश्रितकार्याय यो विभुः सर्वतोमुखः ॥ ५५-२९ ॥

नानाविभवरूपेण ज्वलत्यन्तर्भवोदरे ।
एवं ज्वलन् भवत्येव भद्रो भद्रतरस्तथा ॥ ५५-३० ॥

नानाविभवरूपेण ज्वलत्यन्तर्भवोदरे ।
एवं ज्वलन् भवत्येव भद्रो भद्रतरस्तथा ॥ ५५-३० ॥

एवं विज्ञातमात्रो यो भीषणो बन्धनाशकृत् ।
मृत्योर्हेयस्वरूपस्य मृत्युः प्रतिभटो यतः ॥ ५५-३१ ॥

एवं विज्ञातमात्रो यो भीषणो बन्धनाशकृत् ।
मृत्योर्हेयस्वरूपस्य मृत्युः प्रतिभटो यतः ॥ ५५-३१ ॥

तमहं व्यूहविभवविज्ञानसुलभं नृणाम् ।
अन्तर्बहिरिदं व्याप्य तिष्ठन्तं पुरुषोत्तमम् ॥ ५५-३२ ॥

तमहं व्यूहविभवविज्ञानसुलभं नृणाम् ।
अन्तर्बहिरिदं व्याप्य तिष्ठन्तं पुरुषोत्तमम् ॥ ५५-३२ ॥

नृसिंहं करणैः सर्वैरात्मत्वेनानुसन्दधे ।
इति सात्त्वतसिद्धार्थो लेशतस्ते निदर्शितः ॥ ५५-३३ ॥

नृसिंहं करणैः सर्वैरात्मत्वेनानुसन्दधे ।
इति सात्त्वतसिद्धार्थो लेशतस्ते निदर्शितः ॥ ५५-३३ ॥

उद्दाम उदयो विष्णोः सङ्कर्षणसमाह्वयः ।
उग्रवर्णैः समुद्दिष्ठो वैष्णवः प्रथमोदयः ॥ ५५-३५ ॥

उद्दाम उदयो विष्णोः सङ्कर्षणसमाह्वयः ।
उग्रवर्णैः समुद्दिष्ठो वैष्णवः प्रथमोदयः ॥ ५५-३५ ॥

तिलकालकवद्यस्मात् तत्र विश्वं प्रकाशते ।
दिव्यशास्त्रोपदेशेन गदं ध्वंसयते यतः ॥ ५५-३६ ॥

तिलकालकवद्यस्मात् तत्र विश्वं प्रकाशते ।
दिव्यशास्त्रोपदेशेन गदं ध्वंसयते यतः ॥ ५५-३६ ॥

अमृताधाररूपश्च मायावांश्च ततोऽनलः ।
प्रद्युम्नो वीरशब्देन गदितः पुष्करेक्षणः ॥ ५५-३८ ॥

अमृताधाररूपश्च मायावांश्च ततोऽनलः ।
प्रद्युम्नो वीरशब्देन गदितः पुष्करेक्षणः ॥ ५५-३८ ॥

माया ज्ञानं यतो विद्यां सम्बोधयति मायया ।
दहत्यनलवच्चैव विद्यादोषं तमोमयम् ॥ ५५-४० ॥

माया ज्ञानं यतो विद्यां सम्बोधयति मायया ।
दहत्यनलवच्चैव विद्यादोषं तमोमयम् ॥ ५५-४० ॥

गोपनश्च तयोर्नित्यं वृण्वानः सकला गतीः ।
एधयन् मानवं गर्भं तत्तत्संवत्सरैः क्रमात् ॥ ५५-४२ ॥

गोपनश्च तयोर्नित्यं वृण्वानः सकला गतीः ।
एधयन् मानवं गर्भं तत्तत्संवत्सरैः क्रमात् ॥ ५५-४२ ॥

अग्निरूपो जगत्यस्मिन् भास्करश्च स्वयं भवन् ।
भुवनाभयदश्चैव वैकुण्ठोऽविहतं जगत् ॥ ५५-४३ ॥

अग्निरूपो जगत्यस्मिन् भास्करश्च स्वयं भवन् ।
भुवनाभयदश्चैव वैकुण्ठोऽविहतं जगत् ॥ ५५-४३ ॥

अन्तःस्थपुरुषं चैव प्रधानं तद्गतं दधत् ।
कालप्रधानशब्दाभ्यामभेदेनाभिधीयते ॥ ५५-४५ ॥

अन्तःस्थपुरुषं चैव प्रधानं तद्गतं दधत् ।
कालप्रधानशब्दाभ्यामभेदेनाभिधीयते ॥ ५५-४५ ॥

प्राणयन् कालतः साङ्ख्यकालजीवत्रयीत्रयम् ।
प्राणवर्णेन निर्दिष्ठो गोपनो गोपनाख्यया ॥ ५५-४६ ॥

प्राणयन् कालतः साङ्ख्यकालजीवत्रयीत्रयम् ।
प्राणवर्णेन निर्दिष्ठो गोपनो गोपनाख्यया ॥ ५५-४६ ॥

कार्याणि गतयः प्रोक्तास्ताश्च वृण्वंश्चिकीर्षया ।
उक्तो वरुणवर्णेन सा हि तस्यानिरुद्धता ॥ ५५-४७ ॥

कार्याणि गतयः प्रोक्तास्ताश्च वृण्वंश्चिकीर्षया ।
उक्तो वरुणवर्णेन सा हि तस्यानिरुद्धता ॥ ५५-४७ ॥

गर्भं काल्स्थविद्यायां जीवमन्वष्टकात्मकम् ।
पुष्णन्नब्दसहस्रेण देव इद्धार्णवर्णितः ॥ ५५-४८ ॥

गर्भं काल्स्थविद्यायां जीवमन्वष्टकात्मकम् ।
पुष्णन्नब्दसहस्रेण देव इद्धार्णवर्णितः ॥ ५५-४८ ॥

अग्निसूर्यादिके चैव देवसर्गे हि वैद्यके ।
तत्तद्देवप्रवेशेन तत्तन्नाम दधत् स्वयम् ॥ ५५-४९ ॥

अग्निसूर्यादिके चैव देवसर्गे हि वैद्यके ।
तत्तद्देवप्रवेशेन तत्तन्नाम दधत् स्वयम् ॥ ५५-४९ ॥

अन्गिभास्करवर्णेन स्वयं देव उदीर्यते ।
कालाद्यवनिपर्यन्तं चेतनाचेतनात्मकम् ॥ ५५-५० ॥

अन्गिभास्करवर्णेन स्वयं देव उदीर्यते ।
कालाद्यवनिपर्यन्तं चेतनाचेतनात्मकम् ॥ ५५-५० ॥

भुवनार्णोदितं यत् तद् भुवनाङ्गविचित्रितम् ।
तस्य दुष्टनिबर्हेण यो ददात्यभयं सदा ॥ ५५-५१ ॥

भुवनार्णोदितं यत् तद् भुवनाङ्गविचित्रितम् ।
तस्य दुष्टनिबर्हेण यो ददात्यभयं सदा ॥ ५५-५१ ॥

यश्चाविहत एवासीत् तत्तत्कार्यसमुद्यमे ।
अनुप्रविश्य भूतानि योऽध्यक्षः सन्नियच्छति ॥ ५५-५२ ॥

यश्चाविहत एवासीत् तत्तत्कार्यसमुद्यमे ।
अनुप्रविश्य भूतानि योऽध्यक्षः सन्नियच्छति ॥ ५५-५२ ॥

इति व्यूहाः समुद्दिष्टा उग्रादित्रितयेन तु ।
ज्वलदादिनिरूप्योऽर्थो ह्यतः परमुदीर्यते ॥ ५५-५३ ॥

इति व्यूहाः समुद्दिष्टा उग्रादित्रितयेन तु ।
ज्वलदादिनिरूप्योऽर्थो ह्यतः परमुदीर्यते ॥ ५५-५३ ॥