आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

वर्णसंज्ञानिरूपणं नाम सप्तदशोऽध्यायः
¹ध्यायिनां सुखदं नित्यं ज्वालाजटिलकुन्तलम्।
सुदर्शनाख्यं तद्दिव्यं महः किमपि धीमहि॥
वर्णमातृकाधिष्ठातृरूपप्रश्नः
नारदः—

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.1

नमस्ते शर्व सर्वज्ञ सर्वासुरनिबर्हण।
स्थूलसूक्ष्मपरैर्भावैर्यथा वर्णा अधिष्ठिताः ॥ 17.1 ॥

मूलम् - 17.1

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.2

विष्णुना देवदेवेन रुद्रैश्च भवदंशकैः।
तथा तं मे परं भावं वक्तुमर्हसि शंकर ॥ 17.2 ॥

मूलम् - 17.2

तत्प्रतिवचनप्रतिज्ञा अहिर्बुध्न्यः---

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.3

विष्णुशक्तिमया वर्णा विष्णुसंकल्पजृम्भिताः।
अधिष्ठिता यथा ²भावैस्तथा तन्मे निशामय ॥ 17.3 ॥

मूलम् - 17.3

वर्णाधिष्ठातृवैष्णवरूपाणि [^3]प्रथमश्चाप्रमेयश्च व्यापकोऽकार उच्यते। आनन्द आदिदेवश्च गोपनश्चाः स्मृतो बुधैः ॥ 17.4 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.5

इष्ट इद्धश्च रामश्च इकारः ⁵परिपठ्यते।
विष्णुश्च पञ्चबिन्दुश्च माया ईकार उच्यते ॥ 17.5 ॥

मूलम् - 17.5

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.6

उकार उदयश्चापि ह्युद्दामो भुवनाह्वयः।
प्रज्ञाधारश्च लोकेश ऊर्ज ऊकार उच्यते ॥ 17.6 ॥

मूलम् - 17.6

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.7

ऋकार ऋतधामा च सत्यश्चाङ्कुश एव च।
ज्वाला ⁶प्रसरणश्चैव ऋकारो विष्टराह्वयः ॥ 17.7 ॥

मूलम् - 17.7

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.8

लृकारस्तारकः प्रोक्तो लिङ्गात्मा भगवानिति।
लृकारो दीर्घघोणश्च देवदत्तस्तथा विराट् ॥ 17.8 ॥

मूलम् - 17.8

एकारस्तु जगद्योनिस्त्र्यश्रो विग्रह एव च। [^6]ऐकारश्च तथैश्वर्यं योगी ह्यैरावणस्तथा ॥ 17.9 ॥ [^7]औदनश्चौतदेवश्च विक्रम्योकार उच्यते। [^8]और्वो भूधरसंज्ञश्चाप्यौः स्मृतो ह्यौषधात्मकः ॥ 17.10 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.11

त्रैलोक्यैश्वर्यदो व्यापी व्योमेशौंकार एव च।
अंकारः सृष्टिकृत् प्रोक्तो विसर्गः परमेश्वरः ॥ 17.11 ॥

मूलम् - 17.11

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.12

ककारः कमलश्चैव करालः प्रकृतिः परा।
खकारः खर्वदेहश्च वेदात्मा विश्वभावनः ॥ 17.12 ॥

मूलम् - 17.12

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.13

गकारस्तु गदध्वंसी गोविन्दश्च गदाधरः।
घकारस्त्वथ घर्मांशुस्तेजस्वी दीप्तिमांस्तथा ॥ 17.13 ॥

मूलम् - 17.13

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.14

ङकार एकदंष्ट्राख्यो भूतात्मा भूतभावनः⁷।
चन्द्रांशुश्चञ्चलश्चक्री चकारः परिकीर्त्यते ॥ 17.14 ॥

मूलम् - 17.14

[^2]छन्दः पतिश्वलध्वंसी छकारश्छन्द एव च। अजितो जन्महन्ता च जकारः शाश्वतः स्मृतः ॥ 17.15 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.16

झकारो झषसंज्ञस्तु सामगः सामपाठकः।
ञकार उत्तमाख्यश्च ईश्वरस्तत्त्वधारकः ॥ 17.16 ॥

मूलम् - 17.16

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.17

विश्वाप्यायकरश्चन्द्री ट आह्लाद उदीरितः।
धाराधरो ⁸नेमिसंज्ञष्ठकारः ⁹कौस्तुभो मतः ॥ 17.17 ॥

मूलम् - 17.17

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.18

मौसलो दण्डधारश्च डकारोऽखण्डविक्रमः।
ढकारो विश्वरूपश्च ¹⁰दृढकर्मा प्रतर्दनः ॥ 17.18 ॥

मूलम् - 17.18

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.19

णकारोऽभयदः शस्ता वैकुण्ठः परिकीर्तितः।
तकारस्ताललक्ष्मा च वैराजः स्रग्धरस्तथा ॥ 17.19 ॥

मूलम् - 17.19

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.20

धन्वी भुवानपालश्च थकारः ¹¹सर्वधारकः।
दत्तावकाशो दमनो ¹²दकारः शान्तिदः स्मृतः ॥ 17.20 ॥

मूलम् - 17.20

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.21

धकारः ¹³शार्ङ्गधृग्धामा माघवश्च प्रकीर्तितः।
नरो नारायणः पन्था नकारः समुदाहृतः ॥ 17.21 ॥

मूलम् - 17.21

पकारः पद्मनाभश्च पवित्रः पश्चिमाननः।

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.23

बकारो वामनो ह्रस्वः पूर्णाङ्गः स च कथ्यते।
भल्लातको भकारश्च ज्ञेयः सिद्धिप्रदो ध्रुवः ॥ 17.23 ॥

मूलम् - 17.23

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.24

मकारो मर्दनः कालः प्रधानः परिपठ्यते।
चतुर्गतिर्यकारश्च सुसूक्ष्मः शङ्ख उच्यते ॥ 17.24 ॥

मूलम् - 17.24

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.25

अशेषभुवनाधारो रोऽनलः कालपावकः।
लकारो विबुधाख्यश्च ¹⁴धरेशः पुरुषेश्वरः ॥ 17.25 ॥

मूलम् - 17.25

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.26

वराहश्चामृताधारो वकारो वरुणः स्मृतः।
शकारः शंकरः शान्तः पुण्कडरीकः प्रकीर्तितः ॥ 17.26 ॥

मूलम् - 17.26

[^19]नृसिंहश्चाग्रिरूपश्च षकारो भास्करस्तथा। सकारस्त्वमृतस्तृप्तिः सोमश्च परिकीर्तितः॥ 17.27 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.28

सूर्यो हकारः प्राणस्तु परमात्मा प्रकीर्तितः।
अनन्तेशः क्षकारस्तु वर्गान्तो गरुडः स्मृतः ॥ 17.28 ॥

मूलम् - 17.28

[^21]बिन्दुः संहार इत्युक्तो विसर्गः सृष्टिरुच्यते। विष्णुशक्तिमया एते स्थूलसूक्ष्मपरात्मकाः ॥ 17.29 ॥ अप्रमेयादयो भावाः शतं सार्धमुदीरिताः। वर्णाधिष्ठातृरौद्ररूपाणि वर्णास्तेऽधिष्ठिता यैस्तैर्मदंशे रुद्रसंज्ञितैः ॥ 17.30 ॥

तान्निबोध महाभागानक्षरस्थान् महामुने।
¹⁵श्रीकण्ठानन्दसूक्ष्मेशास्त्रिमूर्तिरमरेश्वरः ॥ 17.31 ॥
अङ्घ्रीशो भारभूतिश्च तिथिः ¹⁶स्थाणुर्भवाह्वयः।
¹⁷चण्डीशो भौतिकः सद्योजातश्चानुग्रहेश्वरः¹⁸ ॥ 17.32 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.33

अक्रूरश्च ¹⁹महासेनः स्युरेताः स्वरमूर्तयः।
ततः क्रोधीशचण्डीशपञ्चान्तकशिवोत्तमाः ॥ 17.33 ॥

मूलम् - 17.33

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.34

तथैकरुद्रः कूर्मैकनेत्राह्वचतुराननाः।
अजेशः शर्वसोमेशौ लाङ्गली दारिकस्तथा ॥ 17.34 ॥

मूलम् - 17.34

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.35

अर्धनारीश्वरश्चोमाकान्तश्चाषाढदण्डिनौ।
अत्रिर्मीनश्च मेषश्च लोहितश्च शिखी तथा ॥ 17.35 ॥

मूलम् - 17.35

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.36

चलगण्डद्विगण्डौ²⁰ च समाहाकालवालिनौ।
भुजङ्गेशः पिनाकी च खड्गीशश्च बकस्तथा ॥ 17.36 ॥

मूलम् - 17.36

[^28]श्वेतो भृगुर्वकुलीशः संवर्तक इतीरितः। रुद्रमूर्तय उद्दिष्टा [^29]मदीया वर्णपालिकाः ॥ 17.37 ॥ वर्णचक्रपद्मनिरूपणम्

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.38

तथा वर्णमयं चक्रं पद्मं ²¹चापि निबोध मे।
प्रणवोऽक्षः समुद्दिष्टः शक्तिर्नाभिरुदीरिता ॥ 17.38 ॥

मूलम् - 17.38

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.39

अकचाष्टतपाश्चैव सवर्ग्या अपरद्धतिः।
यादयो नेमिरुद्दिष्टा गरुडः प्रधिरुच्यते ॥ 17.39 ॥

मूलम् - 17.39

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.40

प्रणवः कर्णिका प्रोक्ता शक्तिः केसरपद्धतिः।
स्वरद्विरष्टकं ²²वर्गा अन्तःस्था ऊष्मभिः सह ॥ 17.40 ॥

मूलम् - 17.40

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.41

पत्राष्टकमिदं प्रोक्तं गरुडो दीप्तिरुच्यते।
इति चक्राब्जमध्यस्था मातृकावर्णमालिनी ॥ 17.41 ॥

मूलम् - 17.41

मन्त्रयोनिर्महादेवी[^32] वैष्णवी षड्गुणात्मिका। वर्णमातृकात्मकवैष्णवशक्तिस्वरूपवर्णनम् आदिवर्णप्रक्लृप्ताङ्गा [^33]वर्गाभरणभूषिता ॥ 17.42 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.43

पद्मगर्भप्रतीकाशा शङ्खपङ्कजधारिणी।
प्रणवेनाथ शक्त्या च श्रिया संक्लृप्तदेहिका²³ ॥ 17.43 ॥

मूलम् - 17.43

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.44

स्वरसंपूर्णवदना कचक्लृप्तकरद्वया।
टतक्लृप्तपदद्वन्द्वा पादिक्लृप्तोदरा शुभा ॥ 17.44 ॥

मूलम् - 17.44

यरप्राणोष्मका देवी लकारवरहारिणी। [^35]वकारकाञ्चीसुभगा शषकुण्डलधारिणी ॥ 17.45 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.46

सहृत्का हान्तरात्मा च क्षप्रभा वर्णमालिनी।
पाशाङ्कुशकराग्रा च वाणी ध्येया विपश्चिता ॥ 17.46 ॥

मूलम् - 17.46

प्रथमं वैष्णवशक्त्याराधनम् वक्ष्यमाणेन मन्त्रेण पुरैवाराधयेद्गिरम्।

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.49

रौद्रान् रुद्रैस्ततः शाक्तान् ²⁴भारत्यंशैः समुद्धरेत्।
यद्यपि व्यापका मन्त्रा नित्यं सिद्धा महामुने ॥ 17.49 ॥

मूलम् - 17.49

स्युः शक्तिशालिनो मन्त्रा एवं सृष्टिविचिन्तनात्। उक्तक्रमोल्लङ्घने प्रत्यवायः उज्झित्वोक्तक्रमं यो हि मन्दात्मा मन्त्रमुद्धरेत् ॥ 17.50 ॥ भवन्ति शापदा मन्त्रास्तस्य शास्त्रातिवर्तिनः। अनुल्लङ्घनेऽभ्युदयः

विश्वास-प्रस्तुतिः - 17.51

अनुज्झित्वा क्रमं सर्वं यः सुधीर्मन्त्रमुद्धरेत्।
तस्याध्ययनमात्रेण मन्त्रः सिद्धिं प्रयच्छति ॥ 17.51 ॥

मूलम् - 17.51

इति श्रीपाञ्चरात्रे तन्त्ररहस्ये अहिर्बुध्न्यसंहितायां वर्णसंज्ञानिरूपणं नाम सप्तदशोऽध्यायः आदितः श्लोकाः 1055

D omits this verse ↩︎
भावैस्तन्मे निगदतः श्रृणु A B C E F J ↩︎ ↩︎
संज्ञकः D ↩︎
लब्ध्वानुज्ञां ततो D. ↩︎
परिकीर्त्यते D E F J ↩︎ ↩︎
प्रसारणश्चैव D ↩︎ ↩︎
वाहनः A J ↩︎ ↩︎
निमिसंज्ञः D ↩︎ ↩︎
कौस्तुभस्तथा D ↩︎ ↩︎
वृषकर्मा D ↩︎ ↩︎
सर्वरोधकः D ↩︎ ↩︎
दत्तात्रेय इति स्मृत D ↩︎ ↩︎
शार्ङ्गधृग्धर्ता D J
फकारः फुल्लनयनो लाङ्गली श्वेतसंज्ञितः³ ॥ 17.22 ॥ ↩︎ ↩︎
परेशः D ↩︎ ↩︎
श्रीकण्ठानन्तसूक्ष्माश्च D J ↩︎
स्थाणुर्हराह्वयः D ↩︎
झण्टीशो D E F J ↩︎
अहंग्रहेश्वरः B C ↩︎
महासौम्यः D ↩︎ ↩︎
द्विरण्डौ D E F J ↩︎ ↩︎
च विनिबोध A ↩︎ ↩︎
वर्णा D ↩︎ ↩︎
देहया B C ↩︎ ↩︎
भारत्यङ्गैः D E F ↩︎ ↩︎