आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

वैश्वरूप्यसंक्षेपो नाम तृतीयोऽध्यायः

नारदः—-

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.1

षाड्गुण्यं तत् कथं ब्रह्म स्वशक्तिपरिबृंहितम्।
तस्य शक्तिश्च का नाम यया बृंहितमुच्यते॥ 3.1 ॥

मूलम् - 3.1

सर्ववस्तूनां शक्तिरपृथक्सिद्धविशेषणम्

अहिर्बुध्न्यः—-

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.2

शक्तयः ¹सर्वभावानामचिन्त्या अपृथक्स्थिताः।
स्वरूपे नैव दृश्यन्ते दृश्यन्ते कार्यतस्तु ताः ॥ 3.2 ॥

मूलम् - 3.2

सूक्ष्मावस्था हि सा तेषां सर्वभावानुगामिनी। [^2]इदंतया विधातुं सा न निषेद्धुं च शक्यते ॥ 3.3 ॥

शक्तीनामपर्यनुयोज्यत्वम्
सर्वैरननुयोज्या हि शक्तयो भावगोचराः।

परब्रह्मणोऽपि शक्तिरपृथक्सिद्धविशेषणम्

एवं भगवतस्तस्य परस्य ब्रह्मणो मुने ॥ 3.4 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.5

सर्वभावानुगा शक्तिर्ज्योत्स्नेव हिमदीधितेः।
भावाभावानुगा तस्य सर्वकार्यकरी विभोः ॥ 3.5 ॥

मूलम् - 3.5

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.6

स्वातन्त्र्यरूपा सा विष्णोः प्रस्फुरत्ता जगन्मयी।
उदितानुदिताकारा निमोषोन्मेषरूपिणी॥ 3.6 ॥

मूलम् - 3.6

भगवच्छक्तेरानन्दादिशब्दाभिधेयत्वम्

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.7

निरपेक्षतयानन्दा स्वतन्त्रा नित्यपूरणात्।
स्वात्मभित्तिसमुन्मीलत्परावरजगत्स्थितिः⁶ ॥ 3.7 ॥

मूलम् - 3.7

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.8

नित्या कालापरिच्छेदात् पूर्णाकारावियोगतः।
व्यापिनी देशविभ्रंशाद्रिक्ता पूर्णा च सर्वदा ॥ 3.8 ॥

मूलम् - 3.8

[^4]जगत्तया लक्ष्यमाणा सा लक्ष्मीरिति गीयते। श्रयन्ती वैष्णवं भावं सा श्रीरिति निगद्यते ॥ 3.9 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.10

अव्यक्तकालपुंभावात्⁷ सा पद्मा पद्ममालिनी।
कामदानाच्च कमला पर्याप्तसुखयोगतः ॥ 3.10 ॥

मूलम् - 3.10

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.11

विष्णोः सामर्थ्यरूपत्वाद् विष्णुशक्तिः प्रगीयते।
पालयन्ती हरेर्भावं विष्णुपत्नी प्रकीर्तिता ॥ 3.11 ॥

मूलम् - 3.11

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.12

जगदाकारसंकोचात् स्मृता ⁸कुण्डलिनी बुधैः।
अनाहता बुधैः प्रोक्ता मनोवागाद्यनाहतेः ॥ 3.12 ॥

मूलम् - 3.12

परमानन्दसंबोधा[^7] मन्त्रसूक्ष्मतयापि च।

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.14

सर्वपुण्यकरीभावान्महीयस्यपि सा मही।
तथानाहतशीर्ष्णी चानाहतोऽभ्युदयो यतः ॥ 3.14 ॥

मूलम् - 3.14

प्राणयन्ती[^9] स्वसंवित्त्या जगत्प्राणा इतीर्यते। [^10]परहतासुरूपत्वान्मन्त्रमाता प्रकीर्तिता ॥ 3.15 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.16

त्रायन्ती गायतः सर्वान् गायत्त्रीत्यभिधीयते।
प्रकुर्वती जगत् स्वेन प्रकृतिः परिगीयते ॥ 3.16 ॥

मूलम् - 3.16

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.17

मिमीते च तता चेति सा माता परिकीर्तिता।
सर्वेषामविपर्यासाच्छिवंकरतया शिवा ॥ 3.17 ॥

मूलम् - 3.17

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.18

तरुणी काम्यमानत्वात् तारा ⁹संसारतारणात्।
अविपर्यासरूपत्वात् सत्या सत्यद्वयान्वयात् ॥ 3.18 ॥

मूलम् - 3.18

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.19

शान्ताशेषविकारत्वाच्छान्ता सा चिन्त्यते बुधैः।
मोहानपनयन्ती सा मोहिनी मोहनादपि ॥ 3.19 ॥

मूलम् - 3.19

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.20

इडा हविरधिष्ठानादिष्यमाणतयापि च।
रमयन्तीति सा रन्ती रतिश्च परिकीर्तिता ॥ 3.20 ॥

मूलम् - 3.20

[^12]विश्रुतिर्विश्रुता सद्भिः [^13]स्मारयन्ती सरस्वती। अनवच्छिन्नभासत्वान्महाभासाभिधीयते ॥ 3.21 ॥ नामधेयैरियं तैस्तैर्नानाशास्त्रसमाश्रयैः।

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.23

उदधेरिव च स्थैर्यं महत्तेव विहायसः।
प्रभेव दिवसेशस्य ज्योत्स्नेव हिमदीधितेः ॥ 3.23 ॥

मूलम् - 3.23

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.24

विष्णोः सर्वाङ्गसंपूर्णा¹⁰ भावाभावानुगामिनी।
शक्तिर्नारायणी दिव्या सर्वसिद्धान्तसंमता ॥ 3.24 ॥

मूलम् - 3.24

शक्तिमतः शक्तिर्भिन्ना

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.25

देवाच्छक्तिमतो भिन्ना ¹¹ब्रह्मणः परमेष्ठिनः।
एष चैषा च शास्त्रेषु धर्मधर्मिस्वभावतः॥ 3.25 ॥

मूलम् - 3.25

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.26

भवद्भावस्वरूपेण तत्त्वमेकमिवोदितौ।
स्वातन्त्र्येण स्वरूपेण विष्णुपत्नीयमद्भुता ॥ 3.26 ॥

मूलम् - 3.26

यतो जगद्भविष्यन्ती क्वचिदुन्मेषमृच्छति।

शक्तेः द्वैविध्यम्; भूतिशक्तेः त्रैविध्यम्
सहस्रायुतकोट्योघकोटिकोट्यर्बुदांशकः ॥ 3.27 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.28

लक्ष्मीमयः समुन्मेषः स द्विधा व्यवतिष्ठते।
क्रियाभूतिविभेदेन भूतिः सा च त्रिधा मता ॥ 3.28 ॥

मूलम् - 3.28

[^18]अव्यक्तकालपुंभावात् तेषां रूपं प्रवक्ष्यते।

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.30

लक्ष्मीमयः प्राणरूपो विष्णोः संकल्प उच्यते।
स्वातन्त्र्यमूल इच्छात्मा प्रेक्षारूपः क्रियाफलः ॥ 3.30 ॥

मूलम् - 3.30

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.31

उन्मेषो यः सुसंकल्पः सर्वत्राव्याहतः कृतौ।
अव्यक्तकालपुंरूपां चेतनाचेतनात्मिकाम् ॥ 3.31 ॥

मूलम् - 3.31

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.32

भूतिं लक्ष्मीमयीं विष्णोः शक्तिं संभावयत्यसौ।
अव्यक्तं परिणामेन कालं कलनकर्मणा ॥ 3.32 ॥

मूलम् - 3.32

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.33

पुरुषं ¹²भोजनोद्योगैः सर्गे संयोजयत्ययम्।
सामर्थ्यत्रितयादानाद् वियोजयति संचरे ॥ 3.33 ॥

मूलम् - 3.33

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.34

विषमे परिणामे यत् सामर्थ्यं त्रिगुणात्मनः।
सृष्टौ दधाति तत् तस्मिन् विपर्यासं च संहृतौ ॥ 3.34 ॥

मूलम् - 3.34

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.35

अव्यक्तपुरुषोद्योगसंयोजनविधिक्रमम्।
काले दधाति सर्गादौ विपर्यासं च संहृतौ ॥ 3.35 ॥

मूलम् - 3.35

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.36

पुंसश्च ¹³बुद्धिसामर्थ्यमसामर्थ्यं च भोजने।
संकल्पः कुरुते विष्णोः सर्गप्रतिविसर्गयोः ॥ 3.36 ॥

मूलम् - 3.36

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.37

त्रीनेतान् संहतान् सृष्टौ विहतान् प्रतिसंचरे।
दधाति स्वेन रूपेण गुणो¹⁴ मणिगणानिव ॥ 3.37 ॥

मूलम् - 3.37

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.38

स्थितौ च कुरुते रक्षां तेषां कार्यसमीक्षणात्।
सर्वत्राव्याहतत्वं यत् तत् सुदर्शनलक्षणम् ॥ 3.38 ॥

मूलम् - 3.38

क्रियाशक्तेः वैविध्येन सर्वभावानुयायित्वम्

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.39

सोऽयं सुदर्शनं नाम [^23]संकल्पः स्पन्दनात्मकः[^24]।
विभज्य बहुधा रूपं भावे भावेऽवतिष्ठते ॥ 3.39 ॥

मूलम् - 3.39

वैविध्यप्रपञ्चनम्
[^25]व्याप्तिं सुदर्शनस्येमां प्रोच्यमानां मया श्रृणु।
यज्ज्ञात्वा पुरुषो लोके कृतकृत्यत्वमश्नुते ॥ 3.40 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.41

षाड्गुण्यं यत् परं ब्रह्मा या गतिर्योगिनां परा।
नारायणः स विश्वात्मा भावाभावमिदं जगत् ॥ 3.41 ॥

मूलम् - 3.41

निष्कलेन स्वरूपेण [^26]यदा प्राप्य नियच्छति। [^27]सदा सत्ता हि या तस्य जगन्निर्माणशक्तिका ॥ 3.42 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.43

सर्वभावात्मिका लक्ष्मीरहंता परमात्मनः।
तद्धर्मधर्मिणी देवी भूत्वा सर्वमिदं जगत् ॥ 3.43 ॥

मूलम् - 3.43

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.44

निष्कलेन स्वरूपेण सापि [^28]तद्वन्नियच्छति।
तदीयैका [^29]कला भूतिर्जगद्भवनसंज्ञिता[^30] ॥ 3.44 ॥

मूलम् - 3.44

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.45

व्यापारो वास्तवस्त⁸ जगन्नियमनात्मकः।
निष्कला या क्रियाशक्तिर्लक्ष्म्याः सौदर्शनी कला ॥ 3.45 ॥

मूलम् - 3.45

[^23] संकल्पास्पन्दनात्मकः A B C [^24]स्पन्दनात्मनः E F [^25]प्राप्तिं A B C [^26]यदाज्ञाप्य D [^27]सदसत्ता हि A B C J [^28]तत्वं A B C E F. [^29]काल A B C E F J [^30]संज्ञिका A B C E F J

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.46

भजेने तौ यदा रूपं मनोनयननन्दनम्।
रक्षायै जगतामीशौ चक्रपद्मे तदा क्रिया ॥ 3.46 ॥

मूलम् - 3.46

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.47

रक्षोपकरणं देवौ तौ यावद्यावदिच्छतः।
शङ्खशार्ङ्गादिरूपेण तावत् तावत् सुदर्शनम् ॥ 3.47 ॥

मूलम् - 3.47

[^31]प्रकाशाह्लादपातैर्यद्विश्वस्योपचिकीर्षतः। सूर्येन्दुवह्निरूपेण तदा चक्रं सुदर्शनम् ॥ 3.48 ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.49

देवदैत्यादिकान् भावान् यदा तौ भजतः स्वयम्।
तत्तदस्त्रमयी देवी तदा सौदर्शनी क्रिया ॥ 3.49 ॥

मूलम् - 3.49

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.50

यदा विश्वोपकाराय शास्त्रं नानाफलाश्रयम्।
कुरुतः सा क्रिया तत्र शासनं हृदयस्थितम् ॥ 3.50 ॥

मूलम् - 3.50

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.51

यदा तौ भवतः शास्त्रं विश्वोपकृतये विभू[^32]।
तदा सा[^33] शास्त्रतात्पर्यं क्रिया सौदर्शनी कला ॥ 3.51 ॥

मूलम् - 3.51

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.52

शास्त्राधिकारिणो[^34] नाम यदा [^35]तौ पितरौ ध्रुवौ।
अधिकारस्तदा तेषां क्रियाशक्तिः सुदर्शनम् ॥ 3.52 ॥

मूलम् - 3.52

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.53

यदा शास्त्रार्थभूतौ तौ फलसाधनसंश्रयात्[^36]।
फलप्रसवसामर्थ्यं[^37] क्रिया त⁸ सुदर्शनम् ॥ 3.53 ॥

मूलम् - 3.53

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.54

पुरुषार्थास्तु चत्वारो यदा तौ भवतः[^38] स्वयम्।
आत्मतर्पणसामर्थ्यं तदा चक्रं सुदर्शनम् ॥ 3.54 ॥

मूलम् - 3.54

[^31]प्रतापा D [^32]विभो A; विभोः B;विभू: D [^33]तु B [^34]कारिणौ A B C E F [^35]तावितरौ A B C [^36]संश्रयान् D [^37]सामर्थ्या A B C [^38]भजतः D

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.55

यदा मन्त्रमयीं रक्षां भजतो जगतां हिते।
मन्त्रयन्त्रमयी देवी क्रियाशक्तिस्तदा त्वियम् ॥ 3.55 ॥

मूलम् - 3.55

विश्वास-प्रस्तुतिः - 3.56

वैश्वरूप्यस्य संक्षेपः क्रियाशक्तेः प्रदर्शितः।
सुदर्शनात्मिकायास्ते किं भूयः श्रोतुमिच्छसि ॥ 3.56 ॥

मूलम् - 3.56

इति श्रीपाञ्चरात्रे तन्त्ररहस्ये अहिर्बुध्न्यसंहितायां क्रियाशक्तेर्वैश्वरूप्यप्रदर्शनं नाम तृतीयोऽध्यायः
आदितः श्लोकाः 192
————-****—————

सन्ति भावानाम् B D E F ↩︎ ↩︎
शुद्धसत्त्वाश्रया A B C E F. ↩︎
अनल्पैः D ↩︎
विभावा D E J. ↩︎
योऽन्य उन्मेषः D ↩︎
परात्परजगत्स्थितिः A B C E F. ↩︎ ↩︎
पुंभावा C. ↩︎ ↩︎
कुङ्मलिनीत्यपि B ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
साधारतारणात् D. ↩︎ ↩︎
संभूता D ↩︎ ↩︎
ब्रह्मणा परमेष्ठिना E ↩︎ ↩︎
भोजनोद्वेगौः सर्गः D. ↩︎ ↩︎
भुक्ति B D E J ↩︎ ↩︎
गुणो E F. ↩︎ ↩︎