४६५ २७२
कीर्तनस्यैव महिमानमाह (जा० ११ ११३७)
(२७२) “न ह्यतः परमो लाभो देहिनां भ्राम्यतामिह ।
[[19]]
यतो विन्देत परमां शान्तिं नश्यति संसृतिः ॥ ८३६ ॥
“ध्यायन् कृते यजत् यज्ञ स्वेतार्यां द्वापरेऽर्च्चयन् ।
यदाप्नोति तदाप्नोति कलौ संकीर्य केशवम् ॥ १८३४ ॥
सत्य युग में ध्यान करके, त्रेतायुग में यज्ञ करके एवं द्वापर युग में भगवदर्चन करके साधक ग जो फल लाभ करते हैं, कलियुग में श्री के शव के नामादि सङ्कीर्तन के द्वारा वे सब फल लाभ होते हैं ।
प्रवक्ता श्रीशुक है - २७० ॥
४६६ २७१
अतएव भा० ११।५/३६ में उक्त है-
(२७१) “कलि सभाजयन्त्या गुणज्ञाः सार भागिनः ।
यत्र सङ्कीर्तनेनैव सर्वः स्वार्थोऽभिलभ्यते ॥” ब३५शा
टीका- एतेषु चतुर्युगेषु कलिरेव श्रेष्ठ इत्याह कलिमिति । गृणज्ञाः कले गुणं जानन्ति ये ते । नन्नुहु दोषाणां बहुत्वात् कथं समा जयन्ति तत्राह । सारभागिणो गुणांशग्राहिणः । कोऽसौ गुणस्तमाह–यत्रेति तदुक्तम् । ध्यायन् कृते यजन् यज्ञस्तेत्रायां द्वापरेऽर्चयन् । यह प्नोति तदाप्नोति व लौसङ्कीर्य के शवमिति ।
निमि महाराज को कर भाजन योगीन्द्र कहे थे - हे राजन् ! जो कलियुग के श्रीकृष्ण सङ्कीर्त्तन प्रचार रूप धर्म को जानते हैं, वह सब गुणज्ञ ऋषिगण कलियुग के अन्य समूह को ग्रहण नहीं करते हैं, कीर्त्तन प्रचार रूप सार ग्रहण करके कलियुग का आदर करते हैं । उस कलियुग का गुण वर्णन करते हैं— जिस कलियुग में प्रचारित अन्य साधन निरपेक्ष सङ्कीर्त्तन के द्वारा ही सत्यादि युग में अनुष्ठित ध्यान प्रभृति साधनों से जो फल लाभ होते हैं, अनायास वह सब फल मिल जाते हैं ॥२७॥
४६७ २७२
कीर्तन की महिमा का वर्णन करते हैं । भा० ११/५/३७
(२७२) “न ह्यतः परमो लाभो देहिनां भ्राम्यतामिह ।
यतो विन्देत परमां शान्ति नश्यति संसृतिः ॥८३६॥
टीका-तस्मात् कलौ अतोऽस्मात् सङ्कीर्तनात् परमो लाभो नारित । यतः सङ्कीर्त्तनात् । हे राजन् ! श्रीहरि नाम सङ्कीर्त्तन व्यतीत संसार पथ के पथिक जीव को अपर कोई भी परम लाभ
[[५५१]]
अतः कीर्त्तनात्, यतो यस्मात् कीर्त्तनात् परमां शान्ति (भा० ११।१६।३६) “शमो मन्निष्ठता बुद्धेः” इति भगवद्वाक्यानुसारेण ध्यानादिभिरप्यसाध्यां सर्वोत्कृष्टां भगवन्निष्ठां प्राप्नोत्यनुषङ्गेण संसारश्च नश्यति । अतएव ध्याननिष्ठा अपि कृतादि- प्रजा एतादृशीं भगवन्निष्ठां न प्राप्तवत्यः “महाभागवता नित्यं कलौ कुर्वन्ति कीर्त्तनम्” इति स्कान्दाद्यनुसारेण तादृशनिष्ठा - कारणं कीर्त्तनं माहात्म्यश्च दीनेक– कृपातिशयशालिना भगवता तदानों तत्तत्- सामर्थ्यावसरे यस्मान्न प्रकाशितम्, तस्माद्धचानादि-समर्थास्ताः प्रजा जिह्वौष्ठ स्पन्दनमात्रस्य नातिसाधनत्वं भवेदिति मत्वा तन्न श्रद्धित्वत्यश्च ॥