२२८

३९१ २२८

तदेवं कैवल्यकामायां ज्ञानमिश्रोक्ता । अथ भक्तिमात्रकामायां कर्ममिश्रा यथा

( भा० ११।१९।२० ) - plaints plan

“श्रद्धा मृतकथायां मे शश्वन्मदनुकीर्त्तनम्

परिनिष्ठा च पूजायां स्तुतिभिः स्तवनं मम ॥” ६६६ ॥ इत्यादि,

(01-191991 ) T

FF

( भा० ११।१६।२३ - २४ ) -

(२२८) “मदर्थेऽर्थ परित्यागो भोगस्य च सुखस्य च ।

इष्टं दत्तं हुतं जप्त मदर्थं यद्भूतं तपः ॥६६७॥

(3FF)

है - उक्त साधक वृन्द की साधारण दृष्टि, धर्म योग ज्ञानादि के सहित भक्ति में है । इस अभिप्राय से ही भक्ति को ज्ञान योग कर्मादि का अङ्ग रूप में निर्देश किया गया है। अतएव उन सब साधकों को मोक्षलाभ ही होता है, किन्तु श्रीभगवान् के श्रीचरण युगल में प्रेमलाभ नहीं होता है ॥२२६॥ ।

३९२ २२७

अनन्तर कैवल्य कामा के मध्य में द्वितीय प्रकार ज्ञान मिश्रा भक्ति का उदाहरण प्रस्तुत करते हैं । भा० ११।१८।२१ में उक्त है-

ERTOR THE

11२२७) “विविक्तक्षेमशरणो मद्भाव-विमलाशयः ।

आत्मानं चिन्तयेदेकमभेदेन मया मुनिः ॥ ६६५॥

D

टीका-विविक्तं विजनं, क्षेमं, निर्भयं शरणं स्थानं यस्य स, मयिभावेन विमल आशयोयस्य सः ॥ मुनि, विजन एवं निर्भय स्थान में अवस्थान करतः मदीय भावना से निर्मलान्तः करण होकर मेरे सहित अभिन्न रूप में एकमात्र मेरी चिन्ता करे । भावः- शब्द का अर्थ है भावना

श्रीभगवान् कहे थे ॥ २२७॥

३९३ २२८

कैवल्य कामा भक्ति के मध्य में ज्ञानमिश्रा भक्ति का वर्णन किया गया है। अनन्तर भक्तिमात्र काम्या भक्ति के मध्य में कर्म मिश्रा भक्ति का दृष्टान्त का उल्लेख करते हैं । भा० ११।१६।२० में वर्णित है-

“श्रद्धामृतकथायां मे शश्वन्मदनुकीर्त्तनम् ।

"

परिनिष्ठा च पूजायां स्तुतिभिः स्तवनं मम ॥ ६६६ ॥

16 टीका-श्रद्धा–श्रवणादरः

टीका - श्रद्धा – श्रवणादरः । शश्वदिति सर्वत्रानुषज्जते । मबनुकीर्त्तनं श्रवणानन्तरं मत्कथा व्याख्यामित्यर्थ ।

मेरी अमृतमयी कथा में श्रद्धा, अर्थात् श्रवणादर, निरन्तर मेरा कीर्तन, मेरी पूजा में सर्वतोभावेन निष्ठा, स्तुति समूह के द्वारा मेरा स्तव करना । भा० ११।१६।२३-२४ में उक्त है-

(२२८) “मदर्थेऽथंपरित्यागो भोगस्य च सुखस्य च ।

इष्ट ं दत्तं हुतं जप्त मदर्थं यदूवतं तपः ॥ ६६७॥ 1991 1995

[[४६६]]

एवं धम्मैर्मनुष्याणामुद्धवात्मनिवेदिनाम् ।

मयि सञ्जायते भक्तिः कोऽन्योऽर्थोऽस्यावशिष्यते ॥ ६६८ ॥ इत्यन्तम् ।

मदर्थे मद्भजनार्थं तद्विरोधिनोऽर्थस्य परित्यागः, भोगस्य तत् साधनस्य चन्दनादेः’ सुखस्थ पुत्रोपलालनादेः, इष्टादि वैदिकं यत् कर्म्म, तदपि मदर्थं वृत्तं भक्तेः कारणमित्यर्थः । धम्मै- भगवताभिधैः, एवं काय वाङ्मनोभिस्तदर्थमात्रचेष्टावत्त्वेनानुष्टितैर्भगवद्धम्मैरात्मनिवेदिनाम् (भा० ५।१८१२) “यस्यास्ति भक्तिर्भगवत्य किञ्चना” इत्यादि-न्यायेनास्य भक्तिमात्र कामस्यान्यः कोऽर्थः साधनरूपः साध्यरूपो वा वशिष्यते ? सर्वोऽसावन दृतोऽपि तदाश्रितोऽपि भवतीत्यर्थः ॥ श्रीभगवान् ॥