२२३

३८६ २२३

अथ द्वितीयं गद्यम् (भा० ५।७०७) -

PIP

(२२३) “एवं कर्म्मविशुद्धया विशुद्धसत्वस्यान्तर्हृदयाकाश-शरीरे ब्रह्मणि भगवति वासुदेवे महापुरुषरूपोपलक्षणे श्रीवत्सकौस्तुभ बनमाला रिवरगदादिभिरुपलक्षिते निजपुरष - हृल्लिखितेनात्मनि पुरुषरूपेण विरोचमान उच्चैस्तरां भक्तिरनुदिनमेधमानराजायत" इति ।

एवं पूर्वोक्तप्रकारेण कर्मविशुद्धद्या विशुद्धसत्त्वस्य भक्तिः सश्रद्ध श्रवण-कीर्त्तनादिलक्षणा अजायतेत्यन्वयः क्वचिद्भगवति वासुदेवे पूर्णस्वरूपभगाभ्यां सर्व निवासेन च नाम्ना प्रसिद्ध

विशन्ति सर्वतः सिन्धु तद्वत्स्त्वां गतयोऽन्ततः ॥ ” ६५३ ॥

हे प्रभो ! सकल व्यक्ति ही आप की उपासना करते रहते हैं। जो, अन्य देवता के भक्त हैं, यद्यपि वे सब अन्य देवता में आसक्त चित्त हैं, तथापि आप की ही पूजा करते हैं । कारणः आप सर्वदेवमयेश्वर हैं । जिस प्रकार पर्वत से उद्भूत नदी समूह मेघ जल से पूर्ण होकर विभिन्न पथ के द्वारा समूद्र में प्रविष्ट होती हैं, उस प्रकार समस्त वेब, विचार पूर्वक आप में पर्यवसित होते हैं । अर्थात् आप को ही प्रतिपादन करने में प्रवृत्त हुए हैं। मतयः - शब्द का अर्थ मार्ग समूह हैं । अन्ततः - शब्द का अर्थ- विचार पर्य्यवसान के

द्वारा २२२

[[1]]

३८७ २२३

भा० ५।७।७ के पूर्वोक्त द्वितीयगद्य यह है ।

कि

(२२३) ’ एवं कर्म विशुद्धया विशुद्ध सत्त्वस्य भक्तिः सश्रद्ध श्रवणकीर्त्तनादि लक्षणा अजायतेत्यन्वयः क्वचिद् भगवति वासुदेवे पूर्णस्वरूपभगाभ्यां सर्वनिवासेन च तन्नाम्ना प्रसिद्धे अन्तर्हृदये य आकाशः स एव शरीरं स्वस्यैवाविर्भाव विशेषाधिष्ठानं यस्य तस्मिन्नन्तर्यामिणि परमात्माख्य, ब्रह्मणि निर्विशेषतया विर्भावात् तदाख्ये च भगवतो निराकारत्वं वारयति, मह पुरुषस्य यद्रूपं शास्त्रे श्रूयते, तद्रूपं लक्ष्यते दृश्यते तत्र तस्मिन् । किञ्च, श्रीवत्सादिभिरपिचिह्निते । एषमानरया वर्द्धमान प्रकर्षा ।

टीका - एवम्भूतया कर्म्मविशुद्धया विशुद्धसत्त्वस्य भक्तिरजायतेत्यनुषङ्गः । क्व ? अन्तर्हदये य आकाशः स एव शरीरमभिव्यक्तिस्थानं यस्य तस्मिन् ब्रह्मणि । कोदशे ? महापुरुषस्य उपलक्षणमाकारो यस्य तस्मिन् । किञ्च श्रीवत्सा’ दभिरुपलक्षिते निजपुरुषाणां नारदादीनां हृदि लिखितवनिश्चलतया स्थितेन उक्तेन पुरुषरूपेण आत्मनि स्व मनसि विरोचमाने ! कीदृशी भक्तिः ? अत्यन्तातिशयेन एधमानो रयो वेग प्रकर्षो यस्याः

THIS EP PO

पूर्व वणित रीति से श्रीभगवान् में अर्पित होने के कारण, जो कर्म-विशुद्ध होता है । अर्थात् जिस प्रकार पहले कहा गया है. कि-जिस धृतादि द्रव्य से व्याधि उत्पन्न होती है, उस घृतादि द्रव्य को द्रव्यान्तर की भावना के द्वारा शोधित करके सेवन करने से व्याधिद्धिरित होती है । उस प्रकार जो कर्म जीव को संसार में आबद्ध करता है, उस कर्म्म श्रीभगवान् में अर्पित होने पर विशुद्ध होता है, एवं उस से चित्त शुद्ध होता है । उस विशुद्ध चित्त मानव के हृदय में श्रद्धा युक्त श्रवण कीर्त्तनादि लक्षणा भक्ति का आविर्भाव भगवान् वासुदेव में होता है। जो स्वरूप, गुण से सर्वथा परिपूर्ण होने के कारण, एवं निखिल पाप-नरक निरसन कारी होने के कारण वासुदेव नाम से विख्यात हैं । जो, अन्तर्हृदय में जो आकाश

[[४५६]]अन्तर्हदये य आकाशः स एव शरीरं स्वस्यैवाविर्भावविशेषाधिष्ठानं यस्य तस्मिन्नन्तर्यामिणि परमात्माख्ये, ब्रह्मणि निर्विशेषतयाविर्भावात् तदाख्ये च भगवतो निराकारत्वं वारयति, महापुरुषस्य यद्रूपं शास्त्रे श्रूयते, तदुपलक्ष्यते दृश्यते यत्र तस्मिन् । विश्व, श्रीवत्सादिभिरपि चिह्निते । एधमानरया वर्द्धमानप्रकर्षा । श्रीशुकः ॥