३४० १६४
तथा ( भा० ११।२।५१)
(१६४) “न यस्य जन्म-कर्मभ्यां न वर्णाश्रम-जातिभिः ।
सज्जतेऽस्मिन्नहंभावो देहे वं स हरेः प्रियः ॥ ५५४॥
[[४०३]]
देह, इन्द्रिय, प्राण, मन, बुद्धि धर्म, जन्म, मृत्यु, क्षुत्रा, भय, तृष्णा, परिश्रम प्रभृति संसार धर्म द्वारा जो श्रीहरि स्मृति के प्रभाव से विमुग्ध नहीं होते हैं, वे ही भागवत श्रेष्ठ हैं ।
भगवद् गीता के ७।२८ में भी कथित है—
“येषां त्वन्तगतं पापं जनानां पुण्यकर्म्मणाम् ।
ते द्वन्द्वमोहनिर्मु का भजन्ते मां दृढव्रताः ॥ “५५२ ॥ इति ॥
जिस पुण्यकर्मा मानवों के सर्व प्रकार पाप विदूरित हुये हैं, वे जन्म मृत्यु क्षुधा, भय, शीत, ग्रीष्म, मान, अपमान, जय, पराजय, सुख दुःख प्रभृति द्वन्द्वधर्म से निम्मुक्त होकर गाढ़ संकल्प द्वारा मेरा भजन करते हैं । इस से विदित होता है कि-श्रीहरिस्मृति के प्रभाव से भक्त द्वन्द्व धर्म से मुक्त होकर श्रीभगवान् का भजन करते रहते हैं ॥१६२ ॥
३४१ १६३
उस प्रकार भा० ११/२/५० में लिखित है-
(१६३) “न कामकर्म्मवीजानां यस्य चेतसि सम्भवः ।
वासुदेवैकनिलयः स वै भागवतोत्तमः ॥ “५५३ ॥
टीका - कामञ्च कर्माणि च वीजानि च वासना स्तेषाम् । वासुदेव एव एक निलय आश्रयो यस्य सः । एतेन गृहीत्वापीत्यादि श्लोकत्रयेण द्वेषहर्षमोह कामादि रहितश्चरतीति यथा चरतीत्येतस्योत्तर मुक्तम् । जो एकमात्र वासुदेव को आश्रय किये हैं, अतः हृदय में काम संस्कार, धर्म, एवं वीज ‘वासना’ प्रभृति का उद्गम नहीं होता है, वे ही भागवतोत्तम हैं, इस में संशय नहीं है ॥ १६३ ॥
३४२ १६४
उसी प्रकार भा० ११।२।५१ में उक्त है–
(१६४) " न यस्य जन्म-कर्मभ्यां न वर्णाश्रम-जातिभिः ।
सज्जतेऽस्मिन्नहंभावो देहे वै स हरेः प्रियः ॥ " ५५४॥
टीका- ये लिङ्गेर्भगवत् प्रियः, इत्यस्योत्तरमाह म यस्येति । जन्म सत् कुलम् । कर्म तप आदि । जातयोऽनुलोम प्रतिलोमजा मूर्द्धाभिषिक्तादयः । अस्मिन् देहे । अहङ्काररहितैः सत् कुल कर्मादि लिङ्गेहरेः प्रियो भवतीत्यर्थः ।
जन्म - सकुल, कर्म - तपस्यादि, वर्ण-ब्राह्मणादि, आश्रम सन्न्यासादि जाति-अनुलोमज, प्रति
[[४०४]]
जन्म सत्कुलम्, कर्म्म तपआदि, जातयोऽनुलोमजा मूर्द्धाभिषिक्तादयः, एताभिर्यस्यास्मिन् देहेऽहं भावो न सज्जते, किन्तु भगवा सेवापयि के साध्ये एव देहे सज्जत इत्यर्थः, स हरेः प्रियो भागवतोत्तम इति पूर्वेणान्वयः, प्रकरणार्थत्वात् । हरेः प्रिय इति भागवतमात्रवाचि भागवतत्वादेव ॥