१६०

३३३ १६०

अथ भगवद्धर्माचरणरूपेण कायिकेन किञ्चिन्मानसेन च लिङ्गेन कनिष्ठं लक्षयति (भा० ११/२/४७)

(१६०) “अर्चायामेव हरये पूजां यः श्रद्धयेहते ।

न तद्भक्तेषु चान्येषु स भक्तः प्राकृतः स्मृतः ॥”५४६॥

PTET

कारण, प्रीति योग्य सद् गुण गणार्णव श्रीभगवान् में प्रीति न करके उन को भी विद्वेष कोई कर सकते हैं ? इस का कारण अनुसन्धान करना हमारे पक्ष में असम्भव है । अर्थात् उसको जानना हमारी बुद्धि पद्धति के अतीत है। अतएव ब्रह्मा प्रभृति से आरम्भकर स्थावर पर्य्यन्त दुष्ट- अदुष्ट समस्त ही पूर्वोक्त सर्व सद् गुण गणालङ्कृत श्रीभगवान् में निविड़भाव से अनुरक्त हैं । भा० ११।२।१-२ में श्रीशुकने भी कहा है-

“गोविन्दभुजगुप्तायां द्वारवत्यां कुरूद्वह ।

अवात्सीशारदोऽभीक्ष्णं कृष्णोपासनलालसः ॥ " ५४७ ॥

को नु राजन्निन्द्रियवान् मुकुन्दचरणाम्बुजम् ।

न भजेत् सर्वतोमृत्युरुपास्यममरोत्तमः ॥ ” ५४८ ॥

F FRINE

टीका - अभीक्ष्णं प्रस्थापितोऽपि पुनः पुनरवात्सीदित्यर्थः । ननु नाः दस्य दक्षादि शापान्नैकत्र वासः सम्भवतीत्याशङ्कय ह गोविन्द भुजगुप्तायामिति । न तस्यां शापादेः प्रभाव इत्यर्थः । कृष्णोपासनं लालसा औत्कण्ठं यस्य सः । (१) यद् भजने मुक्तानामपि ईदृशोत्सुक्यं तं को नाम नभजेदित्याह कोन्विति । इन्द्रियवानिति । इन्द्रियवत्त्वमात्रमेव यत्राधिकारि विशेषणमित्यर्थः । सर्वतः सर्वेष्वपि लोकेषु मृत्युर्यस्य सः ॥'

हे राजन् ! श्रीगोविन्द के भुज चतुष्टय के द्वारा सुरक्षिता द्वारका में देवर्षि नारद श्रीकृष्ण दर्शन लालसा से वारम्बार वास करते थे । हे राजन् ! इन्द्रिय शक्ति सम्पन्न कौन मानव मुकुन्द चरण कमल का भजन न करके रह सकते हैं ? कारण, आत्माराम गण स्वरूपानन्द से पूर्णकाम होकर भी उन के चरणों में भक्ति करते हैं । विशेष कर जो भी अनुष्ठान क्यों न करें, कोई भी मृत्यु से छ ुटकारा प्राप्त नहीं कर सकते हैं एक मात्र श्रीगोविन्द चरणाम्बुज की उपासना से ही मृत्यु भय निवृत्ति होती है। इस रीति से उत्तम भागवत वृन्द का मनोभाव सुव्यक्त हुआ । अर्थात् वे सब चेतनाचेतन सर्वत्र हो जो स्वकीय भाव का अनुभव करते हैं, उसका प्रदर्शन हुआ ॥१८६॥

३३४ १६०

अनन्तर भागवद् धर्म आचरण रूप कायिक एवं किञ्चित् मानसिक चिह्नके द्वारा भी कनिष्ठ भागवत का परिचय प्रदान करते हैं । भा० ११।२।४७

F

T

[[४०१]]

अर्चायां प्रतिमायामेव न तद्भक्तेषु अन्येषु च सुतरां न, भगवत् प्रेमाभावाद्भक्त- माहात्म्यज्ञानाभावात् सर्वादरलक्षण-भक्तगुणानुदयाच्च । स प्राकृतः प्रकृतिप्रारम्भः- अधुनैव प्रारब्धभक्तिरित्यर्थः । इयञ्च श्रद्धा न शास्त्रार्थावधारणजाता, (भा० १०२८४।१३) “यस्यात्म- बुद्धिः कुणपे त्रिधातुके, स्वधीः कलत्रादिषु भौम इज्यधीः । यत्तोर्थबुद्धिः सलिले न कर्हिचि ज्जनेष्वभिज्ञषु” इत्यादि-शास्त्राज्ञानात् । तस्माल्लोक परम्पराप्राप्तं वेति पूर्ववत् । अतश्वाजात- प्रेमा शास्त्रीय श्रद्धायुक्तः साधकस्तु मुख्यः कनिष्ठो ज्ञ ेयः ॥