२३० ३३१
सर्व्वं प्रीणन हेतुत्वमुक्तं ( भा० ४१३१।१४ ) - “यथा तरोर्मूल निषेचनेन” इत्यादिना ।
तथाह (भा० ४।६।४६-४७)
EPIP
(१३१) “सुरुचिस्तं समुत्थाप्य पादावनतमर्भकम् ।
परिष्वज्याह जीवेति वाष्पगद्गदया गिरा ॥३५६॥ यस्य प्रसन्नो भगवान् गुणैमैत्र्यादिभिर्हरिः ।
तस्मै नमन्ति भूतानि निम्नमाप इव स्वयम् ॥” ४५७॥
सुरुचिनिज विद्वेषिणी मातुः स्वपत्न्यपि तं भगवदाराधनत आगतं श्री ध्रुवम् । यथा पाद्म,–
“कृतानुयात्रा विद्याभिर्ह रभक्तिरनुत्तमा ।
नुत्तमा।
अविद्यां निर्दहत्याशु दावज्वालेव पन्नगीन् ॥ " ३५५ ॥
जिस समय, उत्तमा भक्ति का शुभागमन भक्त हृदय में होता है, उस समय, विद्या प्रभृति शुभवृत्ति वृन्द उनके (पीछे पीछे) अनुगमन करते हैं। दावानल जिस प्रकार सर्पिणी को भस्मसात् करता है, उस प्रकार उत्तमा भक्ति, अविद्या को निःशेष रूप से दग्ध करती है । उक्त प्रमाणद्वय के द्वारा भगवद् अविद्या विनष्ट करने की क्षमता का वर्णन हुआ है ।
श्रीमनु ध्रुव को कहे थे ॥ १३० ॥
भक्ति की,
२३१ १३१
श्रीभगवान् में भक्ति करने से सब सन्तुष्ट होते हैं—-(अर्थात् भगवद् भक्ति का सर्व प्रोणनत्व का ) उसका वर्णन करते हैं । भा० ४।३१०१४ में उक्त है -
यथा तरोर्मूल निषेचनेन तृप्यन्ति तत्स्कन्धभुजोपशाखाः ।
प्राणोपहाराच्च यथेन्द्रियाणां तथैव सर्वार्हणमच्युतेज्या ॥”
टोका - किञ्च नाना कर्मभिस्तत्तद् देवता प्रीति निमित्तान्यपि फलानि हरेः प्रीत्या भवन्ति, केवलं तत्तद् देवताराधनेन तु न किञ्चिदिति सदृष्टान्तमाह यथेति । मूलात् प्रथम विभागाः स्कन्धाः, तद्विभागा भुजाः, तेषामपि उपशाखा, उपलक्षणमेतत् पत्र पुष्पादयोऽपि तृप्यन्ति । नतु मूल सेकं विना ताः स्व स्व निषेचनेन । प्राणस्योपहारो भोजनं, तस्मादेव इन्द्रियाणां तृप्तिः, नतु तत्तदिन्द्रियेषु पृथगन्नलेपनेन । तथा अच्युताराधनमेव सर्व देवताराधनं, न पृथगित्यर्थः ।
जिस प्रकार तरु के मूल देश में जल सेचन करने से शाखापल्लवादि की सन्तुष्ट होती है, उस प्रकार श्रीभगवान् अच्युत की आराधना करने से सब देवता की सन्तुष्टि होती है ।
भा० ४।९।४६ : ४७ में श्रीमंत्रय विदुर को कहे थे
(१३१) सुरुचिस्तं समुत्थाप्य पादावनतमर्भकम् ।
परिष्वज्याह जीवेति वाष्पगद्गदया गिरा ॥ ३५६ ॥ यस्य प्रसन्नो भगवान् गुणैर्मेत्र्यादिभिर्हरिः ।
तस्मै नमन्ति भूतानि निम्नमाप इव स्वयम् ॥ " ३५७॥
टीका - सुरुच्याः प्रीतिर्नासम्भावितेत्याह- यस्येति । नमन्ति अनुसरन्ति । आपो यथा स्वयमेव निम्नं देशभवतरन्ति ॥
जिस समय श्रीध्रुव, श्रीभगवद् दर्शन करके उनके आदेश से गृह में प्रत्यावर्त्तन कर रहे थे, उस
श्रीभक्ति सन्दर्भः
[[२५३]]
“येनाचितो हरिस्तेन तर्पितानि जगन्त्यपि । रज्यन्ति जन्तवस्त्र जङ्गमः स्थावरा अपि ॥ ३५८ ॥ श्रीमैत्रेयः -