आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं श्रीमत्कृष्णचैतन्यदेवं वन्दे जगद्गुरुम् ।

यस्यानुकम्पया श्वापि महाब्धिं सन्तरेत् सुखम्¹ ॥१ ॥

अन्धः² पश्यति शास्त्राणि शिला तरति वारिधिम् ।

यस्य प्रभावतो वन्दे तं श्रीचैतन्यम् ईश्वरम् ॥

कर्तव्यांशस्य³ विज्ञानम् अवश्यं सम्यग् इष्यते ।

अतो यस् तत्र संक्षिप्तो ग्रन्थः सो ऽयं प्रपञ्च्यते ॥

तत्रादौ विविधमताकुलितदीक्षाविधिलिखने परमाशक्तस्याप्य्⁴ आत्मनो भगवदनुग्रहेण शक्ततां सम्⁵भावयन्न् इव प्रारिप्सितसिद्धये पूर्ववद् गुरुरूपम् इष्टदैवतं प्रणमति तम् इति । श्रीमान् कृष्णश्⁶ चासौ चैतन्यदेवश् च⁷ परमात्मेति तम् । पक्षे श्रीकृष्णचैतन्येति ख्यातं देवम्⁸ ईश्वरम् । साक्षात् तस्योपदेष्टृत्वासम्भवे ऽपि चित्ताधिष्ठातृत्वादिना सर्वेषाम् अपि जीवानां परमगुरुतयामनो ऽपि स एव गुरुर् इत्य् अभिप्रेत्य लिखति जगद्गुरुम् इति⁹ । पक्षे सर्वत्रैव¹⁰ भगवन्नामसंकीर्तनप्रधानभक्तिप्रचारणाज् जगतां गुरुत्वेन विशेषतो दीनजनविषयकसमग्रोपदेशानुग्रहणे गुरुम् इति ॥१ ॥

अथ दीक्षाविधिः

दीक्षाविधिर् लिख्यते ऽत्रानुसृत्य क्रमदीपिकाम्¹¹ ।

विना दीक्षां हि पूजायां नाधिकारो ऽस्ति कस्यचित् ॥२ ॥

Broo

Chapter Two: On Initiation

¹I worship this blessed Kṛṣṇacaitanyadeva, the preceptor of the world, by whose grace even a dog can easily cross a great ocean.

DDṬ:[^FNB000113]

I worship the master Śrī Caitanya, by whose power a blind man sees the scriptures and a stone crosses the ocean. Knowledge of part of one’s duties will inevitably be [erroneously] accepted in total; therefore, whatever is abbreviated elsewhere, this book expounds in detail.

Now, at the beginning, in describing the rules for initiation, bewildered by many different opinions, the author in this verse as before pays homage to his beloved Lord in the form of the preceptor. By this he empowers himself, as it were, by the grace of the Lord, even though himself most incompetent, to accomplish that which he has intended to begin. [I worship] this blessed Kṛṣṇa, Caitanyadeva, the supreme self. Or else, the deva or master known as Kṛṣṇacaitanya. The author writes preceptor of the world to indicate that even if one does not have him directly as a teacher, he only is the preceptor of every living being, since he superintends the intellect. Or in his own view, he is the preceptor, as he has the office of the teacher, particularly through the favour of his complete teachings relating to the fallen people of the world, by teaching devotion primarily characterised by congregational chanting of the Lord’s names everywhere.

Rules for Initiation

²The rules for initiation are written here, following the Kramadīpikā, for without initiation, nobody has the eligibility for performing worship.

मूलम्

तं श्रीमत्कृष्णचैतन्यदेवं वन्दे जगद्गुरुम् ।

यस्यानुकम्पया श्वापि महाब्धिं सन्तरेत् सुखम्¹ ॥१ ॥

अन्धः² पश्यति शास्त्राणि शिला तरति वारिधिम् ।

यस्य प्रभावतो वन्दे तं श्रीचैतन्यम् ईश्वरम् ॥

कर्तव्यांशस्य³ विज्ञानम् अवश्यं सम्यग् इष्यते ।

अतो यस् तत्र संक्षिप्तो ग्रन्थः सो ऽयं प्रपञ्च्यते ॥

अथ दीक्षाविधिः

दीक्षाविधिर् लिख्यते ऽत्रानुसृत्य क्रमदीपिकाम्¹¹ ।

विना दीक्षां हि पूजायां नाधिकारो ऽस्ति कस्यचित् ॥२ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रमदीपिकाम् अनुसृत्येति श्रीकेशवाचार्यविरचितक्रमदीपिकाख्यग्रन्थोक्तानुसारेणैव, न तु तदुक्तविरोधेनेत्य्¹² अर्थः । दीक्षाविधिलिखने हेतुः¹³ विनेति । हि यतः¹⁴ ॥२॥

अथ दीक्षानित्यता

आगमे—¹⁵

द्विजानाम् अनुपेतानां स्वकर्माध्ययनादिषु ।

यथाधिकारो नास्तीह स्याच् चोपनयनाद् अनु¹⁶ ॥३॥

तथात्रादीक्षितानां तु मन्त्रदेवार्चनादिषु ।

नाधिकारो ऽस्त्य् अतः कुर्याद् आत्मानं शिवसंस्तुतम्¹⁷ ॥४॥

अनुपेतानाम् अकृतोपनयनानाम् । उपनयनात् यज्ञोपवीतदानात् अनु अनन्तरं तु अधिकारः स्याद् एव । शिवसंस्तुतम् इति दीक्षितम् इत्य् अर्थः । प्रधानत्वेन श्रीविष्णु¹⁸दीक्षाग्रहणाच् छ्रीशिवस्यापि सम्यक् स्तुतिविषयम्¹⁹ इति भावः । एवं च दीक्षां विना पूजायाम् अनधिकारात् । तथा । शालग्रामशिलापूजां विना यो ऽश्नाति किञ्चन । स चाण्डालादिविष्ठायाम् आकल्पं जायते कृमिः ॥ इत्यादि वचनैः पूजायाश् चावश्यकत्वाद् दीक्षाया नित्यत्वं सिध्यति । श्रीशालग्रामशिलाधिष्ठानं वर्गेषु मुख्यत्वात् सर्वाण्य् एव भगवद्²⁰अनुष्ठानान्य्²¹ उपलक्षयति ॥३–४॥

स्कान्दे कार्त्तिकप्रसङ्गे श्री²²ब्रह्मनारदसंवादे—

ते नराः पशवो लोके किं तेषां जीवने²³ फलम् ।

यैर् न लब्धा हरेर् दीक्षा नार्चितो वा जनार्दनः ॥५॥

Broo

Following the Kramadīpikā: according to the statements of the book called Kramadīpikā, written by Keśava Ācārya, and not in contradiction to its statements. That is the meaning. The reason for giving the rules for initiation is indicated by [the clause beginning with] for without. For is used in the sense of “since”.

The Mandatoriness of Initiation

In the Āgama:[^FNB000114]

³Just as Brāhmaṇas who have not been ordained do not have the eligibility for their own duties of Vedic study and so on, but possess it after Upanayana, ⁴so those who are not initiated do not have the eligibility for mantras, worship of gods and so on. Therefore, make yourself praised by Śiva!

Have not studied means those who have not undergone the Upanayana ceremony, as after Upanayana or receiving the sacrificial thread one becomes eligible. Praised by Śiva means initiated. The implied meaning is that by the pre-eminence of accepting Viṣṇu initiation, one becomes the object of the great praise even of Śiva. And further, without initiation, one is not eligible for performing worship. As it is said,[^FNB000115] “One who eats anything before worshipping the Śālagrāma stone becomes a worm in the stool of dog-eaters for an eon.” From statements such as this, the necessity of worship and the mandatoriness of initiation is established. Because the Śālagrāma stone is foremost among the objects of the Lord, all of the objects of the Lord are implied.[^FNB000116]

In a conversation between Brahmā and Nārada in connection with the month of Kārttika in the Skanda Purāṇa (–):

⁵Those men who have not received Vaiṣṇava initiation or who do not worship Janārdana are animals in this world. What is the use of their lives?

मूलम्

अथ दीक्षानित्यता

आगमे—¹⁵

द्विजानाम् अनुपेतानां स्वकर्माध्ययनादिषु ।

यथाधिकारो नास्तीह स्याच् चोपनयनाद् अनु¹⁶ ॥३॥

तथात्रादीक्षितानां तु मन्त्रदेवार्चनादिषु ।

नाधिकारो ऽस्त्य् अतः कुर्याद् आत्मानं शिवसंस्तुतम्¹⁷ ॥४॥

स्कान्दे कार्त्तिकप्रसङ्गे श्री²²ब्रह्मनारदसंवादे—

ते नराः पशवो लोके किं तेषां जीवने²³ फलम् ।

यैर् न लब्धा हरेर् दीक्षा नार्चितो वा जनार्दनः ॥५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्यत्वम् एव ब्रह्मवचनेन साधयति ते नरा इति । जनार्दनो यैर् नार्चित इति दीक्षां विनार्चनासिद्धेः ॥५॥

तत्रैव श्री²⁴रुक्माङ्गदमोहिनीसंवादे विष्णुयामले च—

अदीक्षितस्य²⁵ वामोरु कृतं सर्वं निरर्थकम्²⁶ ।

पशुयोनिम् अवाप्नोति दीक्षाविरहितो जनः²⁷ ॥६॥

विशेषतो विष्णुयामले—²⁸

स्नेहाद् वा लोभतो वापि यो गृह्णीयाद्²⁹ अदीक्षया³⁰ ।

तस्मिन् गुरौ सशिष्ये तु³¹ देवताशाप आपतेत् ॥७॥

अदीक्षया दीक्षाविधिव्यतिरेकेण । देवतानां सर्वासाम् एव, तन्मन्त्राधिष्ठातृदेवताया वा शापः । यद्य् अपि पूर्वं लिखितायाः श्री³²गुरूपसत्तेर् नित्यतया दीक्षाया अपि नित्यता³³ सिद्धैव तथाप्य् उपसत्तेर् आश्रयणमात्रताविवक्षया दीक्षायाश् च³⁴ सविधि³⁵मन्त्रग्रहणादिरूपतया पृथग् उल्³⁶लेख इति दिक् ॥७॥

विष्णुरहस्ये च—

अविज्ञाय विधानोक्तं हरिपूजाविधिक्रियाम् ।

कुर्वन् भक्त्या समाप्नोति शतभागं विधानतः³⁷ ॥८॥

ननु यथाकथञ्चिद् भगवदर्चनेन महाफलं श्रूयते अतो³⁸ गुरोः³⁹ सकाशाद् दीक्षाग्रहणे को ऽयम् आग्रहस् तत्राह अविज्ञायेति । हरिपूजाविधेः क्रियानुष्ठानं विधानोक्तं पूर्वपूर्वैर् उपदेष्टृभिर् यथाविध्य् एवोपदिष्टं श्रीगुरुमुखाद् अविज्ञाय विशेषेणाज्ञात्वा विधानतो भक्त्या कुर्वन्न् अपि शतांशानाम् एकम् अंशं लभते । गुर्-

Broo

The author establishes its mandatoriness with this statement of Brahmā’s. Who do not worship Janārdana: since ritualistic worship will be a failure without initiation.

In the same book, in a conversation between Rukmāṅgada and Mohinī (–), and in the Viṣṇu Yāmala:

⁶O woman of handsome thighs, all that the uninitiated does is useless: without initiation, a person will be reborn as an animal.

The specifics are given in the Viṣṇu Yāmala:

⁷If it is taken without initiation, out of affection or out of greed, a divine curse will fall on both the preceptor and the disciple.

Without initiation: without following the rules for initiation. A divine curse: the curse of all the divinities or the curse of the presiding deity of the mantra.

Even though it follows from what has earlier been stated about the mandatoriness of approaching a preceptor (1.36–37) that also initiation is mandatory, still, since one might think that approaching [the preceptor] might entail only taking shelter of him, initiation, that is, accepting a mantra in the correct way, and so on, is separately mentioned. This is the drift.

And in the Viṣṇurahasya:[^FNB000117]

⁸One who engages in devotion without having understood the statements about the performance of the rules of worship of Hari will according to the precepts attain a hundredth part.

Now, one may hear about the great result of engaging in ritualistic worship of the Lord in any way. Therefore, why insist on this accepting of initiation from a guru? To this the author replies with this verse. One who according to the precepts engages in devotion without having understood, having not at all apprehended from the preceptor the statements, the proper teachings of generations of earlier teachers about the performance or undertaking of the rules of worship of Hari, will attain only one of a hundred parts. The implied

मूलम्

तत्रैव श्री²⁴रुक्माङ्गदमोहिनीसंवादे विष्णुयामले च—

अदीक्षितस्य²⁵ वामोरु कृतं सर्वं निरर्थकम्²⁶ ।

पशुयोनिम् अवाप्नोति दीक्षाविरहितो जनः²⁷ ॥६॥

विशेषतो विष्णुयामले—²⁸

स्नेहाद् वा लोभतो वापि यो गृह्णीयाद्²⁹ अदीक्षया³⁰ ।

तस्मिन् गुरौ सशिष्ये तु³¹ देवताशाप आपतेत् ॥७॥

विष्णुरहस्ये च—

अविज्ञाय विधानोक्तं हरिपूजाविधिक्रियाम् ।

कुर्वन् भक्त्या समाप्नोति शतभागं विधानतः³⁷ ॥८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

वनपेक्षया पूर्वपूर्वशिष्टदर्शितमार्गानादरेण पूजाफलं न सम्यग् भवतीति भावः ॥८॥

अथ दीक्षामाहात्म्यम्⁴⁰

विष्णुयामले—

दिव्यं ज्ञानं यतो⁴¹ दद्यात् कुर्यात् पापस्य संक्षयम् ।

तस्माद् दीक्षेति सा प्रोक्ता देशिकैस् तत्त्व⁴²कोविदैः ॥९॥

अतो गुरुं प्रणम्यैवं सर्वस्वं विनिवेद्य च ।

गृह्णीयाद् वैष्णवं मन्त्रं दीक्षापूर्वं विधानतः ॥१०॥

नित्यत्वम् एव द्रढयन् नित्यत्वे ऽपि दर्शपौर्णमासादिवत् फलविशेषं च दर्शयन् दीक्षामाहात्म्यं लिखति दिव्यम् इति त्रिभिः ॥९–१०॥

स्कान्दे तत्रैव श्री⁴³ब्रह्मनारदसंवादे—

तपस्विनः कर्मनिष्ठाः श्रेष्ठास् ते वै नरा भुवि ।

प्राप्ता यैस् तु हरेर् दीक्षा सर्वदुःखविमोचिनी⁴⁴ ॥११॥

तपस्विन इति । श्रेष्ठा ज्ञानादिनिष्ठेभ्यः परमोत्तमाः ॥११॥

तत्त्वसागरे⁴⁵ च—⁴⁶

यथा काञ्चनतां याति कांस्यं रसविधानतः⁴⁷ ।

तथा दीक्षाविधानेन द्विजत्वं जायते नृणाम् ॥१२॥

नृणां सर्वेषाम् एव द्विजत्वं विप्रता ॥१२॥

Broo

meaning is that he will not attain the full result of the worship, since by disregarding the preceptor, he shows disrespect to the path indicated by earlier generations of wise men.

The Greatness of Initiation

In the Viṣṇu Yāmala:[^FNB000118]

⁹Since it awards divine [divyam] knowledge and effects the destruction [saṃkṣaya] of sin, it is called initiation [dīkṣā] by the guides conversant with the truth. ¹⁰Therefore, bowing to the guru and offering him everything, one should accept a Vaiṣṇava mantra from him along with initiation according to the precepts.

Strenghtening its mandatoriness and showing how it affords a particular result even though it is mandatory, just like the Darśapaurṇamāsa and other sacrifices, the author describes the greatness of initiation in this and the two following quotations.[^FNB000119]

In a discussion between Brahmā and Nārada in the same place of the Skanda Purāṇa (–):

¹¹Those foremost men on earth, who have accepted Vaiṣṇava initiation, remover of all suffering, are both ascetics and devoted to their duties.

Foremost means superior to those devoted to knowledge and so on.

And in the Tattvasāgara:

¹²Just as bell-metal turns into gold by the application of mercury, so men become twice-born by the method of initiation.

All men become twice-born, Brāhmaṇas [by initiation].

मूलम्

अथ दीक्षामाहात्म्यम्⁴⁰

विष्णुयामले—

दिव्यं ज्ञानं यतो⁴¹ दद्यात् कुर्यात् पापस्य संक्षयम् ।

तस्माद् दीक्षेति सा प्रोक्ता देशिकैस् तत्त्व⁴²कोविदैः ॥९॥

अतो गुरुं प्रणम्यैवं सर्वस्वं विनिवेद्य च ।

गृह्णीयाद् वैष्णवं मन्त्रं दीक्षापूर्वं विधानतः ॥१०॥

स्कान्दे तत्रैव श्री⁴³ब्रह्मनारदसंवादे—

तपस्विनः कर्मनिष्ठाः श्रेष्ठास् ते वै नरा भुवि ।

प्राप्ता यैस् तु हरेर् दीक्षा सर्वदुःखविमोचिनी⁴⁴ ॥११॥

तपस्विन इति । श्रेष्ठा ज्ञानादिनिष्ठेभ्यः परमोत्तमाः ॥११॥

तत्त्वसागरे⁴⁵ च—⁴⁶

यथा काञ्चनतां याति कांस्यं रसविधानतः⁴⁷ ।

तथा दीक्षाविधानेन द्विजत्वं जायते नृणाम् ॥१२॥

नृणां सर्वेषाम् एव द्विजत्वं विप्रता ॥१२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ दीक्षाकालः⁴⁸ । तत्र मासशुद्धिः

आगमे—

मन्त्रस्वीकरणं चैत्रे बहुदुःखफलप्रदम्⁴⁹ ।

वैशाखे रत्नलाभः⁵⁰ स्याज् ज्यैष्ठे तु मरणं ध्रुवम् ॥१३॥

आषाढे बन्धुनाशाय श्रावणे तु भयावहम्⁵¹ ।

प्रजाहानिर् भाद्रपदे सर्वत्र शुभम् आश्विने ॥१४॥

कार्त्तिके धनवृद्धिः स्यान् मार्गशीर्षे शुभप्रदम् ।

पौषे तु ज्ञानहानिः स्यान् माघे मेधाविवर्धनम्⁵² ।

फाल्गुने सर्ववश्यत्वम्⁵³ आचार्यैः परिकीर्तितम्⁵⁴ ॥१५॥

क्वचिच् च—

समृद्धिः श्रावणे नूनं ज्ञानं स्यात् कार्त्तिके तथा ।

फाल्गुने ऽपि समृद्धिः स्यान् मलमासं परित्यजेत्⁵⁵ ॥१६॥

क्वचिच् चेति अगस्त्यसंहिताद्यनुसारिश्रीरामार्चनचन्द्रिकायाम् । पूर्वोक्तेन विरोधस् तु मन्त्रभेदेन विधि⁵⁶फलभेदापेक्षया मतभेदेन वेति⁵⁷ ज्ञेयः । एवम् अग्रे ऽपि ॥१६॥

स्कान्दे तत्रैव⁵⁸ श्री⁵⁹रुक्माङ्गदमोहिनीसंवादे—

कार्त्तिके तु कृता दीक्षा नृणां जन्मनिकृन्तनी ।

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन दीक्षां कुर्वीत कार्त्तिके ॥ इति⁶⁰ ॥१७॥

Broo

The Time for Initiation

Consideration of Months

In the Āgama:[^FNB000120]

¹³Accepting a mantra in [the month of] Caitra gives much suffering; in Vaiśākha, one attains riches; in Jyaiṣṭha, certain death; ¹⁴in Āṣādha, the destruction of friends; in Śrāvaṇa, terror; in Bhādrapada, the death of one’s offspring; auspiciousness everywhere in Āśvina; ¹⁵in Kārttika, increase of wealth, in Mārgaśīrṣa, auspiciousness; in Pauṣa, the destruction of knowledge; in Māgha, the increase of wisdom; in Phālguna, mastery over all—this the preceptors have proclaimed.

And somewhere:[^FNB000121]

¹⁶In Śrāvaṇa there will assuredly be prosperity; in Kārttika, knowledge; in Phālguna there will be prosperity as well. The impure month[^FNB000122] should be avoided.

And somewhere, in the Rāmārcanacandrikā, following the Agastya Saṃhitā (17.7–9ab). The contradictions from what has already been stated should be understood to stem from the differences between various mantras, the considerations of various rules and results, or from differences of opinion. Similarly below as well.

In a discussion between Rukmāṅgada and Mohinī in the same place of the Skanda Purāṇa (–):

¹⁷But initiation done in Kārttika cuts the rebirth of men! Therefore, with all effort, initiation should be done in Kārttika.

मूलम्

अथ दीक्षाकालः⁴⁸ । तत्र मासशुद्धिः

आगमे—

मन्त्रस्वीकरणं चैत्रे बहुदुःखफलप्रदम्⁴⁹ ।

वैशाखे रत्नलाभः⁵⁰ स्याज् ज्यैष्ठे तु मरणं ध्रुवम् ॥१३॥

आषाढे बन्धुनाशाय श्रावणे तु भयावहम्⁵¹ ।

प्रजाहानिर् भाद्रपदे सर्वत्र शुभम् आश्विने ॥१४॥

कार्त्तिके धनवृद्धिः स्यान् मार्गशीर्षे शुभप्रदम् ।

पौषे तु ज्ञानहानिः स्यान् माघे मेधाविवर्धनम्⁵² ।

फाल्गुने सर्ववश्यत्वम्⁵³ आचार्यैः परिकीर्तितम्⁵⁴ ॥१५॥

क्वचिच् च—

समृद्धिः श्रावणे नूनं ज्ञानं स्यात् कार्त्तिके तथा ।

फाल्गुने ऽपि समृद्धिः स्यान् मलमासं परित्यजेत्⁵⁵ ॥१६॥

स्कान्दे तत्रैव⁵⁸ श्री⁵⁹रुक्माङ्गदमोहिनीसंवादे—

कार्त्तिके तु कृता दीक्षा नृणां जन्मनिकृन्तनी ।

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन दीक्षां कुर्वीत कार्त्तिके ॥ इति⁶⁰ ॥१७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रीमद्गोपालमन्त्राणां दीक्षायां तु न दुष्यति ।

चैत्रमासे यद् उक्ता तद्⁶¹ दीक्षा तत्रैव देशिकैः⁶² ॥१८॥

एवं निषिद्धे ऽपि⁶³ चैत्रे श्रीगोपालमन्त्रदीक्षाम् अनुजानाति श्रीमद् इति⁶⁴ । यद् यस्मात् तेषां श्रीगोपालमन्त्राणां दीक्षा⁶⁵ चैत्र एवोक्ता श्रीकेशवाचार्यादिभिः । तथा⁶⁶ च क्रमदीपिकायाम् । चैत्रे कृत्वैव तन् मासि कर्मेति । त्रैलोक्यसम्मोहनतन्त्रे च । मधुमासे तु सम्प्राप्ते द्वादश्यां समुपोषितः । आपूर्यमाणपक्षे तु संशुद्धिं⁶⁷ भावयेत् ततः ॥ इति ॥१८॥

अथ वारशुद्धिः

रवौ⁶⁸ गुरौ तथा⁶⁹ सोमे कर्तव्यं बुधशुक्रयोः ॥१९॥

अथ नक्षत्रशुद्धिः

नारदतन्त्रे—

रोहिणी श्रवणार्द्रा च धनिष्ठा चोत्तरात्रयः⁷⁰ ।

पुष्यं⁷¹ शतभिषश्⁷² चैव दीक्षानक्षत्रम् उच्यते ॥२०॥

क्वचिच् च—⁷³

अश्विनीरोहिणीस्वातिविशाखाहस्तभेषु च ।

ज्येष्ठोत्तरात्रयेष्व् एव कुर्यान् मन्त्राभिषेचनम्⁷⁴ ॥२१॥

अश्विन्यादिनक्षत्रेष्व् अत्र पूर्वोक्तेन विरोधभावे ऽपि ततो विशेषलाभेन क्वचिच् चेति प्रयोगः । एवम् अग्रे ऽपि⁷⁵ । मन्त्राभिषेचनं दीक्षाम् ॥२१॥

Broo

¹⁸But there can be no contamination in initiation into the blessed Gopāla mantras. Because the guides have said “in the month of Caitra”, therefore, initiation [should be performed] then only.

Now, even though Caitra was forbidden (in 2.13), the author permits initiation into the blessed Gopāla mantra with this verse. […] Keśava Ācārya and others have said so. Therefore, in the Kramadīpikā (5.1), “This ritual should be done in the month of Caitra”. And in the Trailokyasammohana Tantra: “When the month of Caitra appears, one should fast on the Dvādaśī of the waxing fortnight and thus become completely pure.”

Consideration of Days

¹⁹It should be done on Monday, Wednesday, Thursday, Friday or Sunday.[^FNB000123]

Consideration of Lunar Mansions

In the Nārada Tantra:[^FNB000124]

²⁰Rohiṇī, Śravaṇā, Ārdrā, Dhaniṣṭhā, the three Uttaras,[^FNB000125] Puṣya, and Śatabhiṣa—these are the lunar mansions for initiation.

And somewhere:[^FNB000126]

²¹One should anoint with a mantra during Aśvinī, Rohiṇī, Svāti, Viśākhā, Hasta, Jyeṣṭhā or the three Uttaras.

Even though this list Aśvinī and so on contradicts the previous one, this verse gives the procedure for attaining a particular result. Similarly below as well. Anoint with a mantra means initiate.

मूलम्

श्रीमद्गोपालमन्त्राणां दीक्षायां तु न दुष्यति ।

चैत्रमासे यद् उक्ता तद्⁶¹ दीक्षा तत्रैव देशिकैः⁶² ॥१८॥

अथ वारशुद्धिः

रवौ⁶⁸ गुरौ तथा⁶⁹ सोमे कर्तव्यं बुधशुक्रयोः ॥१९॥

अथ नक्षत्रशुद्धिः

नारदतन्त्रे—

रोहिणी श्रवणार्द्रा च धनिष्ठा चोत्तरात्रयः⁷⁰ ।

पुष्यं⁷¹ शतभिषश्⁷² चैव दीक्षानक्षत्रम् उच्यते ॥२०॥

क्वचिच् च—⁷³

अश्विनीरोहिणीस्वातिविशाखाहस्तभेषु च ।

ज्येष्ठोत्तरात्रयेष्व् एव कुर्यान् मन्त्राभिषेचनम्⁷⁴ ॥२१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ तिथिशुद्धिः

सारसंग्रहे—

द्वितीया पञ्चमी चैव षष्ठी चैव विशेषतः ।

द्वादश्याम् अपि कर्तव्यं त्रयोदश्याम् अथापि⁷⁶ च⁷⁷ ॥२२॥

क्वचिच् च—

पूर्णिमा पञ्चमी चैव द्वितीया⁷⁸ सप्तमी तथा ।

त्रयोदशी च दशमी⁷⁹ प्रशस्ता सर्वकामदा ॥ इति ॥२३॥

एवं शुद्धे⁸⁰ दिने शुक्ल⁸¹पक्षे शुक्रगुरूदये ।

सल्लग्ने⁸² चन्द्रतारानुकूले दीक्षा प्रशस्यते⁸³ ॥२४॥

शुक्रस्य गुरोश् च बृहस्पतेर् उदये सति न त्व् अस्तसमये ॥२४॥

अथात्रापवादः⁸⁴

रुद्रयामले—⁸⁵

सत्तीर्थे ऽर्कविधुग्रासे तन्तुदामनपर्वणोः⁸⁶ ।

मन्त्रदीक्षां प्रकुर्वीत मासर्क्षादि⁸⁷ न शोधयेत् ॥२५॥

सुलग्नचन्द्रतारादिबलम् अत्र सदैव हि ।

लब्धो ऽत्र मन्त्रो⁸⁸ दीर्घायुःसम्पत्सन्ततिवर्धनः ॥२६॥

तन्तुपर्व श्रावणे पवित्रारोपणोत्सवः,⁸⁹ दामनपर्व चैत्रे दमनकारोपणोत्सवस् तयोः⁹⁰ । अत्र सत्तीर्थादौ ॥२५–२६॥

Broo

Consideration of Lunar Days

In the Sārasaṃgraha:[^FNB000127]

²²Dvitīyā, Pañcamī and especially Ṣaṣṭhī; it could be done also on Dvādaśī or on Trayodaśī.

And somewhere:

²³Dvitīyā, Pañcamī, Saptamī, Daśamī, Trayodaśī and Pūrṇimā are recommended, as they fulfil all desires.

²⁴Thus, initiation is recommended during a pure day in the waxing fortnight, during the [heliacal] rising of Venus and Jupiter, under a good ascendant and when the moon and stars are favourable.

During the rising of Venus and Jupiter: not during the time when they have set.

Exceptions

In the Rudrayāmala:[^FNB000128]

²⁵One should give mantra initiation in a holy place, during the eclipse of the sun or the moon or during the Strand or Dāmana days, and not consider the month, lunar, mansion, and so on, ²⁶for at that time there is always the strength of a good ascendant, the moon, the stars and so on. A mantra accepted there will increase one’s duration of life, wealth and offspring.

The Strand-day is the festival of offering the Pavitra-strand in Śrāvaṇa; the Dāmana day is the festival of offering Damanaka-flowers in Caitra. There: in a holy place and so on.

मूलम्

अथ तिथिशुद्धिः

सारसंग्रहे—

द्वितीया पञ्चमी चैव षष्ठी चैव विशेषतः ।

द्वादश्याम् अपि कर्तव्यं त्रयोदश्याम् अथापि⁷⁶ च⁷⁷ ॥२२॥

क्वचिच् च—

पूर्णिमा पञ्चमी चैव द्वितीया⁷⁸ सप्तमी तथा ।

त्रयोदशी च दशमी⁷⁹ प्रशस्ता सर्वकामदा ॥ इति ॥२३॥

एवं शुद्धे⁸⁰ दिने शुक्ल⁸¹पक्षे शुक्रगुरूदये ।

सल्लग्ने⁸² चन्द्रतारानुकूले दीक्षा प्रशस्यते⁸³ ॥२४॥

शुक्रस्य गुरोश् च बृहस्पतेर् उदये सति न त्व् अस्तसमये ॥२४॥

अथात्रापवादः⁸⁴

रुद्रयामले—⁸⁵

सत्तीर्थे ऽर्कविधुग्रासे तन्तुदामनपर्वणोः⁸⁶ ।

मन्त्रदीक्षां प्रकुर्वीत मासर्क्षादि⁸⁷ न शोधयेत् ॥२५॥

सुलग्नचन्द्रतारादिबलम् अत्र सदैव हि ।

लब्धो ऽत्र मन्त्रो⁸⁸ दीर्घायुःसम्पत्सन्ततिवर्धनः ॥२६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्यत्र—⁹¹

सूर्यग्रहणकालेन समानो नास्ति कश्चन⁹² ।

तत्र⁹³ यद् यत् कृतं सर्वम् अनन्तफलदं भवेत्⁹⁴ ।

न मासतिथिवारादिशोधनं सूर्यपर्वणि⁹⁵ ॥२७॥

सत्तीर्थादिष्व् अपि मध्ये सूर्यपर्वणः प्राशस्त्यं दर्शयति सूर्येति⁹⁶ सार्धेन ॥२७॥

तत्त्वसागरे⁹⁷ च—

दुर्लभे सद्गुरूणां च⁹⁸ सकृत् सङ्ग उपस्थिते ।

तदनुज्ञा यदा लब्धा स दीक्षावसरो महान् ।

ग्रामे वा यदि वारण्ये क्षेत्रे वा⁹⁹ दिवसे निशि ॥२८॥

आगच्छति गुरुर् दैवाद् यदा दीक्षा तदाज्ञया ।

यदैवेच्छा¹⁰⁰ तदा दीक्षा गुरोर् आज्ञानुरूपतः¹⁰¹ ॥२९॥

न तीर्थं न व्रतं होमो न स्नानं न जप¹⁰²क्रिया ।

दीक्षायाः कारणं किं तु स्वेच्छाप्राप्ते तु सद्गुरौ ॥३०॥

तत्र तत्रापि पुनर् अपवादं दर्शयति यदैवेति¹⁰³ सार्धेन ॥३०॥

अथ मण्डपनिर्माणविधिः¹⁰⁴

क्रियावत्यादिभेदेन भवेद्¹⁰⁵ दीक्षा चतुर्विधा ।

तत्र¹⁰⁶ क्रियावती दीक्षा संक्षेपेणैव लिख्यते ॥३१॥

आदिशब्देन¹⁰⁷ कलावती वर्णमयी वेधमयी च । तथा च¹⁰⁸ शारदातिलके । चतुर्विधा सा सन्दिष्टा क्रियावत्यादिभेदतः । क्रियामयी¹⁰⁹ वर्णमयी कलात्मा वेधमय्य् अपि ॥ इति ॥३४॥

Broo

Elsewhere:[^FNB000129]

²⁷Nothing is equal to the time of a solar eclipse: whatever is done then will all bear unlimited fruits. One should not consider month, lunar day, solar day and so on during a solar eclipse.

With this verse and a half, the author shows the excellence of a solar eclipse even compared to holy places and so on.

And in the Tattvasāgara:[^FNB000130]

²⁸Since attaining even one meeting with true preceptors is rare, when one attains their consent, that is a great day for initiation, whether one is in a village, in the forest or in a field or whether it is day or night. ²⁹When by fate the guru arrives, when initiation comes by his order, when there is the desire—that is initiation, following the order of the guru. ³⁰A holy place, a vow, a fire sacrifice, a bath or recitations are never the causes of initiation—it comes only when the true guru appears by his own will.

The author shows a further exception to all of these rules with the verse and a half beginning with “when there is the desire”.

Rules for Constructing the Pavilion

³¹Initiation is of four types, divided into Ceremonial and so on. Among these, Ceremonial initiation will be described in an abbreviated way.

And so on: Dimensional, Vocalic and Penetrative. Also, in the Śāradātilaka (4.3): “It is said to be fourfold as it is divided into Ceremonial and so on; Ceremonial, Vocalic, Dimensional and Penetrative.”[^FNB000131]

मूलम्

अन्यत्र—⁹¹

सूर्यग्रहणकालेन समानो नास्ति कश्चन⁹² ।

तत्र⁹³ यद् यत् कृतं सर्वम् अनन्तफलदं भवेत्⁹⁴ ।

न मासतिथिवारादिशोधनं सूर्यपर्वणि⁹⁵ ॥२७॥

तत्त्वसागरे⁹⁷ च—

दुर्लभे सद्गुरूणां च⁹⁸ सकृत् सङ्ग उपस्थिते ।

तदनुज्ञा यदा लब्धा स दीक्षावसरो महान् ।

ग्रामे वा यदि वारण्ये क्षेत्रे वा⁹⁹ दिवसे निशि ॥२८॥

आगच्छति गुरुर् दैवाद् यदा दीक्षा तदाज्ञया ।

यदैवेच्छा¹⁰⁰ तदा दीक्षा गुरोर् आज्ञानुरूपतः¹⁰¹ ॥२९॥

न तीर्थं न व्रतं होमो न स्नानं न जप¹⁰²क्रिया ।

दीक्षायाः कारणं किं तु स्वेच्छाप्राप्ते तु सद्गुरौ ॥३०॥

तत्र तत्रापि पुनर् अपवादं दर्शयति यदैवेति¹⁰³ सार्धेन ॥३०॥

अथ मण्डपनिर्माणविधिः¹⁰⁴

क्रियावत्यादिभेदेन भवेद्¹⁰⁵ दीक्षा चतुर्विधा ।

तत्र¹⁰⁶ क्रियावती दीक्षा संक्षेपेणैव लिख्यते ॥३१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

भूमिं संस्कृत्य¹¹⁰ तस्यां¹¹¹ चार्चयित्वा वास्तुदेवताः ।

सप्तहस्तमितं कुर्यान् मण्डपं रम्यवेदिकम् ॥३२॥

संस्कृत्य तुषकेशाङ्गारास्थिशर्करादि¹¹²दोषा¹¹³पसारेणो¹¹⁴पस्कृत्य । वास्तुदेवतार्चनविधिस् तु प्रसिद्ध एव शारदातिलकादिग्रन्थसम्मतो ऽग्रे प्रासाद¹¹⁵निर्माणे लेख्यो बाहुल्यभयाद् अत्र न लिख्यते । सप्तभिर् हस्तैः परिमितम् । केचिच् च षड्भिर् अष्टभिर्¹¹⁶ द्वादशभिः षोडशभिर् वा हस्तैर् मितं मण्डपम् इच्छन्ति¹¹⁷ । तथा च वसिष्ठसंहितायाम् । षड्द्वादशाष्टभिर् हस्तैः षोडशैर् वा समन्ततः ॥ इति । रम्या अत्यन्तदैर्घ्यह्रस्वोच्चनीचत्वादिराहित्येन शोभना वेदिका यस्मिन् तत्, तां च मण्डपमध्ये रचयेत् । तथा चोक्तम् । पञ्चहस्तमितां तत्र चतुरस्रां चतुर्मुखाम् । हस्तमात्रोच्छ्रितां रम्यां मध्ये वेदीं प्रकल्पयेत् ॥ इति¹¹⁸ । वसिष्ठसंहितायां च । वायव्ये वाथ ऐशान्ये पूजावेदीं प्रकल्पयेत्¹¹⁹ । हस्तोन्नतां च विस्तीर्णां चतुर्हस्तां¹²⁰ समन्ततः ॥ इति । अत्र च विरोधो मतभेदादिना¹²¹ मण्डपभेदेन¹²²¹²³ परिहरणीयः । मण्डपानुमानेनैव मध्ये वेदीम् उत्तमां¹²⁴ रचयेद् इति स्थितिः ॥३२॥

अष्टध्वजं चतुर्द्वारं क्षीर¹²⁵पादपतोरणम्।¹²⁶

त्रिगुणीकृतसूत्राढ्यं कुशमालाभिवेष्टितम् ॥३३॥

मण्डपम् एव विशिनष्टि अष्टेति¹²⁷ । अष्टदिक्षु अष्टौ ध्वजा यस्मिन् तत् । क्षीरयुक्तैः पादपैः प्लक्षादिभिर् हस्तमात्रं भूम्यन्तर्निखातैस् तोरणं बहिर्द्वारं यस्मिन् तत्¹²⁸ । तथा च मत्स्यपुराणे । प्लाक्षं¹²⁹ द्वारं भवेत् पूर्वं याम्यम् औडुम्बरं भवेत् । पश्चाद् अश्वत्थघटितं नैयग्रोधं तथोत्तरम् ॥ इति । त्रिगुणीकृतेन¹³⁰ सूत्रेण आढ्यया युक्तया कुशमालया¹³¹ अभितो वेष्टितम् । सर्वतो निबद्धकुशजातेन त्रि-

Broo

³²After cleaning the ground and worshipping the divinity of the place in it, one should make a pavilion measuring seven cubits with a delightful sacrificial altar.

After cleaning: after preparing [the ground] by removing chaff, hair, coal, bones, gravel and other impurities. The rules for worshipping the divinity of the place are well-known and will be given below in connection with constructing a temple (20.85–181) in accordance with books such as the Śāradātilaka. Out of fear of prolixity, they are not given here. […] Some want a pavilion measuring six, eight, twelve or sixteen cubits. As it is said in the Vasiṣṭha Saṃhitā:[^FNB000132] “… measuring six, eight, twelve or sixteen cubits on each side”.[^FNB000133] In the middle of the pavilion one should fashion a delightful altar, one that is beautiful by not being too low, too high, too short or too long. As it is said:[^FNB000134] “One should construct a delightful altar in the middle, five cubits long, quadrangular and four-faced, raised by one cubit.” And in the Vasiṣṭha Saṃhitā:[^FNB000135] “One should construct an altar for worship in the north-west or in the north-east, raised by one cubit and four cubits long on all sides.” The contradiction here should be avoided by recognising various opinions and various pavilions. The conclusion is that in consideration of the pavilion, one should fashion an excellent sacrificial altar in the middle.

³³It should have eight flags, four gates, arches made of milky trees and surrounded by a garland of Kuśa grass augmented by a threefold string.

The author further describes the pavilion in this verse. It should have eight flags in the eight directions, and it should have arches made of trees that have a milky sap, such as fig, that are sunk one cubit into the ground outside the gates. As it is said in the Matsya Purāṇa (264.15cd–16ab): “The eastern gate should be made of Plakṣa; the southern, of Uḍumbara; the western, of Aśvattha; and the northern, of Nyagrodha.”[^FNB000136] [The pavilion] should be surrounded, enveloped on all sides with a garland of Kuśa grass augmented or joined with a string folded three times. The meaning is that it should be

मूलम्

भूमिं संस्कृत्य¹¹⁰ तस्यां¹¹¹ चार्चयित्वा वास्तुदेवताः ।

सप्तहस्तमितं कुर्यान् मण्डपं रम्यवेदिकम् ॥३२॥

अष्टध्वजं चतुर्द्वारं क्षीर¹²⁵पादपतोरणम्।¹²⁶

त्रिगुणीकृतसूत्राढ्यं कुशमालाभिवेष्टितम् ॥३३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुणितसूत्रेण परितो वृतम्¹³² इत्य् अर्थः । केचिच् च त्रि¹³³सूत्र्या कुशमयरज्जोपवेष्टितम् इत्य् आहुः ॥३३॥

अथ कुण्डनिर्माणविधिः¹³⁴

तस्मिंश् च दिशि कौबेर्यां चतुष्कोणं त्रिमेखलम् ।

कुण्डं कुर्याच्¹³⁵ चतुर्विंशत्यङ्गुलिप्रमितं बुधह् ॥३४॥

तस्मिन् मण्डपे । तिस्रो मेखलाः खाताद् बहिर् उपर्य् उपरि यथाविधि निर्मीयमाणा वप्रा यस्मिन् तत्¹³⁶ ॥३४॥

खातं त्रिमेखलोच्छ्रायसहितं¹³⁷ तावद् आचरेत् ।

तस्मात् खाताद् बहिः कुर्यात् कण्ठम् एकाङ्गुलं ध्रुवम्¹³⁸ ॥३५॥

तावच् चतुर्विंशत्यङ्गुलिपरिमितं खातं¹³⁹ च तिसृणां मेखलानाम् उच्छ्रायो नवाङ्गुलपरिमितस् तेन सहितम् एव कुर्यात्, न तु¹⁴⁰ भूम्यन्तरे¹⁴¹ तावत् सर्वं खातं खनेद् इत्य् अर्थः । एवं च मेखलात्रयाद् अधः पञ्चदशाङ्गुलानि खनेत् । तेन च मेखलात्रयोच्छ्रायेण च मिलित्वा चतुर्विंशत्यङ्गुलगर्तसम्पत्त्या यथोक्तं कुण्डं सिध्यतीति ज्ञेयम् । केचिच् च मन्यन्ते भूम्यन्तरे¹⁴² चतुर्विंशत्यङ्गुलिपरिमितं खातं कुर्यात् । तस्माद् उपरि मेखलात्रयं पृथग् एवेति । यत् खातं मेखलात्रयाधो भूम्यन्तःकृतम् अस्ति तस्माद् ध्रुवम् अवश्यम् एव ॥३५॥

तत्राद्य¹⁴³मेखलोच्छ्रायविस्तारौ चतुरङ्गुलौ ।

त्र्यङ्गुलौ¹⁴⁴ तौ¹⁴⁵ द्वितीयायास् तृतीयाया युगाङ्गुलौ¹⁴⁶ ॥३६॥

तत्र कुण्डे । आद्यायाः प्रथमाया मेखलाया उच्छ्राय उच्चता विस्तारः¹⁴⁷¹⁴⁸ । द्वितीयाया¹⁴⁹ मेखलायास् तु ताव् उच्छ्रायविस्तारौ । युगाङ्गुलौ द्व्यङ्गुलौ¹⁵⁰ । एवम् आसाम् उच्छ्रायो नवाङ्गुलपरिमितः सिद्धः ॥३६॥

योनिं च पश्चिमे भागे¹⁵¹ मेखलात्रितयोपरि ।

षडङ्गुलां च विस्तारे दैर्घ्ये च द्वादशाङ्गुलाम् ॥३७॥

Broo

enveloped from all sides with a threefold string made of bound Kuśa grass. But some say: “… surrounded by three strings and a rope made of Kuśa …”.[^FNB000137]

Rules for Fashioning the Pit

³⁴On its northern side, the wise one should make a quadrangular pit with three girdles, measuring twenty-four digits.[^FNB000138]

Its: the pavilion’s. The three girdles are ramparts fashioned according to the rules above the excavation, one over the other.

³⁵The excavation should be made to the measure of having an elevation of three girdles. Outside that excavation one should definitely make a collar of one digit.

One should make an excavation to the measure of twenty-four digits together with an elevation of three girdles measuring nine digits. The meaning is that one should not excavate all of the measure into the ground. As such, one should excavate fifteen digits underneath the three girdles. It should be understood that one will then arrive at the pit described, possessing a hollow of twenty-four digits when joined with the elevation of the three girdles. But some opine: “One should make an excavation measuring twenty-four digits into the ground, and then separately three girdles above that.” Outside that excavation, that which is excavated within the earth, inside the three girdles.[^FNB000139]

³⁶There, the height and the breadth of the first girdle is four digits, three digits for the second and two for the third.

There: in the pit. […] In this way one arrives at an elevation of nine digits.

³⁷On top of the three girdles on the western side should be a vulva, six digits broad and twelve digits long. ³⁸One should in the proper way make a shape like

मूलम्

अथ कुण्डनिर्माणविधिः¹³⁴

तस्मिंश् च दिशि कौबेर्यां चतुष्कोणं त्रिमेखलम् ।

कुण्डं कुर्याच्¹³⁵ चतुर्विंशत्यङ्गुलिप्रमितं बुधह् ॥३४॥

खातं त्रिमेखलोच्छ्रायसहितं¹³⁷ तावद् आचरेत् ।

तस्मात् खाताद् बहिः कुर्यात् कण्ठम् एकाङ्गुलं ध्रुवम्¹³⁸ ॥३५॥

तत्राद्य¹⁴³मेखलोच्छ्रायविस्तारौ चतुरङ्गुलौ ।

त्र्यङ्गुलौ¹⁴⁴ तौ¹⁴⁵ द्वितीयायास् तृतीयाया युगाङ्गुलौ¹⁴⁶ ॥३६॥

योनिं च पश्चिमे भागे¹⁵¹ मेखलात्रितयोपरि ।

षडङ्गुलां च विस्तारे दैर्घ्ये च द्वादशाङ्गुलाम् ॥३७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकाङ्गुलां तथोच्छ्राये मध्ये छिद्रसमन्विताम् ।

गजाधराकृतिं¹⁵² कुर्याद् विधिवन्¹⁵³ मेखलान्विताम् ॥३८॥

योनिं च कुण्डस्य पश्चिम¹⁵⁴भागे कुर्याद् इति द्वाभ्याम् अन्वयः । गजस्य हस्तिनो ऽधरस्य ओष्ठस्येवाकृतिः¹⁵⁵ अग्रे संकुचिताधो¹⁵⁶विस्तृता अश्वत्थदलसदृशी यस्यास् ताम्¹⁵⁷ । विधिवद् इति सा च प्राङ्मुखी । तस्याः परितश् चैकाङ्गुला मेखला कार्या कुण्डमध्ये च प्रविष्टं योन्यग्रम् एकाङ्गुलं¹⁵⁸ योनिमूले च गजकुम्भद्वयाकृति वृत्तद्वयम् अर्घ्यपात्रस्यैव कार्यम् इत्य् अर्थः । तथा च वसिष्ठसंहितायाम् । गृहस्यैशानभागे तु मण्डपं कारयेद् बुधः । षड्द्वादशाष्टभिर् हस्तैः षोडशैर् वा समन्ततः ॥ चतुर्द्वारसमायुक्तं तोरणाद्यैर् अलंकृतम् । कुण्डं तन्मध्यभागे तु कारयेच् चतुरस्रकम् ॥ वितस्तिद्वयखातं यत् कुण्डं सचतुरङ्गुलम् । विप्राणां क्षत्रियाणां तदङ्गुलत्रयसंयुतम् ॥ वैश्यानां द्व्यङ्गुलाधिक्यं शूद्राणां हस्तमात्रकम् । प्रथमा मेखला तत्र द्वादशाङ्गुलविस्तृता ॥ चतुर्भिर् अङ्गुलैस् तस्याश् चोन्नतत्वं समन्ततः । तस्याश् चोपरि वप्रः स्याच् चतुरङ्गुलम् उन्नतः ॥ वप्रो मेखला¹⁵⁹ । अष्टाभिर् अङ्गुलैः सम्यग् विस्तीर्णस् तु समन्ततः । तस्योपरि पुनः कार्यो वप्रः सो ऽपि तृतीयकः ॥ चतुरङ्गुलविस्तीर्णश् चोन्नतश् च तथाविधः । योनिश् च पश्चिमे भागे प्राङ्मुखी¹⁶⁰ मध्यसंस्थिता ॥ षडङ्गुलैश् च विस्तीर्णा चायता द्वादशाङ्गुलैः । पृष्ठोन्नता गजौष्ठ्य् एव सचिद्रा मध्यतोन्नता ॥ कण्ठो ऽष्टयवमात्रः स्यात् कुण्डे च करमात्रके । कण्ठो यत्नेन कर्तव्यो भुक्तिमुक्तिफलेप्सुभिः । नाभिर् अप्य् अथवा कुण्डम् एकमेखलकं भवेत् ॥ इति ॥३७–३८॥

शतार्धहोमे कुण्डं स्याद् ऊर्ध्वमुष्टिकरोन्मितम्¹⁶¹¹⁶² ।

शतहोमे ऽरत्निमात्रं सहस्रे पाणिना मितम्¹⁶³ ॥३९॥

अपरम्¹⁶⁴ अपि किञ्चिद् विशेषं लिखति शतार्धेति¹⁶⁵ । सहस्रे होमानाम् । एवम् अग्रे ऽपि ॥४२॥

Broo

an elephant’s lower lip, having a girdle raised by one digit and having a slit in the middle.

The connection between these two verses is that one should make a receptacle on the western side of the pit. It should be shaped like an elephant’s lower lip: narrow at the top and broad at the base, like the leaf of the Aśvattha tree. In the proper way: it should be turned towards the east. The meaning is that one should make a girdle of one digit around it, and the top of the vulva, which enters the middle of the pit, should be one digit [wide], and at the bottom of the vulva, two circular shapes like the frontal prominences on an elephant for the Arghya vessel. As it is said in the Vasiṣṭha Saṃhitā:[^FNB000140] “To the north-east of the house the wise one should make a pavilion, measuring six, eight, twelve or sixteen cubits on each side, having four gates and decorated with arches and so on. One should have a quadrangular pit made in its middle: a quadrangular pit two spans[^FNB000141] and four digits deep for Brāhmaṇas; [two spans and] three digits deep for Kṣatriyas; [two spans and] two digits deep for Vaiśyas; and just a cubit for Śūdras.[^FNB000142] The first girdle should be twelve digits wide and for digits high on all sides. On top of it should be a rampart—rampart means girdle[^FNB000143]—eight digits wide on all sides. On top of that, one should again make a third rampart four digits wide and similarly high, and in the middle of the western side a vulva facing east, six digits broad and twelve digits long, raised at the back as the lower lip of an elephant, having a cleft and raised in the middle. In a pit measuring one cubit there should be a collar measuring eight grains:[^FNB000144] those who desire the fruit of enjoyment or liberation should carefully make the collar, and a navel.[^FNB000145] Alternatively, the pit may have one girdle.”

³⁹For fifty oblations, the pit should measure a fist;[^FNB000146] for a hundred oblations, an elbow;[^FNB000147] for a thousand, a cubit;…

With this verse the author gives some further specifics. […]

मूलम्

एकाङ्गुलां तथोच्छ्राये मध्ये छिद्रसमन्विताम् ।

गजाधराकृतिं¹⁵² कुर्याद् विधिवन्¹⁵³ मेखलान्विताम् ॥३८॥

शतार्धहोमे कुण्डं स्याद् ऊर्ध्वमुष्टिकरोन्मितम्¹⁶¹¹⁶² ।

शतहोमे ऽरत्निमात्रं सहस्रे पाणिना मितम्¹⁶³ ॥३९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

लक्षे चतुर्भिर् हस्तैश् च कोटौ¹⁶⁶ तैर् अष्टभिर् मितम्¹⁶⁷ ।

चतुरस्रं कुण्डखातं कुर्वीताधश् च तादृशम् ॥४०॥

तैर् हस्तैः । तादृशम् इति यावद् दैर्घ्ये विस्तारे च तावद् अधस्ताद् अपि खातं कुर्याद् इत्य् अर्थः । तच् च¹⁶⁸ मेखलोच्छ्रायसहितम् एव ज्ञेयम् इति पूर्वं¹⁶⁹ लिखितम् एव ॥४०॥

होमस् त्व् अधिकसंख्याकः कुण्डे वै न्यूनसंख्यया ।

कृते कार्यो¹⁷⁰ न च न्यूनसंख्याकः संख्ययाधिके ॥४१॥

तत्रैवापरम् अपि¹⁷¹ विशेषं लिखति होमस् त्व् इति¹⁷² । न्यूनया होमसंख्यातो ऽल्पया संख्यया कृते कुण्डे¹⁷³ अधिका कुण्डसंखातो बहुला संख्या यस्य स कार्यः । न्यूनसंख्याया ह्य् अधिकसंख्यायाम् अन्तर्भावात् । न च न्यूनसंख्याको होमो ऽधिकसंख्याके कुण्डे कार्य इत्य् अर्थः । तद् उक्तं चाभियुक्तैः । न्यूनसंख्योदिते कुण्डे ऽधिको होमो विधीयते । अनुक्तकुण्डो न्यूनस् तु नाधिके शस्यते क्वचित् ॥ इति ॥४१॥

यथाविध्य्¹⁷⁴ एव कर्तव्यं कुण्डं यत्नेन धीमता ।

अन्यथा बहवो दोषा भवेयुर् बहुदुःखदाः ॥४२॥

यथोक्तविधिकुण्डनिर्माणे गुणं तदुल्लङ्घने¹⁷⁵ च दोषं लिखति यथेति¹⁷⁶ ॥४५॥

तद् उक्तं तान्त्रिकैः—

एवं लक्षणसंयुक्तं कुण्डम् इष्टफलप्रदम् ।

अनेकदोषदं कुण्डं यत्र न्यूनाधिकाम् भवेत् ॥४३॥

तस्मात् सम्यक् परीक्ष्यैव कर्तव्यं शुभम् इच्छता¹⁷⁷ ।

हस्त¹⁷⁸मात्रं स्थण्डिलं वा संक्षिप्ते होमकर्मणि ॥४४॥

Broo

⁴⁰… for a hundred thousand, four cubits; for ten million, eight of them. The pit should be quadrangular and excavated in the same way.

Of them: of cubits. In the same way: the meaning is that one should excavate the pit to a depth that is the same as its length and breadth. It should also be understood to have an elevation of girdles as described before.

⁴¹One can offer more oblations in a pit for a lesser number, but not a lesser number in one for a great number.

In this verse the author again gives further specifics. More oblations, a greater number of oblations can be offered into a pit meant for a lesser number, for fewer oblations, since a smaller number is included in the greater.[^FNB000148] The meaning is that one should not offer a smaller number of oblations into a pit intended for a larger number. This has also been stated by the learned:[^FNB000149] “A larger number is allowed in a pit meant for a smaller amount, but [that for] an unspecified pit or less is never desirable in a larger one.”

⁴²The wise one should correctly and carefully construct the pit; otherwise many faults will arise, causing much suffering.

With this verse, the author writes about the merit of pit that follows the rules given and the fault in transgressing them.

This has been said by the Tāntrikas:[^FNB000150]

⁴³A pit that has these characteristics awards one’s desired goal, but a pit that is for too few or too many [oblations] gives many faults. ⁴⁴Therefore, one who desires welfare should construct it after careful consideration; or for simplified rituals of oblations, a heap measuring a cubit.

मूलम्

लक्षे चतुर्भिर् हस्तैश् च कोटौ¹⁶⁶ तैर् अष्टभिर् मितम्¹⁶⁷ ।

चतुरस्रं कुण्डखातं कुर्वीताधश् च तादृशम् ॥४०॥

होमस् त्व् अधिकसंख्याकः कुण्डे वै न्यूनसंख्यया ।

कृते कार्यो¹⁷⁰ न च न्यूनसंख्याकः संख्ययाधिके ॥४१॥

यथाविध्य्¹⁷⁴ एव कर्तव्यं कुण्डं यत्नेन धीमता ।

अन्यथा बहवो दोषा भवेयुर् बहुदुःखदाः ॥४२॥

यथोक्तविधिकुण्डनिर्माणे गुणं तदुल्लङ्घने¹⁷⁵ च दोषं लिखति यथेति¹⁷⁶ ॥४५॥

तद् उक्तं तान्त्रिकैः—

एवं लक्षणसंयुक्तं कुण्डम् इष्टफलप्रदम् ।

अनेकदोषदं कुण्डं यत्र न्यूनाधिकाम् भवेत् ॥४३॥

तस्मात् सम्यक् परीक्ष्यैव कर्तव्यं शुभम् इच्छता¹⁷⁷ ।

हस्त¹⁷⁸मात्रं स्थण्डिलं वा संक्षिप्ते होमकर्मणि ॥४४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

हारीतेनापि—

विस्ताराधिक्यहीनत्वे अल्पायुर् जायते ध्रुवम् ।

खाताधिक्ये भवेद् रोगी हीने तु धनसंक्षयः ।

कुण्डे वक्रे च सन्तापो मरणं छिन्नमेखले ॥४५॥

शोकस् तु मेखलोनत्वे तदाधिक्ये पशुक्षयः ।

भार्यानाशो योनिहीने कण्ठहीने¹⁷⁹ शुभक्षयः ॥४६॥

मेखलाया ऊनत्वे न्यूनतायां सत्याम्¹⁸⁰ । तस्या मेखलाया आधिक्ये ॥४६॥

अङ्गुलिपरिमाणं चोक्तम्—

तिर्यग्यवोदराण्य् अष्टाव् ऊर्ध्वा वा व्रीहयस् त्रयः¹⁸¹ ।

ज्ञेयम् अङ्गुलिमानं तु मध्यमा मध्यपर्वणा¹⁸² ॥ इति¹⁸³ ॥४७॥

विशेषो ऽपेक्षितो ऽन्यत्र¹⁸⁴ स्रुक्स्रुवप्रक्रियादिकः ।

ज्ञेयो ग्रन्थान्तरात् सो ऽत्राधिक्य¹⁸⁵भीत्या न लिख्यते ॥४८॥

कुण्डनिर्माणादाव् अपेक्ष्यम् अङ्गुलमानं च लिखति । मध्यमाया अङ्गुलेर् मध्यं¹⁸⁶ पर्व वा । अन्यत्राप्य् उक्तम् । आहुर् मन्त्रविदो ऽङ्गुलं वसुयवैस् तिर्यक् च संस्थापितैस् तालं द्वादशभिश् च तैः परिमितं हस्तो द्वितालः पुनः । तौ द्वौ किष्कुर् इमौ धनुश् च धनुषां क्रोशः सहस्रं भवेत् तौ¹⁸⁷ गव्यूतिम् उदाहरन्ति मुनयस् ताभिस् त्रिभिर् योजनम् ॥ इति । वसुयवैः अष्टभिर् यवैः । तैर् अङ्गुलैः । इमौ द्वौ किष्कुः । स्रुक्स्रुवयोर् होमार्थकपात्रयोः । प्रक्रिया निर्माणादिविधिः । तत्प्रभृतिको ऽत्र कुण्डादिनिर्माण¹⁸⁸प्रकरणे यो ऽन्यो विशेषो ऽपेक्षितः स्यात् स च¹⁸⁹ वसिष्ठसंहितादिग्रन्थाद् विज्ञातव्यो ऽभिज्ञैः । आदिशब्देन अंकुरारोपणविध्यादिः । अत्र ग्रन्थे च आधिक्यभीत्या ग्रन्थविस्तारभयेन स न¹⁹⁰ लिख्यते । स्रुक्स्रुवलक्षणं च वसिष्ठसंहितायाम् उक्तम् । स्रुचं¹⁹¹ बाहुप्रमाणेन होमार्थं विदधीत वै । चतुरस्रं विद्-

Broo

And by Hārita (–):[^FNB000151]

⁴⁵When the length is too great or small one’s life is certainly shortened. When it is too deep, one becomes diseased; when too shallow, one loses one’s wealth. When the pit is bent there will be affliction; when the girdles are cut, death; ⁴⁶when there are too few girdles, sorrow; when there are too many, one’s livestock will die. Without a receptacle, the wife will perish; without a collar, one loses one’s welfare.

[…]

And this is the measurement of a digit:

⁴⁷Eight of the broad parts of a grain of barley horizontally or three grains of rice vertically is known as the measure of a digit, the middle part of the middle finger.

⁴⁸The details for the production of the Sruc, Sruva and so on should be learnt from other books. Out of fear of prolixity they are not given here.

With regard to constructing the pit and so on the author gives the measure of a digit. […] It is also said elsewhere: “Those who know mantras say that eight grains of barley placed horizontally is a digit (aṅgula); twelve digits is a span (tāla); and two spans is a cubit (hasta); two cubits is a handle (kiṣku); two of them is a bow-length (dhanus); a thousand of bow-lengths is a call (krośa); two of them is called a pasture-length (gavyūti); and three of them the sages call an yoking-distance (yojana).” […] The Sruc and Sruva are implements needed for libations. For the production of means the rules for fashioning them. Here, in the context of fashioning the pit, whatever other details are to be known, they also the wise ones should learn from books such as the Vasiṣṭha Saṃhitā. They are not given here, in this book, for fear of proxility, fearing that the book will become too voluminous.

The characteristics of the Sruc and Sruva are given in the Vasiṣṭha Saṃhitā:[^FNB000152] “For the sake of libations one should certainly make a Sruc measuring

मूलम्

हारीतेनापि—

विस्ताराधिक्यहीनत्वे अल्पायुर् जायते ध्रुवम् ।

खाताधिक्ये भवेद् रोगी हीने तु धनसंक्षयः ।

कुण्डे वक्रे च सन्तापो मरणं छिन्नमेखले ॥४५॥

शोकस् तु मेखलोनत्वे तदाधिक्ये पशुक्षयः ।

भार्यानाशो योनिहीने कण्ठहीने¹⁷⁹ शुभक्षयः ॥४६॥

मेखलाया ऊनत्वे न्यूनतायां सत्याम्¹⁸⁰ । तस्या मेखलाया आधिक्ये ॥४६॥

अङ्गुलिपरिमाणं चोक्तम्—

तिर्यग्यवोदराण्य् अष्टाव् ऊर्ध्वा वा व्रीहयस् त्रयः¹⁸¹ ।

ज्ञेयम् अङ्गुलिमानं तु मध्यमा मध्यपर्वणा¹⁸² ॥ इति¹⁸³ ॥४७॥

विशेषो ऽपेक्षितो ऽन्यत्र¹⁸⁴ स्रुक्स्रुवप्रक्रियादिकः ।

ज्ञेयो ग्रन्थान्तरात् सो ऽत्राधिक्य¹⁸⁵भीत्या न लिख्यते ॥४८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

हायादौ सप्तपञ्चाङ्गुलं क्रमात् ॥ तृतीयांशेन गर्तः स्यात् तदन्तर्वृत्तशोभितम् । खात्वा समं तीर्यग् ऊर्ध्वं तदधः शोधयेद् बहिः ॥ चतुर्थांशं चाङ्गुलस्य शेषाच् चार्धं तदन्ततः । रम्यां च मेखलां खाते शिष्टेनार्धेन कारयेत् ॥ कुर्यात् त्रिभागविस्तारम् अङ्गुष्ठेन समायुतम् । सार्धम् अङ्गुष्ठकं वा¹⁹² स्यात् तदग्रे तु मुखं भवेत् ॥ चतुरङ्गुलविस्तारं पञ्चाङ्गुलम् अथापि वा । त्रिद्वयाङ्गुलकं तस्य मध्यान्तस्¹⁹³ तु सुशोभनम् ॥ सुषिरं कण्ठदेशे स्याद् विशेद् यावत्¹⁹⁴ कनीयसी । शेषं दण्डं तु कर्तव्यं यथारुचि विचित्रितम्¹⁹⁵ ॥ चतुष्कोण¹⁹⁶समायुक्तो हस्तमात्रः स्रुवो भवेत् । चषकं¹⁹⁷ शोभनं वृत्तं द्व्यङ्गुलं विदधीत वै ॥ यथाल्पपङ्के गोः पादं¹⁹⁸ रुचिरं दृश्यते तथा । पलाशपत्रे निश्छिद्रे रुचिरे स्रुक्स्रुवौ मुने । विदध्याद् वाश्वत्थपत्रे संक्षिप्ते होमकर्मणि ॥ इति । शारदातिलके च¹⁹⁹ । प्रकल्पयेत् स्रुचं विद्वान् वक्ष्यमाणेन वर्त्मना । श्रीपर्णीशिंशपाक्षीरशाखिष्व् एकतमं बुधः ॥ गृहीत्वा विभजेद् धस्तमात्रं षट्त्रिंशता पुनः । विंशत्यंशैर् भवेद् दण्डो²⁰⁰ वेदी तैर् अष्टभिर् भवेत् ॥ एकांशेन मितः कण्ठः सप्तभागमितं मुखम् । वेदीत्र्यंशेन विस्तारः कण्ठस्य परिकीर्तितः ॥ अग्रं कण्ठसमानं स्यान् मुखे मार्गं प्रकल्पयेत् । कनिष्ठाङ्गुलिमानेन सर्पिषो निर्गमाय च ॥ वेदीमध्ये विधातव्या भागेनैकेन कर्णिका । विदधीत बहिस् तस्या एकांशेनाभितो ऽवटम् ॥ तस्य खातं त्रिभिर् भागैर् वृत्तम् अर्धांशतो बहिः । अंशेनैकेन परितो दलानि परिकल्पयेत् । मेखला मुखवेद्योः स्यात् परितो ऽर्धांशमानतः ॥ दण्डमूलाग्रयोः कुण्डी गुणवेदांशकैः²⁰¹ क्रमात् । कुण्डीयुगं यमांशः²⁰² स्याद् दण्ड²⁰³स्यानाह ईरितः ॥ षड्भिर् अंशैः पृष्ठभागो वेद्याः कूर्माकृतिर् भवेत् । हंसस्य वा हस्तिनो वा

Broo

one cubit. One should first make a quadrangle measuring five or seven digits [square] respectively and then a hollow one third of that within, decorated with a circle inside. Having evenly carved out the hollow sidewise, lengthwise and downward, one should remove one fourth of a digit from its outside, and then half of the remainder from that onwards. With the remaining half of that, one should make a beautiful girdle by the hollow. One should make [a neck] one third as wide [as the quadrangle] and one or one and a half digits long; at its end should be a mouth four or five digits wide. Its middle and end should be two or three digits and very beautiful. In the area of the neck one should sink down a channel [wide] as the little finger. The rest should be made into a handle decorated according to taste.

The Sruva should measure one cubit and have a quadrangle. One should make a round cup[^FNB000153] measuring two digits; it should look beautiful as a cow’s hoofprint on somewhat muddy ground. O sage, one should place the Sruc and Sruva on an unbroken and beautiful Palāśa leaf (Butea Frondosa); or in the case of simplified fire rituals, on an Aśvattha leaf (Ficus Religiosa).”[^FNB000154]

And in the Śāradātilaka (3.94–105ab): “The knower should make a Sruc in the following way. The wise one should cut a piece of Śrīparṇī- (Gmelina Arborea), Śiṃṣapa- (Dalbergia Sissoo) or fig-tree wood, one cubit long and then divide it into 36 parts: twenty parts will be for the handle, eight for the altar, one for the neck and seven for the mouth. The width of the neck should be one third of that of the altar and the point [of the mouth] should be like the neck. One should fashion a passage in the mouth for the flow of clarified butter wide like the little finger. In the middle of the altar one should make a lotus, one part wide, and outside of that a hollow measuring one part. Its depth should be three parts and around should be a circle of half a part. One should fashion the petals around measuring one part, and there should be a girdle around the altar of half a measure.[^FNB000155] The water-jars at the bottom and the top of the handle should be three parts and four parts[^FNB000156] wide, respectively. The water-jars[^FNB000157] should have the length of two and four parts of the handle. Six parts of the bottom of the altar should have the shape of a tortoise. On

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पोत्रिणो वा मुखं लिखेत् ॥ मुखस्य पृष्ठभागे स्यात् सुप्रोक्तं²⁰⁴ लक्षणं स्रुचः । स्रुचश्²⁰⁵ चतुर्विंशतिभिर् भागैर् वा²⁰⁶ रचयेत्²⁰⁷ स्रुवम्²⁰⁸ ॥ द्वाविंशत्या दण्डमानम् अंशैर् एतस्य कीर्तितम् ॥ चतुर्भिर् अंशैर्²⁰⁹ आनाहः कर्षाज्यग्राहि तच्छिरः । अंशद्वयेन निखनेत् पङ्के मृगपदाकृति । दण्डमूलाग्रयोः कुण्डी²¹⁰ भवेत् कङ्कणभूषिता ॥ इति ॥४७–४८॥

अथ दीक्षा²¹¹मण्डल²¹²विधिः

अथोक्षिते²¹³ पञ्चगव्यैर् गन्धाम्भोभिश्²¹⁴ च मण्डपे²¹⁵ ।

यथाविधि²¹⁶ लिखेद् दीक्षामण्डलं²¹⁷ वेदिकोपरि ॥४९॥

अधुना मण्डलविधिं दर्शयति अथेति²¹⁸ त्रिभिः²¹⁹ । उक्षिते प्रोक्षिते पञ्चगव्यैः²²⁰ सुगन्धिभिर्²²¹ जलैश् च । यथाविधीति सर्वत्राग्रे ऽप्य् अनुवर्तनीयम् । वेदिकाया मण्डपान्तर् विरचिताया वेद्या उपरि ॥४९॥

तन्मध्ये चाष्ट²²²पत्राब्जं बहिर् वृत्तत्रयं ततः ।

ततो राशींस् ततः पीठं चतुष्पादसमन्वितम् ॥५०॥

तस्माद् बहिश् चतुर्दिक्षु लिखेद् वीथीचतुष्टयम् ।

शोभापशोभाकोणाढ्यं ततो द्वारचतुष्टयम्²²³ ॥५१॥

तस्य मण्डलस्य मध्ये ऽष्टपत्रं पद्मं लिखेद् इति परेण पूर्वेण वान्वयः²²⁴ । ततस्²²⁵ तस्माद् अब्जाद् बहिर्वृत्तत्रयं ततो²²⁶ वृत्तत्रयाद् बहिः राशीन् मेषादीन् द्वादश । तेभ्यो बहिः पादचतुष्टययुक्तं पीठम् आसनम् । तस्माद् बहिश् चतस्रो वीथ्यः²²⁷ । तस्माद् बहिश् चत्वारि द्वाराणि²²⁸ । तदुभयतः सर्वत्र²²⁹ शोभाम् । तत्पार्श्वतश् चोपशोभाम्²³⁰ । तत्प्रान्तेषु चत्वारि कोणानीत्य् अर्थः । तत्रायं²³¹ सन्निवेशः । आदौ सप्तदशोर्ध्वरेखा लिखेत् पश्चात् तदुपरि समभागेन तावतीस् तिर्यग्रेखा लिखेत्²³² । एवं षट्पञ्चाशद् अधिकं कोष्ठानां शतद्वयं²³³ भवति २५६²³⁴ तेषु च मध्ये षोडश कोष्ठाणि मार्जयित्वा तत्र पद्मं²³⁵ तद्बहिर् वृत्तत्रयं चाङ्कयेत्²³⁶ । तद्बहिः पङ्क्तिद्वयस्थान्य् अष्टाधिकचत्वारिंशत् ४८²³⁷ मार्जयित्वा तत्र द्वादश²³⁸राशीन् कल्पयेत् । तत्र²³⁹ राशिसन्निवेशार्-

Broo

the bottom of the mouth, one should draw the mouth of a swan, an elephant or a boar.—Thus the characteristics of the Sruc have been well given.

One should make the Sruva out of 24 parts of the Sruc. The measure of the handle is 22 parts; its top should be four parts wide and hold one Karṣa[^FNB000158] of clarified butter. One should carve out two parts, looking like a deer’s hoofprint in mud. There should be water-jars at the bottom and the top of the handle, like ornamental bracelets.”

Rules for the Initiatory Maṇḍala

⁴⁹Now, once the pavilion has been sprinkled with the five products of the cow and with fragrant water, one should draw the Initiatory Maṇḍala on top of the altar according to the rules.

In the following three verses, the author describes the rules for the Maṇḍala. […] According to the rules: following all that will be said below. On top of the altar: on the altar that has been erected inside the pavilion.

⁵⁰In its middle, a lotus of eight petals; then around, three circles; then the Signs, then a seat with four legs; ⁵¹beyond that, four terraces in the four directions, and then four gates, decorated with angles, ornaments and sub-ornaments.

The connection between these and the previous verse is that on should draw a lotus of eight petals in the middle of the diagram. […] The Signs are the twelve signs of the zodiac beginning with Aries. […] There should be ornaments everywhere besides the gates and on their sides sub-ornaments, and at the edges four angles—that is the meaning. And this is the arrangement: “First, one should draw seventeen vertical lines, and then, on top of them, one should draw the same amount of horizontal lines with the same distances between them. In this way one will arrive at 256 squares, and once one has erased the sixteen squares in the middle, one should draw a lotus there surrounded by three circles. Outside of them, one should erase the [following] two rows of 48 squares and there draw the twelve signs of the zodiac.

मूलम्

अथ दीक्षा²¹¹मण्डल²¹²विधिः

अथोक्षिते²¹³ पञ्चगव्यैर् गन्धाम्भोभिश्²¹⁴ च मण्डपे²¹⁵ ।

यथाविधि²¹⁶ लिखेद् दीक्षामण्डलं²¹⁷ वेदिकोपरि ॥४९॥

तन्मध्ये चाष्ट²²²पत्राब्जं बहिर् वृत्तत्रयं ततः ।

ततो राशींस् ततः पीठं चतुष्पादसमन्वितम् ॥५०॥

तस्माद् बहिश् चतुर्दिक्षु लिखेद् वीथीचतुष्टयम् ।

शोभापशोभाकोणाढ्यं ततो द्वारचतुष्टयम्²²³ ॥५१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

थं पद्मदलाग्रवर्त्तिवृत्तत्रयस्य पीठसम्बन्धि²⁴⁰बाह्यपङ्क्तेश् च मध्ये पूर्वपश्चिमदक्षिणोत्तर²⁴¹रेखाचतुष्टयम् अङ्कयेत् । तद्बहिर् एकपङ्क्तिस्थानि षट्त्रिंशत्²⁴² ३६²⁴³ मार्जयित्वा पीठं तत्रैव कोणेषु²⁴⁴ तत्र पादचतुष्कं च²⁴⁵ कल्पयेत् । तद्बहिर् एकपङ्क्तिस्थानि चतुश्चत्वारिंशत् ४४²⁴⁶ मार्जयित्वा चतुर्दिक्षु चतुर्वीथीः प्र²⁴⁷कल्पयेत् । तद्बहिः²⁴⁸ पङ्क्तिद्वयस्थैर् द्वादशाधिकशतकोष्ठैश् ११२²⁴⁹ चतुर्दिक्षु चत्वारि द्वाराणि तदुभयतः शोभां तदनन्तरम् उपशोभां तदनन्तरं च चतुष्कोणानि । इति । तत्राप्य् अयं प्रकारः । बाह्यपङ्क्तिस्थमध्यकोष्ठचतुष्टयं तदभ्यन्तरपङ्क्तिस्थमध्यकोष्ठद्वयं चेत्य् एवं कोष्ठषट्केनैकं द्वारं भवति । द्वारस्यैकस्मिन् भागे तथा बाह्यपङ्क्तिस्थम् एकं तदभ्यन्तरपङ्क्तिस्थयं चेत्य् एवं कोष्ठचतुष्टयेन एका शोभा भवति । तथा बाह्यपङ्क्तिस्थं कोष्ठत्रयं²⁵⁰ तदभ्यन्तरपङ्क्तिस्थम् एकं²⁵¹ चेत्य् एवं कोष्ठचतुष्केण उपशोभा भवति । अवसिष्ठकोष्ठषत्केण कोणं²⁵² भवति²⁵³ । इति । एवम् अपरस्मिन्न् अपि भागे शोभोपशोभाकोणानि ज्ञेयानि । एवम् एवान्यदिक्त्रये ऽपीति मिलित्वा द्वादशाधिककोष्ठशतं भवतीति दिक् ॥५०–५१॥

अथ दीक्षाङ्ग²⁵⁴पूजा²⁵⁵

प्रातःकृत्यं गुरुः कृत्वा यथास्थानं न्यसेत् ततः ।

शङ्खं पूजोपचारांश् च पुरोलेख्यप्रकारतः ॥५२॥

Broo

There, in order to situate the signs, one should draw four lines from the east to the west and from the south to the north in between the three circles next to the edges of the petals of the lotus and the outer line connected to the seats. Outside of this, one should then erase the next row of 36 squares and fashion the seat and also feet of four [squares] at the corners. Outside of this, one should erase the next row of 44 squares and make four passages in the four directions. Outside of this, with the 112 squares on the last two rows one should make four gates and, on both sides, ornaments, then sub-ornaments and then four corners.”

There is also this method. “The four middle squares of the outer row and the two middle squares on the inner row make one gate of six squares. One square on the outer row next to the gate and three squares on the inner row make up one ornament of four squares. Next, three squares of the outer row and one square on the inner row make one sub-ornament of four squares. The remaining six squares make up the corner.”[^FNB000159] In this way one should understand the ornaments, sub-ornaments and corners on both sides. Following the same procedure in the three other directions one should fill up the rest of the 112 squares. This is the drift.

The Worship That Is a Part of Initiation

⁵²After the preceptor has completed his morning rites, he should place the conch and the items for worship in their proper places, in accordance with what will be written later.

मूलम्

अथ दीक्षाङ्ग²⁵⁴पूजा²⁵⁵

प्रातःकृत्यं गुरुः कृत्वा यथास्थानं न्यसेत् ततः ।

शङ्खं पूजोपचारांश् च पुरोलेख्यप्रकारतः ॥५२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अधुना कलशस्थापनविधिं दर्शयति प्रातःकृत्यम् इत्यादिना भोज्यार्पणावधीत्य् अन्तेन । प्रातःकृत्यं प्रातःस्नानम् आरभ्यात्मार्पणान्तं भगवदर्पनं²⁵⁶ यावन् नित्यकर्म कृत्वा समाप्य । कथम्?²⁵⁷ पुरो ऽग्रे लेख्यप्रकारेण । तत्प्रकारश् चाग्रे मुख्यपूजाप्रसङ्गे व्यक्तो भावीत्य् अर्थः । एवम् अन्यत्राप्य् अग्रे सर्वत्र बोद्धव्यम्²⁵⁸ । यथास्थानम् इति । प्राङ्मुखो मण्डलस्याग्रे स्वासनोपविष्टो दीक्षासंकल्पं विधाय मातृकादिन्यासान् कृत्वा स्ववामाग्रे शङ्खं पूजोपचारांश् चार्घ्यादिद्रव्याणि स्वस्वपात्रे परिपूर्य²⁵⁹ यथोत्तरं स्थापयित्वा दक्षिणभागे च पुष्पादीनि न्यस्येद् इत्यादिकं ज्ञेयम् । एतच्²⁶⁰ चाग्रे मुख्यपूजाप्रकरणे प्रपञ्च्य लेख्यम् एव ॥५२॥

तत्रादौ कुम्भस्थापन²⁶¹विधिः

गुरून् गणेशं चाभ्यर्च्य पीठपूजां विधाय च ।

पद्ममध्ये न्यसेच् छालींस् तण्डुलांश् च कुशांस् तथा ॥५३॥

गुरून् निजगुरुपरमगुर्वादीन् श्रीनारदादींश् चान्यान् अपि पूर्वसिद्धान् भागवतान्²⁶² मण्डलान्तःपीठस्योत्तरे वायव्यकोणाद् ऐशानकोणपर्यन्तम् अभ्यर्च्य । चतुर्थीनमोऽन्तैस् तत्तन्नामभिर् गन्धादिना सम्पूज्य प्रणाममुद्रां प्रदर्श्यानुज्ञाम् आदाय गणेशं च²⁶³ तद्दक्षिणभागे वीथ्यां यथोक्तम् अभ्यर्च्य निर्विघ्नतां प्रार्थ्य मण्डलमध्यभागे²⁶⁴ पीठस्य²⁶⁵ पूजां च लेख्यविधिनैव कृत्वा पद्मस्य मण्डलान्तर्लिखितस्य मध्ये कर्णिकोपरि शालीन् धान्यानि एकाढकपरिमितानि तथा तदष्टमांशपरिमितशुक्लतण्डुलान्य् अपि न्यस्य तदुपरि दर्भान् विन्यस्येद्²⁶⁶ इत्य् एवं ग्रन्थान्तर्²⁶⁷ओक्तानुसारेण²⁶⁸ विज्ञेयम् । तत्र च²⁶⁹ कूर्चा²⁷⁰क्षतयुतान्²⁷¹ दर्भान् इति ज्ञेयम्²⁷² । कूर्चो²⁷³ ऽत्र कुशत्रयघटित²⁷⁴ब्रह्मग्रन्थिः । कुशमुष्टिर् इति केचिद् आहुः ॥५३॥

Broo

The author will now, in verses2.52–79, show the rules for establishing the waterpot. After completing his morning rites: the daily duties of worshipping the Lord, from the morning bath to surrendering one’s very self. How? In accordance with what will be written later, that is, below. The meaning is that all the procedures will become evident when they will be given below, in the context of the main worship. One should understand similar cases elsewhere below in the same way. In their proper places means among other things that facing east, one should sit down on one’s own seat in front of the Maṇḍala, recite the Saṅkalpa for initiation, perform Nyāsas such as Mātṛkā Nyāsa and then place to the left the items for worship and the liquids of Arghya and so on, poured into their respective vessels one after the other. On the right side on should place the flowers and so on. All of this will be explained in detail below, in the context of the main worship (5.29–31).

First, the Procedure for Establishing the Waterpot

⁵³After worshipping the preceptors and Gaṇeśa, one should worship the seat and then place down grains and Darbhas in the middle of the lotus.

One should worship the preceptors, one’s own preceptor, grand-preceptor, etc., as well as Nārada and previously perfected Bhāgavatas in the northern seat of the Maṇḍala, from the northwest to the northeast. One should worship them with sandalwood paste and so on, using their respective names in the dative case and adding

NAMAḤ (obeisance) at the end, show the Praṇāma Mudrā and then accept their blessings. On should then worship Gaṇeśa in the same way in the passage on the south side. After one has thus prayed for the removal of obstacles, one should worship the seat in the middle of the Maṇḍala, as will be described later, and then place down on the pericarp grains, that is, one Āḍhaka[^FNB000160] of grain and one eight of that of white rice, and on top of that Darbhas. One should understand all of this to follow the statements of other books. Darbhas should be understood to refer to Kūrcas, that is, three blades of Kuśa grass tied with a Brahma knot,[^FNB000161] together with Akṣata.[^FNB000162] Some say “fistfuls of Kuśa” instead.

मूलम्

तत्रादौ कुम्भस्थापन²⁶¹विधिः

गुरून् गणेशं चाभ्यर्च्य पीठपूजां विधाय च ।

पद्ममध्ये न्यसेच् छालींस् तण्डुलांश् च कुशांस् तथा ॥५३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

वह्नेर् दश कला यादिवर्णाद्याश् च कुशोपरि ।

न्यस्याभ्यर्च्य जपंस् तारं न्यस्येत् कुम्भं यथोदितम्²⁷⁵ ॥५४॥

कुशानाम् उपरि च वह्नेर् दशकलाः²⁷⁶ प्रादक्षिण्येन न्यस्य गन्धपुष्पादिना ता एव पूजयित्वा तारं प्रणवं जपन् सन्²⁷⁷ तद्²⁷⁸दर्भोपर्य् एव कलशं स्थापयेत् । कथम्भूताः? यकार आदिर् येषां ते वर्णा आद्या आदिस्थिता यासां ताः यकारादि²⁷⁹क्षकारान्तदशाक्षरशिरस्का इत्य् अर्थः । यथोदितं शास्त्रविद्भिर् उक्तम्²⁸⁰ अनतिक्रम्येति²⁸¹ । नवं²⁸² लोहितम् अव्रणं त्रिगुणीकृत्य कन्याकर्तितशोभनकार्पससूत्रैर् अस्त्रमन्त्रेण त्रिर् वेष्टितम् अगुरुधूपामोदितम् इत्यादिकं बोद्धव्यम् । यथोदितम् इत्य् एतद् अग्रे ऽप्य् अनुवर्तनीयम् ॥५४॥

ताश् चोक्ताः—

धूम्रार्चिर् उष्मा ज्वलिनी ज्वालिनी विस्फुलिङ्गिनी ।

सु²⁸³श्रीः सुरूपा कपिला हव्यकव्यवहे अपि ॥ इति ॥५५॥

हव्यवहा कव्यवहा चेति द्वे । प्रयोगश् चायं धूम्रार्चिषे नम इत्यादि²⁸⁴ । केचिच् च दशदलकमलं सञ्चिन्त्य²⁸⁵ तत्कर्णिकायां मं²⁸⁶ वह्निमण्डलाय नमः इति²⁸⁷ न्यस्य तद्दशदलेषु दश वह्निकला न्यस्येद् इत्य् आहुः । एवम् एव हृदि द्वादशदलं²⁸⁸ भ्रूमध्ये²⁸⁹ च²⁹⁰ षोडशदलं कमलं सञ्चिन्त्य अं अर्कमण्डलाय नमः, उं²⁹¹ सोममण्डलाय नमः²⁹² इति क्रमेण तत्तत्कर्णिकयोर्²⁹³ न्यस्य तत्तद्दलेष्व् एव सूर्यसोमकला न्यस्येद् इति चाहुः²⁹⁴ । अन्ये च आसाम् अष्टत्रिंशतो²⁹⁵ वह्न्यादिकलानाम् अन्यासां च पञ्चाशतां प्रणवकलानां शुद्धजलपूर्णे शङ्ख एव न्यासम् आहुः²⁹⁶ ॥५५॥

Broo

⁵⁴On top of the Kuśa, one should place the ten parts of fire and the letters beginning with

YA, worship them and then, reciting Tāra, place down a waterpot as described.

After one has placed the ten parts of fire clockwise on top of the Kuśas, one should worship them with sandalwood pulp, flowers and so on, one should reciting Tāra, that is, the Praṇava, establish the waterpot on top of the Darbhas. And what kind [of Darbhas]? Having

the letters beginning with

YA, that is, the ten letters beginning with

YA and ending with

KṢA.[^FNB000163] As described: without transgressing the statements of the knowers of scripture. That should be understood to mean [a waterpot] fumigated with Aguru incense, thrice surrounded by a splendid threefold cotton string woven by a virgin and with the Astra mantra,[^FNB000164] and so on. As described should be supplied below as well.

And they are as follows:[^FNB000165]

⁵⁵Dhūmrārci (smoky flame), Uṣmā (heat), Jvalinī (flaming), Jvālinī (enflamer), Visphuliṅginī (whose limbs are sparks), Suśrīḥ (splendid), Surūpā (beautiful), Kapilā (reddish) and Havya- and Kavyavahā (bringer of Havya and Kavya).

Havyavahā and Kavyavahā are two names. The procedure is [to say]

DHŪMRĀRCISE NAMAḤ and so on. And some say, “Visualise a lotus flower with ten petals and place

MAṂ VAHNIMAṆḌALĀYA NAMAḤ on the pericarp and then the ten parts of fire on the ten petals.” So also they say: “One should visualise a lotus of ten petals in the heart and one of sixteen petals between the eyebrows, place

AṂ ARKAMAṆḌALĀYA NAMAḤ and

UṂ SOMAMAṆḌALĀYA NAMAḤ on the respective pericarps and then place the parts of the sun and the moon on their respective petals.” And others say, “One should place the 36 parts of fire[^FNB000166] and the 50 parts of Praṇava in a conch filled with pure water.”

मूलम्

वह्नेर् दश कला यादिवर्णाद्याश् च कुशोपरि ।

न्यस्याभ्यर्च्य जपंस् तारं न्यस्येत् कुम्भं यथोदितम्²⁷⁵ ॥५४॥

ताश् चोक्ताः—

धूम्रार्चिर् उष्मा ज्वलिनी ज्वालिनी विस्फुलिङ्गिनी ।

सु²⁸³श्रीः सुरूपा कपिला हव्यकव्यवहे अपि ॥ इति ॥५५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

काद्यैष् ठान्तैर् युता भाद्यैर् डान्तैश्²⁹⁷ चार्णैर् विलोमगैः ।

सूर्यस्य च कलाः कुम्भे द्वादश न्यस्य पूजयेत् ॥५६॥

अधुना तस्मिन् कुम्भे²⁹⁸ सूर्यकलानां न्यासादिकं लिखति काद्यैर् इति । ककाराद्यैष् ठकारान्तैर् अर्णैर् वर्णैर् युता द्वादशापि कलाः । चकारः समुच्चये । भकाराद्यैर् डकारान्तैर् वर्णैर् अपि युताः । ननु, भकारादीनां द्वादशवर्णानां डकारान्तता कथं स्यात् ? क्रमेण क्षकारान्तताप्राप्तेस् तत्राह विलोमगैः व्युत्क्रमप्राप्तैः । अयम् अर्थः । अनुलोमपठितककाराद्यैकैकम् अक्षरं प्रतिलोमपठितभकाराद्येकैकाक्षरेण सहितम् आदौ सूर्यकलासु संयोज्य न्यासादिकं कुर्याद् इति । प्रयोगश् च कं भं तपन्यै नम इत्यादि ॥५६॥

ताश् चोक्ताः—

तपनी तापनी धूम्रा²⁹⁹ मरीचिर्³⁰⁰ ज्वालिनी रुचिः ।

सुषुम्णा भोगदा विश्वा बोधिनी धारिणी क्षमा ॥ इति ॥५७॥

कुम्भान्तर् निक्षिपेन् मूलमन्त्रेण कुसुमं सितम् ।

साक्षतं ससितं³⁰¹ स्वर्णं सरत्नं च कुशांस् तथा ॥५८॥

ततश् चोक्तप्रकारेणाधाररूपम् अग्निं कुम्भरूपं सूर्यं च³⁰²³⁰³ विचिन्त्य कुम्भस्य तस्य³⁰⁴ अन्तर् मध्ये शुक्लकुसुमादिकं क्षिपेत् । ससितं सशर्करम् । तद् उक्तम् । प्रोत्तालयित्वा तन्मध्ये शुक्लपुष्पं सितायुतम् । स्वर्णं रत्नं च कूर्चं च मूलेनैव विनिक्षिपेत् ॥ इति । यच् च मूल³⁰⁵ग्रन्थार्थाद् अधिकं किञ्चिल् लिख्यते, तच् च³⁰⁶ पूर्वगतस्य यथोदितम् इत्य् अस्यानुवर्तनाद् इति ज्ञेयम् ॥५८॥

कुम्भं च विधिना तीर्थाम्बुना शुद्धेन पूरयेत् ।

जले चेन्दु³⁰⁷कला³⁰⁸ न्यस्य सस्वराः षोडशार्चयेत् ॥५९॥

Broo

⁵⁶One should place the syllables

KA up to

ṬHA as well as

BHA up to

ḌA, in reverse order, and the twelve parts of the sun into the waterpot, and then worship them.

Now, in this verse, the author describes the Nyāsa and so on of the parts of the sun into the waterpot. And is used in a conjunctive sense here; that is, the syllables or letters from

KA up to

ṬHA and also the twelve parts, as well as also the letters

BHA up to

ḌA. Now, how can the twelve letters that begin with

BHA end with

ḌA, as counting forward [from

BHA], one would end up with

KṢA? To this the author replies with in reverse order, in the inverted direction. This is the meaning: One should do Nyāsa by first joining one letter from

KA and so on in the normal order together with one letter from

BHA and so on in the inverted order with the parts of the sun. And this is the procedure:

KAṂ BHAṂ TAPANYAI NAMAḤ, and so on.

And they are as follows:[^FNB000167]

⁵⁷Tapanī (shining), Tāpanī (burning), Dhūmrā (smoky), Marīci (ray of light),[^FNB000168] Jvālinī (flaming), Ruci (splendour), Suṣumṇā (most gracious), Bhogadā (giver of pleasure), Viśvā (omniprescent), Bodhinī (awakening), Dhāriṇī (maintaining) and Kṣamā (enduring).

⁵⁸Reciting the root mantra, one should drop a white flower, Akṣata, sugar, gold, a gem and Kuśa grass into the waterpot.

Then, visualising fire in the above-mentioned way as having the form of the foundation and the sun as having the form of the waterpot, one should place a white flower and so on into, inside the waterpot. […] It is said: “Having made it very strong, with the root mantra one should place into it a white flower, sugar, gold, a gem and a Kūrca.” And whatever little that has been written that surpasses the meaning of the original text, that too follows that which has been given above.[^FNB000169] The meaning is that it is in accordance with it.

⁵⁹One should fill the waterpot properly with pure sacred water. Into the water, one should place the parts of the moon and worship then with the sixteen vowels.

मूलम्

काद्यैष् ठान्तैर् युता भाद्यैर् डान्तैश्²⁹⁷ चार्णैर् विलोमगैः ।

सूर्यस्य च कलाः कुम्भे द्वादश न्यस्य पूजयेत् ॥५६॥

ताश् चोक्ताः—

तपनी तापनी धूम्रा²⁹⁹ मरीचिर्³⁰⁰ ज्वालिनी रुचिः ।

सुषुम्णा भोगदा विश्वा बोधिनी धारिणी क्षमा ॥ इति ॥५७॥

कुम्भान्तर् निक्षिपेन् मूलमन्त्रेण कुसुमं सितम् ।

साक्षतं ससितं³⁰¹ स्वर्णं सरत्नं च कुशांस् तथा ॥५८॥

कुम्भं च विधिना तीर्थाम्बुना शुद्धेन पूरयेत् ।

जले चेन्दु³⁰⁷कला³⁰⁸ न्यस्य सस्वराः षोडशार्चयेत् ॥५९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विधिनेति । पीठकुम्भयोर् ऐक्यं विचिन्त्य विलोमपठितैः क्षकाराद्यैर् अकारान्तैर्³⁰⁹ मातृकाक्षरैर् वारत्रयं मूलमन्त्रजपेन कुम्भं तं³¹⁰ केवलविमलतीर्थोदकेन पूरयेत् । अत्र च शक्तौ कर्पूरादिजलैः गव्यदुग्धैः पञ्चगव्यैः सर्वौषधिजलैः क्षीरद्रुमादिक्वाथजलैर् अन्यैर् वा महौषधितोयैः पूरयेद् इति । स्वरा अकाराद्याश् चतुर्दश, साहचर्याद् विसर्गानुस्वारौ चेति षोडश । तत्सहिता इन्दोः³¹¹ कलाः षोडश कुम्भोदके विधिना क्रमेण न्यस्य पुष्पादिना पूजयेत् ॥५९॥

ताश् चोक्ताः—

अमृता मानदा पूषा तुष्टिः पुष्टी रतिर् धृतिः ।

शशिनी चन्द्रिका कान्तिर् ज्योत्स्ना श्रीः प्रीतिर् अङ्गदा ।

पूर्णा पूर्णामृता च³¹² ॥ इति ॥६०॥

ज्योत्स्ना चैका श्रीश् चैका, पूर्णा चैका³¹³ पूर्णामृता चैका इति द्वे । प्रयोगश् च । अं अमृतायै नम इत्यादि³¹⁴ ॥६०॥

अथ शङ्खस्थापनविधिः

शुद्धाम्बुपूरिते शङ्खे³¹⁵ क्षिप्त्वा गन्धाष्टकं कलाः ।

आवाह्य सर्वास् ताः प्राणप्रतिष्ठाम् आचरेत् क्रमात् ॥६१॥

अथ शङ्खपूरणविधिं दर्शयति शुद्धेति । पूर्वश्लोकस्थ³¹⁶विधिनेत्य् अनुवर्तत एव । अतो हि³¹⁷ मूलमन्त्रेण शुद्धाम्बुना परिपूरिते, शक्तौ च पूर्ववत्³¹⁸ कर्पूरजलादिना पूरित³¹⁹ इति ज्ञेयम् । ताः पूर्वोक्ताः । वह्न्यर्केन्दुकलाः सर्वाः शङ्ख एव क्रमात् पृथक् पृथग् आवाह्य तासां प्राणप्रतिष्ठां क्रमेणैव कुर्यात् । तत्तत्प्राण³²⁰प्रतिष्ठाप्रकारश् च श्री³²¹पुरुषोत्तम³²²वनविरचितक्रमदीपिकाटीका³²³दिग्रन्थान्तरतो विज्ञेयः³²⁴ ॥६१॥

Broo

Correctly: Visualising the unity of the seat and the waterpot, one should fill the waterpot with clean sacred water alone, reciting the letters of the alphabet three times in backwards order, from

KṢA to A, and the root mantra. And also, “If one is able, one can also fill it with camphor water, cow milk, the five products of the cow, herbal water, water infused with the sap of milky trees or water with some other great herbs.” The vowels are fourteen, but with their attendants Visarga and Anusvāra they are sixteen. Together with them, one should place the sixteen parts of the moon into the water of the pot, one after the other, and then worship them with flowers and so on.

And they are as follows:[^FNB000170]

⁶⁰Amṛtā (immortal), Mānadā (giver of honour), Pūṣā (increase), Tuṣṭi (contentment), Puṣṭi (prosperity), Rati (pleasure), Dhṛti (constancy), Śaśinī (having the mark of a hare), Candrikā (illumination), Kānti (splendour), Jyotsnā (light), Śrī (fortune), Prīti (love), Aṅgadā (bodygiver), Pūrṇā (complete) and Pūrṇāmṛtā (complete nectar).

[…]. And this is the procedure:

AṂ AMṚTĀYAI NAMAḤ, and so on.

Rules for Establishing the Conch

⁶¹One should pour the eight fragrances into a conch filled with clean water, invoke all these parts and then establish life in them, one after the other.

In this verse, the author shows the rules for filling the conch. “Following the rules” should be supplied here from the earlier verse (2.59). Hence, it should be understood that filled with clean water could also, as before, mean filled with camphor water and so on, if one is able [to procure such]. All these parts, the [38] parts of fire, the sun and the moon as given before, should be invoked one after the other, one by one, after which one should establish life in them. And the procedure for establishing life in all of them should be learned from other texts, such as the commentary on the Kramadīpikā written by Śrī Puruṣottama Vana.[^FNB000171]

मूलम्

ताश् चोक्ताः—

अमृता मानदा पूषा तुष्टिः पुष्टी रतिर् धृतिः ।

शशिनी चन्द्रिका कान्तिर् ज्योत्स्ना श्रीः प्रीतिर् अङ्गदा ।

पूर्णा पूर्णामृता च³¹² ॥ इति ॥६०॥

अथ शङ्खस्थापनविधिः

शुद्धाम्बुपूरिते शङ्खे³¹⁵ क्षिप्त्वा गन्धाष्टकं कलाः ।

आवाह्य सर्वास् ताः प्राणप्रतिष्ठाम् आचरेत् क्रमात् ॥६१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गन्धाष्टकं चोक्तम्—

उशीरं कुंकुमं कुष्ठं बालकं³²⁵ चागुरुर् मुरा ।

जटामांसी चन्दनं चेतीष्टं गन्धाष्टकं हरेः ॥ इति ॥६२॥

इत्य् एतत् गन्धाष्टकं हरेः श्रीकृष्णस्य इष्टं प्रियम् ॥६२॥

कैश्चिच्³²⁶ चन्दनकर्पूरागुरुकुंकुमरोचनाः ।

कक्कोलकपिमांस्यश् च गन्धाष्टकम् इदं मतम् ॥६३॥

कपिः शिह्लकः³²⁷ ॥६३॥

तथैवाकारजा वर्णैः कादिभिर् दशभिर् दश ।

उकारजाष् ट³²⁸काराद्यैः पकाराद्यैर् मकारजाः ॥६४॥

चतस्रो बिन्दुजाः षाद्यैश् चतुर्भिर् नादजाः कलाः ।

स्वरैः षोडशभिर् युक्ता न्यस्येच् छङ्खे च षोडश ॥६५॥

अथ³²⁹ पञ्चाशत् प्रणवकलानां न्यासं लिखति तथैवेति । अकारजा दशकलाः³³⁰ ककारादिभिर् दशभिर् वर्णैर् युक्तास् तस्मिन्न् एव शङ्खे न्यस्येद् इति द्वाभ्याम् अन्वयः । दशेति दशभिर् इति चानुवर्तत एव । अत उकारजा दश टकाराद्यैर् दशभिर् वर्णैर् युक्ताः । मकारजाश्³³¹ च दश पकाराद्यैर् दशभिर् युक्ता इति ज्ञेयम् । षकाराद्यैश् चतुर्भिर् वर्णैर् युक्ताश् चतस्रो बिन्दुजाः कला न्यस्येत् । नादजाः षोडश च³³² कलाः षोडशभिः स्वरैर् अकारादिभिर् युक्ता³³³ न्यस्येत्³³⁴ ॥६४–६५॥

ताश्³³⁵ चोक्ताः—

सृष्टिर् ऋद्धिः स्मृतिर् मेधा कान्तिर् लक्ष्मी धृइतिः³³⁶ स्थिरा ।

स्थितिः सिद्धिर् अकारोत्थाः³³⁷ कला दश समीरिताः ॥६६॥

जरा च पालिनी शान्तिर् ऐश्वरी रतिकामिके ।

वरदा ह्लादिनी प्रीतिर् दीर्घा चोकारजाः³³⁸ कलाः ॥६७॥

तीक्ष्णा रौद्रा भया निद्रा तन्द्री³³⁹ क्षुत् क्रोधनी³⁴⁰ क्रिया ।

उत्कारी चैव मृत्युश्³⁴¹ च मकाराक्षरजाः कलाः ॥६८॥

Broo

And the eight fragrances are as follows:

⁶²Uśīra, saffron, Kuṣṭha, Bālaka, Aguru, Murā, Jaṭāmāṃsī and sandalwood: these eight fragrances are dear to Hari.[^FNB000172]

[…]

⁶³Some hold the eight fragrances to be sandalwood, camphor, Aguru, saffron, Rocana, Kakkola, Kapi and Māṃsī.[^FNB000173]

Kapi is olibanum.

^(64–65)Then one should place in the conch the ten parts of A together with the ten letters from

KA, the parts of U with the ten letters beginning with

ṬA, the parts of

MA with the letters from

PA, the four of the Bindu with the four letters beginning with

ṢA, and the sixteen parts of Nāda with the sixteen vowels.

Now, in these two verses, the author describes the placing of the fifty parts of Praṇava. […]

And they are as follows:

⁶⁶Sṛṣṭi (creation), Ṛddhi (increase), Smṛti (remembrance), Medhā (wisdom), Kānti (beauty), Lakṣmī (fortune), Dhṛti (constancy), Sthirā (resolution), Sthiti (maintenance) and Siddhi (perfection) are the ten parts of the letter A.

⁶⁷Jarā (old age), Pālinī (protector), Śānti (peace), Aiśvarī (majesty), Rati (pleasure), Kāmikā (desired), Varadā (giver of blessings), Hlādinī (exhilarating), Prīti (love) and Dīrghā (long) are the parts of the letter U.

⁶⁸Tīkṣṇā (sharpness), Raudrā (violence), Bhayā (fear), Nidrā (sleep), Tandrī (exhaustion), Kṣudh (hunger), Krodhanī (angry), Kriyā (action), Utkārī (extermination) and Mṛtyu (death) are the parts of the letter M.

मूलम्

गन्धाष्टकं चोक्तम्—

उशीरं कुंकुमं कुष्ठं बालकं³²⁵ चागुरुर् मुरा ।

जटामांसी चन्दनं चेतीष्टं गन्धाष्टकं हरेः ॥ इति ॥६२॥

इत्य् एतत् गन्धाष्टकं हरेः श्रीकृष्णस्य इष्टं प्रियम् ॥६२॥

कैश्चिच्³²⁶ चन्दनकर्पूरागुरुकुंकुमरोचनाः ।

कक्कोलकपिमांस्यश् च गन्धाष्टकम् इदं मतम् ॥६३॥

कपिः शिह्लकः³²⁷ ॥६३॥

तथैवाकारजा वर्णैः कादिभिर् दशभिर् दश ।

उकारजाष् ट³²⁸काराद्यैः पकाराद्यैर् मकारजाः ॥६४॥

चतस्रो बिन्दुजाः षाद्यैश् चतुर्भिर् नादजाः कलाः ।

स्वरैः षोडशभिर् युक्ता न्यस्येच् छङ्खे च षोडश ॥६५॥

ताश्³³⁵ चोक्ताः—

सृष्टिर् ऋद्धिः स्मृतिर् मेधा कान्तिर् लक्ष्मी धृइतिः³³⁶ स्थिरा ।

स्थितिः सिद्धिर् अकारोत्थाः³³⁷ कला दश समीरिताः ॥६६॥

जरा च पालिनी शान्तिर् ऐश्वरी रतिकामिके ।

वरदा ह्लादिनी प्रीतिर् दीर्घा चोकारजाः³³⁸ कलाः ॥६७॥

तीक्ष्णा रौद्रा भया निद्रा तन्द्री³³⁹ क्षुत् क्रोधनी³⁴⁰ क्रिया ।

उत्कारी चैव मृत्युश्³⁴¹ च मकाराक्षरजाः कलाः ॥६८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

बिन्दोर् अपि चतस्रः स्युः पीता श्वेतारुणा सिता ॥६९॥

निवृत्तिश् च प्रतिष्ठा च विद्या शान्तिस् तथैव च ।

इन्धिका³⁴² दीपिका चैव रेचिका मोचिका परा ॥७०॥

सूक्ष्मा³⁴³ सूक्ष्मामृता ज्ञानामृता³⁴⁴ चाप्यायनी तथा³⁴⁵ ।

व्यापिनी व्योमरूपा च अनन्ता नादसम्भवाः ॥ इति ॥७१॥

निवृत्त्यादयो नादजाः षोडश । क्वचिच् च सूक्ष्मसूक्ष्मेति पाठः । ततश् च सूक्ष्मा एका,³⁴⁶ सूक्ष्मामृता³⁴⁷ चैका पूर्णा पूर्णामृता चेतिवत्³⁴⁸ । केषाञ्चिन् मते च अनन्ता इति बहुवचनान्तं नादसम्भवा इत्य् अस्य विशेषणम् । तथा च शारदातिलके अनन्ताः स्वरसंयुताः³⁴⁹ इति । ततश् च सूक्ष्मा एका, असूक्ष्मा चैका । अमृता चैकेति तिस्रः ॥७०–७१॥

न्यासं कलानां सर्वासां कुर्याद् एकैकशः क्रमात् ।

नामोच्चार्य चतुर्थान्तं³⁵⁰ तत्तद्³⁵¹वर्णैर् नमोऽन्तकम् ॥७२॥

न्यासप्रकारं लिखति न्यासम् इति । तैस् तैः प्रागुद्दिष्टैर्³⁵² वर्णैः सह । प्रयोगश् च कं सृष्ट्यै नमः इत्यादि । केचिच् च प्रणवाद्यम् एव सर्वं तत्तन्न्यासम् आहुः । तथान्ये च³⁵³ अकारकलानां पादद्वयसन्ध्यग्रेषु, उकारकलानां च करद्वयसन्ध्यग्रेषु, मकारकलानां च गुदाद्यङ्गेषु दशसु, बिन्दुकलानां च कण्ठचिबुकभ्रूद्वयेषु, नादकलानां च तत्तन्³⁵⁴न्यासस्थानेषु प्रकारभेदेन न्यासम् आहुः । तत्तत्प्रतिष्ठादिविधिश् च श्री³⁵⁵पुरुषोत्तमवनविरचितक्रमदीपिकाटीका³⁵⁶दिग्रन्थतो विशेषेणावगन्तव्यः³⁵⁷ ॥७२॥

पूर्वं प्राणप्रतिष्ठायास् तासाम् आवाहनात् परम् ।

ऋचः पञ्च यथास्थानं पठेत् ताश् चार्चयेत् कलाः ॥७३॥

Broo

⁶⁹Pītā (yellow), Śvetā (white), Aruṇa (red) and Sitā (pale) are the four parts of the Bindu.

⁷⁰Nivṛtti (cessation), Pratiṣṭhā (foundation), Vidyā (wisdom), Śānti (peace), Indhikā (inflamed), Dīpikā (illuminating), Recikā (expelling), Mocikā (liberator), Parā (supreme), ⁷¹Sūkṣmā (subtle), Sūkṣmāmṛtā (subtle nectar), Jñānāmṛta (the nectar of knowledge), Āpyāyanī (increasing), Vyāpinī (pervasive), Vyomarūpā (the form of space) and Anantā (unlimited) come from the Nāda.

Nivṛtti and so on are the sixteen parts that come from the Nāda. Some readings have sūkṣmasūkṣmā [instead of sūkṣmā sūkṣmā-].[^FNB000174] Here, Sūkṣmā is one and Sūkṣmāmṛtā is another, like Pūrṇā and Pūrṇāmṛtā [in verse2.60]. And according to some, Anantā has the ending of the plural [anantāḥ taking the form anantā because of sandhi], so that it qualifies the words come from the nāda. Thus, the Śāradātilaka (2.27) has anantāḥ svarasaṃyutāḥ. There, Sūkṣmā is one, Asūkṣmā is another, and Amṛtā is a third.[^FNB000175]

⁷²All the parts should be set down, one after the other, uttering their name in the dative case together with their respective letter and

NAMAḤ at the end.

In this verse the author describes the Nyāsa. […] And this is the procedure:

KAṂ SṚṢṬYAI NAMAḤ, and so on. But some say that one should add Praṇava at the beginning of all Nyāsas.[^FNB000176] Still others describe another way of Nyāsa by saying that one should place the parts of the letter A in the parts beginning with the joints of the feet; the parts of the letter U in those beginning with the joints of the hands; the parts of the letter M at the ten parts of the body, beginning with the anus; the parts of the Bindu at the neck, cheek and eyebrows, and the parts of Nāda at all these different places. One should learn the specific rules for all these ways of Nyāsa from texts such as the commentary on the Kramadīpikā by Śrī Puruṣottama Vana.

⁷³Before establishing life into them, but after they have been invoked, one should recite five Ṛgvedic verses in the correct places and then worship the

मूलम्

बिन्दोर् अपि चतस्रः स्युः पीता श्वेतारुणा सिता ॥६९॥

निवृत्तिश् च प्रतिष्ठा च विद्या शान्तिस् तथैव च ।

इन्धिका³⁴² दीपिका चैव रेचिका मोचिका परा ॥७०॥

सूक्ष्मा³⁴³ सूक्ष्मामृता ज्ञानामृता³⁴⁴ चाप्यायनी तथा³⁴⁵ ।

व्यापिनी व्योमरूपा च अनन्ता नादसम्भवाः ॥ इति ॥७१॥

न्यासं कलानां सर्वासां कुर्याद् एकैकशः क्रमात् ।

नामोच्चार्य चतुर्थान्तं³⁵⁰ तत्तद्³⁵¹वर्णैर् नमोऽन्तकम् ॥७२॥

पूर्वं प्राणप्रतिष्ठायास् तासाम् आवाहनात् परम् ।

ऋचः पञ्च यथास्थानं पठेत् ताश् चार्चयेत् कलाः ॥७३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

हंसः शुचिषद् इत्यादौ प्र तद् विष्णुस्³⁵⁸ ततः परम् ।

त्रिय्³⁵⁹अम्बकं तत् सवितुर् विष्णुर् योनिम् इति क्रमात् ॥७४॥

किं च,³⁶⁰ पूर्वम्³⁶¹ इति तासाम् अकारजादिकलानां, यथास्थानम् इति शङ्खजले³⁶²³⁶³ अकार³⁶⁴प्रभवानां कलानाम् आवाहनानन्तरं प्राणप्रतिष्ठायाश् च³⁶⁵ प्राक् हंसः शुचिषद् इत्य्³⁶⁶ ऋचम्,³⁶⁷ उकारप्रभवाणां च प्र तद् विष्णुर् इति, मकारप्रभवाणां च त्रिय्³⁶⁸अम्बकम् इति, बिन्दुप्रभवाणां च तत् सवितुर् इति, नादप्रभवाणां च विष्नुर् योनिम् इति, क्रमात् पठेद् इति ज्ञेयम् । क्वचिच् च त्र्यम्बकम् इति पाठः ॥७३–७४॥

तच् च शङ्खोदकं कुम्भे मूलमन्त्रेण निक्षिपेत् ।

पिदध्यात्³⁶⁹ तन्मुखं शक्रवल्लीचूतादिपल्लवैः ॥७५॥

तत् कलान्याससंस्कृतं च शङ्खस्थम् उदकं कुम्भे प्राक् स्थापिते³⁷⁰ तस्मिन् अर्पयेत् । तस्य कुम्भस्य मुखं शक्रवल्ल्या इन्द्र³⁷¹वल्ल्या आम्रादिपल्लवैश्³⁷² चाच्छादयेत्³⁷³ । आदिशब्दाद् अश्वत्थादि ॥७५॥

शरावेनाथ पुष्पादियुक्तेनाच्छाद्य तत् पुनः ।

संवेष्ट्य वस्त्रयुग्मेन ततः कुम्भं च मण्डयेत् ॥७६॥

तत् कुम्भमुखं पुष्पादिसहितेन शरावेण पुनर् उपरि आच्छाद्य । आदिशब्देन फलतण्डुलादि । पुनश् च तन्मुखम् एव वस्त्रद्वयेन वेष्टयित्वा मण्डयेत् पुष्पचन्दनादिना ॥७६॥

अथ कुम्भे³⁷⁴ श्री³⁷⁵भगवत्पूजाविधिः

तस्मिन्न् आवाह्य कलसे परं तेजो यथाविधि ।

सकलीकृत्य चाचार्यः पूजयेद् आसनादिभिः³⁷⁶ ॥७७॥

परं तेजः नराकृति परं ब्रह्म श्रीकृष्णम् । यथाविधीति मूलमन्त्रेण श्रीमूर्तिं सञ्चिन्त्य कराभ्यां पुष्पाञ्जलिम् आदाय प्रवहन् नासापुटेन हृदयाद् देवतेजः³⁷⁷ पुष्पाञ्जलाव् आनीय कलसादिकल्पितमूर्ताव् आवाहनं तन्मन्त्रेण कुर्याद् इत्य् अर्थः । आसनादिभिर् उपचारैः । ते चाग्रे नित्यपूजाप्रसङ्गे विस्तार्य लेख्याः ॥७७॥

Broo

parts. ⁷⁴First,

HAṂSAḤ ŚUCIṢAD (4.40.5), then

PRA TAD VIṢṆUḤ (1.154.2),

TRIYAMBAKAM (7.59.12),

TAT SAVITUR (3.62.10) and

VIṢṆUR YONIM (10.184.1), one after the other.

Further, before establishing life into them, into these parts of the letter A and so on, but after invoking them, one should recite in the correct places: for the parts that have sprung out of the letter A, the Ṛgvedic verse

HAṂSAḤ ŚUCISAD; for those that have sprung out of the letter U,

PRA TAD VIṢṆUḤ; for those that have sprung out of the letter M,

TRIYAMBAKAM; for those that have sprung out of the Bindu,

TAT SAVITUR; and for those that have sprung out of the Nāda,

VIṢṆUR YONIM. Sometimes the reading

TRYAMBAKAM is seen here.[^FNB000177]

⁷⁵This water from the conch should be poured into the waterpot with the root mantra. One should cover its mouth with Śakravallī, mango or similar leaves.

[….]. Similar leaves refers to leaves of the holy fig tree and so on.

⁷⁶It should now be further covered with a shallow dish with flowers and so on and surrounded by a pair of cloths. Then the waterpot should be adorned.

[…]. And so on refers to fruits, rice and so on. After the mouth of the waterpot has been surrounded by two cloths, it should be adorned with sandalwood, flowers and so on.

Rules for Worshipping the Lord in the Waterpot

⁷⁷Into this pitcher, the preceptor should invoke the highest light in the correct way, create the parts and then worship it by offering a seat and so on.

The highest light: Śrī Kṛṣṇa, the highest Brahman in a human form. In the correct way: reciting the root mantra, one should visualise the blessed form, and after taking flowers in the hands, one should lead the divine light from the heart on to the flowers by blowing through the nostrils. One should then invoke it into the form imagined inside the pitcher and so on. A seat and so on refer to the items of worship. They will be described in detail in connection with the daily worship below (in chapter6).

मूलम्

हंसः शुचिषद् इत्यादौ प्र तद् विष्णुस्³⁵⁸ ततः परम् ।

त्रिय्³⁵⁹अम्बकं तत् सवितुर् विष्णुर् योनिम् इति क्रमात् ॥७४॥

तच् च शङ्खोदकं कुम्भे मूलमन्त्रेण निक्षिपेत् ।

पिदध्यात्³⁶⁹ तन्मुखं शक्रवल्लीचूतादिपल्लवैः ॥७५॥

शरावेनाथ पुष्पादियुक्तेनाच्छाद्य तत् पुनः ।

संवेष्ट्य वस्त्रयुग्मेन ततः कुम्भं च मण्डयेत् ॥७६॥

अथ कुम्भे³⁷⁴ श्री³⁷⁵भगवत्पूजाविधिः

तस्मिन्न् आवाह्य कलसे परं तेजो यथाविधि ।

सकलीकृत्य चाचार्यः पूजयेद् आसनादिभिः³⁷⁶ ॥७७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सकलीकरणं चोक्तम्—

देवताङ्गे षडङ्गानां न्यासः स्यात् सकलीकृतिः ॥ इति³⁷⁸ ॥७८॥

केचिच् चाहुः³⁷⁹ करन्यासपीठन्यासौ विनाखिलैः ।

न्यासैस् तत्तेजसः साङ्गीकरणं सकलीकृतिः³⁸⁰ ॥७९॥

किम् आहुस् तद् एव लिखति करेत्यादि³⁸¹ । तस्य ब्रह्मस्वरूपस्य तेजसः साङ्गीकरणं ध्यानेन साकारतापादनम् ॥७९॥

एवं च कुम्भे तं³⁸² साङ्गोपाङ्गं सावरणं प्रभुम् ।

अग्रतो लेख्यविधिनार्चयेद् भोज्यार्पणावधि³⁸³ ॥८०॥

तं नराकृति परब्रह्मरूपं³⁸⁴³⁸⁵ प्रभुं श्रीकृष्णम् । एवम् आवाहनादिना नैवेद्यसमर्पणान्तम् अर्चयेत् । कथम्? अग्रे नित्यपूजाप्रसङ्गे मुख्यस्थाने लेख्येन प्रकारेण अतस् तत्रैव तत्सर्वप्रकारो विस्तार्य लेख्यस् तद्दृष्ट्यात्रापि तथैव पूजा³⁸⁶ कर्तव्या । अधुना तल्लिखनेनालम् इत्य् अर्थः ॥८०॥

नैवेद्यार्पणतः पश्चान् मण्डलस्य च सर्वतः ।

सद्दीपान्³⁸⁷ पैष्टिकान् न्यस्येत् सबीजाङ्कुरभाजनान्³⁸⁸ ॥८१॥

बीजाङ्कुरपात्रसहितान् सतः उत्तमान् गव्यघृतादिसाधितान् सम्यग् उज्ज्वलितान्³⁸⁹ दीपान् मण्डलस्य परितः स्थापयेत् । पैष्टिकान् पिष्टेन यवचूर्णादिना³⁹⁰ निर्मित³⁹¹पात्रान् इत्य्³⁹² अर्थः ॥८१॥

अथ दीक्षाहोमविधिः³⁹³

ततो दीक्षाङ्गहोमार्थं कुण्डं प्राग्विहितं गुरुः³⁹⁴ ।

सम्मार्ज्य दर्भमार्जन्या यथाविध्य् उपलेपयेत्³⁹⁵ ॥८२॥

Broo

Creating the parts is as follows:[^FNB000178]

⁷⁸Creating the parts means doing Nyāsa of the six limbs on the limbs of the divinity.

⁷⁹But some say that creating the parts is creating a body for its light by all the Nyāsas, except for the Nyāsa of the hands and the Pīṭha Nyāsa.[^FNB000179]

What do they say? That he explains with creating and so on. Creating a body means by meditation fashioning a form for its light, the light having the essence of Brahman.

⁸⁰One should now, according to the rules given below, worship this Lord in the waterpot, together with his limbs, secondary limbs and his coverings, up to the offering of food.

This Lord: Śrī Kṛṣṇa, the highest Brahman in a human form. Now, one should worship him by invoking him and so on, up to the offering of eatables. How? According to the method given below, in its primary place, in the context of the daily worship. Hence, there only all the different procedures will be given at length; having seen them there, one should do the same kind of worship here as well. The meaning is that what has been written now is sufficient.[^FNB000180]

⁸¹After offering foodstuffs, one should place beautiful lamps made of flour, having seeds and sprouts, all around the Maṇḍala.

Around the Maṇḍala one should place the best lamps, nicely burning with cow ghee and having cups with seeds and sprouts. Made of flour means that their cups are made of barley or some other flour.

Rules for the Initiatory Fire Sacrifice

⁸²For the fire sacrifice that is a part of the initiation, the guru should then clean the previously described firepit with a brush of Kuśa grass and anoint it in the

मूलम्

सकलीकरणं चोक्तम्—

देवताङ्गे षडङ्गानां न्यासः स्यात् सकलीकृतिः ॥ इति³⁷⁸ ॥७८॥

केचिच् चाहुः³⁷⁹ करन्यासपीठन्यासौ विनाखिलैः ।

न्यासैस् तत्तेजसः साङ्गीकरणं सकलीकृतिः³⁸⁰ ॥७९॥

एवं च कुम्भे तं³⁸² साङ्गोपाङ्गं सावरणं प्रभुम् ।

अग्रतो लेख्यविधिनार्चयेद् भोज्यार्पणावधि³⁸³ ॥८०॥

नैवेद्यार्पणतः पश्चान् मण्डलस्य च सर्वतः ।

सद्दीपान्³⁸⁷ पैष्टिकान् न्यस्येत् सबीजाङ्कुरभाजनान्³⁸⁸ ॥८१॥

अथ दीक्षाहोमविधिः³⁹³

ततो दीक्षाङ्गहोमार्थं कुण्डं प्राग्विहितं गुरुः³⁹⁴ ।

सम्मार्ज्य दर्भमार्जन्या यथाविध्य् उपलेपयेत्³⁹⁵ ॥८२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विकीर्य सर्षपांस् तत्र गव्यैः सम्प्रोक्ष्य पञ्चभिः ।

मध्ये सम्पूजयेद् वास्तुपुरुषं दिक्षु तत्पतीन् ॥८३॥

दीक्षाहोमविधिं लिखति तत³⁹⁶ इत्यादिना यथोदितम् इत्य् अन्तेन । यथाविधीति । वायुबीजजप्तदर्भमार्जन्यादिसमम् आग्नेयीम् आरभ्य प्रादक्षिण्येन सम्मार्ज्य तथैव³⁹⁷ वरुणबीजेन लेपनं कुर्याद् इत्य् अर्थः । यथाविधीत्य् अस्याग्रे ऽपि सर्वत्रानुवर्तनं कार्यम्³⁹⁸ । तत्तत्प्रकारविशेषश् च³⁹⁹ ग्रन्थान्तरतो ज्ञेयः । सर्षपान् अस्त्रमन्त्रजप्तान् । तत्र कुण्डे दिक्षु च दशसु तत्पतीन् दिक्पालान्⁴⁰⁰ ॥८१–८३॥

शोषणादीनि कुण्डस्य कृत्वा प्रोक्ष्य कुशाम्बुभिः ।

उल्लिख्य चास्मिन् योन्यादिसहितं मण्डलं लिखेत् ॥८४॥

आदिशब्देन दहनप्लावनकाठिन्यादीनि, कुशयुक्तैर् अम्बुभिः । उल्लिख्य⁴⁰¹ उल्लेखनं च⁴⁰² कृत्वा । अस्मिन् कुण्डे आदिशब्दाच् चक्रवृत्तादि⁴⁰³ ॥८४॥

श्रीबीजं मध्ययोनौ च विलिख्याभ्युक्ष्य पूजयेत् ।

निधाय तत्र पुष्पादिविष्टरं साधु कल्पयेत् ॥८५॥

अथाग्निसंस्कारं लिखिष्यन्न् आदौ तत्प्रतिष्ठां लिखति श्रीबीजम् इति त्रिभिः । पुष्पादिना यद् विष्टरं शय्या तत् । यद् वा, पुष्पादिकम् एव⁴⁰⁴ विष्टरत्वेन कल्पयित्वा तत्र मध्ययोनाव् एव निधाय । आदिशब्देन अक्षतकूर्चौ ॥८५॥

Broo

proper way. ⁸³Having scattered mustard seeds and sprinkled the five products of the cow there, he should worship the Vāstupuruṣa[^FNB000181] in the middle, and in the directions, their lords.

In verses82–97, the author describes the rules for the initiatory fire sacrifice. In the proper way: using a brush made of Kuśa grass and so on and over which the Vāyu seed[^FNB000182] has been recited, he should brush in a clockwise manner, starting in the southeast, and then he should anoint it with the Varuṇa seed.[^FNB000183] “In the proper way” should be supplied everywhere, below this as well, and the particular details should be learned from other books. The mustard seeds should have the Astra mantra[^FNB000184] recited over them. There refers to the pit. Their lords are the lords of the ten directions.

⁸⁴Having performed the acts of drying and so forth, and after sprinkling the firepit with Kuśa water and scrubbing it, one should draw a Maṇḍala in it with a vulva[^FNB000185] and so on.

So forth refers to Burning, Inundation, Hardness and so on.[^FNB000186] Kuśa water means water with Kuśa blades. Scrubbing refers to the act of scrubbing. In it: in the firepit. And so on: a wheel, a circle and so forth.

⁸⁵One should draw the Śrī seed[^FNB000187] in the middle of the vulva and then sprinkle and worship it. One should then lay down a spread of flowers and so on there and make it nice.

Now, describing how to prepare the fire, the author first describes its installation in verses85–87. After one has made a spread, that is, a bed, with flowers and so on, or else just spread out flowers and so on, one should lay it down there, on the vulva in the middle. And so on refers to Akṣata and Kūrcas.

मूलम्

विकीर्य सर्षपांस् तत्र गव्यैः सम्प्रोक्ष्य पञ्चभिः ।

मध्ये सम्पूजयेद् वास्तुपुरुषं दिक्षु तत्पतीन् ॥८३॥

शोषणादीनि कुण्डस्य कृत्वा प्रोक्ष्य कुशाम्बुभिः ।

उल्लिख्य चास्मिन् योन्यादिसहितं मण्डलं लिखेत् ॥८४॥

श्रीबीजं मध्ययोनौ च विलिख्याभ्युक्ष्य पूजयेत् ।

निधाय तत्र पुष्पादिविष्टरं साधु कल्पयेत् ॥८५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्र लक्ष्मीम् ऋतुस्नातां⁴⁰⁵ विष्णुं चावाह्य पूजयेत् ।

ताम्रादिपात्रेणानीयाग्रतो ऽग्निं स्थापयेच् छुभम् ॥८६॥

शुभम् आनन्दितम्⁴⁰⁶ । तथा चोक्तम् । प्रमथ्य⁴⁰⁷ विधिनैवाग्निम् आहिताग्नेर् गृहाद् अपि । आनीय चादधीतात्र कुशैः प्रज्वाल्य यत्नतः ॥ इति ॥८६॥

गन्धादिनाग्निम् अभ्यर्च्य⁴⁰⁸ विष्णोः संक्रीडतः श्रिया⁴⁰⁹ ।

रेतोरूपं विचिन्त्यामुं कुण्डे⁴¹⁰ तारेण चार्चयेत्⁴¹¹ ॥८७॥

श्रिया सह सङ्⁴¹²क्रीडत आद्यरसम् अनुभवतः । अमुम् अग्निम् । तारेण प्रणवेन ॥८७॥

वैश्वानरेति मन्त्रेणाच्छाद्याग्निं तं सदिन्धनैः ।

चित्पिङ्गलेति प्रज्वाल्यो⁴¹³पतिष्ठेद्⁴¹⁴ अग्निम् इत्य् अमुम् ॥८८॥

एवम् अग्नेः प्रतिष्ठाविधिं लिखित्वोपस्थानविधिं लिखति वैश्वेति । वैश्वानरेति मन्त्रस्याद्या⁴¹⁵क्षराणि । एवम् अग्रे ऽपि । सद्भिर् उत्तमैर् विहितैर्⁴¹⁶ इन्धनैर् आच्छाद्य । चित्पिङ्गलेति मन्त्रेण । अग्निम् इति मन्त्रेण अमुम् अग्निम्⁴¹⁷ उपतिष्ठेत् ॥८८॥

जिह्वा न्यस्येत्⁴¹⁸ सप्त तस्मिन्न् अप्य्⁴¹⁹ अङ्गेष्व्⁴²⁰ अङ्गदेवताः ।

षट्सु⁴²¹ षण्⁴²² न्यस्य मूर्तीश् च न्यस्याष्ट्⁴²³आभ्यर्चयेच्⁴²⁴ च ताः ॥८९॥

Broo

⁸⁶There one should invoke and worship Viṣṇu and Lakṣmī, bathed after her period. Having brough fire in a vessel of copper, or similar, one should install it pleasantly in front.

Pleasantly: happily. As it is said:[^FNB000188] “Having correctly churned up fire, or having brought it from the house of a Brāhmaṇa maintaining his sacred fires, it should be placed here and made to flame up with the help of Kuśa grass.”

⁸⁷The fire should be worshipped with sandalwood paste and so on and then visualised as Viṣṇu’s seed as he sports with Śrī. It should then be worshipped in the pit with Tāra.

As he sports with Śrī: as he experiences the erotic sentiment. It: the fire. With Tāra: with the Praṇava.

⁸⁸The fire should be covered with the Vaiśvānara mantra and good firewood, then made to flame up with

CITPIṄGALA; then it should be attended with

AGNIM.

Now, having given the rules for establishing the fire, the author writes how to attend the fire in this verse. Vaiśvānara are the first syllables of this [particular] mantra.[^FNB000189] Similarly also below. [The fire should be] covered with good, beautifully cut firewood and then [made to flame up] and attended with the

CITPIṄGALA[^FNB000190] and

AGNIM mantras.[^FNB000191]

⁸⁹One should then place the seven tongues on it as well as the six divinities of the limbs on the six limbs, and the eight forms as well. One should then worship them.

मूलम्

तत्र लक्ष्मीम् ऋतुस्नातां⁴⁰⁵ विष्णुं चावाह्य पूजयेत् ।

ताम्रादिपात्रेणानीयाग्रतो ऽग्निं स्थापयेच् छुभम् ॥८६॥

गन्धादिनाग्निम् अभ्यर्च्य⁴⁰⁸ विष्णोः संक्रीडतः श्रिया⁴⁰⁹ ।

रेतोरूपं विचिन्त्यामुं कुण्डे⁴¹⁰ तारेण चार्चयेत्⁴¹¹ ॥८७॥

वैश्वानरेति मन्त्रेणाच्छाद्याग्निं तं सदिन्धनैः ।

चित्पिङ्गलेति प्रज्वाल्यो⁴¹³पतिष्ठेद्⁴¹⁴ अग्निम् इत्य् अमुम् ॥८८॥

जिह्वा न्यस्येत्⁴¹⁸ सप्त तस्मिन्न् अप्य्⁴¹⁹ अङ्गेष्व्⁴²⁰ अङ्गदेवताः ।

षट्सु⁴²¹ षण्⁴²² न्यस्य मूर्तीश् च न्यस्याष्ट्⁴²³आभ्यर्चयेच्⁴²⁴ च ताः ॥८९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ संस्कारार्थम् एव प्रथमं न्यासादिकं लिखति जिह्वा इति चतुर्भिः⁴²⁵ । षट्सु अङ्गेषु मूर्धादिषु षट् अङ्गदेवता न्यस्य अष्टौ मूर्तीश् च न्यस्य ताश् च जिह्वाङ्गदेवतामूर्तीः प्रत्येकं चतुर्थीनमो ऽन्तस्⁴²⁶ तत्तन्नामभिः पूजयेत् ॥८९॥

सप्तजिह्वाश् चोक्ताः—

हिरण्या गगना⁴²⁷ रक्ता तथा कृष्णा च सुप्रभा⁴²⁸ ।

बहुरूपातिरूपा⁴²⁹ च सप्त जिह्वा वसोर् इमाः ॥९०॥

वसोर् अग्नेः । केचिच् च पद्मरागाः सुपर्णीत्याद्याः सप्त जिह्वा⁴³⁰ मन्यन्ते ॥९०॥

अथाङ्गदेवताः⁴³¹

सहस्रार्चिः स्वस्तिपूर्ण⁴³² उत्तिष्ठपुरुषस् तथा ।

धूमव्यापी सप्तजिह्वो धनुर्धर इति स्मृतः⁴³³ ॥९१॥

अष्टमूर्तयश् च

जातवेदाः सप्तजिह्वो हव्यवाहन एव च ।

अश्वोदरजसंज्ञश्⁴³⁴ च तथा वैश्वानरो ऽपरः ।

कौमारतेजाश् च तथा विश्वदेवमुखाह्वयौ ॥ इति ॥९२॥

विश्वमुखो देवमुखश् चेति द्वौ । तथा च शारदातिलके । जातवेदाः सप्तजिह्वो हव्यवाहनसंज्ञकह् । अश्वोदरजसंज्ञोऽन्यस् तथा⁴³⁵ वैश्वानराह्वयः । कौमारतेजाः स्याद् विश्वमुखो देवमुखस् तथा ॥ इति⁴³⁶ ॥९२॥

Broo

Now, for the sake of consecration only, the author first writes in verses89–92 about Nyāsa and so on. On the six limbs refers to the head and so on. […] They should all be worshipped with their respective name in the dative case and

NAMAḤ at the end.

The seven tongues are as follows:[^FNB000192]

⁹⁰Hiraṇyā (Golden), Gaganā (Sky), Raktā (Red), Kṛṣṇā (Black), Suprabhā (Splendid), Bahurūpā (Manyfold) and Atirūpā (Very beautiful)—these are the seven tongues of Vasu.

Of Vasu means of fire. But some hold that Padmarāgā, Suparṇī and so on are the seven tongues.[^FNB000193]

The Divinities of the Limbs[^FNB000194]

⁹¹Sahasrārcis (Of a thousand rays), Svastipūrṇa (Full of fortune), Uttiṣṭhapuruṣa (The arisen man), Dhūmavyāpin (The one who pervades smoke), Saptajihva (Of seven tongues), Dhanurdhara (Carrier of the bow).

The Eight Forms[^FNB000195]

⁹²Jātavedas (Knower of all beings), Saptajihva (Of seven tongues), Havyavāhana (Carrier of offerings), Aśvodaraja (Born from the mare’s belly), Vaiśvānara (Omnipresent), Kaumāratejas (The splendor of youth) and Viśva- and Devamukha (The mouth of all and The mouth of the gods).

Viśvamukha and Devamukha are two. This is also said in the Śāradātilaka (5.32–33b): “Jātaveda, Saptajihva, Havyavāhana, Aśvodara, Vaiśvānara, Kaumāratejas, Viśvamukha and Devamukha.”

मूलम्

सप्तजिह्वाश् चोक्ताः—

हिरण्या गगना⁴²⁷ रक्ता तथा कृष्णा च सुप्रभा⁴²⁸ ।

बहुरूपातिरूपा⁴²⁹ च सप्त जिह्वा वसोर् इमाः ॥९०॥

अथाङ्गदेवताः⁴³¹

सहस्रार्चिः स्वस्तिपूर्ण⁴³² उत्तिष्ठपुरुषस् तथा ।

धूमव्यापी सप्तजिह्वो धनुर्धर इति स्मृतः⁴³³ ॥९१॥

अष्टमूर्तयश् च

जातवेदाः सप्तजिह्वो हव्यवाहन एव च ।

अश्वोदरजसंज्ञश्⁴³⁴ च तथा वैश्वानरो ऽपरः ।

कौमारतेजाश् च तथा विश्वदेवमुखाह्वयौ ॥ इति ॥९२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वह्निं परिस्तीर्य संस्कृताज्यं यथाविधि ।

हुत्वा च व्याहृतीः पश्चात् त्रीन् वारान्⁴³⁷ जुहुयात् पुनः ॥९३॥

ततो ऽस्य गर्भधानादीन् विवाहान्तान् यथाक्रमम् ।

संस्कारान् आचरेद् उक्तमन्त्रेणाष्टाहुतैस् तथा⁴³⁸ ॥९४॥

परिस्तीर्य कुशाङ्कुरादिना अग्नेः परिस्तरणं कृत्वा, यथाविधीति सर्वत्रैव सम्बन्धनीयम्⁴³⁹ । ततश् च तापनाभिद्योतनादिनाज्यसंस्कारादिप्रकारश् च याज्ञिकेषु सु⁴⁴⁰प्रसिद्ध एव । अत्रापेक्षितश् चेत्⁴⁴¹ श्रीपुरुषोत्तमवनविरचितक्रमदीपिकाटीका⁴⁴²ग्रन्थतो ज्ञेयः । पश्चात् प्रणवव्याहृतीर् यथाविधि हुत्वा वैश्वानरेत्यादिना अग्नेर् मूलमन्त्रेण पुनस् त्रिः कृत्यो⁴⁴³ जुहुयात्⁴⁴⁴ । शास्त्रोक्तेन मन्त्रेण स्वाहान्तप्रणवेनान्येन च तत्तत्कर्मविषयकेण मन्त्रेण आहुत्यष्टकेन च⁴⁴⁵ अस्य वह्नेः संस्कारान् क्रमेण कुर्यात् । तत्तद्विधिर् अपि तत्तद्ग्रन्थत एव विशेषतो ज्ञेयः ॥९३–९४॥

इत्थं हि संस्कृते वह्नौ पीठम् अभ्यर्च्य तत्र च ।

देवम् आवाह्य गन्धादिदीपान्तं⁴⁴⁶ विधिनार्चयेत् ॥९५॥

तत्र तस्मिन् पीठे, गन्धार्पणम् आरभ्य दीपार्पणपर्यन्तम् अर्चयेद्⁴⁴⁷ इत्य् अर्थः । दीपान्तार्चनं चाग्निजिह्वायाः पुनर् भोगापेक्षया । पीठार्चनदेवावाहनादिविधिश् चाग्रे व्यक्तो भावी⁴⁴⁸ ॥९५॥

तं चाग्निं⁴⁴⁹ देवरसनां⁴⁵⁰ संकल्प्याष्टोत्तरं बुधः ।

सहस्रं जुहुयात् सर्पिःशर्करापायसैर् युतैः ॥९६॥

Broo

⁹³Then, having enclosed the fire[^FNB000196] and purified the ghee in the correct way, one should after that sacrifice with the Vyāhṛtis[^FNB000197] and then again three times. ⁹⁴Then one should perform for it the sacraments in the correct order, beginning with impregnation and ending with marriage, with the correct mantra and eight libations.

One should enclose the fire with Kuśa blades and so on. The words in the correct way applies to everything here. The methods for purifying the ghee and so on by Heating, Illuminating,[^FNB000198] etc., are well known to sacrificial experts. If they are required, they should be learnt from the commentary on the Kramadīpikā by Śrī Puruṣottama Vana. After that, having in the correct way sacrificed with

OṂ and the Vyāhṛtis, one should again offer three libations with the root mantra of fire, the Vaiśvānara mantra. One should then perform the sacraments for this fire, one after the other, with eight libations each and the scriptural mantra that begins with

OṂ and ends with

SVĀHĀ and with another mantra appropriate for the particular ritual in question. The rules for all of these rituals as well should be specifically learnt from their respective books.

⁹⁵When the fire has been sanctified in this manner and one has worshipped the, one should invoke the Lord there and properly worship him, beginning with sandalwood paste and ending with a light.

There refers to this seat. The meaning is that one should worship in a way that begins with the offering of sandalwood paste and ends with the offering of a light. And the worship that ends with the light is in regard to the food offerings to the tongues of the fire that follow.[^FNB000199] The specifics of worshipping the seat and invoking the Lord will be given below (6.14–31).

मूलम्

ततो वह्निं परिस्तीर्य संस्कृताज्यं यथाविधि ।

हुत्वा च व्याहृतीः पश्चात् त्रीन् वारान्⁴³⁷ जुहुयात् पुनः ॥९३॥

ततो ऽस्य गर्भधानादीन् विवाहान्तान् यथाक्रमम् ।

संस्कारान् आचरेद् उक्तमन्त्रेणाष्टाहुतैस् तथा⁴³⁸ ॥९४॥

इत्थं हि संस्कृते वह्नौ पीठम् अभ्यर्च्य तत्र च ।

देवम् आवाह्य गन्धादिदीपान्तं⁴⁴⁶ विधिनार्चयेत् ॥९५॥

तं चाग्निं⁴⁴⁹ देवरसनां⁴⁵⁰ संकल्प्याष्टोत्तरं बुधः ।

सहस्रं जुहुयात् सर्पिःशर्करापायसैर् युतैः ॥९६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं संस्कृतम् अग्निं च⁴⁵¹ देवस्य भगवतो जिह्वात्वेन सङ्कल्प्य युतैर् मिलितैः ॥९६॥

हुत्वाज्येनाथ महतीव्याहृतीर् विधिना कृती⁴⁵² ।

ग्रहर्क्षकरणादिभ्यो बलिं दद्याद् यथोदितम् ॥९७॥

अथानन्तरं महाव्याहृतीर्⁴⁵³ विधिना शास्त्रोक्तप्रकारेण आज्येन हुत्वा कृतीति । एवं होमं समाप्यात्मानं शिष्यं च प्रसादाम्बुभिर् अभ्युक्ष्य हुतभस्मना तिलकं कुर्याद् इत्यादिकं कृतित्वं⁴⁵⁴ ज्ञेयम् । यथोदितम् इति मण्डलमध्ये राशिस्थानेषु⁴⁵⁵ तत्तन्मन्त्रैस् तत्तत्क्रमेण होमावशिष्टपायसतृतीयांशेन ग्रहादिभ्यो बलिं दद्यात् । तत्तत्प्रकारविशेषो ऽपि तथैव ज्ञेयः । आदिशब्दाच् च मीनमेषयोर् अन्तराले सिंहव्याघ्रवराहखरगजवृषभादीनां बलिर्⁴⁵⁶ ज्ञेयः⁴⁵⁷ । तथा चतुर्थांशेन⁴⁵⁸ मण्डलस्य⁴⁵⁹ दक्षिणभागे गोमयोपलिप्तप्रदेशे ऽग्नये तेजोऽधिपतये विष्णुपार्षदेभ्यश् च सर्वेभ्यो बलिर् देय⁴⁶⁰ इत्यादि बोद्धव्यम् । तत्र च सर्वे तत्तन्मन्त्रा जलगन्धपुष्पदाने नमोऽन्ताः । बलिदाने स्वाहान्ताः⁴⁶¹ । पुनर् जलदाने तु⁴⁶² तृप्यताम् इत्यन्ता⁴⁶³ अवगन्तव्या इति दिक् । यथोदितम् इत्य् अस्याग्रे ऽप्य् अनुवर्तनं कार्यम्⁴⁶⁴ ॥९७॥

Broo

⁹⁶Having visualised the fire as the tongue of the Lord, the wise one should offer one thousand and one hundred and eight libations of rice boiled in milk with sugar and ghee.

[…]

⁹⁷After these libations, the practitioner should now according to the rules sacrifice with ghee to the great Vyāhṛtis, and then in the correct way offer tribute to the planet, the star, the Karaṇa[^FNB000200] and so on.

Now, after this, once the practitioner has offered ghee to the great Vyāhṛtis according to the rules, following the procedure described in the scriptures. His being a practitioner also implies things such sprinkling himself and the disciple with offered water and preparing a Tilaka of sacrificial ashes after finishing the fire sacrifice.

In the correct way: at the places of the Astrological signs within the Maṇḍala he should offer tribute to the planet and so on with a third part of the sweet pudding that is left over after the sacrifice, one after the other and with their respective mantras. The particular rules for this should also be learnt from the same book. And so on implies that one should offer tribute to the Lion, Tiger, Boar, Donkey, Elephant, Bull and so on in between Pisces and Aries.[^FNB000201] Then it should be understood that with a fourth part, one should in a place smeared with cow dung to the south of the Maṇḍala one should give tribute to the fire, to the regent of light and to all the associates of Viṣṇu. And in all the cases there, when offering water, sandalwood paste, flowers and so on, one should use the respective mantra ending with

NAMAḤ. When offering tribute, one should end with

SVĀHĀ, but it should be understood that when one then again offers water, one should end with

TṚPYATĀM (may

NN be quenched of thirst). This is the drift.—In the correct way should be supplied below this as well.

मूलम्

हुत्वाज्येनाथ महतीव्याहृतीर् विधिना कृती⁴⁵² ।

ग्रहर्क्षकरणादिभ्यो बलिं दद्याद् यथोदितम् ॥९७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ होमद्रव्यादिपरिमाणम्⁴⁶⁵

कर्षमात्रं घृतं⁴⁶⁶ होमे शुक्तिमात्रं पयः स्मृतम्⁴⁶⁷ ।

उक्तानि पञ्चगव्यानि तत्समानि मनीषिभिः ॥९८॥

तत्समं मधुदुग्धान्नम् अक्षमात्रम् उदाहृतम् ।

दधि प्रसृतिमात्रं स्याल् लाजाः स्युर् मुष्टिसम्मिताः ॥ इत्यादि⁴⁶⁸ ॥९९॥

अथ नत्वाम्बुपानार्थं प्रदायाचमनानि⁴⁶⁹ च ।

आत्मार्पणान्तम् अभ्यर्च्य⁴⁷⁰ लेख्येन विधिनाचरेत् ॥१००॥

अथ बलिदानानन्तरं प्रणामं कृत्वा पानार्थं संस्कृतं जलं⁴⁷¹ पश्चाद् आचमनार्थं च⁴⁷² जलं⁴⁷³ प्रदाय,⁴⁷⁴ तत्तत्प्रकारो ऽप्य् अपेक्षितो⁴⁷⁵ नित्यपूजाप्रसङ्गे व्यक्तो⁴⁷⁶ भाव्य् एव । अम्बुप्र⁴⁷⁷दानानन्तरम् अन्यत् कृत्यं विष्वक्सेनाय नैवेद्यांशप्रदानं भगवते च⁴⁷⁸ गण्डूषाद्यर्पणम् आरभ्य आत्मार्पणान्तं सर्वं समापयेत् । तच् चाग्रे नित्यपूजाप्रसङ्गे लेख्यप्रकारेणैवेत्य् अर्थः ॥१००॥

अथ गुरुशिष्यनियमादिः⁴⁷⁹

व्रतस्थं वाग्यतं⁴⁸⁰ शिष्यं⁴⁸¹ प्रवेश्याथ यथाविधि ।

तद्देहे⁴⁸² मातृकां साङ्गां न्यस्याथोपदिशेच् च ताम्⁴⁸³ ॥१०१॥

अथानन्तरम् उपवासपरं मौनिनं⁴⁸⁴ शिष्यं पूर्वशिष्यैः प्रवेश्य । यथाविधीति प्रणामं कारयित्वा तं⁴⁸⁵ प्रोक्षणी⁴⁸⁶वारिणास्त्र⁴⁸⁷मन्त्रेण⁴⁸⁸ सम्⁴⁸⁹प्रोक्ष्य किञ्चित् पञ्चगव्यप्राशनं कारयित्वा तद्देहे⁴⁹⁰ मातृकाङ्गानि⁴⁹¹ मातृकां च न्यस्य ध्यानपूर्वां मातृकां तस्मै गुरुर् उपदिशेद्⁴⁹² इत्य् अर्थः ॥१०१॥

Broo

Measures for the Ingredients for the Fire Offerings

⁹⁸For an offering into the fire, one needs one Śukti of milk, one Karṣa of ghee, and the same amount of the five products of the cow—so say the thoughtful ones. ⁹⁹The same amount of rice cooked with milk and honey is called an Akṣa. There should be one Prasṛti of sour milk and one handful of parched rice. And so on.[^FNB000202]

¹⁰⁰Now, after bowing down, one should offer drinking water and Ācamana and then perform the worship up to the offering of the self, proceeding according to the rules to be given.

Now, after the offerings of tribute, one should offer obeisance, purified water for drinking and after that water for Ācamana. The procedure for all of this as well will be considered in the context of the daily worship where it will be expanded on. One should offer all the other rituals that follow that of offering water, beginning with giving a part of the sacrificial food to Viṣvaksena and offering the Lord water for washing the mouth and so on and ending with offering one’s own self. This also should follow the procedures to be given in the context of the daily worship. This is the meaning.

Rules for Guru and Disciple

¹⁰¹In the correct way, the disciple, following the vow and controlling his speech, should now be led in. One should place down the letters and their parts on his body and then instruct him about them.

Now, after this, the older disciples should lead in the disciple, who is fasting and observing silence. In the correct way means that he should be made to bow down, be sprinkled with water for sprinkling and the Astra mantra,[^FNB000203] made to eat some five products of the cow, after which the guru should place down the letters and their parts on his body, teach him the [Nyāsa of the] letters and the meditations that go with them.

मूलम्

अथ होमद्रव्यादिपरिमाणम्⁴⁶⁵

कर्षमात्रं घृतं⁴⁶⁶ होमे शुक्तिमात्रं पयः स्मृतम्⁴⁶⁷ ।

उक्तानि पञ्चगव्यानि तत्समानि मनीषिभिः ॥९८॥

तत्समं मधुदुग्धान्नम् अक्षमात्रम् उदाहृतम् ।

दधि प्रसृतिमात्रं स्याल् लाजाः स्युर् मुष्टिसम्मिताः ॥ इत्यादि⁴⁶⁸ ॥९९॥

अथ नत्वाम्बुपानार्थं प्रदायाचमनानि⁴⁶⁹ च ।

आत्मार्पणान्तम् अभ्यर्च्य⁴⁷⁰ लेख्येन विधिनाचरेत् ॥१००॥

अथ गुरुशिष्यनियमादिः⁴⁷⁹

व्रतस्थं वाग्यतं⁴⁸⁰ शिष्यं⁴⁸¹ प्रवेश्याथ यथाविधि ।

तद्देहे⁴⁸² मातृकां साङ्गां न्यस्याथोपदिशेच् च ताम्⁴⁸³ ॥१०१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवं सावरणं कुम्भगतं चानुस्मरन् गुरुः ।

जप्त्वाष्टोत्तरसाहस्रं शयीत प्राश्य किञ्चन ॥१०२॥

यथाविधीत्य् अनुवर्तत एव । अतश् च⁴⁹³ आवरणसहितं भगवन्तं तत्⁴⁹⁴स्थापित⁴⁹⁵कलशगतं चिन्तयन् सन्⁴⁹⁶ तत्कलशजलं स्पृष्ट्वाष्टोत्तरसहस्रं जप्त्वा पुष्पाञ्जलिं कृत्वाभिवन्द्य पञ्चगव्यादिकं किञ्चित् प्राश्य दीक्षासम्बन्धिक्रियाकाण्डादिकं चानुसन्दधानः पवित्रशय्यायां शयनं कुर्याद् इत्य् अर्थः ॥१०२॥

दर्भोपर्य् अजिने त्व् ऐणे निविष्टो मातृकां स्मरन् ।

गुरुं च शिष्यो निद्रान्तं⁴⁹⁷ तां शयीत जपन् व्रती ॥१०३॥

शिष्यो ऽपि मातृकोपदेशं प्राप्य दर्भोपरि कृष्णाजिने⁴⁹⁸ उपविष्टः सन् मातृकां गुरुं च ध्यायन्⁴⁹⁹ मातृकां निद्रावशान्तं जपन् कृतोपवासः पूर्वशिरस्क उत्तरशिरस्को वा शयीतेति ॥१०३॥

इति पूर्वदिनकृत्यम् । अथ तद्दिनकृत्यानि

प्रातःकृत्यं गुरुः कृत्वा कुम्भं चाभ्यर्च्य पूर्ववत् ।

हुत्वा दत्त्वा बलिं⁵⁰⁰ कर्मान्यत्⁵⁰¹ कुर्यात्⁵⁰² स्वार्पणावधि ॥१०४॥

प्रातःकृत्यं प्रातःस्नानम् आरभ्यात्मार्पणान्तं यावद् अशेषं कर्म समाप्य, कुम्भस्थं भगवन्तं पूर्ववद् अभ्यर्च्य होमं च तत्रैव⁵⁰³ कृत्वा बलिं च दत्त्वा बलिदानानन्तरं यद् अन्यत् पानार्थजलसमर्पणादि कर्म आत्मार्पणान्तं सर्वम्⁵⁰⁴ एव पुनः कुम्भे कुर्याद् इत्य् अर्थः ॥१०४॥

संहारमुद्रया कृष्णे संयोज्यावृत्तिदेवताः ।

तं⁵⁰⁵ चामृत⁵⁰⁶मयं ध्यात्वा स्वस्मिंश्⁵⁰⁷ चाग्निं विलापयेत् ॥१०५॥

आवरणदेवता गुरुगणेशव्यतिरिक्ता भगवति⁵⁰⁸ उद्वासनेन संयोज्य लीना इति विभाव्य तं च देवम् अमृतमयं निष्कलपूर्णानन्दरूपेणावस्थितं ध्यात्वा विलापयेत् लीनत्वेन चिन्तयेत्⁵⁰⁹ ॥१०५॥

Broo

¹⁰²Remembering the Lord along with his covering in the pitcher, the guru should recite the mantra a thousand and eight times, eat something and lie down.

The words in the correct way should be supplied. Now, thinking about the Lord along with his covering inside the pitcher into which he has been established, [the guru] should touch the water of the pitcher, recite the mantra a thousand and eight times, offer flowers in his cupped hands, recite prayers, eat a little of the five products of the cow, etc., and then lie down on a clean bed, deliberating on the ritual texts connected to initiation and so on. This is the meaning.

¹⁰³Resting on an antelope skin on top of Kuśa grass, the disciple should remember the letters and the guru. Following his vow, he should lie down and recite the letters until falling asleep.

After the disciple has been given the instructions pertaining to the letters, he sits down on the skin of a black antelope on top of Kuśa grass and meditates on the letters and the guru. Remaining fasting and keeping his head towards the east or the north, he should then lie down reciting the letters until falling asleep.

These Were the Duties of the Preceding Day. Now the Duties of the Day of Initiation

¹⁰⁴After completing the morning duties, the preceptor should worship the pitcher as before. Having offered oblations into the fire and given tribute, he should perform the rituals up to the offering of the self.

After finishing all the morning duties from the morning bath to offering the self, [the guru] should worship the Lord in the pitcher as before, then perform the fire sacrifice. Having offered tribute, he should perform all the other rituals again, such as offering drinking water up to the offering of the self directed to the pitcher. This is the meaning.

¹⁰⁵Showing the Saṃhāra Mudrā, he should join the attendant divinities to Kṛṣṇa, and then, meditating on him as consisting of nectar, he should merge him as well as the fire into himself.

मूलम्

देवं सावरणं कुम्भगतं चानुस्मरन् गुरुः ।

जप्त्वाष्टोत्तरसाहस्रं शयीत प्राश्य किञ्चन ॥१०२॥

दर्भोपर्य् अजिने त्व् ऐणे निविष्टो मातृकां स्मरन् ।

गुरुं च शिष्यो निद्रान्तं⁴⁹⁷ तां शयीत जपन् व्रती ॥१०३॥

इति पूर्वदिनकृत्यम् । अथ तद्दिनकृत्यानि

प्रातःकृत्यं गुरुः कृत्वा कुम्भं चाभ्यर्च्य पूर्ववत् ।

हुत्वा दत्त्वा बलिं⁵⁰⁰ कर्मान्यत्⁵⁰¹ कुर्यात्⁵⁰² स्वार्पणावधि ॥१०४॥

संहारमुद्रया कृष्णे संयोज्यावृत्तिदेवताः ।

तं⁵⁰⁵ चामृत⁵⁰⁶मयं ध्यात्वा स्वस्मिंश्⁵⁰⁷ चाग्निं विलापयेत् ॥१०५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ध्वजतोरणदिक्कुम्भमण्डपाद्यधिदेवताः ।

सर्वा विभाव्य चिद्रूपाः⁵¹⁰ कुम्भे संयोज्य पूजयेत् ॥१०६॥

ध्वजादीनाम् अधिष्ठातृदेवताः । आदिशब्देन मण्डलकुण्डादि⁵¹¹ ॥१०६॥

ततो⁵¹² गुरुं गणेशं च विष्वक्सेनं च सद्विधि⁵¹³ ।

उद्वास्य कलशं⁵¹⁴ स्पृष्ट्वा शतम् अष्टोत्तरं जपेत् ॥१०७॥

सद्विधीति⁵¹⁵ गुरुं शिरस्य् उद्वास्याभ्यर्च्य गणेशं चाकाश उद्वास्याभ्यर्च्य⁵¹⁶ यागावसिष्ठद्रव्येण विष्वक्सेनं चाभ्यर्च्याकाश एवोद्वास्येत्य् अर्थः ॥१०७॥

कृतोपवासः⁵¹⁷ शिष्यो ऽथ⁵¹⁸ प्रातःकृत्यं विधाय सः ।

शुक्लवस्त्रः सुवेशः सन् विप्रान् द्रव्येण तोषयेत्⁵¹⁹ ॥१०८॥

प्रातःकृत्यं स्नानाद्यावश्यकं कर्म, स दीक्षार्थी शुक्ले वस्त्रे यस्य तथाभूतः सन्, सुशोभनो वेशो ऽलङ्कारो यस्य तथाभूतः सन्⁵²⁰ । होमादिकृतो विप्रान् गोभूमिवस्त्रधान्यादिद्रव्येण तोषयेत् ॥१०८॥

गुरुं च भगवद्दृष्ट्या परिक्रम्य प्रणम्य च ।

दत्त्वोक्तां दक्षिणां तस्मै⁵²¹ स्वशरीरं समर्पयेत्⁵²² ॥१०९॥

भगवद्दृष्ट्या भगवान् एवायं साक्षाद् इत्य् एवं बुद्ध्येत्य् अर्थः । उक्तां शास्त्रेण, तथा हि । स्ववित्तार्धं चतुर्थांशं दशांशं वाथ शक्तितः इति । एषा च गुरुसन्तोषणार्था प्रथमा मन्त्रदक्षिना⁵²³ दक्षिणा चान्या मन्त्रदानानन्तरं लेख्या ॥१०९॥

Broo

Imagining the attendant divinities, except for the preceptor and Gaṇeśa,[^FNB000204] as merged into the Lord by uniting them with him by the ritual of retraction, he should meditate on him, God, as consisting of nectar, as being established in a form of undivided, complete bliss, and merge him, think of him as being dissolved.

¹⁰⁶The indwelling divinities of the flags, gates, directions, pitcher and the pavilion and so on should all be imagined as being forms of consciousness, united with the pitcher and worshipped.

[…] And so on refers to the indwelling divinities of the Maṇḍala, the sacrificial pit and so on.

¹⁰⁷Then, after in the proper way retracting the preceptor, Gaṇeśa and Viṣvaksena, he should touch the pitcher and recite the mantra a hundred and eight times.

In the proper way: after retracting the preceptor on to his head and worshipping him, he should also retract Gaṇeśa into space and worship him, and then with the remaining ingredients after the fire sacrifice worship Viṣvaksena and retract him into space. This is the meaning.

¹⁰⁸Now the fasting disciple should perform his morning duties. Nicely adorned and dressed in white cloth, he should please the Brāhmaṇas with gifts.

He should perform his morning duties, that is the mandatory rituals such as bathing, before dressing in white cloth and adorning himself with beautiful ornaments for the sake of initiation. He should then please the Brāhmaṇas who performed the rituals of the fire sacrifice with gifts of cows, land, cloth, grain and so on.

¹⁰⁹Regarding the preceptor as the Lord, he should circumambulate him and bow down to him. He should give him the prescribed donation and then dedicate his own body to him.

मूलम्

ध्वजतोरणदिक्कुम्भमण्डपाद्यधिदेवताः ।

सर्वा विभाव्य चिद्रूपाः⁵¹⁰ कुम्भे संयोज्य पूजयेत् ॥१०६॥

ध्वजादीनाम् अधिष्ठातृदेवताः । आदिशब्देन मण्डलकुण्डादि⁵¹¹ ॥१०६॥

ततो⁵¹² गुरुं गणेशं च विष्वक्सेनं च सद्विधि⁵¹³ ।

उद्वास्य कलशं⁵¹⁴ स्पृष्ट्वा शतम् अष्टोत्तरं जपेत् ॥१०७॥

कृतोपवासः⁵¹⁷ शिष्यो ऽथ⁵¹⁸ प्रातःकृत्यं विधाय सः ।

शुक्लवस्त्रः सुवेशः सन् विप्रान् द्रव्येण तोषयेत्⁵¹⁹ ॥१०८॥

गुरुं च भगवद्दृष्ट्या परिक्रम्य प्रणम्य च ।

दत्त्वोक्तां दक्षिणां तस्मै⁵²¹ स्वशरीरं समर्पयेत्⁵²² ॥१०९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथा⁵²⁴ च⁵²⁵ दशम⁵²⁶स्कन्धे—

इयद् एव हि सच्छिष्यैः कर्तव्यं गुरुनिष्कृतम्⁵²⁷ ।

यद् वै विशुद्धभावेन सर्वार्थात्मार्पणं गुरौ ॥११०॥

निष्कृतं प्रत्युपकारः । सर्वेषाम् अर्थानाम् आत्मनश् चार्पणम् ॥११०॥

अथाभिषेचनविधिः⁵²⁸

यागालयाद् उत्तरस्याम् आशायां स्नानमण्डपे ।

पीठे निवेश्य तं शिष्यं कारयेच् छोषणादिकम्⁵²⁹ ॥१११॥

गुरुकृत्यं लिखति यागेत्यादि षड्भिः । आशायां दिशि । अत्र चायं विधिर् द्रष्टव्यः । गोमयादिनोपलिप्ते विविक्ते वितानाद्यलङ्कृते मण्डपे पद्मस्वस्तिकादिकम् उद्धृत्य तत्र पीठं स्थापयित्वा तस्मिंश् च शिष्यं पूर्वाभिमुखम् उपवेश्य स्वयं⁵³⁰ च तदभिमुखम् उपविश्य शोषणदहनप्लावनादिरूपां भूतशुद्धिं तस्य कारयेद् इति ॥१११॥

पीठन्यासान्तम् अखिलं⁵³¹ मातृकान्यासपूर्वकम् ।

न्यासं⁵³² शिष्यतनौ कृत्वा पीठमन्त्रेण पूजयेत् ॥११२॥

पूजयेत् तद्देह एव भगवन्तम् उद्दिश्य पुष्पाञ्जलिं कुर्याद् इत्य् अर्थः ॥११२॥

सदूर्वाक्षतपुष्पां⁵³³ च मूर्ध्नि शिष्यस्य रोचनाम् ।

निधाय कलशं तस्यान्तिके वाद्य्⁵³⁴आदिना नयेत् ॥११३॥

Broo

As is also said in the Tenth Canto (BhP 10.80.41):[^FNB000205]

¹¹⁰For this much true disciples should do for the sake of the preceptor: to give themselves and all their belongings to the preceptor with a pure mind.

[…]

Rules for the Anointment

¹¹¹One should make the disciple sit down on a seat in a bathing pavilion to the north of the sacrificial area and then performing the Drying up and so on on him.

In verses2.111–116, the author describes the duties of the preceptor. […] Here the following procedure should be considered. Having drawn lotuses, svastikas and other auspicious symbols in a solitary pavilion smeared with cow dung and decorated with a canopy and so on, he should establish a seat there and invite the disciple to sit on it, facing east. Having sat down facing the disciple, he should then perform the rituals of Bhūtaśuddhi for him, that is, Drying, Burning, Flooding and so on (5.65–73).

¹¹²Having performed all the Nyāsas on the body of the disciple, beginning with Mātṛkā Nyāsa and ending with Pīṭha Nyāsa, he should worship him with the Pīṭha mantra.[^FNB000206]

He should worship him, the Lord that he has directed into this body, by offering flowers in his cupped hands. This is the meaning.

¹¹³Having placed Gorocanā[^FNB000207] together with Kuśa grass and flowers on the head of the disciple, he should bring the pitcher to his side to the accompaniment of music and so on.

मूलम्

तथा⁵²⁴ च⁵²⁵ दशम⁵²⁶स्कन्धे—

इयद् एव हि सच्छिष्यैः कर्तव्यं गुरुनिष्कृतम्⁵²⁷ ।

यद् वै विशुद्धभावेन सर्वार्थात्मार्पणं गुरौ ॥११०॥

निष्कृतं प्रत्युपकारः । सर्वेषाम् अर्थानाम् आत्मनश् चार्पणम् ॥११०॥

अथाभिषेचनविधिः⁵²⁸

यागालयाद् उत्तरस्याम् आशायां स्नानमण्डपे ।

पीठे निवेश्य तं शिष्यं कारयेच् छोषणादिकम्⁵²⁹ ॥१११॥

पीठन्यासान्तम् अखिलं⁵³¹ मातृकान्यासपूर्वकम् ।

न्यासं⁵³² शिष्यतनौ कृत्वा पीठमन्त्रेण पूजयेत् ॥११२॥

सदूर्वाक्षतपुष्पां⁵³³ च मूर्ध्नि शिष्यस्य रोचनाम् ।

निधाय कलशं तस्यान्तिके वाद्य्⁵³⁴आदिना नयेत् ॥११३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

दूर्वाक्षतपुष्पसहितां गोरोचनाम् । तया तिलकं तस्य⁵³⁵ कारयेद् इति केचिद् आहुः । तस्य शिष्यस्यान्तिके कलशं पूर्वसंस्कृतकुम्भं विश्वस्तसाधुजनहस्तेन नयेत् । आदिशब्देन विप्राशीर्वादमङ्गलघोषगीतकीर्तनादि ॥११३॥

श्रीकृष्णम् अथ सम्प्रार्थ्य गुरुः कुम्भस्य वाससा ।

नीराज्य शिष्यं तन्मूर्ध्नि न्यस्येत् तत्पल्लवादिकम् ॥११४॥

अथानन्तरं हे⁵³⁶ भगवन् मदीयान्तःकरणे सन्निधिविशेषं कृत्वा शिशोर् अस्य साधुगुणसम्पन्नस्यानुग्रहं कर्तुम् अर्हसीति सम्⁵³⁷प्रार्थ्य । स्वयम् उत्तराभिमुखो वामहस्तेन कुम्भं धारयन् । कुम्भमुखवर्तिवस्त्रेण शिष्यं नीराज्य । तत्कुम्भमुखस्थपल्लवादिकं शिष्यस्य⁵³⁸ मस्तके ऽर्पयेद् इति विधिर् अत्र द्रष्टव्यः ॥११४॥

तद् उक्तम्—

विधिवत् कुम्भम् उद्धृत्य तन्मुखस्थान् सुरद्रुमान्⁵³⁹ ।

शिशोः⁵⁴⁰ शिरसि विन्यस्य मातृकां मनसा जपेत्⁵⁴¹ ॥ इति⁵⁴² ॥११५॥

तद् एवाभिव्यञ्जयति विधिवद् इति । सुरद्रुमान् कुम्भमुख⁵⁴³न्यस्तान्⁵⁴⁴ अश्वत्थ⁵⁴⁵पल्लवान् इत्य्⁵⁴⁶ अर्थः ॥११५॥

ततः कुम्भाम्भसा शिष्यं प्रोक्ष्य त्रिर् मूलमन्त्रतः ।

विप्राशीर् मङ्गलोद्घोषैर्⁵⁴⁷ अभिषिञ्चेन् मनून् पठन् ॥११६॥

वारत्रयं मूलमन्त्रेण प्रथमं⁵⁴⁸ प्रोक्ष्य पश्चात् कुम्भं तं⁵⁴⁹ कराभ्यां गृहीत्वा तज्जलेन शिष्यस्य सर्वाङ्गं पूरयन् मूर्धन्य् अभिषेकं कुर्याद् इत्य् अर्थः । मनून् मन्त्रान्⁵⁵⁰ ॥११६॥

Broo

[…]. Some say that he should make a Tilaka with the Gorocanā. With the help of trusted saintly persons he should bring the pitcher, the waterpot that has been sanctified earlier on, to the side of the disciple. And so on refers to the blessings of Brāhmaṇas, auspicious sounds, songs, chanting and so on.

¹¹⁴Now, after praying to blessed Kṛṣṇa, the preceptor should do Nīrājana[^FNB000208] of the disciple with the cloth from the pitcher and then place the flowers and so on from it on his head.

Now, after this, the guru should pray: “O Lord! Make yourself especially present in my mind and be pleased to give this child of saintly qualities your blessing.”[^FNB000209] Himself facing the north, he should hold the pitcher in his left hand and do Nīrājana of the disciple with the cloth covering the opening of the pitcher. He should then place the flowers and so on that covered the pitcher on the head of the disciple. These are the rules to be considered in this regard.

As it is said:[^FNB000210]

¹¹⁵Having taken hold of the pitcher in the correct way, he should place the flowers from its top on the head of the disciple and recite the Mātṛkās in his mind.

The author demonstrates these rules with the present verse. The flowers refer to the Aśvattha blossoms placed on top of the pitcher.

¹¹⁶Then he should sprinkle the disciple three times with the root mantra. Accompanied by the blessings of Brāhmaṇas and auspicious sounds, he should then ceremonially bathe him with water from the pitcher reciting the mantras.

He should first sprinkle him three times with the root mantra and then, grasping the pitcher with both hands, bathe the head of the disciple with its water, so that it covers all of his body. This is the meaning. […]

मूलम्

श्रीकृष्णम् अथ सम्प्रार्थ्य गुरुः कुम्भस्य वाससा ।

नीराज्य शिष्यं तन्मूर्ध्नि न्यस्येत् तत्पल्लवादिकम् ॥११४॥

तद् उक्तम्—

विधिवत् कुम्भम् उद्धृत्य तन्मुखस्थान् सुरद्रुमान्⁵³⁹ ।

शिशोः⁵⁴⁰ शिरसि विन्यस्य मातृकां मनसा जपेत्⁵⁴¹ ॥ इति⁵⁴² ॥११५॥

ततः कुम्भाम्भसा शिष्यं प्रोक्ष्य त्रिर् मूलमन्त्रतः ।

विप्राशीर् मङ्गलोद्घोषैर्⁵⁴⁷ अभिषिञ्चेन् मनून् पठन् ॥११६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथाभिषेकमन्त्राः

वसिष्ठसंहितायाम्—

सुरास् त्वाम् अभिषिञ्चन्तु ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ।

वासुदेवो जगन्नाथस् तथा संकर्षणो विभुः⁵⁵¹ ।

प्रद्युम्नश् चानिरुद्धश् च⁵⁵² भवन्तु विभवाय⁵⁵³ ते⁵⁵⁴ ॥११७॥

आखण्डलो ऽग्निर् भगवान् यमो वै निरृतिस् तथा ।

वरुणः पवनश् चैव धनाध्यक्षस् तथा शिवः⁵⁵⁵⁵⁵⁶ ।

ब्रह्मणा सहिता ह्य् एते⁵⁵⁷ दिक्पालाः पान्तु वः⁵⁵⁸ सदा ॥११८॥

कीर्तिर् लक्ष्मीर् धृतिर् मेधा पुष्टिः श्रद्धा क्रिया मतिः⁵⁵⁹ ।

बुद्धिर् लज्जा वपुः शान्तिर् माया निद्रा च भावना ॥११९॥

एतास् त्वाम् अभिषिञ्चन्तु⁵⁶⁰ राहुः केतुश् च पूजिताः⁵⁶¹⁵⁶² ।

देवदानवगन्धर्वा यक्षराक्षसपन्नगाः⁵⁶³ ॥१२०॥

ऋषयो मुनयो गावो देवमातर एव च ।

देवपत्न्यो ध्रुवो⁵⁶⁴ नागा⁵⁶⁵ दैत्या⁵⁶⁶ अप्सरसां⁵⁶⁷ गणाः ॥१२१॥

दानवा दनोः पुत्राः दैत्या दितेः पुत्रा इति भेदः ॥१२०–१२१॥

अस्त्राणि सर्वशस्त्राणि⁵⁶⁸ राजानो वाहनानि च ।

औषधानि च रत्नानि कालस्यावयवाश् च ये ॥१२२॥

अस्त्राणि शरादीनि । शस्त्राणि खड्गादीनि ॥१२२॥

सरितः सागराः शैलास् तीर्थानि जलदा नदाः ।

एते त्वाम् अभिषिञ्चन्तु सर्व⁵⁶⁹कामार्थसिद्धये ॥१२३॥

अथ मन्त्रकथनविधिः⁵⁷⁰

परिधायांशुके शिष्य आचान्तो यागमण्डपे ।

गत्वा भक्त्या गुरुं नत्वा गुरोर् आसीत⁵⁷¹ दक्षिणे⁵⁷² ॥१२४॥

Broo

The Mantra of Ceremonial Bathing

In the Vasiṣṭha Saṃhitā:[^FNB000211]

¹¹⁷May the gods bathe you: Brahmā, Viṣṇu and Maheśvara! May Vāsudeva, master of the world, may mighty Saṃkarṣaṇa, Pradyumna and Aniruddha confer might to you. ¹¹⁸May the ten guardians of the directions always protect you: Indra, Agni, Viṣṇu, Yama, Nirṛti, Varuṇa, Vāyu, Kubera, Śiva, Brahmā. ¹¹⁹Kīrti, Lakṣmī, Dhṛti, Medhā, Puṣṭi, Śraddhā, Kriyā, Mati, Buddhi, Lajjā, Vapu, Śānti, Māyā, Nidrā and Bhāvanā[^FNB000212]—¹²⁰may they bathe you! Rāhu, Ketu and the revered gods, Dānavas, Gandharvas, Yakṣas, Rākṣasas, serpents, ¹²¹Ṛṣis, sages, cows, divine mothers, wives of the gods, Dhruva, Nāgas, Daityas and Apsarasas, ¹²²divine arrows and all the divine swords, the kings, carriers, herbs, jewels, Kālakeyas, ¹²³rivers, oceans, mountains, holy places and streams of water—may they bathe you for the attainment of all of your desired goals.

[…]

Rules for Imparting the Mantra

¹²⁴Dressed in two cloths, the disciple should do Ācamana within the sacrificial pavilion, go to the preceptor, bow down to him with devotion and then sit down on the right side of the guru.

मूलम्

अथाभिषेकमन्त्राः

वसिष्ठसंहितायाम्—

सुरास् त्वाम् अभिषिञ्चन्तु ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ।

वासुदेवो जगन्नाथस् तथा संकर्षणो विभुः⁵⁵¹ ।

प्रद्युम्नश् चानिरुद्धश् च⁵⁵² भवन्तु विभवाय⁵⁵³ ते⁵⁵⁴ ॥११७॥

आखण्डलो ऽग्निर् भगवान् यमो वै निरृतिस् तथा ।

वरुणः पवनश् चैव धनाध्यक्षस् तथा शिवः⁵⁵⁵⁵⁵⁶ ।

ब्रह्मणा सहिता ह्य् एते⁵⁵⁷ दिक्पालाः पान्तु वः⁵⁵⁸ सदा ॥११८॥

कीर्तिर् लक्ष्मीर् धृतिर् मेधा पुष्टिः श्रद्धा क्रिया मतिः⁵⁵⁹ ।

बुद्धिर् लज्जा वपुः शान्तिर् माया निद्रा च भावना ॥११९॥

एतास् त्वाम् अभिषिञ्चन्तु⁵⁶⁰ राहुः केतुश् च पूजिताः⁵⁶¹⁵⁶² ।

देवदानवगन्धर्वा यक्षराक्षसपन्नगाः⁵⁶³ ॥१२०॥

ऋषयो मुनयो गावो देवमातर एव च ।

देवपत्न्यो ध्रुवो⁵⁶⁴ नागा⁵⁶⁵ दैत्या⁵⁶⁶ अप्सरसां⁵⁶⁷ गणाः ॥१२१॥

दानवा दनोः पुत्राः दैत्या दितेः पुत्रा इति भेदः ॥१२०–१२१॥

अस्त्राणि सर्वशस्त्राणि⁵⁶⁸ राजानो वाहनानि च ।

औषधानि च रत्नानि कालस्यावयवाश् च ये ॥१२२॥

अस्त्राणि शरादीनि । शस्त्राणि खड्गादीनि ॥१२२॥

सरितः सागराः शैलास् तीर्थानि जलदा नदाः ।

एते त्वाम् अभिषिञ्चन्तु सर्व⁵⁶⁹कामार्थसिद्धये ॥१२३॥

अथ मन्त्रकथनविधिः⁵⁷⁰

परिधायांशुके शिष्य आचान्तो यागमण्डपे ।

गत्वा भक्त्या गुरुं नत्वा गुरोर् आसीत⁵⁷¹ दक्षिणे⁵⁷² ॥१२४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अंशुके वस्त्रयुग्मं, नवं सितं परिधाय स्नानशाटीं अस्पृशन्⁵⁷³ कृताचमनः सन्⁵⁷⁴ । भक्त्या नत्वेति । भगवद्बुद्ध्या बहुशो ऽष्टाङ्गप्रणामं सपादग्रहणं⁵⁷⁵ कृत्वेत्य् अर्थः । गुरोस् तस्य पूर्वाभिमुखम् उपविष्टस्य प्राग् एव कृतप्राणायामषडङ्गन्यासादिकस्य दक्षिणभागे तदेकचित्तो ऽभिमुखो बद्धाञ्जलिः सन् उपविशेद्⁵⁷⁶ इति ज्ञेयम् ॥१२४॥

गुरुः⁵⁷⁷ समर्प्य गन्धादीन् पुरुषाहारसम्मितम् ।

निवेद्य पायसं कृष्णे कुर्यात् पुष्पाञ्जलिं ततः ॥१२५॥

आदिशब्देन पुष्पधूपादीन्⁵⁷⁸ ॥१२५॥

साम्प्रदायिकमुद्रादिभूषितं⁵⁷⁹ तं कृताञ्जलिम् ।

पञ्चाङ्गप्रमुखैर् न्यासैः कुर्याच् छ्रीकृष्णसाच्⁵⁸⁰ छिशुम् ॥१२६॥

साम्प्रदायिकं गुरुपरम्परासिद्धम् । मुद्रा तिलकमालादि स्वर्णाङ्गुलीयकादि च तेन भूषितम् । शिशुं निजशिशुत्वेन वर्तमानम् इति स्नेहविषयता सूचिता । तं शिष्यम् । श्रीकृष्णसात् कूर्यात् श्री⁵⁸¹कृष्णाय समर्पयेत् ॥१२६॥

न्यस्य पाणितलं मूर्ध्नि तस्य कर्णे च दक्षिणे ।

ऋष्यादियुक्तं विधिवन् मन्त्रं वारत्रयं वदेत् ॥१२७॥

दीर्घमन्त्रं च शिष्यस्य यावद् आग्रहणं पठेत् ।

गुरुदैवतमन्त्रैक्यं शिष्यस् तं⁵⁸² भावयन् पठेत् ॥१२८॥

तस्य शिष्यस्य मूर्ध्नि स्वकरतलं निधाय । विधिवद् इत्य् अत्रायं विधिर् द्रष्टव्यः । निमीलितनयनं शिष्यं पटान्तरित उपविष्टो गुरुर् इदं वदेत् । दिव्यदृष्ट्या⁵⁸³ भगवन्तम् अवलोकयेति । ततः सुवर्णशलाकया तं वक्षसि स्पृशेत् । अथ शिष्यो महाफलम् एकं दत्त्वा वदेद् इदम् । मयि प्रसीद लोचनाभ्यां विलोकयेति । अज्ञानतिमिरान्धस्येत्यादि पठेच् च । अथोन्मीलितनयनस्य शिष्यस्य तनौ भगवन्तम् आविर्भूतं

Broo

Dressed in two cloths means wearing new white cloth, not touching the bathing cloth and having done Ācamana. He should bow down with devotion: the meaning is that thinking of him as God, he should repeatedly bow down with the eight parts of his body, grasping his feet. With folded hands and fixing his mind on him, he should sit down on the right side of the preceptor but facing him, while the preceptor sits facing east, having completed his Prāṇāyāma, sixfold Nyāsa and so on.

¹²⁵He should present sandalwood and so on to the preceptor, offer as much rice pudding as a person would eat to Kṛṣṇa, and then offer flowers in his cupped hands.

And so on refers to flowers, incense and so forth.

¹²⁶With the help of Nyāsas such as that of the five limbs, he should then make over him, the child, decorated with the seals and so on of the tradition and folding his hands, to blessed Kṛṣṇa.

He should make over or offer him, the disciple, to blessed Kṛṣṇa. The word child implies an affectionate relation, that the disciple is now his child. He should be decorated with things such as seals, Tilaka and garlands of the tradition, that have been established by preceptorial succession, as well as golden finger-rings and so on.

¹²⁷Touching the palm of his hand to his head, he should utter the mantra three times into his right ear in the correct way together with its seer and so on, ¹²⁸but a long mantra should be recited until the disciple grasps it. Meditating on the unity between preceptor, divinity and mantra, the disciple should then recite it.

[…] In the correct way: this is the procedure to consider. Seated behind a cloth, the preceptor should say this to the disciple, who should keep his eyes shut: “See the Lord with divine sight!” He should then touch his eyes with a golden probe. Now the disciple should give him a great fruit and say as follows: “Be merciful to me and turn your eyes to me!” He should also recite the verse beginning with “I bow to the blessed preceptor, who with a spatula and the ointment of knowledge …”[^FNB000213] Then, considering that the Lord

मूलम्

गुरुः⁵⁷⁷ समर्प्य गन्धादीन् पुरुषाहारसम्मितम् ।

निवेद्य पायसं कृष्णे कुर्यात् पुष्पाञ्जलिं ततः ॥१२५॥

आदिशब्देन पुष्पधूपादीन्⁵⁷⁸ ॥१२५॥

साम्प्रदायिकमुद्रादिभूषितं⁵⁷⁹ तं कृताञ्जलिम् ।

पञ्चाङ्गप्रमुखैर् न्यासैः कुर्याच् छ्रीकृष्णसाच्⁵⁸⁰ छिशुम् ॥१२६॥

न्यस्य पाणितलं मूर्ध्नि तस्य कर्णे च दक्षिणे ।

ऋष्यादियुक्तं विधिवन् मन्त्रं वारत्रयं वदेत् ॥१२७॥

दीर्घमन्त्रं च शिष्यस्य यावद् आग्रहणं पठेत् ।

गुरुदैवतमन्त्रैक्यं शिष्यस् तं⁵⁸² भावयन् पठेत् ॥१२८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

भावयन् गन्धादिभिर् अलङ्कृत्य पञ्चोपचारैश् च सम्पूज्य सुमुहूर्ते गीतवाद्यादिमङ्गलघोषेण⁵⁸⁴ शिष्यस्य शिरसि करतलं न्यस्य ऋषिच्छन्दोदेवतादिकम् उपदिश्य मूलमन्त्रं वारत्रयं दक्षिणकर्णे ब्रूयाद् इति । आ सम्यक् ग्रहणं⁵⁸⁵ यावत् शिष्येण मन्त्रो यावता धृतो⁵⁸⁶ भवेत् तावद् वारं पठेद् इत्य् अर्थः । गुरुश् च देवता च मन्त्रश् च तेषाम् ऐक्यं चिन्तयन् तं मन्त्रम् उच्चारयेत् ॥१२७–१२८॥

साक्षतं गुरुर् आदाय वारि शिष्यस्य दक्षिणे ।

करे ऽर्पयेद् वदन् मन्त्रो ऽयं समो ऽस्त्व् आवयोर्⁵⁸⁷ इति ॥१२९॥

इतःपरम् अयं मन्त्रो मम तव च समो ऽस्तु तुल्यफलदो⁵⁸⁸ भवत्व् इत्य् एतद् वदन् ॥१२९॥

स्वस्माज् ज्योतिर्मयीं विद्यां गच्छन्तीं भावयेद् गुरुः⁵⁸⁹ ।

आगतां भावयेच् छिष्यो धन्यो ऽस्मीति विशेषतः ॥१३०॥

स्वस्माद् गच्छन्तीं मन्त्रात्मिकां विद्याम् । धन्यो ऽस्मीति च विशेषतो भावयेत् ॥१३०॥

महाप्रसादं⁵⁹⁰ शिष्याय दत्त्वा तत्पायसं गुरुः ।

निदध्याद् अक्षतान् मूर्ध्नि तस्य यच्छन् शुभाशिषः⁵⁹¹ ॥१३१॥

गुरुणा कृपया दत्तं शिष्यश् चावाप्य⁵⁹² तं मनुम् ।

अष्टोत्तरशतं जप्त्वा समयान्⁵⁹³ शृणुयात्⁵⁹⁴ ततः ॥१३२॥

तद् भगवन्निवेदितं पुरुषाहारपरिमितं महाप्रसादरूपं पायसं दत्त्वा । शुभाशिषः । आयुर् आरोग्यम् ऐश्वर्यम् अविनाशः स्वयं जयः । सौभाग्यं च पुनश् चायुर् । युष्माकं चास्तु सर्वदा ॥ इत्याद्य् उक्ताः । जप्त्वा आवर्त्य, ततस् तस्माद् गुरोः सकाशात् समयान् आचारान् न्यासध्यानादीन् अन्यान् अपि वैष्णवधर्मान्⁵⁹⁵ शृणुयात् ॥१३१–१३२॥

Broo

has appeared in the body of the disciple, who has opened his eyes, the preceptor should decorate him with sandalwood paste and so on, worship him with five articles and at an auspicious time, accompanied by the auspicious sounds of singing and instruments, place his palm on the head of the disciple, instruct him in the seer, metre, divinity and so on, and then utter the root mantra three times in his right ear.

Until the disciple grasps it means that he should recite it as many times as needed until the mantra becomes fixed. […]

¹²⁹Placing Akṣata and water into the right hand of the disciple, the preceptor should say this mantra: “May it be the same for us!”.

He should say: “From now on, may this mantra be the same, may it give the same fruit for me and for you.”

¹³⁰The preceptor should visalise the effulgence of the mantra leaving himself, and the again disciple should visualise it entering him, thinking, “I am fortunate!”

[…]

¹³¹The preceptor should give the Mahāprasāda rice pudding to the disciple and place Akṣata on his head, praying for his welfare. ¹³²Having received the mantra by the grace of the preceptor, the disciple should recite it a hundred and eight times and then hear the regulations.

He should give the disciple the person’s portion of rice pudding that had been offered to the Lord and that now is Mahāprasāda.[^FNB000214] Praying for his welfare means statements such as “Life, health, majesty, unceasing victory itself, welfare and again life—may you always enjoy them”. Having recited, repeated the mantra, he should then hear from the preceptor the regulations, the customs of Nyāsa, meditation and so on, as also other Vaiṣṇava rules.

मूलम्

साक्षतं गुरुर् आदाय वारि शिष्यस्य दक्षिणे ।

करे ऽर्पयेद् वदन् मन्त्रो ऽयं समो ऽस्त्व् आवयोर्⁵⁸⁷ इति ॥१२९॥

स्वस्माज् ज्योतिर्मयीं विद्यां गच्छन्तीं भावयेद् गुरुः⁵⁸⁹ ।

आगतां भावयेच् छिष्यो धन्यो ऽस्मीति विशेषतः ॥१३०॥

महाप्रसादं⁵⁹⁰ शिष्याय दत्त्वा तत्पायसं गुरुः ।

निदध्याद् अक्षतान् मूर्ध्नि तस्य यच्छन् शुभाशिषः⁵⁹¹ ॥१३१॥

गुरुणा कृपया दत्तं शिष्यश् चावाप्य⁵⁹² तं मनुम् ।

अष्टोत्तरशतं जप्त्वा समयान्⁵⁹³ शृणुयात्⁵⁹⁴ ततः ॥१३२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ समयाः⁵⁹⁶

श्रीनारदपञ्चरात्रे—⁵⁹⁷

स्वमन्त्रो नोपदेष्टव्यो वक्तव्यश् च न संसदि ।

गोपनीयं तथा शास्त्रं⁵⁹⁸ रक्षणीयं शरीरवत् ॥१३३॥

वैष्णवानां परा भक्तिर् आचार्याणां विशेषतः ।

पूजनं च यथाशक्ति तान्⁵⁹⁹ आपन्नांश् च पालयेत् ॥१३४॥

शास्त्रं श्रीभागवतादि पूजादिसम्बन्धि वा⁶⁰⁰ । आपन्नान् आपद्गतान् सतः ॥१३३–१३४॥

प्राप्तम्⁶⁰¹ आयतनाद् विष्णोः शिरसां⁶⁰² प्रणतो वहेत् ।

निक्षिपेद् अम्भसि ततो न पतेद् अवनौ यथा ॥१३५॥

प्राप्तं निर्माल्यादि । अत एवोक्तं तत्रैव प्रायश्चित्तप्रकरणे⁶⁰³ । विष्णोर् निवेदितं प्राप्य निक्षिपेत् यत्र कुत्रचित् । अयोग्यस्याथवा दद्यात् सो ऽयम्⁶⁰⁴⁶⁰⁵ अष्ट⁶⁰⁶शतं जपेत् ॥ इति⁶⁰⁷ ॥१३५॥

सोमसूर्यान्तरस्थं च गवाश्वत्थाग्नि⁶⁰⁸मध्यगम् ।

भावयेद् दैवतं विष्णुं गुरुविप्रशरीरगम् ॥१३६॥

यत्र यत्र परिवादो⁶⁰⁹ मात्सर्याच् छ्रूयते गुरोः ।

तत्र तत्र न वस्तव्यं निर्यायात् संस्मरन् हरिम् ॥१३७॥

यैः कृता च गुरोर् निन्दा विभोः शास्त्रस्य नारद ।

नापि तैः सह वस्तव्यं वक्तव्यं⁶¹⁰⁶¹¹ वा कथञ्चन ॥१३८॥

विभोः भगवतः ॥१३८॥

प्रदक्षिणे प्रयाणे⁶¹² च प्रदाने⁶¹³ च विशेषतः ।

प्रभाते च⁶¹⁴ प्रवासे च स्वमन्त्रं बहुशः स्मरेत् ॥१३९॥

स्वप्ने वाक्षि⁶¹⁵समक्षं⁶¹⁶ वा आश्चर्यम्⁶¹⁷ अतिहर्षदम् ।

अकस्माद् यदि जायेत न ख्यातव्यं⁶¹⁸⁶¹⁹ गुरोर् विना ॥१४०॥

Broo

The Regulations

In the Nārada Pañcarātra (16.301, 307cd–308ab, 311cd–312ab, 322, 324–325, 326cd–328ab):[^FNB000215]

¹³³One should not teach others one’s mantra or utter it publicly; likewise, one should keep the scripture secret and protect it likes one’s own body. ¹³⁴One should have the highest devotion for the Vaiṣṇavas and especially for the preceptors and one should perform worship as one is able and care for the unfortunate.

The scripture refers to texts such as the blessed Bhāgavata or else to those connected to worship. The unfortunate means saints who have fallen into misfortune.

¹³⁵One should humbly carry on one’s head that which has come from the house of Viṣṇu and then place it into water; one should not throw it away just anywhere.

That which has come: offered flowers and so on. As it is said in the same book, in connection to expiation (25.39): “He who throws away something offered to Viṣṇu just anywhere or gives it to an undeserving person should do a hundred and one recitations.”

¹³⁶One should consider Lord Viṣṇu to reside in the sun and the moon, in cows, the Aśvattha tree, fire, the preceptor and the Brāhmaṇas. ¹³⁷One should never stay in a place where one hears jealous censure of the preceptor but depart, remembering Hari. ¹³⁸O Nārada, one should never stay or talk with those who slander the preceptor, the Lord or scripture.

[…]

¹³⁹One should repeatedly remember one’s mantra in the morning, while doing circumambulations, when setting out, when away from home and especially when giving gifts. ¹⁴⁰If one unexpectedly sees something wonderful and very exciting either in a dream or before one’s very eyes, one should not tell it to anyone except for the preceptor.

मूलम्

अथ समयाः⁵⁹⁶

श्रीनारदपञ्चरात्रे—⁵⁹⁷

स्वमन्त्रो नोपदेष्टव्यो वक्तव्यश् च न संसदि ।

गोपनीयं तथा शास्त्रं⁵⁹⁸ रक्षणीयं शरीरवत् ॥१३३॥

वैष्णवानां परा भक्तिर् आचार्याणां विशेषतः ।

पूजनं च यथाशक्ति तान्⁵⁹⁹ आपन्नांश् च पालयेत् ॥१३४॥

प्राप्तम्⁶⁰¹ आयतनाद् विष्णोः शिरसां⁶⁰² प्रणतो वहेत् ।

निक्षिपेद् अम्भसि ततो न पतेद् अवनौ यथा ॥१३५॥

सोमसूर्यान्तरस्थं च गवाश्वत्थाग्नि⁶⁰⁸मध्यगम् ।

भावयेद् दैवतं विष्णुं गुरुविप्रशरीरगम् ॥१३६॥

यत्र यत्र परिवादो⁶⁰⁹ मात्सर्याच् छ्रूयते गुरोः ।

तत्र तत्र न वस्तव्यं निर्यायात् संस्मरन् हरिम् ॥१३७॥

यैः कृता च गुरोर् निन्दा विभोः शास्त्रस्य नारद ।

नापि तैः सह वस्तव्यं वक्तव्यं⁶¹⁰⁶¹¹ वा कथञ्चन ॥१३८॥

विभोः भगवतः ॥१३८॥

प्रदक्षिणे प्रयाणे⁶¹² च प्रदाने⁶¹³ च विशेषतः ।

प्रभाते च⁶¹⁴ प्रवासे च स्वमन्त्रं बहुशः स्मरेत् ॥१३९॥

स्वप्ने वाक्षि⁶¹⁵समक्षं⁶¹⁶ वा आश्चर्यम्⁶¹⁷ अतिहर्षदम् ।

अकस्माद् यदि जायेत न ख्यातव्यं⁶¹⁸⁶¹⁹ गुरोर् विना ॥१४०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चरात्रान्तरे—⁶²⁰

समयांश् च प्रवक्ष्यामि संक्षेपात् पञ्चरात्रकान्⁶²¹ ।

न भक्षयेन् मत्स्यमांसं कूर्मशूकरकांस् तथा ॥१४१॥

मत्स्यमांसे निषिद्धे⁶²² ऽपि पुनः कूर्मादिनिषेधः कदाचिद् रोगादिना मांसाशिनो ऽप्य् अवश्यं तद्वर्जनाय ॥१४१॥

कांस्यपात्रे न भुञ्जीत न प्लक्षवटपत्रयोः ।

देवागारे न निष्ठीवेत्⁶²³ क्षुतं⁶²⁴ चात्र⁶²⁵ विवर्जयेत् ।

न सोपानत्क⁶²⁶चरणः प्रविशेद् अन्तरं क्वचित् ॥१४२॥

देवागार इत्य् अग्रे ऽप्य् अनुवर्तत एव । ततश् चान्तरं देवागाराभ्यन्तरम् इत्य् अर्थः । क्वचित् कदाचिद् अपि । यद् वा, कस्मिंश्चिद् अपि देवागारे ॥१४२॥

एकादश्यां न चाश्नीयात्⁶²⁷ पक्षयोर् उभयोर् अपि ।

जागरं निशि कुर्वीत विशेषाच् चार्चयेद् विभुम् ॥१४३॥

विशेषाद् इति अन्यतिथिभ्यो विशेषेण एकादश्यां तत्रापि विशेषतो जागरणेनार्चयेद्⁶²⁸ इत्य् अर्थः ॥१४३॥

सम्मोहनतन्त्रे च—

गोपयेद् देवताम् इष्टां गोपयेद्⁶²⁹ गुरुम् आत्मनः ।

गोपयेच् च निजं मन्त्रं गोपयेन् निजमालिकाम् ॥ इति⁶³⁰ ॥१४४॥

चतुर्युक्शतसंख्येषु प्राग् गुरोः समयेषु च ।

शिष्येणाङ्गीकृतेष्व् एव दीक्षा कैश्चन मन्यते ॥१४५॥

समय⁶³¹श्रवणे मतान्तरं लिखति चतुर्युग् इति । प्राक् प्रथमं गुरोः सकाशाद् अङ्गीकृतेष्व् एव ॥१४५॥

Broo

In another Pañcarātra:[^FNB000216]

¹⁴¹I will now briefly tell you the regulations of the Pañcarātrakas! Do not eat fish, meat, tortoise or pork.

Even though fish and meat are forbidden (2.165), tortoise and so on is further forbidden to prohibit the eating of [such kinds of meat] even for those who sometimes eat meat because of illness or some other such reason.

¹⁴²Do not eat off a brass plate or off Plakṣa- or Vaṭa-leaves. Do not spit in the temple and also avoid sneezing there. Never go inside with shoes on your feet.

The words “in the temple” should be supplied in the latter cases here as well. Inside therefore means inside the temple. […] Never can also mean nowhere inside the temple.

¹⁴³Do not eat on the Ekādaśī of either fortnight; keep vigil during the night and perform special worship of the Lord.

Special: since Ekādaśī is different from other lunar days, one should especially at that time worship by keeping awake. This is the meaning.

And in the Sammohana Tantra:

¹⁴⁴Keep your chosen deity secret, keep your preceptor secret, keep your mantra secret, keep your rosary secret!

¹⁴⁵Some hold that initiation occurs only when the disciple before the preceptor agrees to one hundred and four regulations.

In this verse, the author describes another opinion as to hearing the regulations. […]

मूलम्

पञ्चरात्रान्तरे—⁶²⁰

समयांश् च प्रवक्ष्यामि संक्षेपात् पञ्चरात्रकान्⁶²¹ ।

न भक्षयेन् मत्स्यमांसं कूर्मशूकरकांस् तथा ॥१४१॥

कांस्यपात्रे न भुञ्जीत न प्लक्षवटपत्रयोः ।

देवागारे न निष्ठीवेत्⁶²³ क्षुतं⁶²⁴ चात्र⁶²⁵ विवर्जयेत् ।

न सोपानत्क⁶²⁶चरणः प्रविशेद् अन्तरं क्वचित् ॥१४२॥

एकादश्यां न चाश्नीयात्⁶²⁷ पक्षयोर् उभयोर् अपि ।

जागरं निशि कुर्वीत विशेषाच् चार्चयेद् विभुम् ॥१४३॥

सम्मोहनतन्त्रे च—

गोपयेद् देवताम् इष्टां गोपयेद्⁶²⁹ गुरुम् आत्मनः ।

गोपयेच् च निजं मन्त्रं गोपयेन् निजमालिकाम् ॥ इति⁶³⁰ ॥१४४॥

चतुर्युक्शतसंख्येषु प्राग् गुरोः समयेषु च ।

शिष्येणाङ्गीकृतेष्व् एव दीक्षा कैश्चन मन्यते ॥१४५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथा च⁶³² विष्णुयामले—

गुरुः परीक्षयेच् छिष्यं संवत्सरम् अतन्द्रितः⁶³³ ।

नियमान् विहितान् वर्ज्यान् श्रावयेच् च चतुःशतम्⁶³⁴ ॥१४६॥

विहितान् विधेयान् इत्य् अर्थः । चतुर्युक्त⁶³⁵शतम्⁶³⁶ ॥१४६॥

ब्राह्मे मुहूर्त उत्थानं महाविष्णोः प्रबोधनम् ।

नीराजनं च वाद्येन प्रातःस्नानं विधानतः ॥१४७॥

तत्रादौ द्विपञ्चाशद्विहितान् आह ब्राह्म इत्यादिना चिन्तनम् इत्य् अन्तेन ॥१४७॥

विशुद्धाहतयुग्वस्त्रधारणं देवतार्चनम् ।

गोपीचन्दनमृत्स्नायाः सर्वदा चोर्ध्वपुण्ड्रकम् ॥१४८॥

विशुद्धं च पवित्रम्⁶³⁷ । आहतं च नूतनम् । पाठान्तरे विशुद्धेन जनेनाहृतम् आनीतं यत् युग्वस्त्रं वस्त्रयुग्मं तस्य धारणम् । देवताया निजेष्टदैवतस्य अर्चनं तर्पणादिना जले पूजनम् । पाठान्तरे ऽपि स एवार्थः ॥१४८॥

पञ्चायुधानां विधृतिश् चरणामृतसेवनम् ।

तुलसीमणि⁶³⁸मालादिभूषाधारणम् अन्वहम्⁶³⁹ ॥१४९॥

निर्माल्योद्वासनं विष्णोस् तच्चन्दनविलेपनम् ।

शालग्रामशिलापूजा प्रतिमासु च भक्तितः ।

निर्माल्यतुलसीभक्षस् तुलस्यवचयो विधेः ॥१५०॥

शालग्रामशिलायां पूजा प्रतिमासु च⁶⁴⁰ पूजयत्य्⁶⁴¹ एष एको नियमः । निर्माल्यतुलस्या भक्षः भक्षणम् । भूषेति वा पाठः । भूषणत्वेन मस्तकादौ धारणम् इत्य् अर्थः । विधेर् यथाविधीत्य् अर्थः ॥१५०॥

Broo

As it is said in the Viṣṇu Yāmala:[^FNB000217]

¹⁴⁶The preceptor should diligently observe the disciple for a year. Then he should have him hear the one hundred and four rules, both injunctions and prohibitions:

[…]

¹⁴⁷Arising at the watch of Brahman; waking up great Viṣṇu; doing his Nīrājana with music; the morning bath according to the rules;…

Here the author first gives the fifty-two injunctions, beginning with arising at the watch of Brahman and ending with remembrance [at 2.162].

¹⁴⁸Dressing in two pure and new cloths; worship of the Lord; always wearing vertical Tilaka made of Gopīcandana mud;…

[…] The meaning of another reading of the first line is that one should dress in two cloths brought by a pure person.[^FNB000218] Worship of the Lord refers to worship of the chosen Lord in water by oblations and so on. This is the meaning also of the other reading.[^FNB000219]

¹⁴⁹Wearing the five weapons; honouring the foot-nectar; wearing ornaments such as Tulasī or pearl necklaces daily; ¹⁵⁰removing the flowers offered to Viṣṇu; smearing oneself with his sandalwood paste; devotedly worshiping the Śālagrāma stone or images; eating offered Tulasī; picking Tulasī according to the rules;…

Worship of the Śālagrāma stone or images is one injunction. […] Instead of eating offered Tulasī another reading is “decorating with”. The meaning is to wear offered Tulasī as ornaments on the head and so on. […]

मूलम्

तथा च⁶³² विष्णुयामले—

गुरुः परीक्षयेच् छिष्यं संवत्सरम् अतन्द्रितः⁶³³ ।

नियमान् विहितान् वर्ज्यान् श्रावयेच् च चतुःशतम्⁶³⁴ ॥१४६॥

विहितान् विधेयान् इत्य् अर्थः । चतुर्युक्त⁶³⁵शतम्⁶³⁶ ॥१४६॥

ब्राह्मे मुहूर्त उत्थानं महाविष्णोः प्रबोधनम् ।

नीराजनं च वाद्येन प्रातःस्नानं विधानतः ॥१४७॥

विशुद्धाहतयुग्वस्त्रधारणं देवतार्चनम् ।

गोपीचन्दनमृत्स्नायाः सर्वदा चोर्ध्वपुण्ड्रकम् ॥१४८॥

पञ्चायुधानां विधृतिश् चरणामृतसेवनम् ।

तुलसीमणि⁶³⁸मालादिभूषाधारणम् अन्वहम्⁶³⁹ ॥१४९॥

निर्माल्योद्वासनं विष्णोस् तच्चन्दनविलेपनम् ।

शालग्रामशिलापूजा प्रतिमासु च भक्तितः ।

निर्माल्यतुलसीभक्षस् तुलस्यवचयो विधेः ॥१५०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विधिना तान्त्रिकी सन्ध्या शिखाबन्धो हि कर्मणि ।

विष्णुपादोदकेनैव पितॄणां तर्पणक्रिया ।

महाराजोपचारैश् च शक्त्यां सम्पूजनं हरेः ॥१५१॥

शक्त्यां शक्तौ सत्याम् । शक्त्येति पाठे ऽपि⁶⁴² स एवार्थः । एवम् अग्रे ऽपि⁶⁴³ ॥१५१॥

विष्णुभक्त्यविरोधेन नित्यनैमित्तिकी क्रिया ।

भूतशुद्ध्यादिकरणं न्यासाः सर्वे यथाविधि ॥१५२॥

या विष्णुभक्त्या सह विरुद्धा न भवतीत्य् अर्थः । पाठान्तरं स्पष्टम् ॥१५२॥

नवीनफलपुष्पादेर् भक्तितः सन्निवेदनम् ।

तुलसीपूजनं नित्यं श्रीभागवतपूजनम् ॥१५३॥

त्रिकालं विष्णुपूजा च पुराणश्रुतिर् अन्वहम् ।

विष्णोर् निवेदितानां वै वस्त्रादीनां च धारणम् ॥१५४॥

पुराणानां श्रीभागवतादीनां श्रुतिः श्रवणम् ॥१५३–१५४॥

सर्वेषां पुण्यकार्याणां स्वामिदृष्ट्या प्रवर्तनम् ।

गुर्वाज्ञाग्रहणं तत्र विश्वासो गुरुणोदिते ॥१५५॥

स्वामिदृष्ट्या भगवदाज्ञाबुद्ध्या । यथा नियुक्तो ऽस्मि तथा करोमीति बुद्ध्या वा । यद् वा, स्वामीतिबुद्ध्या⁶⁴⁴ दासभावेनेत्य् अर्थः ॥१५५॥

यथास्व⁶⁴⁵मुद्रारचनं गीतनृत्यादि भक्तितः ।

शङ्खादिध्वनिमाङ्गल्य⁶⁴⁶लीलाद्यभिनयो हरेः ।

नित्यहोमविधानं च बलिदानं यथाविधि ॥१५६॥

यथास्वं⁶⁴⁷ निजमन्त्रदेवतानुसारेण मुद्राणां रचनं बन्धनम्⁶⁴⁸ । तथा⁶⁴⁹ स्वेति पाठे ऽपि⁶⁵⁰ स एवार्थः ॥१५६॥

Broo

¹⁵¹Performing Tantric Sandhyā in the proper way; tying the tuft of hair for the sake of rituals; offering oblations to the forefathers with water from the feet of Viṣṇu; worshipping Hari with royal items, if able;…

If able means if one has the means. That is also the meaning of the reading “according to ability.” The same applies to cases below as well [e.g., 2.160].

¹⁵²Performing the mandatory and occasional rituals in a way that does not conflict with devotion to Viṣṇu; performing the rites of Bhūtaśuddhi, etc, and all the Nyāsas according to the rules;…

[In a way that does not conflict with the devotion to Viṣṇu] means performing those rituals that are not in conflict with devotion to Viṣṇu. The other reading is clear.[^FNB000220]

¹⁵³Devotedly offering fresh fruits and flowers; regular worship of Tulasī; worship of the blessed Bhāgavata; ¹⁵⁴worship of Viṣṇu at the three times of the day; daily hearing the Purāṇas; wearing clothes and other items that have been offered to Viṣṇu;…

Hearing the Purāṇas means listening to texts such as the blessed Bhāgavata.

¹⁵⁵Performing all good deeds seeing the Master; honoring the orders of the preceptor; keeping faith in the words of the preceptor;…

Seeing the Master means considering the order of the Lord, or thinking, “As I am directed, so I shall act.” Or else it means, thinking “my Master”, that is, having the mood of a servant.

¹⁵⁶Producing the Mudrās of one’s own; devoted song; dance; producing the auspicious sounds of the conch and so on; showing the signs of the play of Hari; performing the daily fire sacrifice; offering tribute in the correct way;…

Producing the Mudrās of one’s own: affixing such Mudrās as are conformable to the divinity of one’s mantra. The meaning of the reading “and of one’s own” is also the same.

मूलम्

विधिना तान्त्रिकी सन्ध्या शिखाबन्धो हि कर्मणि ।

विष्णुपादोदकेनैव पितॄणां तर्पणक्रिया ।

महाराजोपचारैश् च शक्त्यां सम्पूजनं हरेः ॥१५१॥

विष्णुभक्त्यविरोधेन नित्यनैमित्तिकी क्रिया ।

भूतशुद्ध्यादिकरणं न्यासाः सर्वे यथाविधि ॥१५२॥

या विष्णुभक्त्या सह विरुद्धा न भवतीत्य् अर्थः । पाठान्तरं स्पष्टम् ॥१५२॥

नवीनफलपुष्पादेर् भक्तितः सन्निवेदनम् ।

तुलसीपूजनं नित्यं श्रीभागवतपूजनम् ॥१५३॥

त्रिकालं विष्णुपूजा च पुराणश्रुतिर् अन्वहम् ।

विष्णोर् निवेदितानां वै वस्त्रादीनां च धारणम् ॥१५४॥

पुराणानां श्रीभागवतादीनां श्रुतिः श्रवणम् ॥१५३–१५४॥

सर्वेषां पुण्यकार्याणां स्वामिदृष्ट्या प्रवर्तनम् ।

गुर्वाज्ञाग्रहणं तत्र विश्वासो गुरुणोदिते ॥१५५॥

यथास्व⁶⁴⁵मुद्रारचनं गीतनृत्यादि भक्तितः ।

शङ्खादिध्वनिमाङ्गल्य⁶⁴⁶लीलाद्यभिनयो हरेः ।

नित्यहोमविधानं च बलिदानं यथाविधि ॥१५६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

साधूनां स्वागतं पूजा शेषनैवेद्यभोजनम् ।

ताम्बूलशेषग्रहणं वैष्णवैः⁶⁵¹ सह सङ्गमः ॥१५७॥

विशिष्ट⁶⁵²धर्मजिज्ञासा दशम्यादिदिनत्रये ।

व्रते नियमतः स्वास्थ्यं सन्तोषो येन केन वै ॥१५८॥

पर्वयात्रादिकरणं वासराष्टकसद्विधिः⁶⁵³ ।

विष्णोः सर्वर्तुचर्या⁶⁵⁴ च महाराजोपचारतः ॥१५९॥

स्वागतं पूजा चेत्य्⁶⁵⁵ एक एव नियमः । विशेषतो धर्मस्य वैष्णवकृत्यस्य । यद् वा, विशिष्टधर्मस्य भगवद्धर्मस्य⁶⁵⁶ जिज्ञासा । दशम्यादिदिनत्रयेषु⁶⁵⁷ दशम्येकादशीद्वादशीषु यद्व्रतं च भक्षणादिनियमस् तस्मिन् नियमेन⁶⁵⁸ निश्चयेन⁶⁵⁹ स्वास्थ्यं श्रद्धया स्थैर्यम् इत्य् अर्थः । पर्व जन्माष्टम्यादिमहोत्सवः । यात्रा देवालयादिगमनं, आदिशब्देन तुलसीपुष्प⁶⁶⁰वाटिकादितत्तद्विधानम् । वासराष्टकं अष्ट महाद्वादश्यः । तस्य⁶⁶¹ सद्विधिः सत्कारः । यथाविधि⁶⁶² प्रतिपालनम् इत्य् अर्थः । सर्वेषु ऋतुषु वसन्तादिषु चर्या तत्तत्कालीनपुष्पादिभिः परिचर्या दोलान्दोलनादिक्रिया वा । सा च महाराजोपचारतः शक्तौ सत्याम् इति ज्ञेयम् ॥१५७–१५९॥

सर्वेषां वैष्णवानां च व्रतानां परिपालनम् ।

गुराव् ईश्वरभावश् च तुलसीसङ्ग्रहः सदा⁶⁶³ ॥१६०॥

शयनाद्युपचारश् च रामस्कन्दादि⁶⁶⁴चिन्तनम् ॥१६१॥

शयनं शय्या । आदिशब्दात् पादसंवाहनादिः । तत्र⁶⁶⁵ तत्तद्रूपो वा उपचारह् । रामादीनां चिन्तनं⁶⁶⁶ । रामं स्कन्दं⁶⁶⁷ हनूमन्तं वैनतेयं वृकोदरम् । शयने यः स्मरेन्⁶⁶⁸ नित्यम्⁶⁶⁹ ॥ इत्याद्य्⁶⁷⁰ उक्तेः ॥१६१॥

सन्ध्ययोः शयनं नैव न शौचं मृत्तिकां विना ।

तिष्ठताचमनं नैव तथा गुर्वासनासनम् ॥१६२॥

अधुना वर्ज्यान् द्विपञ्चाशन् नियमान् आह सन्ध्ययोर् इत्यादिना सदेत्य् अन्तेन । तथा⁶⁷¹शब्देन नैवेति सर्वत्राग्रे ऽप्य् अनुवर्ण्यते ॥१६२॥

Broo

¹⁵⁷Welcoming and worshipping the saints; eating the remains of offerings; partaking of the leavings of betelnut; keeping the company of Vaiṣṇavas; ¹⁵⁸enquiring about the particular Dharma; restrictedly and contentedly observing the three-day vow of Daśamī and so on; being satisfied with whatever comes; ¹⁵⁹observing the Parvas, the festivals and so on; following the Eight Days; worshipping Viṣṇu in all the seasons and with regal items,…

Welcoming and worshipping is one observation. The particular Dharma means that one should enquire about the duties of Vaiṣṇavas, or else it means enquiring about the particular Dharma of the Lord. Restrictedly and contently observing the three day vow of Daśamī and so on means to keep the vow of Daśamī, Ekādaśī and Dvādaśī faithfully and following the rules for eating and so on. The Parva refers to Janmāṣṭamī and so on, the festivals to visiting temples and so on; and so on refers to the particular rules for maintaining Tulasī and flower gardens. The Eight Days are the eight Mahādvādaśīs; to follow them means to show them proper regard, that is, to observe them according to the rules. Worship in all the seasons means serving [the Lord] with various fruits and other items that are seasonal to spring and so on, or else it refers to rituals such swinging the Lord on a swing. If one is able, one should perform these rites with regal items. That is the meaning.

¹⁶⁰Observing all the Vaiṣṇava vows; considering the preceptor as God; regularly gathering Tulasī; ¹⁶¹offering a bed and so on; and thinking about Rāma, Skanda and others.

And so on refers to acts such as massaging the feet. […] Thinking about Rāma and others refers to statements such as “One who while lying down remembers Rāma, Skanda, Hanumān, Garuḍa and Bhīma ….”[^FNB000221]

¹⁶²Not sleeping at the junctions of the day; not to bathe without mud; not to do Ācamana while standing; also sitting on the seat of the preceptor;…

Beginning with not sleeping and ending with Prasāda of Viṣṇu [at 2.176], the author now lists the fifty-two prohibitions. The word also means nor indeed; it should be supplied everywhere below as well.

मूलम्

साधूनां स्वागतं पूजा शेषनैवेद्यभोजनम् ।

ताम्बूलशेषग्रहणं वैष्णवैः⁶⁵¹ सह सङ्गमः ॥१५७॥

विशिष्ट⁶⁵²धर्मजिज्ञासा दशम्यादिदिनत्रये ।

व्रते नियमतः स्वास्थ्यं सन्तोषो येन केन वै ॥१५८॥

पर्वयात्रादिकरणं वासराष्टकसद्विधिः⁶⁵³ ।

विष्णोः सर्वर्तुचर्या⁶⁵⁴ च महाराजोपचारतः ॥१५९॥

सर्वेषां वैष्णवानां च व्रतानां परिपालनम् ।

गुराव् ईश्वरभावश् च तुलसीसङ्ग्रहः सदा⁶⁶³ ॥१६०॥

शयनाद्युपचारश् च रामस्कन्दादि⁶⁶⁴चिन्तनम् ॥१६१॥

सन्ध्ययोः शयनं नैव न शौचं मृत्तिकां विना ।

तिष्ठताचमनं नैव तथा गुर्वासनासनम् ॥१६२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुर्वग्रे पादविस्तारच्छायाया लङ्घनं गुरोः ।

शक्तौ स्नानक्रियाहानिर् देवतार्चनलोपनम् ॥१६३॥

देवतानां गुरूणां च प्रत्युत्थानाद्यभावनम् ।

गुरोः पुरस्तात् पाण्डित्यं प्रौढपाद⁶⁷²क्रिया तथा ॥१६४॥

प्रत्य्⁶⁷³उत्थानादीनाम् अभावनम् अकरणम् इत्य् अर्थः । प्रौढपादलक्षणम् उक्तम् । आसनारूढपादस् तु जानुनोर् वाथ जङ्घयोः । कृतावसक्थिको यस् तु प्रौढ⁶⁷⁴पादः स उच्यते⁶⁷⁵ ॥१६४॥

अमन्त्रतिलकाचामौ⁶⁷⁶ नीलीवस्त्रविधारणम् ।

अभक्तैः सह मैत्र्यादि⁶⁷⁷ असच्छास्त्रपरिग्रहः ।

तुच्छस्वर्ग⁶⁷⁸सुखासक्तिर्⁶⁷⁹ मद्यमांसनिषेवणम् ॥१६५॥

मन्त्रं विना तिलकम् आचामश् चाचमनम्⁶⁸⁰ इति । द्वाभ्याम् एक एव नियमः ॥१६५॥

मादकौषधसेवा⁶⁸¹ च मसुराद्यन्नभोजनम् ।

शाकं तुम्बी कलिङ्गादि⁶⁸² तथाभक्तान्नसङ्ग्रहः ।

अवैष्णवव्रतारम्भस्⁶⁸³ तथा जप्यम् अवैष्णवम् ॥१६६॥

आदिशब्देन दग्धान्नादि । आदिशब्दात् वृन्ताकादि⁶⁸⁴ । अभक्तात् अवैष्णवात् अन्नस्य सङ्ग्रहः परिग्रहः⁶⁸⁵ । सङ्ग्रहशब्देन क्षुत्पीडयोदरभरणमात्रान्नग्रहणम् अनुज्ञातम् ॥१६६॥

अभिचारादि⁶⁸⁶करणं शक्त्यां गौणोपचारकम् ।

शोकादिपारवश्यं च दिग्विद्धैकादशीव्रतम्⁶⁸⁷ ॥१६७॥

Broo

¹⁶³Stretching out one’s feet in front of the preceptor; stepping over the shadow of the preceptor; omitting the rite of bathing, even though able; neglecting to worship the Lord; ¹⁶⁴failing to rise up and so on in front of the gods or the preceptors; affecting to be learned in front of the preceptor; squatting;…

[…] The characteristics of squatting are explained as follows (4.165): “Keeping the feet on the seat or tying up the knees or shanks is called squatting.”

¹⁶⁵Doing Tilaka or Ācamana without mantra; wearing dark cloth; cultivating friendliness and so on with non-devotees; studying false scriptures; hankering after the insignificant pleasures of heaven; consuming alcohol or meat;…

[…] Doing Tilaka or Ācamana without mantra is one prohibition.

¹⁶⁶Using intoxicating herbs; eating Masura beans and similar foodstuffs; cooked greens,[^FNB000222] bottle gourd (Lagenaria Vulgaris), Kaliṅga[^FNB000223] and so on; collecting food from non-devotees; undertaking non-Vaiṣṇava vows; reciting non-Vaiṣṇava mantras;…

Similar foodstuffs refers to scorched rice and so on. And so on refers to stalks and so on. Collecting food from non-devotees means accepting food from non-Vaiṣṇavas. The word collecting allows accepting enough food to appease one’s hunger and thirst.

¹⁶⁷Engaging in malevolent rituals and such; resorting to secondary items when able not to; becoming overpowered by sorrow and so on; following a vow on an Ekadaśī that is touched by Daśamī;[^FNB000224] ¹⁶⁸discriminating between

मूलम्

गुर्वग्रे पादविस्तारच्छायाया लङ्घनं गुरोः ।

शक्तौ स्नानक्रियाहानिर् देवतार्चनलोपनम् ॥१६३॥

देवतानां गुरूणां च प्रत्युत्थानाद्यभावनम् ।

गुरोः पुरस्तात् पाण्डित्यं प्रौढपाद⁶⁷²क्रिया तथा ॥१६४॥

अमन्त्रतिलकाचामौ⁶⁷⁶ नीलीवस्त्रविधारणम् ।

अभक्तैः सह मैत्र्यादि⁶⁷⁷ असच्छास्त्रपरिग्रहः ।

तुच्छस्वर्ग⁶⁷⁸सुखासक्तिर्⁶⁷⁹ मद्यमांसनिषेवणम् ॥१६५॥

मन्त्रं विना तिलकम् आचामश् चाचमनम्⁶⁸⁰ इति । द्वाभ्याम् एक एव नियमः ॥१६५॥

मादकौषधसेवा⁶⁸¹ च मसुराद्यन्नभोजनम् ।

शाकं तुम्बी कलिङ्गादि⁶⁸² तथाभक्तान्नसङ्ग्रहः ।

अवैष्णवव्रतारम्भस्⁶⁸³ तथा जप्यम् अवैष्णवम् ॥१६६॥

अभिचारादि⁶⁸⁶करणं शक्त्यां गौणोपचारकम् ।

शोकादिपारवश्यं च दिग्विद्धैकादशीव्रतम्⁶⁸⁷ ॥१६७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

शुक्लकृष्णाविभेदश् चासद्व्यापारो व्रते तथा ।

शक्तौ फलादिभुक्तिश् च श्राद्धं चैकादशीदिने ॥१६८॥

दिग् दशमी । व्रते असद्व्यापारः द्यूतक्रीडादि ॥१६७–१६८॥

द्वादश्यां च दिवास्वापस् तुलस्यवचयस् तथा ।

तत्र विष्णोर् दिवास्नानं श्राद्धं हर्यनिवेदितैः ॥१६९॥

तत्र द्वादश्याम् ॥१६९॥

वृद्धाव् अतुलसीश्राद्धं⁶⁸⁸ तथा श्राद्धम् अवैष्णवम् ।

चरणामृतपाने ऽपि शुद्ध्यर्थाचमनक्रिया ॥१७०॥

वृद्धौ वृद्धिश्राद्धे । तुलसीं विना श्राद्धम् । अवैष्णवं वैष्णवजनरहितं भगवदनिवेदितान्नादिविहितं वा । चरणामृतपाने सत्य् अपि शुद्ध्यर्थम् इतरजलपान⁶⁸⁹विहिताचमनवत्⁶⁹⁰ । यद् वा,⁶⁹¹ कथञ्चित् पूर्वजातशुद्धेः पावित्र्यायाचमनम् इत्य् अर्थः ॥१७०॥

काष्ठासनोपविष्टेन वासुदेवस्य पूजनम् ।

पूजाकाले ऽसदालापः करवीरादिपूजनम्⁶⁹²⁶⁹³ ॥१७१॥

करवीरशब्देन गृह⁶⁹⁴करवीरम् । आदिशब्दाच् चार्कादि ज्ञेयम् । तेन यद्⁶⁹⁵ भगवतः पूजनं तत् ॥१७१॥

आयसं धूपपात्रादि तिर्यक्पुण्ड्रं प्रमादतः ।

पूजा चासंस्कृतैर् द्रव्यैस् तथा चञ्चलचित्ततः⁶⁹⁶ ॥१७२॥

Broo

the light and dark fortnights;[^FNB000225] engaging in deceitful conduct during a vow; eating fruits and so on even when able not to; celebrating Śrāddha[^FNB000226] on the day of Ekādaśī;…

[…] Deceitful conduct during a vow refers to gambling and so on.

¹⁶⁹Sleeping during the day on Dvādaśī; picking Tulasī; bathing Viṣṇu on that day; performing Śrāddha with items not offered to Viṣṇu;…

On that day means on Dvādaśī.

¹⁷⁰Doing Vṛddhiśrāddha[^FNB000227] without Tulasī; non-Vaiṣṇava Śrāddha; doing Ācamana for purification after drinking foot-nectar;…

[…] Non-Vaiṣṇava Śrāddha means a Śrāddha without Vaiṣṇavas or without food offered to the Lord. Doing Ācamana after drinking foot-nectar means doing Ācamana with other water for purification even after one has drunk foot-nectar.[^FNB000228] Alternatively, it simply means doing Ācamana for purification when one has somehow already attained purification.

¹⁷¹Worshipping Vāsudeva sitting on a wooden seat; unnecessary talk at the time of worship; worshipping with oleander flowers and so on;…

Oleander means the domestic oleander.[^FNB000229] And so on refers also to the Arka (Calotropis Gigantea) and similar flowers. […]

¹⁷²Incense holders and others made of iron; wearing a horizontal Tilaka by mistake; worshipping with items that have not been cleaned or with an unsteady mind;…

मूलम्

शुक्लकृष्णाविभेदश् चासद्व्यापारो व्रते तथा ।

शक्तौ फलादिभुक्तिश् च श्राद्धं चैकादशीदिने ॥१६८॥

दिग् दशमी । व्रते असद्व्यापारः द्यूतक्रीडादि ॥१६७–१६८॥

द्वादश्यां च दिवास्वापस् तुलस्यवचयस् तथा ।

तत्र विष्णोर् दिवास्नानं श्राद्धं हर्यनिवेदितैः ॥१६९॥

तत्र द्वादश्याम् ॥१६९॥

वृद्धाव् अतुलसीश्राद्धं⁶⁸⁸ तथा श्राद्धम् अवैष्णवम् ।

चरणामृतपाने ऽपि शुद्ध्यर्थाचमनक्रिया ॥१७०॥

काष्ठासनोपविष्टेन वासुदेवस्य पूजनम् ।

पूजाकाले ऽसदालापः करवीरादिपूजनम्⁶⁹²⁶⁹³ ॥१७१॥

आयसं धूपपात्रादि तिर्यक्पुण्ड्रं प्रमादतः ।

पूजा चासंस्कृतैर् द्रव्यैस् तथा चञ्चलचित्ततः⁶⁹⁶ ॥१७२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रमादतो ऽपि ॥१७२॥

एकहस्तप्रणामादि अकाले स्वामिदर्शनम् ।

पर्युषितादिदुष्टानाम् अन्नादीनां निवेदनम् ॥१७३॥

आदिशब्देन एकप्रदक्षिणादि । एतत्⁶⁹⁷ सर्वम् अग्रे लेख्यं तत्तत्प्रकरणे विशेषतो ऽभिव्यक्तं भावि । तथापि सुखबोधायात्र किञ्चिद् विवृतम् ॥१७३॥

संख्यां विना मन्त्रजपस् तथा मन्त्रप्रकाशनम् ।

सदा शक्त्यां मुख्यलोपो गौणकालपरिग्रहः ॥१७४॥

शक्त्यां शक्तौ सत्यम् अपि⁶⁹⁸ । कदासक्त्येतिपाठे⁶⁹⁹ कुत्सितकर्माद्यभिनिवेशेन मुख्यकालस्य लोपः । अत एव गौणकालस्य परिग्रह इत्य् एक एव नियमः ॥१७४॥

प्रसादाग्रहणं विष्णोर् वर्जयेद् वैष्णवः सदा ।

चतुःशतं विधीन् एतान् निषेधान् श्रावयेद् गुरुः ॥१७५॥

अङ्गीकारे कृते बाढं तन्नीराजनपूर्वकम् ।

देवपूजां कारयित्वा दक्षकर्णे मनुं जपेत् ॥ इति⁷⁰⁰ ॥१७६॥

बाढम् अङ्गीकारे शिष्येण तेषां स्वीकारे कृते सति, तस्य शिष्यस्य नीराजन⁷⁰¹पूर्वकम् ॥१७६॥

ततश् चोत्थाय पूर्णात्मा दण्डवत् प्रणमेद् गुरुम् ।

तत्पादपङ्कजं शिष्यः प्रतिष्ठाप्य⁷⁰² स्वमूर्धनि ॥१७७॥

तस्य गुरोः पादपङ्कजं स्वीय⁷⁰³मूर्धनि प्रतिष्ठाप्य चिरं भक्त्या निधाय ॥१७७॥

अथ न्यासान् गुरुः स्वस्मिन् कृत्वान्तर्यजनं तथा ।

साष्टं सहस्रं तन्मन्त्रं स्वशक्त्य्⁷⁰⁴अक्षतये जपेत्⁷⁰⁵ ॥१७८॥

Broo

By mistake means even by mistake.

¹⁷³Bowing down with only one hand and so on; seeing the Master at the improper time; offering food and other items that are stale or bad in some other way;…

And so on means doing only one round of circumambulation and so on. All of this will be described and explained in detail in the proper context below (8.359–364, 389–394). Nevertheless, something is shown here as well for ease of understanding.

¹⁷⁴Reciting mantras without keeping count; revealing the mantra; regularly to give up primary times, even though able; to make use of secondary times;…

[…] In the case of the reading kadāsaktyā the meaning is to give up the primary time because of attachment to despicable actions and the like. To make use of secondary times is a separate observation.[^FNB000230]

¹⁷⁵And not to accept the Prasāda of Viṣṇu—a Vaiṣṇava should always avoid these. The preceptor should explain these one hundred and four prescriptions and prohibitions, ¹⁷⁶and after the disciple has accepted them by saying, “so be it”, he should do Nīrājana of him, have him worship the Lord and then recite the mantra into his right ear.

[…]

¹⁷⁷Then the disciple should get up with a satisfied heart and prostrate to the preceptor like a stick. He should place his lotus feet on his own head.

He should place or hold his, the guru’s, lotus feet on his head with devotion for a long time.

¹⁷⁸Now, after the preceptor has performed the Nyāsas on himself and then the internal worship, he should recite the mantra a thousand and eight times to

मूलम्

प्रमादतो ऽपि ॥१७२॥

एकहस्तप्रणामादि अकाले स्वामिदर्शनम् ।

पर्युषितादिदुष्टानाम् अन्नादीनां निवेदनम् ॥१७३॥

संख्यां विना मन्त्रजपस् तथा मन्त्रप्रकाशनम् ।

सदा शक्त्यां मुख्यलोपो गौणकालपरिग्रहः ॥१७४॥

प्रसादाग्रहणं विष्णोर् वर्जयेद् वैष्णवः सदा ।

चतुःशतं विधीन् एतान् निषेधान् श्रावयेद् गुरुः ॥१७५॥

अङ्गीकारे कृते बाढं तन्नीराजनपूर्वकम् ।

देवपूजां कारयित्वा दक्षकर्णे मनुं जपेत् ॥ इति⁷⁰⁰ ॥१७६॥

ततश् चोत्थाय पूर्णात्मा दण्डवत् प्रणमेद् गुरुम् ।

तत्पादपङ्कजं शिष्यः प्रतिष्ठाप्य⁷⁰² स्वमूर्धनि ॥१७७॥

अथ न्यासान् गुरुः स्वस्मिन् कृत्वान्तर्यजनं तथा ।

साष्टं सहस्रं तन्मन्त्रं स्वशक्त्य्⁷⁰⁴अक्षतये जपेत्⁷⁰⁵ ॥१७८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

शिष्यः कुम्भादि तत् सर्वं द्रव्यम् अन्यच् च शक्तितः ।

दत्त्वाभ्यर्च्य गुरुं नत्वा विप्रान् सम्पूज्य भोजयेत्⁷⁰⁶ ॥१७९॥

तम् उपदिष्टं⁷⁰⁷ मन्त्रम् अष्टोत्तरसहस्रवारान् जपेत् । स्वशक्तेः अक्षतये अहानये स्वसामर्थ्यरक्षणार्थम् इत्य् अर्थः⁷⁰⁸ । तत्⁷⁰⁹ दीक्षार्थानीतं मण्डपस्थितं कुम्भादिकं सर्वम् एव द्रव्यम् । अन्यच् च मन्त्रदक्षिणादिरूपम् । तद् उक्तम् । प्रकारान्तरम् आलम्ब्य गुरुं यत्नेन तोषयेत् । गुरुपुत्रकलत्रादींस् तोषयेत् कनकादिभिः ॥ इति । विप्रान् ऋत्विजो⁷¹⁰ ऽन्यान् अपि⁷¹¹ सद्⁷¹²ब्राह्मणान् शक्त्या सम्यक् पूजयित्वा ॥१७८–१७९॥

श्रीगुरोर् ब्राह्मणानां च शुभाशीर्भिः समेधितः ।

तान् अनुज्ञाप्य गुर्वादीन् भुञ्जीत सह बन्धुभिः ॥१८०॥

इति दीक्षाविधानेन यो मन्त्रं लभते गुरोः ।

स भाग्यवान् चिरञ्जीवी कृतकृत्यश् च जायते ॥१८१॥

समेधितः सम्यग् वर्धितः । इत्य् अनेनोक्तेन । गुरोः⁷¹³ सकाशात् ॥१८०–१८१॥

तथा च⁷¹⁴ सम्मोहनतन्त्रे श्री⁷¹⁵शिवोमासंवादे—⁷¹⁶

एवं यः कुरुते मर्त्यः करे तस्य विभूतयः ।

अतः परं महाभागे नान्यत् कर्मास्ति भूतले ।

यस्या⁷¹⁷चरणमात्रेण साक्षात् कृष्णः प्रसीदति⁷¹⁸ ॥१८२॥

एवम् उक्तप्रकारेण, हे महाभागे⁷¹⁹ देवि ॥१८२॥

प्रायः प्रपञ्चसारादाव् उक्तो ऽयं तान्त्रिको विधिः ।

दीक्षाया लिख्यते दिव्यो विधिः पौराणिको ऽधुना ॥१८३॥

Broo

maintain his own power unbroken. ¹⁷⁹The disciple should give the pitcher and all the other items, as well as other things according to his means, to the preceptor, bow down to him, worship the Brāhmaṇas and feed them.

He should recite the mantra, the mantra that he has imparted, a thousand and eight times to maintain his own power unbroken or contained, that is, to safeguard his own strength. The pitcher and all the other items refer to the items brought for the sake of the initiation and placed in the pavilion. As well as other things refers to the gift for the mantra and so on. As it is said: “Taking recourse to another mode,[^FNB000231] he should carefully please the preceptor. With gold and similar items he should please the wife and children of the preceptor.” According to his ability, he should also properly worship the Brāhmaṇas, the officiating priests and also other true Brāhmaṇas.

¹⁸⁰Strenghtened by the blessings of the blessed preceptor and the Brāhmaṇas, he should bid farewell to the preceptor and the others and eat together with his kinsmen.

¹⁸¹One who receives a mantra from a preceptor according to these rules is fortunate: he will live a long life and attain all of his goals.[^FNB000232]

Strengthened means completely developed. […]

As it said in the conversation between Śrī Śiva and Umā in the Sammohana Tantra:

¹⁸²All the majesties are in the hand of the mortal who acts in this way. Greatly fortunate one! There is no higher ritual than this on earth, the mere undertaking of which directly pleases Kṛṣṇa.

Acts in this way: according to the method described. Greatly fortunate one refers to the Goddess.

¹⁸³This method, described in works such as the Prapañcasāra, is mainly Tantric. Now will be given the divine initiatory method of the Purāṇas.

मूलम्

शिष्यः कुम्भादि तत् सर्वं द्रव्यम् अन्यच् च शक्तितः ।

दत्त्वाभ्यर्च्य गुरुं नत्वा विप्रान् सम्पूज्य भोजयेत्⁷⁰⁶ ॥१७९॥

श्रीगुरोर् ब्राह्मणानां च शुभाशीर्भिः समेधितः ।

तान् अनुज्ञाप्य गुर्वादीन् भुञ्जीत सह बन्धुभिः ॥१८०॥

इति दीक्षाविधानेन यो मन्त्रं लभते गुरोः ।

स भाग्यवान् चिरञ्जीवी कृतकृत्यश् च जायते ॥१८१॥

समेधितः सम्यग् वर्धितः । इत्य् अनेनोक्तेन । गुरोः⁷¹³ सकाशात् ॥१८०–१८१॥

तथा च⁷¹⁴ सम्मोहनतन्त्रे श्री⁷¹⁵शिवोमासंवादे—⁷¹⁶

एवं यः कुरुते मर्त्यः करे तस्य विभूतयः ।

अतः परं महाभागे नान्यत् कर्मास्ति भूतले ।

यस्या⁷¹⁷चरणमात्रेण साक्षात् कृष्णः प्रसीदति⁷¹⁸ ॥१८२॥

एवम् उक्तप्रकारेण, हे महाभागे⁷¹⁹ देवि ॥१८२॥

प्रायः प्रपञ्चसारादाव् उक्तो ऽयं तान्त्रिको विधिः ।

दीक्षाया लिख्यते दिव्यो विधिः पौराणिको ऽधुना ॥१८३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अयं⁷²⁰ लिखितो यो⁷²¹ दीक्षाविधिः स प्रायस् तान्त्रिकः । यतः प्रपञ्चसारादौ तन्त्रोक्तानुसारिणि⁷²² ग्रन्थे उक्तः । तथा च क्रमदीपिकायां प्रपञ्चसारादौ⁷²³ प्रथितात्र दीक्षेत्यादि । दिव्य इति पुराणानां माहात्म्यविशेषात् । तथा च पाद्मे श्रीशिवपार्वतीसंवादे । वेदार्थाद् अधिकं मन्ये⁷²⁴ पुराणार्थं च भामिनि⁷²⁵ । इति । यद् वा, निजप्रियतमां श्रीधरणीं प्रति पृथ्वीसमुद्धारकेण श्रीभगवता साक्षाद् उक्तत्वात् ॥१८३॥

अथ⁷²⁶ श्री⁷²⁷वराहपुराणोक्तदीक्षाविधिः⁷²⁸

इदानीं शृणु मे देवि पञ्चपातकनाशनम् ।

यजनं देवदेवस्य विष्णोः पुत्रवसुप्रदम् ॥१८४॥

इह जन्मनि दारिद्र्य⁷²⁹व्याधिकुष्ठादिपीडितः ।

अलक्ष्मीवान् अपुत्रस् तु यो भवेत् पुरुषो भुवि ।

तस्य सद्यो भवेल् लक्ष्मीर् आयुर् वित्तं सुताः सुखम् ॥१८५॥

हे देवि⁷³⁰⁷³¹ धरणि यजनं पूजाविधिम् । यद् यदि⁷³² स्वयम् एवायं भगवान् विष्णुस् तथापि परमविनयादिना आत्मानं साक्षाद् अनिर्दिशन् विष्णोर्⁷³³ इत्य् उक्तवान् । एवम् अग्रे ऽपि बोद्धव्यम्⁷³⁴ ॥१८४–१८५॥

दृष्ट्वा तु⁷³⁵ मण्डले देवि देवं देव्या समन्वितम् ।

नारायणं परं देवं यः पश्यति⁷³⁶ विधानतः ॥१८६॥

पूजितं नवनाभे तु षोडशाब्ज⁷³⁷दले तथा⁷³⁸ ।

आचार्यदर्शितं देवं मन्त्रमूर्तिम् अयोनिजम्⁷³⁹ ॥१८७॥

कुतो लक्ष्म्यादिकं भवति? तद् आह दृष्ट्वेति द्वाभ्याम् । मण्डले सर्वतोभद्रादौ दर्शनप्रकारम् एवाह⁷⁴⁰ नारायणम् इति । नवनाभे चक्रे षोडशारे ऽष्टपत्रे वेत्य् अर्थः । एतच् चाग्रे⁷⁴¹ व्यक्तं भावि । आचार्योपदिष्टं⁷⁴² मन्त्रमूर्तिं देवं यः⁷⁴³ पश्यति मन्त्रं सर्वं⁷⁴⁴ जानाति । तस्य लक्स्ंयादिकं सद्य एव भवतीत्य् अर्थः ॥१८६–१८७॥

Broo

The method of initiation given is mainly Tantric, that is, it is given in a text that follows the statements of Tantras such as the Prapañcasāra. This is also said in the Kramadīpikā (4.4): “The initiation here is described in texts such as the Prapañcasāra …”. Divine: because of the particular greatness of the Purāṇas. As it is said the Padma Purāṇa, in a discussion between the blessed Śiva and Pārvatī (–): “Beautiful one! The value of the Purāṇas exceeds the value of the Vedas.” Alternatively [it is called divine] because it was spoken directly by the blessed Lord who lifted up the earth to his most beloved goddess earth.

The Procedure for Initiation in the Blessed Varāha Purāṇa[^FNB000233]

¹⁸⁴Goddess, hear from me the worship of Viṣṇu, god of gods, that destroys the five types of sins and awards sons and riches! ¹⁸⁵That person on earth who in this life is tormented by poverty and diseases such as leprosy, who is unfortunate and without sons will quickly attain fortune, riches, sons, happiness and a long life,…

Goddess means goddess earth; worship, rules of worship. Even though this is Lord Viṣṇu himself speaking, because of his great modesty, he does not directly mention himself but rather says of Viṣṇu. Similar instances can be noticed below as well.

¹⁸⁶he who having seen the Lord together with the Goddess in a Maṇḍala, o goddess, who properly sees the highest Lord Nārāyaṇa, ¹⁸⁷worshipped in a Navanābha or a lotus of sixteen petals, the Lord that is shown by the preceptor, whose form is the mantra and who is not born from a womb.

Why does he become fortunate and so on? To this question the author replies in verses186–187. He describes the manner of seeing the Lord in a Sarvatobhadra or similar Maṇḍala beginning with the words “he who.” The meaning is “within a Navanābha, a wheel with sixteen spokes or [a lotus] of eight petals.”[^FNB000234] This also will be described later on. One who sees the Lord in the form of the mantra, as indicated by the preceptor, knows the mantra in its totality, and fortune and so on will come quickly to him. This is the meaning.

मूलम्

अथ⁷²⁶ श्री⁷²⁷वराहपुराणोक्तदीक्षाविधिः⁷²⁸

इदानीं शृणु मे देवि पञ्चपातकनाशनम् ।

यजनं देवदेवस्य विष्णोः पुत्रवसुप्रदम् ॥१८४॥

इह जन्मनि दारिद्र्य⁷²⁹व्याधिकुष्ठादिपीडितः ।

अलक्ष्मीवान् अपुत्रस् तु यो भवेत् पुरुषो भुवि ।

तस्य सद्यो भवेल् लक्ष्मीर् आयुर् वित्तं सुताः सुखम् ॥१८५॥

दृष्ट्वा तु⁷³⁵ मण्डले देवि देवं देव्या समन्वितम् ।

नारायणं परं देवं यः पश्यति⁷³⁶ विधानतः ॥१८६॥

पूजितं नवनाभे तु षोडशाब्ज⁷³⁷दले तथा⁷³⁸ ।

आचार्यदर्शितं देवं मन्त्रमूर्तिम् अयोनिजम्⁷³⁹ ॥१८७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

कार्त्तिके मासि⁷⁴⁵ शुद्धायां द्वादश्यां तु विशेषतः⁷⁴⁶ ।

सर्वासु च यजेद् देवं द्वादशीषु⁷⁴⁷ विधानतः ॥१८८॥

संक्रान्तौ च महाभागे चन्द्रसूर्यग्रहे ऽपि वा ।

यः पश्यति हरिं देवं पूजितं गुरुणा शुभे ।

तस्य सद्यो भवेत् तुष्टिः पापध्वंसो ऽप्य् अशेषतः⁷⁴⁸ ॥१८९॥

दीक्षाकालम् आह कार्त्तिक इति सार्धेन । शुद्धायां शुक्लायाम् । सर्वास्व् इति मार्गशीर्ष्माघादिचतुष्टयश्रावणाश्विनानां शुक्लाद्वादशीषु चेति ग्रन्थान्तरानुसारतो ज्ञेयम् । तथा संक्रान्ताव् इति । तत्तन्माससंकृआन्तिष्व् अपीत्य् अर्थः । एवम् अग्रे ऽपि बोद्धव्यम् ॥१८८–१८९॥

स सामान्यो हि देवानां भवतीति न संशयः ॥१९०॥

ब्राह्मणक्षत्रियविशां शूद्राणां च परीक्षणम्⁷⁴⁹ ।

संवत्सरं गुरुः कुर्याज् जातिशौचक्रियादिभिः ॥१९१॥

देवानां⁷⁵⁰ ब्रह्मादीनां सामान्यः सदृश⁷⁵¹ इत्य् अर्थः । दीक्षाधिकारिण आह ब्राह्मणेति सार्धद्वयेन । भक्तानाम् इति पाठे ऽपि सेवकानां शूद्राणाम् इत्य् अर्थः⁷⁵² ॥१९०–१९१॥

उपसन्नांस् ततो ज्ञात्वा हृदयेनावधारयेत् ।

ते ऽपि भक्तिमतो⁷⁵³ ज्ञात्वा आत्मनः परमेश्वरम् ।

संवत्सरं गुरोर्⁷⁵⁴ भक्तिं कुर्युर्⁷⁵⁵ विष्णाव्⁷⁵⁶ इवाचलाम् ॥१९२॥

उपसन्नान् निकटागतान् प्रति, ततः सं⁷⁵⁷वत्सरानन्तरम् एव, जात्यादि⁷⁵⁸ ज्ञात्वा दीक्षाया योग्या अयोग्या वेति मनसा विचारयेत् । यद् वा,⁷⁵⁹ सहवासादिना निकटवर्तिनः सतस् तान् ज्ञात्वा व्यवहारादिना परीक्ष्य हृदयेन बुद्ध्या अवधारयेत्, दीक्षायोग्यत्वेन निश्चिनुयात् । यद् वा, उपसन्नान् कृतोपसत्तिकान् दीक्षाधिकारिण इति दृढं जानीयाद् इत्य् अर्थः

Broo

¹⁸⁸One should properly sacrifice to the Lord on every Dvādaśī but especially on a pure Dvādaśī in the month of Kārttika, ¹⁸⁹fortunate one, on a Saṅkrānti or on a lunar or solar eclipse. Auspicious one, one who sees Lord Hari worshipped by the preceptor immediately attains satisfaction and all of his sins are destroyed.

The author explains the time for initiation in a verse and a half beginning with “One should …”. Pure means during the bright fortnight. Every Dvādaśī means on the Dvādaśīs during the bright fortnights of Mārgaśīrṣa, Māgha, Śrāvana and Aśvina, in accordance with the statements of other books. On Saṅkrānti means on a Saṅkrānti during these particular months. Similar cases later on should be understood in the same way.

¹⁹⁰Without a doubt he becomes equal to the gods. ¹⁹¹For a year the preceptor should observe Brāhmaṇas, Kṣatriyas, Vaiśyas and Śūdras with regard to their birth, cleanliness, actions and so on.

Equal to the gods means equal to Brahmā and the others. In the following verse and a half he describes those who have the eligibility for initiation. Even in the reading bhaktānām, that word refers to servants, that is, Śūdras.[^FNB000235]

¹⁹²Having come to know those that have come to him, he should deliberate in his heart. And they, devotedly understanding him as the highest Lord of the self, should unceasingly devote themselves to the guru for a year, as if to Viṣṇu.

When a year has passed, he will have come to know the birth and so on of those that have come to him, those who have come to his proximity. He should then in his mind deliberate as to whether they are suitable for initiation or not. Or else, as they have lived together in close proximity, he has come to know them by observing their conduct and so on. He should then deliberate in his heart or understanding, that is, ascertain their suitability for initiation. Or again, those who have come to him refer to who have surrendered unto him; in this case, the meaning is that he should know with certainty that they are eligible for initiation. This is the meaning also of the reading upapannān.

मूलम्

कार्त्तिके मासि⁷⁴⁵ शुद्धायां द्वादश्यां तु विशेषतः⁷⁴⁶ ।

सर्वासु च यजेद् देवं द्वादशीषु⁷⁴⁷ विधानतः ॥१८८॥

संक्रान्तौ च महाभागे चन्द्रसूर्यग्रहे ऽपि वा ।

यः पश्यति हरिं देवं पूजितं गुरुणा शुभे ।

तस्य सद्यो भवेत् तुष्टिः पापध्वंसो ऽप्य् अशेषतः⁷⁴⁸ ॥१८९॥

स सामान्यो हि देवानां भवतीति न संशयः ॥१९०॥

ब्राह्मणक्षत्रियविशां शूद्राणां च परीक्षणम्⁷⁴⁹ ।

संवत्सरं गुरुः कुर्याज् जातिशौचक्रियादिभिः ॥१९१॥

उपसन्नांस् ततो ज्ञात्वा हृदयेनावधारयेत् ।

ते ऽपि भक्तिमतो⁷⁵³ ज्ञात्वा आत्मनः परमेश्वरम् ।

संवत्सरं गुरोर्⁷⁵⁴ भक्तिं कुर्युर्⁷⁵⁵ विष्णाव्⁷⁵⁶ इवाचलाम् ॥१९२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

। उपपन्नान्⁷⁶⁰ इति पाठे ऽपि तथैवार्थः⁷⁶¹ । भक्तिमतो भक्तियुक्तान् आत्मनः स्वान् प्रति परमेश्वरं गुरुं⁷⁶² ज्ञात्वा । यद् वा, षष्ठ्यन्तम् एव पदद्वयम् । ततश् च भक्तिमत इत्य् आत्मनो विशेषणम् । यद् वा, भक्तिमन्तः प्रीतियुक्ताः सन्तः । गुरुम् आत्मनः परमेश्वरं ज्ञात्वा । ततश् च भक्तिमत इत्य् आर्षम् ॥१९२॥

संवत्सरे⁷⁶³ ततः पूर्णे गुरुं चैव प्रसादयेत् ॥१९३॥

भगवंस् त्वत्⁷⁶⁴प्रसादेन संसारार्णवतारणम् ।

इच्छामस् त्व् ऐहिकीं⁷⁶⁵ लक्ष्मीं विशेषेण तपोधन ॥१९४॥

तेषु यः परीक्षितः शिष्यः स प्रसादयेत् । तत्प्रकारम् एवाह भगवन्न् इति । इच्छाम⁷⁶⁶ इति बहुत्वं निजपुत्राद्यपेक्षया ॥१९३–१९४॥

एवम् अभ्यर्थ्य मेधावी गुरुं विष्णुम् इवाग्रतः ।

अभ्यर्च्य तदनुज्ञातो दशम्यां कार्त्तिकस्य तु⁷⁶⁷⁷⁶⁸ ॥१९५॥

क्षीरवृक्षसमुद्भूतं मन्त्रितं परमेष्ठिना ।

भक्षयित्वा शयीतोर्व्यां देवदेवस्य सन्निधौ ॥१९६॥

अभ्यर्थ्य प्रार्थ्य अभ्यर्च्य धनादिना सम्मान्य तेन गुरुणानुज्ञातः सन्⁷⁶⁹ क्षीरयुक्तवृक्षोद्भूतं दन्तकाष्ठं परमेष्ठिना मूलमन्त्रेण मन्त्रितं सायं सन्ध्यानन्तरं भक्षयित्वा देवालये भूमौ शयीत ॥१९५–१९६॥

स्वप्नान् दृष्ट्वा⁷⁷⁰ गुरोर् अग्रे श्रावयेत⁷⁷¹ विचक्षणः ।

ततः शुभाशुभं तद्वद् आलपेत् परमो गुरुः ।

एकादश्याम् उपोष्याथ स्नात्वा देवालयं व्रजेत् ॥१९७॥

तद्वद् इति⁷⁷² । स्वप्नानुसारेणेत्य् अर्थः । तद् उक्तम् । क्रूरस्वप्ने ऽधमा दीक्षा दुष्टस्वप्ने तु मध्यमा । उत्तमस्वप्नपूर्वा⁷⁷³ तु दीक्षा सर्वोत्तमा मता⁷⁷⁴ ॥ इति ॥१९७॥

गुरुश् च मण्डलं भूमौ कल्पितायां तु वर्तयेत् ।

लक्षणैर् विविधैर् भूमिं लक्षयित्वा विधानतः ॥१९८॥

Broo

Devotedly understanding him as the highest Lord means understanding with devotion the preceptor as the supreme Lord of the self, that is, of themselves. Alternatively, both words [devotedly and the self] should be understood as being in the genitive case [that is, as the supreme Lord of the devoted self]. Then “devoted” is a quality of the self. Or else, understanding the preceptor of the self as the supreme Lord devotedly means with love. In this case, the form bhaktimataḥ [for bhaktimantaḥ] is an archaic irregularity.

¹⁹³Then, when a full year has passed, one should propitiate the preceptor: ¹⁹⁴“Lord, great ascetic, by your grace, we desire especially fortune in this life and to cross the ocean of birth and death!”

Among the disciples, the one that has been examined should propitiate him. The procedure for that is given here. We desire is in the plural in consideration of the disciple’s sons and other family members.

¹⁹⁵After the intelligent one has requested the preceptor in this way, as if in front of Viṣṇu, he should worship him and with his permission, on the Daśamī day of Kārttika, ¹⁹⁶chew on a twig from a tree with milky sap sanctified with the Highest and lie down on the earth in the presence of the God of gods.

[…]. Worship means to honour him with wealth and so on. […] With the Highest means with the root mantra. After chewing the twig in the evening, right after the Sandhyā, he should lie down on the ground in a temple.

¹⁹⁷The wise one should speak to the preceptor about his dreams and then the highest preceptor should tell him accordingly the good and the bad. He should then fast on Ekādaśī, bathe and go to the temple.

Accordingly means in accordance with his dreams. As it is said:[^FNB000236] “A cruel dream foretells an inferior initiation, a bad dream a middling one but from an excellent dream follows the most excellent initiation.”

¹⁹⁸The preceptor should mark the earth with various marks and properly fashion a Maṇḍala on prepared ground. ¹⁹⁹The wise one should draw a

मूलम्

संवत्सरे⁷⁶³ ततः पूर्णे गुरुं चैव प्रसादयेत् ॥१९३॥

भगवंस् त्वत्⁷⁶⁴प्रसादेन संसारार्णवतारणम् ।

इच्छामस् त्व् ऐहिकीं⁷⁶⁵ लक्ष्मीं विशेषेण तपोधन ॥१९४॥

एवम् अभ्यर्थ्य मेधावी गुरुं विष्णुम् इवाग्रतः ।

अभ्यर्च्य तदनुज्ञातो दशम्यां कार्त्तिकस्य तु⁷⁶⁷⁷⁶⁸ ॥१९५॥

क्षीरवृक्षसमुद्भूतं मन्त्रितं परमेष्ठिना ।

भक्षयित्वा शयीतोर्व्यां देवदेवस्य सन्निधौ ॥१९६॥

स्वप्नान् दृष्ट्वा⁷⁷⁰ गुरोर् अग्रे श्रावयेत⁷⁷¹ विचक्षणः ।

ततः शुभाशुभं तद्वद् आलपेत् परमो गुरुः ।

एकादश्याम् उपोष्याथ स्नात्वा देवालयं व्रजेत् ॥१९७॥

गुरुश् च मण्डलं भूमौ कल्पितायां तु वर्तयेत् ।

लक्षणैर् विविधैर् भूमिं लक्षयित्वा विधानतः ॥१९८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

षोडशारं लिखेच् चक्रं नवनाभम् अथापि वा ।

अष्टपत्रम् अथो वापि लिखित्वा दर्शयेद् बुधः ॥१९९॥

कल्पितायां संस्कृतायां, वर्तयेत् विरचयेत्,⁷⁷⁵ विधानत इति । पुण्याहं स्वस्त्यादिकं वाचयित्वेत्यादिकं बोद्धव्यम् । एवम् अग्रे ऽप्य् अस्य पदस्यानुवर्तनाद् विज्ञेयम् इति दिक् । पञ्चवर्णेन रजसा यथाशोभनं⁷⁷⁶⁷⁷⁷ लिखेत्⁷⁷⁸ ॥१९८–१९९॥

नेत्रबन्धं प्रकुर्वीत सितवस्त्रेण यत्नतः ।

वर्णानुक्रमतः शिष्यान् पुष्पहस्तान् प्रवेशयेत् ॥२००॥

शुक्लवस्त्रेण नेत्रबन्धं शिष्याणां⁷⁷⁹ कुर्यात् । शिष्याणां प्रवेशनं च मण्डलान्तःस्थापितकलसेषु भगवत इन्द्रादीनां च पूजानन्तरम् एव ज्ञेयम् ॥२००॥

नवनाभं यदा⁷⁸⁰ कुर्यान् मण्डलं वर्णकैर्⁷⁸¹ बुधः ।

तदानीं पूर्वतो देवम् इन्द्रम् ऐन्द्र्यां तु⁷⁸² पूजयेत् ॥२०१॥

वर्णकैः पञ्चवर्णैश्⁷⁸³ चूर्णादिभिः । इन्द्रम् ऐन्द्र्यां पूजयेद् इत्य् अत्र दिङ्मण्डले च विन्यस्येत्यादिवक्ष्यमाणवचनतो ग्रन्थानुसारतश् चैवं⁷⁸⁴ विधानं ज्ञेयम् । नवनाभमण्डले प्रागादिक्रमेणाष्टषु दिक्ष्व् अष्टकलसान् । मध्ये चैकम् इत्य् एवं नवकलसान् अकलान्⁷⁸⁵ अव्रणान् अवध्य्⁷⁸⁶अक्षतवस्त्रयुग्मपुष्पमालागन्धालङ्कृतान् अन्तःप्रक्षिप्तपञ्चपल्लवसप्त⁷⁸⁷मृत्तिका⁷⁸⁸तीर्थोदकपरिपूरितान् उपरिस्थापित⁷⁸⁹यवशाल्यन्यतरपूर्णसदीपशरावमुखान् यवानां व्रीहीणां चोपरि विन्यस्यादौ मध्यकलसे मूलमन्त्रेण भगवन्तम् आवाहनादिगन्धपुष्पान्तैर् उपचारैः सम्पूज्य पश्चाद् इन्द्रं पूर्वस्यां दिशि अग्न्यादींश्⁷⁹⁰ च स्वस्वदिशि क्रमेण पूजयेद् इति ॥२०१॥

Broo

wheel with sixteen spokes, a Navanābha Maṇḍala or else a lotus of eight petals, and having drawn it, he should show it.

Prepared means cleansed. […] By the word “properly” one should understand such things as uttering

PUṆYĀHAM,

SVASTI and so on. The same should be understood below as well, following this verse. This is the drift. One should draw with sand of five colours as will look good.

²⁰⁰He should carefully bind their eyes with a white cloth and then lead them in with flowers in their hands, in the order of their Varṇa.

He should bind the eyes of the disciples with white cloth. It should be understood that the leading in of the disciples should take place after the Lord and Indra and the others have been worshipped within the pitchers of the Maṇḍala.

²⁰¹When the wise one makes a Navanābha Maṇḍala with colours, he should first worship the Lord and then Indra in the east.

With colours means with flour and so on of five different colours. The following should be understood as the procedure of “Worship Indra in the east”, following the book and upcoming statements such as “Having placed them in the Maṇḍala of the directions” (2.209). In a Navanābha Maṇḍala there should be eight pitchers in the directions, clockwise and beginning with the east. There should also be a pitcher in the middle. One should place the nine pitchers on barley and rice, white and unbroken;[^FNB000237] they should be decorated on top with Akṣata, a pair of cloths, flower garlands and sandalwood paste, contain five different flowers[^FNB000238] and seven types of earth, be filled with sacred water and stand on shallow plates filled with barley or rice and a light. First one should worship the Lord in the middle pitcher with the root mantra, from invocation and so on up to the items of sandalwood paste and flowers. One after the other, one should then worship Indra in the east and Agni and the others in their own directions.

मूलम्

षोडशारं लिखेच् चक्रं नवनाभम् अथापि वा ।

अष्टपत्रम् अथो वापि लिखित्वा दर्शयेद् बुधः ॥१९९॥

नेत्रबन्धं प्रकुर्वीत सितवस्त्रेण यत्नतः ।

वर्णानुक्रमतः शिष्यान् पुष्पहस्तान् प्रवेशयेत् ॥२००॥

नवनाभं यदा⁷⁸⁰ कुर्यान् मण्डलं वर्णकैर्⁷⁸¹ बुधः ।

तदानीं पूर्वतो देवम् इन्द्रम् ऐन्द्र्यां तु⁷⁸² पूजयेत् ॥२०१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

लोकपालम् अथाग्नेय्याम् अग्निं सम्पूजयेद् द्विजः ।

यमं तद्⁷⁹¹ अनु याम्यायां नैरृत्यां निरृतिं न्यसेत् ।

वरुणं वारुणायां च वायुं यावव्यतो⁷⁹² न्यसेत्⁷⁹³ ॥२०२॥

धनदं चोत्तरे न्यस्य रुद्रम् ऐशानगोचरे⁷⁹⁴ ।

पूज्यैवं तु⁷⁹⁵ विधानेन दिक्पत्रेषु विशेषतः ।

मध्य⁷⁹⁶पत्रे तथा विष्णुम् अर्चयेत् परमेश्वरम् ॥२०३॥

द्विजो गुरुः । न्यसेद् इति । तत्र स्थापित⁷⁹⁷कलसे आवाह्य पूजयेद् इत्य् अर्थः । पूज्य⁷⁹⁸ पूजयित्वा, विधानेनेत्य् उक्तेर् एवं ज्ञेयम् । व्याहृतिभिः शुक्लाक्षतैः इन्द्रागच्छेत्यादिप्रयोगेनावाह्य प्रणवादिना चतुर्थी⁷⁹⁹नमो ऽन्तेन तत्तन्नाममन्त्रेण सशक्तिकान् सपरिवारान् सायुधान् सवाहनान् स⁸⁰⁰गन्धपुष्पाद्यैर्⁸⁰¹ उपचारैः सम्पूज्येति विधानेनेति पदम् अग्रे ऽप्य् अनुवर्तनीयम् ॥२०२–२०३॥

पूर्वपत्रे बलं पूज्य⁸⁰² प्रद्युम्नं दक्षिणे तथा ।

अनिरुद्धं⁸⁰³ तथा पूज्य⁸⁰⁴ पश्चिमे चोत्तरे तथा⁸⁰⁵ ।

पूजयेद् वासुदेवं तु⁸⁰⁶ सर्वपातकशान्तिदम् ॥२०४॥

ततो मध्यम⁸⁰⁷कलशस्यैव परितः पूर्व⁸⁰⁸दक्षिणपश्चिमोत्तरपत्रेषु श्रीसंकर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धवासुदेवान् क्रमेण तथैव पूजयेद् इत्य् आह पूर्वेति सार्धेन ॥२०४॥

ऐशान्यां विन्यस्येच् छङ्खम् आग्नेय्यां चक्रम् एव च ।

सौम्यायां⁸⁰⁹ तु गदा पूज्या वायव्यां पद्मम् एव च ॥२०५॥

नैरृत्यां⁸¹⁰ मुषलं पूज्यं दक्षिणे गरुडं तथा ।

वामतो विन्यस्येल् लक्ष्मीं देवदेवस्य बुद्धिमान् ॥२०६॥

धनुश् चैव च खड्गं च देवस्य पुरतो न्यसेत् ।

श्रीवत्सं कौस्तुभं चैव देवस्य पुरतो ऽर्चयेत् ॥२०७॥

Broo

²⁰²The twice-born one should worship Agni, protector of the earth, in the southeast; he should place down Yama in the south and Nairṛti in the southwest. He should place down Varuṇa in the west and Vāyu in the northwest. ²⁰³He should place Kubera in the north and Rudra in the northeast. After he has properly worshipped the protectors of the directions, he should especially worship the highest Lord Viṣṇu on the central petal.

The twice-born one means the preceptor. Place down means invoke and worship in the pitchers established there. […] The word properly should be understood as follows. One should invoke them with the Vyāhṛtis, white Akṣata and the mantra

INDRĀGACCHA and so on and then worship them with the items such as sandalwood paste and flowers, using mantras consisting of Praṇava, their particular names in the dative case and then

NAMAḤ,[^FNB000239] together with their Śaktis, retinue, weapons and carriers.—The word properly should be supplied below as well.

²⁰⁴One should worship Balarāma on the eastern petal, Pradyumna in the south; one should worship Aniruddha in the west and the worship Vāsudeva, the dispeller of all sin, in the north.

Then, on the petals surrounding the pitcher in the middle to the east, south, west and north, one should worship blessed Saṃkarṣaṇa Pradyumna, Aniruddha and Vāsudeva, one after the other.[^FNB000240] This the author explains in this verse and a half.

²⁰⁵One should place down the conch in the northeast and the disc in the east, but in the north[^FNB000241] one should worship the club and in the northwest the lotus. ²⁰⁶The pestle[^FNB000242] should be worshipped in the southwest and Garuḍa in the south. One should intelligently place down Lakṣmī to the left of the God of gods. ²⁰⁷The bow and sword should be placed in front of the Lord; also Śrīvatsa and Kaustubha[^FNB000243] should be worshipped in front of the Lord.

मूलम्

लोकपालम् अथाग्नेय्याम् अग्निं सम्पूजयेद् द्विजः ।

यमं तद्⁷⁹¹ अनु याम्यायां नैरृत्यां निरृतिं न्यसेत् ।

वरुणं वारुणायां च वायुं यावव्यतो⁷⁹² न्यसेत्⁷⁹³ ॥२०२॥

धनदं चोत्तरे न्यस्य रुद्रम् ऐशानगोचरे⁷⁹⁴ ।

पूज्यैवं तु⁷⁹⁵ विधानेन दिक्पत्रेषु विशेषतः ।

मध्य⁷⁹⁶पत्रे तथा विष्णुम् अर्चयेत् परमेश्वरम् ॥२०३॥

पूर्वपत्रे बलं पूज्य⁸⁰² प्रद्युम्नं दक्षिणे तथा ।

अनिरुद्धं⁸⁰³ तथा पूज्य⁸⁰⁴ पश्चिमे चोत्तरे तथा⁸⁰⁵ ।

पूजयेद् वासुदेवं तु⁸⁰⁶ सर्वपातकशान्तिदम् ॥२०४॥

ऐशान्यां विन्यस्येच् छङ्खम् आग्नेय्यां चक्रम् एव च ।

सौम्यायां⁸⁰⁹ तु गदा पूज्या वायव्यां पद्मम् एव च ॥२०५॥

नैरृत्यां⁸¹⁰ मुषलं पूज्यं दक्षिणे गरुडं तथा ।

वामतो विन्यस्येल् लक्ष्मीं देवदेवस्य बुद्धिमान् ॥२०६॥

धनुश् चैव च खड्गं च देवस्य पुरतो न्यसेत् ।

श्रीवत्सं कौस्तुभं चैव देवस्य पुरतो ऽर्चयेत् ॥२०७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं पूज्य यथान्यायं देवदेवं जनार्दनम् ।

दिङ्मण्डले च विन्यस्य चाष्टौ⁸¹¹ कुम्भान्⁸¹² विधानतः ।

वैष्णवं कलशं चैव नवमं तत्र कल्पयेत्⁸¹³ ॥२०८॥

यथान्यायं यथोचितं पूज्य⁸¹⁴ सम्पूज्य⁸¹⁵ । तच् च क्रमदीपिकाद्यनुसारेण द्रष्टव्यम् ॥२०८॥

स्नापयेन् मुक्तिकामांस् तु वैष्णवेन घटेन तु ।

श्रीकामान्⁸¹⁶ स्नापयेत् तद्वद् ऐन्द्रेणाथ घटेन तु ॥२०९॥

जयप्रतापकामांस् तु आग्नेयेनाभिषेचयेत्⁸¹⁷ ।

मृत्युञ्जयविधानेन याम्येन स्नापनं⁸¹⁸ तथा ॥२१०॥

दुष्टप्रध्वंसनायालं⁸¹⁹ नैरृतेन⁸²⁰ विधीयते ।

शान्तये वारुण्येनाथ पापनाशाय वायवम्⁸²¹ ॥२११॥

द्रव्यसम्पत्तिकामस्य⁸²² कौबेरेण विधीयते⁸²³ ।

रौद्रेण ज्ञानहेतुस्⁸²⁴ तु लोकपालघटास् त्व् इमे ॥२१२॥

ततो धूपदीपाद्यैर् अशेषैर् उपचारैर् भगवन्तम् इन्द्रादींश् च पूजयित्वा शिष्याय मण्डलं दर्शयित्वा पुष्पाञ्जलिपूर्वकं प्रणामं कारयित्वा वैष्णवादिभिर् नवभिर् एव⁸²⁵ कलशैः शिष्यं स्नापयेद् इति ज्ञेयम् । तत्र च⁸²⁶ कलशभेदेन फलभेदम् आह स्नापयेद् इति चतुर्भिः ॥२१०–२१२॥

एकैकेन नरः स्नातः सर्वपापविवर्जितः ।

भवेद् अव्याहतज्ञानः श्रीमांश्⁸²⁷ च पुरुषः सदा ॥२१३॥

किं पुनर् नवभिः स्नातो नरः पातकवर्जितः⁸²⁸ ।

जायते विष्णुसदृशः सद्यो⁸²⁹ राजाथवा पुनः ॥२१४॥

पुनश् चैकैकेन स्नानस्य फलविशेषं समुच्चितैश् च तैर् महाफलम् आह एकैकेनेति द्वाभ्याम् ॥२१३–२१४॥

अथवा दिक्षु सर्वासु यथासंख्येन⁸³⁰ लोकपान्⁸³¹ ।

पूजयेत् स्व⁸³²स्वनाम्ना तु⁸³³ षड्भिन्नेन⁸³⁴ विधानतः⁸³⁵ ॥२१५॥

Broo

²⁰⁸Having in this way properly worshipped Janārdana, God of gods, one should also in the correct way place the eight pitchers in the directions of the Maṇḍala, as well as fashion the ninth pitcher there, that of Viṣṇu.

Properly worshipped means worshipped according to what has been described, and that should be gleaned from books such as the Kramadīpikā.

²⁰⁹Those who desire liberation should be bathed with the pot of Viṣṇu; those who desire prosperity should similarly be bathed with the pot of Indra. ²¹⁰Those who desire the majesty of victory should be bathed with that of Agni; the procedure of overcoming death is bathing with that of Yama. ²¹¹For the destruction of evils, that of Nairṛti is mandated; for peace, one should bathe with that of Varuṇa; for destruction of sin, with that of Vāyu. ²¹²For one who wants riches, that of Kubera is mandated; to attain knowledge, that of Rudra. These are the pots of the protectors of the directions.

Then, after one has worshipped the Lord as well as Indra and the others with all the items of incense, lights and so on, one should show the Maṇḍala to the disciple. After he has offered flowers in his cupped hands, he should be made to bow down. Then it is to be understood that the disciple should be bathed with the nine pitchers of Viṣṇu and so on. These verses describe the different results accruing from the different pitchers.

²¹³The man who is bathed with even one is freed from all sins; he attains unimpeded knowledge and becomes a man always endowed with fortune. ²¹⁴How much more does a man bathed with all nine become freed from sins! He becomes immediately similar to Viṣṇu, or else a king.

In these two verses, the author further shows the special result of bathing with each one and then the great result of all of them together.

²¹⁵Alternatively, one should worship the protectors of the directions properly and in the right order, in all the directions, with their respective names and with their six parts.

मूलम्

एवं पूज्य यथान्यायं देवदेवं जनार्दनम् ।

दिङ्मण्डले च विन्यस्य चाष्टौ⁸¹¹ कुम्भान्⁸¹² विधानतः ।

वैष्णवं कलशं चैव नवमं तत्र कल्पयेत्⁸¹³ ॥२०८॥

स्नापयेन् मुक्तिकामांस् तु वैष्णवेन घटेन तु ।

श्रीकामान्⁸¹⁶ स्नापयेत् तद्वद् ऐन्द्रेणाथ घटेन तु ॥२०९॥

जयप्रतापकामांस् तु आग्नेयेनाभिषेचयेत्⁸¹⁷ ।

मृत्युञ्जयविधानेन याम्येन स्नापनं⁸¹⁸ तथा ॥२१०॥

दुष्टप्रध्वंसनायालं⁸¹⁹ नैरृतेन⁸²⁰ विधीयते ।

शान्तये वारुण्येनाथ पापनाशाय वायवम्⁸²¹ ॥२११॥

द्रव्यसम्पत्तिकामस्य⁸²² कौबेरेण विधीयते⁸²³ ।

रौद्रेण ज्ञानहेतुस्⁸²⁴ तु लोकपालघटास् त्व् इमे ॥२१२॥

एकैकेन नरः स्नातः सर्वपापविवर्जितः ।

भवेद् अव्याहतज्ञानः श्रीमांश्⁸²⁷ च पुरुषः सदा ॥२१३॥

किं पुनर् नवभिः स्नातो नरः पातकवर्जितः⁸²⁸ ।

जायते विष्णुसदृशः सद्यो⁸²⁹ राजाथवा पुनः ॥२१४॥

अथवा दिक्षु सर्वासु यथासंख्येन⁸³⁰ लोकपान्⁸³¹ ।

पूजयेत् स्व⁸³²स्वनाम्ना तु⁸³³ षड्भिन्नेन⁸³⁴ विधानतः⁸³⁵ ॥२१५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूजायां पक्षान्तरम् आह अथवेति । स्व⁸³⁶स्वनाम्ना स्वस्वनाममन्त्रेण हृदयादिक्रमेण षड्भिन्नेन⁸³⁷ इन्द्रादीनां षडङ्गपूजा कार्येत्य् अर्थः ॥२१५॥

एवं सम्पूज्य देवांस् तु लोकपालान् प्रसन्नधीः ।

पश्चात् परीक्षितान्⁸³⁸ शिष्यान् बद्धनेत्रान् प्रवेशयेत् ॥२१६॥

आग्नेय⁸³⁹धारणादग्धान् वायुना विधृतांस्⁸⁴⁰ ततः ।

सोमेनाप्य्⁸⁴¹ आयितान् पश्चाच् छ्रावयेन् नियमान्⁸⁴² बुधः⁸⁴³ ॥२१७॥

अथ परिहितशुक्लनववस्त्रं तादृगुत्तरीयम् आचान्तम् अलङ्कृतं शुक्लवस्त्रबद्धनेत्रं शिष्यं मण्डलं प्रदक्षिणेन प्रवेश्य प्राङ्मुखम् उपविष्टं तं⁸⁴⁴ वाय्वग्निवरुणबीजैः कृतभूतशुद्धिं प्रणतं प्रह्वीभूतं समयान् श्रावयेद् इत्य् आह एवम् इति द्वाभ्याम् । आग्नेय्या धारणया दग्धान् इति तद्दग्धत्वं ध्यानेनैवेति ज्ञेयम् । एवम् अग्रे ऽपि ॥२१६–२१७॥

न निन्देद्⁸⁴⁵ ब्राह्मणान् देवान् विष्णुं ब्राह्मणम् एव च ।

रुद्रम् आदित्यम् अग्निं वा⁸⁴⁶ लोकपालान् ग्रहांस् तथा ।

वन्देत⁸⁴⁷ वैष्णवं⁸⁴⁸ वापि⁸⁴⁹ पुरुषं पूर्वदीक्षितम् ॥२१८॥

समयान् एवाह न निन्देद् इति सार्धेन । पूर्वदीक्षितं दीक्षाक्रमेण स्वस्मात् ज्येष्ठम् इत्य् अर्थः । ब्राह्मणादीनाम् एतेषां वन्दनादिना सम्माननैव कार्या, न तु कदाचिद् अपि निन्देद् इत्य् अर्थः⁸⁵⁰ ॥२१८॥

एवं तु समयान् श्राव्य पश्चाद् धोमं तु कारयेत् ।

तत्त्वानि शिष्यदेहेषु⁸⁵¹ विन्यस्य च विशोधयेत् ॥२१९॥

ॐ नमो भगवते विष्णवे⁸⁵² सर्वरूपिणे हुं⁸⁵³ स्वाहा ॥२२०॥

Broo

In this verse, the author provides an alternative for the worship. One should do worship with their respective names, with mantras consisting of their respective names, such as Indra, and of their six parts, that is, the six limbs beginning with the heart, one after the other.[^FNB000244]

²¹⁶Now, after the gods that protect the directions have been worshipped, with a calm mind the preceptor should lead in the blindfolded disciples, ²¹⁷burned by the syllable of fire, checked by the wind and nourished by the moon. The wise one should then make them hear the regulations.

Now the disciple, clothed in new white cloth and a similar upper cloth, decorated and blindfolded with a white cloth, should do Ācamana, circumambulate the Maṇḍala clockwise and be made to enter. [The preceptor] should do Bhūtaśuddhi on him, seated as he is, facing the north, with the Vāyu, Agni and Varuṇa[^FNB000245] seeds. Then with folded hands and bent head he should be made to hear the regulations. This is the meaning of the two verses.

In the statement burned by the syllable of fire it should be understood that one conceives of oneself as being burned in meditation. The same applies below as well.

²¹⁸One should not slander Brāhmaṇas or the gods: Viṣṇu, Brahmā, Rudra, Āditya, Agni, the protectors of the directions, or the planets. One should honour a Vaiṣṇava and a previously initiated person.

In this verse and a half, the author explains the regulations. Previously initiated means someone who is older by oneself in order of initiation. One should honour and respect all these, the Brāhmaṇas and so on, and never slander them. This is the meaning.

²¹⁹After one has expounded the regulations, one should perform a fire sacrifice. One should place down the categories on the body of the disciple and purify it ^(220–221)and then sacrifice into a blazing fire with the sixteen syllable mantra

OṂ NAMO BHAGAVATE VIṢṆAVE SARVARŪPIṆE

मूलम्

एवं सम्पूज्य देवांस् तु लोकपालान् प्रसन्नधीः ।

पश्चात् परीक्षितान्⁸³⁸ शिष्यान् बद्धनेत्रान् प्रवेशयेत् ॥२१६॥

आग्नेय⁸³⁹धारणादग्धान् वायुना विधृतांस्⁸⁴⁰ ततः ।

सोमेनाप्य्⁸⁴¹ आयितान् पश्चाच् छ्रावयेन् नियमान्⁸⁴² बुधः⁸⁴³ ॥२१७॥

न निन्देद्⁸⁴⁵ ब्राह्मणान् देवान् विष्णुं ब्राह्मणम् एव च ।

रुद्रम् आदित्यम् अग्निं वा⁸⁴⁶ लोकपालान् ग्रहांस् तथा ।

वन्देत⁸⁴⁷ वैष्णवं⁸⁴⁸ वापि⁸⁴⁹ पुरुषं पूर्वदीक्षितम् ॥२१८॥

एवं तु समयान् श्राव्य पश्चाद् धोमं तु कारयेत् ।

तत्त्वानि शिष्यदेहेषु⁸⁵¹ विन्यस्य च विशोधयेत् ॥२१९॥

ॐ नमो भगवते विष्णवे⁸⁵² सर्वरूपिणे हुं⁸⁵³ स्वाहा ॥२२०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

षोडशाक्षरमन्त्रेण होमयेज् ज्वलितानलः⁸⁵⁴⁸⁵⁵ ।

गर्भाधानादिकाश् चैव क्रियाः सर्वाश् च कारयेत् ॥२२१॥

त्रिभिस् त्रिभिर् आहुतिभिर्⁸⁵⁶ देवदेवस्य सन्निधौ⁸⁵⁷ ।

ततो ऽपनीय दृग्⁸⁵⁸बन्धं⁸⁵⁹ पुरः⁸⁶⁰ शिष्यं निवेश्य च ।

प्रायः पूर्वोक्तविधिना मन्त्रं तस्मै⁸⁶¹ गुरुर् दिशेत्⁸⁶² ॥२२२॥

श्राव्य श्रावयित्वा शिष्येण सहर्षं तदङ्गीकारे कृते पश्चाद् धोमं कुर्यात् । तत्त्वानि विन्यस्य क्रमदीपिकाद्युक्ततत्त्वन्यासादिकं कृत्वा तद्देहात्⁸⁶³ विशोधयेत् । होमविधिम् आह षोडशेति सार्धेन । होमयेत् होमं कुर्यात् । तत्प्रकारम् एव शिष्यं⁸⁶⁴ विशिष्य⁸⁶⁵ दर्शयति गर्भेति । आदिशब्देन पुंसवनसीमन्तोन्नयनजातकर्मनामकरणान्नप्राशनचौडोपनयनस्नानविवाहाख्याः⁸⁶⁶ संस्काराः । अत्र चायं प्रकारो ग्रन्थान्तरानुसारेण द्रष्टव्यः । षोडशारचक्रे⁸⁶⁷ ऽष्टदलकमले वा पीठपूजां कृत्वावाहनादिभिर् उपचारैर् भगवन्तम् अभ्यर्च्य स्वगृह्योक्तविधिनाग्निस्थापनादिकर्म पूर्वलिखितवद् विधायात्रोक्तेन षोडशाक्षरमन्त्रेणाग्नेर् गर्भाधानादिसंस्कारान् कुर्यात् । तत्र च प्रत्येकसंस्कारम् आहुतित्रयं⁸⁶⁸ जुहुयाद् इति । किं च, अनन्तरम् आज्यभागान्ते मूलमन्त्रेणाग्नौ देवम् आवाह्य गन्धादिभिर् उपचारैर् अभ्यर्च्य षोडशाक्षरमन्त्रेणाष्टोत्तरं सहस्रं⁸⁶⁹ शतं वा संस्कृत्याज्येन जुहुयात् । ततः स्विष्ट⁸⁷⁰कृतादि⁸⁷¹होमशेषं समाप्य पूर्णाहुतिं दत्त्वा वैश्वानरं प्रणवादिनमोऽन्तमन्त्रेण गन्धादिभिर् उपचारैर् अभ्यर्च्य शिष्यं प्रणमय्य मण्डलस्यैशानदिशि पुष्पादिभूषितायां⁸⁷² भुवि रचितं⁸⁷³ भद्रपीठम् आनीयास्त्रमन्त्राभिमन्त्रितैः पुष्पैः सम्भाव्य पाशनिराकरणबुद्ध्या नेत्रबन्धनवस्त्रम् अपनीय ज्ञानरूपहैमशलाकया नयने उन्मील्य पुष्पाञ्जलिं ग्राहयित्वा । अज्ञानतिमिरान्धस्य ज्ञानाञ्जनशलाकया । चाक्षुर् उन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥ इति । गुरुपादयोर् दत्तपुष्पाञ्जलिं भद्रपीठे पुरत उपविष्टो गुरुः स्वन्यस्तासने तम्⁸⁷⁴ उपवेश्य शक्त्युच्चलन⁸⁷⁵मार्गेण निजमध्यमनाडीं⁸⁷⁶ तन्मध्यमनाड्यां⁸⁷⁷ समाविशन्-

Broo

HUṂ SVĀHĀ.[^FNB000246] One should make him do all the rituals of impregnation and so on, ²²²each one with three oblations in front of the God of gods. Then the preceptor should take the cloth off the eyes of the disciple, make him sit down in front of himself, and then bestow the mantra in the manner mostly explained before.

[…]. After the disciple has happily accepted the regulations, the preceptor should perform a fire sacrifice. Place down the categories means to purify them from his body by performing rituals such as the Tattva Nyāsa, as explained in the Kramadīpikā and other texts.

The author else explains the rules for the fire sacrifice. He shows the procedure for sacrifice by specifying the [duties of the] student. And so on refers to the sacraments of quickening, parting the hair, birth rites, bestowing the name, eating of the first rice, shaving, investiture with the sacred thread, bathing and marriage. The procedure here should be gleaned from other books.

After one has worshipped the seat in a wheel of sixteen spokes or a lotus of eight petals, one should worship the Lord by the items beginning with invocation. One should then perform the rituals beginning with establishing the fire in accordance to the rules of one’s family, as has been written already above. Then, with the sixteen-syllable mantra given here, one should perform the sacraments beginning with impregnation. For every sacrament, three libations should be offered. Further, after the portion of clarified butter, the Lord should be invoked into the fire using the root mantra and then worshipped with the items of incense and so on. With the sixteen-syllable mantra, one should offer libations of ghee, sanctifying it with a thousand and eight or a hundred and eight. Then, after he has completed the fire sacrifice, including the Sviṣṭakṛt offering,[^FNB000247] the preceptor should offer the final sacrifice, worship Vaiśvānara with a mantra beginning with

OṂ and ending with

NAMAḤ and items such as sandalwood paste[^FNB000248] and make the disciple bow down. One should lead him to a throne fashioned in the northeastern direction of the Maṇḍala, on ground decorated with flowers and so on. The disciple should be honoured with flowers over which one has recited the

मूलम्

षोडशाक्षरमन्त्रेण होमयेज् ज्वलितानलः⁸⁵⁴⁸⁵⁵ ।

गर्भाधानादिकाश् चैव क्रियाः सर्वाश् च कारयेत् ॥२२१॥

त्रिभिस् त्रिभिर् आहुतिभिर्⁸⁵⁶ देवदेवस्य सन्निधौ⁸⁵⁷ ।

ततो ऽपनीय दृग्⁸⁵⁸बन्धं⁸⁵⁹ पुरः⁸⁶⁰ शिष्यं निवेश्य च ।

प्रायः पूर्वोक्तविधिना मन्त्रं तस्मै⁸⁶¹ गुरुर् दिशेत्⁸⁶² ॥२२२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तीं विचिन्त्य शक्तिं च तन् नासिकया तद्धृदये समुल्लसन्तीं परिभाव्य स्वहृदयाच् च पर⁸⁷⁸विद्यां वर्णरूपेण चिदानन्दस्फुलिङ्गमालाम् इव तद्वदनं प्रविशन्तीं ध्यायेत् । ततश् च मूलमन्त्रं त्रिः शिष्यकर्णे श्रावयेत् । पश्चाद् अर्घ्यपात्रजलेन अमुकर्षिम् अमुकछन्दस्कम्⁸⁷⁹ अमुकदेवताकम् अमुकनाम्ने मदंशाय तुभ्यम् अहं⁸⁸⁰ सम्प्रददे । अयं चावयोः समानफलप्रदो भवत्व् इति जलं तद्धस्ते निक्षिपेत् । तथैव शिष्यो ऽपि गुरुदेवतामन्त्रैक्यं भावयन् यथाशक्ति जपेद् इति ॥२१९–२२२॥

होमान्ते दीक्षितः पश्चाद् दापयेद् गुरुदक्षिणाम् ।

हस्त्यश्वरत्नकटकं हेमग्रामादिकं नृपः⁸⁸¹ ॥२२३॥

दापयेद् गुरवे प्राज्ञो मध्यमो मध्यमां तथा ।

दापयेद् इतरो युग्मं⁸⁸² सहिरण्यं यथाविधि ॥२२४॥

ततश् च पुण्याहं वाचयित्वा गुरवे दक्षिणां दद्याद् इत्य् आह होमान्त इति । दीक्षितः गृहीतदीक्षाकः सन्, नृप इति राजतुल्यशक्तिश् चेद् इत्य् अर्थः । युग्मं वस्त्रद्वयम्, तत्पश्चाच् चैवम् अत्र विधानं ज्ञेयम् । अद्यप्रभृति यावज्जीवं श्रीविष्णुप्रीतिकामः प्रत्यहं भगवन्तं श्रीकृष्णं पूजयिष्य इति संकल्प्य देवं⁸⁸³ गुरूपदिष्ट-

Broo

Astra mantra.[^FNB000249] Thinking that he cuts off his fetters, the preceptor should remove the blindfold, open [the disciple’s] eyes with the golden spatula of knowledge and make him take a handful of flowers with the words: “I bow to the blessed preceptor, who with a spatula and the ointment of knowledge opened the eyes of one blinded by ignorance.”

When the disciple has offered his handful of flowers at the feet of the preceptor, the preceptor, sitting down first on the throne, should make him sit down on his own seat, and by the path of breaking out the power,[^FNB000250] think that his own middle channel[^FNB000251] leads into the disciple’s middle channel, consider the power glittering from the [disciple’s] to his heart, and then meditate on the highest mantra in the form of letters, like a garland of sparks of consciousness and bliss, approaching the face of the disciple from his own heart. Then he should recite the root mantra three times into the ear of the disciple. He should then say “

NN! I have given this mantra of the seer

NN, the metre

NN and the divinity

NN[^FNB000252] to you, a part of me! May it bestow the same fruit to the both of us!” He should then sprinkle water from the Arghya vessel on his hand.[^FNB000253] Then the disciple, considering the mantra to be one with the preceptor and the divinity, should recite it according to his ability.

²²³After the fire sacrifice, the initiate should present the gift to the preceptor. A king should give elephants, horses, jewels, bracelets, gold, villages and so on ²²⁴to the preceptor; a wise person of medium means should give a medium gift; another a couple with some gold in the proper way.

Then, after saying

PUṆYĀHAṂ, he should give the gift to the preceptor. This the author explains in these verses. The initiate refers to the person who has received initiation. A king is a person who has the means of a monarch. A couple means two cloths.

And this should be understood to be the procedure to be followed after this: “The disciple should vow, ‘Beginning from today and as long as I live, I will worship the blessed Lord Kṛṣṇa[^FNB000254] every day, in order to please blessed

मूलम्

होमान्ते दीक्षितः पश्चाद् दापयेद् गुरुदक्षिणाम् ।

हस्त्यश्वरत्नकटकं हेमग्रामादिकं नृपः⁸⁸¹ ॥२२३॥

दापयेद् गुरवे प्राज्ञो मध्यमो मध्यमां तथा ।

दापयेद् इतरो युग्मं⁸⁸² सहिरण्यं यथाविधि ॥२२४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

मार्गेण पूजयित्वा सर्वदेवता उद्वास्य ब्राह्मणान् भोजयित्वा दीक्षोपकरणजातं गुरवे निवेद्य स्वजनान् अपि सम्मानयेद् इति ॥२२३–२२४॥

एवं कृते तु यत् पुण्यं माहात्म्यं जायते धरे⁸⁸⁴ ।

तद् अशक्यं तु गदितुम्⁸⁸⁵ अपि वर्षशतैर् अपि ॥२२५॥

दीक्षाफलम् आह एवम् इत्यादिना⁸⁸⁶ श्रुतिर् इत्य् अन्तेन ॥२२५॥

दीक्षितात्मा गुरोर्⁸⁸⁷ भूत्वा वाराहं शृणुयाद् यदि ।

तेन वेदाः पुराणानि सर्वे मन्त्राः सु⁸⁸⁸सङ्ग्रहाः ॥२२६॥

जप्ताः स्युः पुष्करे तीर्थे प्रयागे सिन्धुसागरे ।

देवहूते कुरुक्षेत्रे वाराणस्यां विशेषतः ॥२२७॥

ग्रहेण⁸⁸⁹ विषुवे चैव यत् फलं जपतां भवेत् ।

तत् फलं द्विगुणं तस्य दीक्षितो यः शृणोति च ॥२२८॥

देवा अपि तपः⁸⁹⁰ कृत्वा ध्यायन्ति च वदन्ति⁸⁹¹ च ।

कदा मे⁸⁹² भारते वर्षे जन्म स्याद् भूतधारिणि ॥२२९॥

दीक्षिताश् च भविष्यामो वाराहं शृणुमः कदा ।

वाराहं षोडशात्मानं युक्ता⁸⁹³ देहे कदाचन ।

पश्यामः परमं⁸⁹⁴ स्थानं यद् गत्वा⁸⁹⁵ न पुनर्⁸⁹⁶ भवेत् ॥२३०॥

जयमाधवशब्दाढ्य⁸⁹⁷मानसोल्लासपुस्तकात् ।

दीक्षापद्धतिम् आलोच्य टीकेयं⁸⁹⁸ लिखिता मया ॥

वाराहं वराह⁸⁹⁹पुराणं, षोडशानां श्रीभागवतव्यतिरिक्तपद्मपुराणादीनाम्, आत्मानम् आश्रयं प्रवर्तकं वा प्रथमं श्रीव्यासतस् तस्यैवाविर्भावप्रसिद्धेः । देहे युक्त्वा श्रवणादिना संयुज्य । यद् वा, षोडशानां तत्त्वानाम् आत्मानम्⁹⁰⁰ अधिष्ठातारं षोडशयज्ञमूर्तिं वा श्री⁹⁰¹वराहरूपं भगवन्तं देहे मनःप्रधाने इन्द्रियाद्यात्मके वा ध्यानादिना साक्षाद् इव स्फोरयित्वा ॥२२६–२३०॥

एवं जल्पन्ति विबुधा मनसा चिन्तयन्ति च ।

वाराहयागं कार्त्तिक्यां⁹⁰² कदा द्रक्ष्यामहे धरे⁹⁰³ ॥२३१॥

Broo

Viṣṇu.’ He should then worship the Lord according to the path shown by the preceptor, release all the divinities, feed Brāhmaṇas, present all the implements of the initiation to the preceptor and also honour his kinsmen.”

²²⁵O earth, even in a hundred years it is impossible to explain the greatness that comes from acting in this way.

The author explains the fruit of initiation in verses226–234.

²²⁶If one becomes initiated by a preceptor and hears the Varāha, one has recited the Vedas, the Purāṇas, all the mantras and all the good compendia ²²⁷at the sacred Puṣkara Tīrtha, at Prayāga, Sindhusāgara, Devahūta,[^FNB000255] Kurukṣetra and especially Vārāṇasī. ²²⁸The fruit that the reciter attains from an eclipse or the equinox, that fruit is attained in the double by the initiate and by the listener. ²²⁹O bearer of all living beings! Even the gods engage in austerities, meditate and say: When will I be born in the land of Bhārata? ²³⁰When will we become initiated? When will we hear the Varāha? Whenever Varāha, the self of the sixteen, is joined to the body, we will see the supreme destination, having once attained which one is not reborn.

Having studied the manual on initiation in the book Jayamādhavamānasollāsa, I have written this commentary.

Varāha means the Varāha Purāṇa, the self or the shelter of the sixteen, the Purāṇas of Padma and so on, excepting the blessed Bhāgavata. Or else it means their originator, since it is celebrated as having appeared first from blessed Vyāsa. Joined to the body means connected to it through listening and so on. Or else it means making the Lord in the form of blessed Varāha, the self or the ruler of the sixteen categories, or having form of the sixteen sacrifices, burst forth through meditation and so on as if before one’s eyes, in the body consisting of the senses and so on beginning with the mind.

²³¹O earth! Thus the wise talk and think in their minds: “When will we see the sacrifice of Varāha in the month of Kārttika?”

मूलम्

एवं कृते तु यत् पुण्यं माहात्म्यं जायते धरे⁸⁸⁴ ।

तद् अशक्यं तु गदितुम्⁸⁸⁵ अपि वर्षशतैर् अपि ॥२२५॥

दीक्षाफलम् आह एवम् इत्यादिना⁸⁸⁶ श्रुतिर् इत्य् अन्तेन ॥२२५॥

दीक्षितात्मा गुरोर्⁸⁸⁷ भूत्वा वाराहं शृणुयाद् यदि ।

तेन वेदाः पुराणानि सर्वे मन्त्राः सु⁸⁸⁸सङ्ग्रहाः ॥२२६॥

जप्ताः स्युः पुष्करे तीर्थे प्रयागे सिन्धुसागरे ।

देवहूते कुरुक्षेत्रे वाराणस्यां विशेषतः ॥२२७॥

ग्रहेण⁸⁸⁹ विषुवे चैव यत् फलं जपतां भवेत् ।

तत् फलं द्विगुणं तस्य दीक्षितो यः शृणोति च ॥२२८॥

देवा अपि तपः⁸⁹⁰ कृत्वा ध्यायन्ति च वदन्ति⁸⁹¹ च ।

कदा मे⁸⁹² भारते वर्षे जन्म स्याद् भूतधारिणि ॥२२९॥

दीक्षिताश् च भविष्यामो वाराहं शृणुमः कदा ।

वाराहं षोडशात्मानं युक्ता⁸⁹³ देहे कदाचन ।

पश्यामः परमं⁸⁹⁴ स्थानं यद् गत्वा⁸⁹⁵ न पुनर्⁸⁹⁶ भवेत् ॥२३०॥

जयमाधवशब्दाढ्य⁸⁹⁷मानसोल्लासपुस्तकात् ।

दीक्षापद्धतिम् आलोच्य टीकेयं⁸⁹⁸ लिखिता मया ॥

एवं जल्पन्ति विबुधा मनसा चिन्तयन्ति च ।

वाराहयागं कार्त्तिक्यां⁹⁰² कदा द्रक्ष्यामहे धरे⁹⁰³ ॥२३१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं चिन्तयन्ति? तद् आह वाराहयागम्⁹⁰⁴ इति । हे धरे इति तच्चिन्तनं कथयन् श्रीवराहभगवान् धरणीं सम्बोधयति ॥२३१॥

एष ते विधिर् उद्दिष्टो⁹⁰⁵ मया ते⁹⁰⁶ भूतधारिणि⁹⁰⁷ ।

देवगन्धर्वयक्षाणां सर्वथा⁹⁰⁸ दुर्लभो ह्य् असौ ॥२३२॥

उद्दिष्टः संक्षेपेण कथितः⁹⁰⁹ ॥२३२॥

एवं यो वेत्ति तत्त्वेन यश् च पश्यति मण्डलम् ।

यश् चेमं शृणुयाद् देवि सर्वे मुक्ता⁹¹⁰ इति श्रुतिः⁹¹¹ ॥२३३॥

अथ संक्षिप्तदीक्षा⁹¹²

संक्षिप्तश् चाथ दीक्षाया⁹¹³ विधिर् एष विलिख्यते ।

मुख्यकल्पे ह्य् अशक्तस्य जनस्य स्याद् धिताय यः⁹¹⁴ ॥२३४॥

अशक्तस्य हिताय यः स्यात् ॥२३४॥

सुमुहूर्ते ऽथ सम्प्राप्ते सर्वतोभद्रमण्डले ।

नूतनं गन्धपुष्पादिमण्डितं कलशं न्यसेत् ॥२३५॥

वस्त्रावृतं पयःपूर्णं पञ्चपल्लवसंयुतम् ।

सर्वौषधिपञ्चरत्नमृत्स्नासप्तकगर्भितम् ॥२३६॥

मृत्तिकाश् च सप्तोक्ताः—

अश्वस्थानाद् गजस्थानाद् वल्मीकाच् च चतुष्पथात् ।

राजद्वाराच् च गोष्ठाच् च नद्याः कूलान् मृदः स्मृताः ॥ इति⁹¹⁵ ॥२३७॥

Broo

What are they thinking? This the author explains with the sentence beginning with when will. O earth: narrating this thought, Lord Varāha is instructing goddess earth.

²³²O bearer of living beings! I have mentioned this procedure to you, for it is altogether rare for the gods, the Gandharvas and the Yakṣas.

Mentioned means briefly described.

²³³Goddess! The one who knows this in truth, the one who sees the Maṇḍala and the one who hears this—they are all liberated. This is the revelation.

Simplified Initiation[^FNB000256]

²³⁴Now I will describe the procedure for simplified initiation for the benefit of one who does not have the means for the principal procedure.

[…]

²³⁵Now, when a suitable moment has arrived, one should place on a Sarvatobhadra Maṇḍala[^FNB000257] a new pitcher, decorated with sandalwood paste, flowers and so on, ²³⁶wrapped in a cloth, filled with milk, topped with five flowers and containing all herbs, five gems and seven types of earth.

The seven types of earth are:[^FNB000258]

²³⁷From a stable, from an elephant stable, from an anthill, from a crossing, from the King’s gate, from a cowshed and from the bank of a river—these are the types of earth.

मूलम्

एष ते विधिर् उद्दिष्टो⁹⁰⁵ मया ते⁹⁰⁶ भूतधारिणि⁹⁰⁷ ।

देवगन्धर्वयक्षाणां सर्वथा⁹⁰⁸ दुर्लभो ह्य् असौ ॥२३२॥

उद्दिष्टः संक्षेपेण कथितः⁹⁰⁹ ॥२३२॥

एवं यो वेत्ति तत्त्वेन यश् च पश्यति मण्डलम् ।

यश् चेमं शृणुयाद् देवि सर्वे मुक्ता⁹¹⁰ इति श्रुतिः⁹¹¹ ॥२३३॥

अथ संक्षिप्तदीक्षा⁹¹²

संक्षिप्तश् चाथ दीक्षाया⁹¹³ विधिर् एष विलिख्यते ।

मुख्यकल्पे ह्य् अशक्तस्य जनस्य स्याद् धिताय यः⁹¹⁴ ॥२३४॥

अशक्तस्य हिताय यः स्यात् ॥२३४॥

सुमुहूर्ते ऽथ सम्प्राप्ते सर्वतोभद्रमण्डले ।

नूतनं गन्धपुष्पादिमण्डितं कलशं न्यसेत् ॥२३५॥

वस्त्रावृतं पयःपूर्णं पञ्चपल्लवसंयुतम् ।

सर्वौषधिपञ्चरत्नमृत्स्नासप्तकगर्भितम् ॥२३६॥

मृत्तिकाश् च सप्तोक्ताः—

अश्वस्थानाद् गजस्थानाद् वल्मीकाच् च चतुष्पथात् ।

राजद्वाराच् च गोष्ठाच् च नद्याः कूलान् मृदः स्मृताः ॥ इति⁹¹⁵ ॥२३७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृष्णम् अभ्यर्च्य तं कुम्भं कुश⁹¹⁶कूर्चेन⁹¹⁷⁹¹⁸ देशिकः ।

देय⁹¹⁹मन्त्रेण साष्टं तु सहस्रम् अभिमन्त्रयेत्⁹²⁰ ॥२३८॥

तदद्भिः पूर्ववच् छिष्यम् अभिषिच्य दिशेन् मनुम् ।

शिष्यो ऽर्चयेद् गुरुं भक्त्या यथाशक्ति द्विजान्⁹²¹ अपि ॥२३९॥

साष्टम् अष्टोत्तरं सहस्रम्⁹²² । दिशेत् कथयेत् ॥२३८–२३९॥

अथोपदेशः

तत्त्वसारे—⁹²³

अत्राप्य् अशक्तः कश्चिच् चेद् अब्जम् अभ्यर्च्य साक्षतम् ।

तदम्भसाभिषिच्याष्टवारान् मूलेन के करम्⁹²⁴ ॥२४०॥

निधायामुं⁹²⁵ जपेत् कर्णे उपदेशेष्व् अयं विधिः ।

चन्द्रसूर्यग्रहे तीर्थे सिद्धक्षेत्रे शिवालये ।

मन्त्रमात्रप्रकथनम् उपदेशः स उच्यते ॥२४१॥

के मस्तके । करं निधाय । अमुं मूलमन्त्रम् ॥२४०–२४१॥

तत्र तत्रैव विशेषः श्रीनारदपञ्चरात्रे—

वित्तलोभाद्⁹²⁶ विमुक्तस्य⁹²⁷ स्वल्पवित्तस्य देहिनः ।

संसारभयभीतस्य विष्णुभक्तस्य⁹²⁸ तत्त्वतः ॥२४२॥

अग्नाव्⁹²⁹ आज्यान्विते बीजैः सलिलैः केवलैश् च वा ।

द्रव्यहीनस्य कुर्वीत वचसानुग्रहं गुरुः ॥२४३॥

पूर्वलिखितविस्तीर्णे संक्षिप्ते च विधाव् अपवादं लिखति वित्तेति सार्धैः पञ्चभिः । बीजैर् यवादिभिः⁹³⁰ । वचसैव वा ॥२४२–२४३॥

यः समः सर्वभूतेषु विरागो वीतमत्सरः⁹³¹ ।

जितेन्द्रियः शुचिर् दक्षः सर्वाङ्गावयव्⁹³²आन्वितः ॥२४४॥

Broo

²³⁸The teacher should worship Kṛṣṇa in that pitcher with bundles of Kuśa and then recite the mantra to be given a thousand and eight times. ²³⁹After anointing the disciple with its water, as before, he should teach the mantra. The disciple should worship the preceptor with devotion and then also the Brāhmaṇas according to his ability.

[…]

Instruction

In the Tattvasāra:[^FNB000259]

²⁴⁰If someone is unable to do even this, he should worship a lotus with unbroken rice and then anoint him with this water and the root mantra eight times. ²⁴¹Placing his hand on the head [of the disciple], he should repeat it into his ear. This is the procedure for instructions. Simply relating the mantra at a solar or lunar eclipse, at a place of pilgrimage, in a place of the perfected ones or in a Śiva temple is called instruction.

[…]

For all of these instances, the Nārada Pañcarātra gives some specifics (17.5–10ab):

²⁴²A person of very small means but who is free from greed, who fears the terrors of repeated birth and death and who truly is a devotee of Viṣṇu—²⁴³the preceptor may grace such a one who lacks wealth with seeds offered together with ghee into the fire, just with water or with his words.

In verses242–246 the author gives an exception to both the extended and shortened procedures given before. Seeds refer to barley and so on. […]

²⁴⁴One who is the same to all living beings; who is free from attachment and envy; who controls his senses; is pure and able; who has all limbs of

मूलम्

कृष्णम् अभ्यर्च्य तं कुम्भं कुश⁹¹⁶कूर्चेन⁹¹⁷⁹¹⁸ देशिकः ।

देय⁹¹⁹मन्त्रेण साष्टं तु सहस्रम् अभिमन्त्रयेत्⁹²⁰ ॥२३८॥

तदद्भिः पूर्ववच् छिष्यम् अभिषिच्य दिशेन् मनुम् ।

शिष्यो ऽर्चयेद् गुरुं भक्त्या यथाशक्ति द्विजान्⁹²¹ अपि ॥२३९॥

साष्टम् अष्टोत्तरं सहस्रम्⁹²² । दिशेत् कथयेत् ॥२३८–२३९॥

अथोपदेशः

तत्त्वसारे—⁹²³

अत्राप्य् अशक्तः कश्चिच् चेद् अब्जम् अभ्यर्च्य साक्षतम् ।

तदम्भसाभिषिच्याष्टवारान् मूलेन के करम्⁹²⁴ ॥२४०॥

निधायामुं⁹²⁵ जपेत् कर्णे उपदेशेष्व् अयं विधिः ।

चन्द्रसूर्यग्रहे तीर्थे सिद्धक्षेत्रे शिवालये ।

मन्त्रमात्रप्रकथनम् उपदेशः स उच्यते ॥२४१॥

के मस्तके । करं निधाय । अमुं मूलमन्त्रम् ॥२४०–२४१॥

तत्र तत्रैव विशेषः श्रीनारदपञ्चरात्रे—

वित्तलोभाद्⁹²⁶ विमुक्तस्य⁹²⁷ स्वल्पवित्तस्य देहिनः ।

संसारभयभीतस्य विष्णुभक्तस्य⁹²⁸ तत्त्वतः ॥२४२॥

अग्नाव्⁹²⁹ आज्यान्विते बीजैः सलिलैः केवलैश् च वा ।

द्रव्यहीनस्य कुर्वीत वचसानुग्रहं गुरुः ॥२४३॥

यः समः सर्वभूतेषु विरागो वीतमत्सरः⁹³¹ ।

जितेन्द्रियः शुचिर् दक्षः सर्वाङ्गावयव्⁹³²आन्वितः ॥२४४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्मणा मनसा वाचा भीते चाभयदः⁹³³ सदा ।

समबुद्धिपदं प्राप्तस् तत्रापि भगवन्मयः ॥२४५॥

पञ्चकालपरश् चैव पञ्चरात्रार्थवित् तथा ।

विष्णुतत्त्वं परिज्ञाय एकं⁹³⁴ चानेकभेदगम्⁹³⁵ ।

दीक्षयेन् मेदिनीं सर्वां किं पुनश् चोपसन्नतान् ॥२४६॥

ननु तथा दीक्षाविधिः कथं सम्पूर्णो ऽस्त्व् इत्य् आशंक्याह य इति सार्धत्रिभिः । सर्वैर् अङ्गस्य देहास्यादयवैर् अन्वितः समबुद्धीनां ज्ञानिनां पदम्⁹³⁶ । पञ्चसु कालेषु यत् कृत्यं तत्पर इत्य् अर्थः । एकम् अप्य् अनेकभेदप्राप्तम् इति भेदाभेदसिद्धान्तापेक्षया, उपसन्नतान् भक्त्या प्रपन्नान् इत्य् अर्थः ॥२४४–२४६॥

अथ मन्त्रदानमाहात्म्यम्⁹³⁷

स्कान्दे ब्रह्म⁹³⁸नारदसंवादे—

इह कीर्तिं वदान्यत्वं प्रजावृद्धिं धनं⁹³⁹ सुखम् ।

विद्यादानेन लभते सात्त्विको नात्र संशयः ॥२४७॥

विद्या मन्त्र एवात्र सर्वपुरुषार्थो⁹⁴⁰पायत्वात् । अत एव क्रमदीपिकायां विद्यां यः संविवित्सुर् इति । कीर्तिं प्रतिष्ठां⁹⁴¹ वदान्यत्वं च दानशीलताम् । यद् वा, वदान्यत्वरूपां कीर्तिं कृतमहादानत्वात् । सात्त्विकः निष्कपटः श्रद्धावान् वा⁹⁴² ॥२४७॥

यथा सुराणां सर्वेषां परमः परमेश्वरः ।

तथैव सर्वदानानां विद्यादानं परं⁹⁴³ स्मृतम् ॥२४८॥

यावच् च पातकं तेन कृतं जन्मशतैर् अपि ।

तत् सर्वं नाशम् आप्नोति विद्यादानेन देहिनाम् ॥२४९॥

विद्यादानात् परं दानं न भूतं न भविष्यति ।

येन दत्तेन चाप्नोति शिवं⁹⁴⁴ परमकारणम् ॥२५०॥

Broo

the body [intact]; ²⁴⁵who by his deeds, thoughts and words always gives fearlessness to the fearful; who has attained the stage of equal knowledge and who is also full of the Lord; ²⁴⁶who is devoted to the five times;[^FNB000260] who knows the meaning of the Pañcarātra; who has understood the truth of Viṣṇu, one and divided into many—he can initiate the whole world, let alone the surrendered ones.

Now, how can the procedure for initiation be made complete? In order to reply to this doubt, the author writes verses244–246. […] The stage of equal knowledge means the stage of those of wisdom. Devoted to the five times means devoted to the duties of these times. Divided into many though one: this is with regard to the teaching of difference and nondifference.[^FNB000261] The surrendered ones are those who have taken shelter with devotion. This is the meaning.

The Greatness of Bestowing the Mantra

In a discussion between Brahmā and Nārada in the Skānda Purāṇa (–):

²⁴⁷By giving this knowledge, a good person attains here fame, liberality, progeny, riches and happiness—there is no doubt about it.

Knowledge here refers to the mantra, since it can bestow all the goals of man. The same word was used in the Kramadīpikā (4.2), “one truly desirous of knowledge”. Fame means celebrity, liberality being generously disposed. Or else, both mean “famous for being liberal”, because of having given away this great gift. Good means guileless or faithful.

²⁴⁸Just as Parameśvara is supreme among all the gods, so the gift of knowledge is known to be the greatest of all gifts. ²⁴⁹Sin of even a hundred births is all destroyed when one bestows the gift of knowledge to men. ²⁵⁰There has never been and will never be a gift greater than the gift of knowledge. By this gift one attains Śiva, the supreme cause.

मूलम्

कर्मणा मनसा वाचा भीते चाभयदः⁹³³ सदा ।

समबुद्धिपदं प्राप्तस् तत्रापि भगवन्मयः ॥२४५॥

पञ्चकालपरश् चैव पञ्चरात्रार्थवित् तथा ।

विष्णुतत्त्वं परिज्ञाय एकं⁹³⁴ चानेकभेदगम्⁹³⁵ ।

दीक्षयेन् मेदिनीं सर्वां किं पुनश् चोपसन्नतान् ॥२४६॥

अथ मन्त्रदानमाहात्म्यम्⁹³⁷

स्कान्दे ब्रह्म⁹³⁸नारदसंवादे—

इह कीर्तिं वदान्यत्वं प्रजावृद्धिं धनं⁹³⁹ सुखम् ।

विद्यादानेन लभते सात्त्विको नात्र संशयः ॥२४७॥

यथा सुराणां सर्वेषां परमः परमेश्वरः ।

तथैव सर्वदानानां विद्यादानं परं⁹⁴³ स्मृतम् ॥२४८॥

यावच् च पातकं तेन कृतं जन्मशतैर् अपि ।

तत् सर्वं नाशम् आप्नोति विद्यादानेन देहिनाम् ॥२४९॥

विद्यादानात् परं दानं न भूतं न भविष्यति ।

येन दत्तेन चाप्नोति शिवं⁹⁴⁴ परमकारणम् ॥२५०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

देहिनां देहिनः प्रति । शिवं मङ्गलरूपं परमसुखात्मकं वा । परमकारणं श्री⁹⁴⁵ब्रह्म श्रीकृष्णं वा ॥ इति द्वितीयः⁹⁴⁶⁹⁴⁷ ॥२४८–२५०॥

इति श्री⁹⁴⁸गोपालभट्टविलिखिते भगवद्⁹⁴⁹भक्तिविलासे दैक्षिको नाम द्वितीयो विलासः ॥२॥

Broo

[…] Śiva means the auspicious one or the one who is supremely happy. The supreme cause means Brahman or blessed Kṛṣṇa.

Thus ends the second chapter of the Bhagavadbhaktivilāsa written by Gopāla Bhaṭṭa, called “On Initiation”.

मूलम्

taṃ … sukham] Od deest ↩︎ ↩︎
andhaḥ] V1 Edd ante namaḥ kṛṣṇāya bhagavate bhadravanacandrāya | ↩︎ ↩︎
kartavyāṃśasya] B3 kartavyaṃ śiṣya- ↩︎ ↩︎
āpy] B2 deest ↩︎ ↩︎
sam] B1 deest ↩︎ ↩︎
kṛṣṇaś] B1 om. ↩︎ ↩︎
ca] B1 ceti ↩︎ ↩︎
khyātaṃ devam] B3 vikhyātaṃ devam : Edd vikhyātadevam ↩︎ ↩︎
iti] B3 add. mahāprabhum ↩︎ ↩︎
sarvatraiva] B2 deest ↩︎ ↩︎
dīpikām] B2 Od -dīpikāyām ↩︎ ↩︎
virodhenety] B1 -prakāreṇety ↩︎ ↩︎
hetuḥ] B2 hetum āha ↩︎ ↩︎
yataḥ] B2 add. śrīśrīrādhākṛṣṇajayatiḥ || ↩︎ ↩︎
āgame] R3 B3 gautamīye ↩︎ ↩︎
copanayanād anu] Od copanayanādiṣu ↩︎ ↩︎
śivasaṃstutam] Od śirasaṃ stutam ↩︎ ↩︎
viṣṇu] V1 -kṛṣṇa- ↩︎ ↩︎
stutiviṣayam] V2 Edd stutir viṣayam ↩︎ ↩︎
bhagavad] B2 B3 śrī- ↩︎ ↩︎
anuṣṭhānāny] V2 B3 -adhiṣṭhānāny ↩︎ ↩︎
śrī] Od deest ↩︎ ↩︎
jīvane] R1 Od jīvanaṃ ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
adīkṣitasya] Od ins. he ↩︎ ↩︎
nirarthakam] Od ins. syāt ↩︎ ↩︎
janaḥ] B3 naraḥ ↩︎ ↩︎
adīkṣitasya … yāmale] Va om. : Va² i.m. ↩︎ ↩︎
gṛhṇīyād] Od ins. mantraṃ ↩︎ ↩︎
adīkṣayā] Od gl. (adīkṣayākaraṇayā) ↩︎ ↩︎
saśiṣye tu] B1 saśiṣyeṣu ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
nityatā] B2 nitya- ↩︎ ↩︎
ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
ca savidhi] B2 lac. ↩︎ ↩︎
ul] V1 B3 deest ↩︎ ↩︎
viṣṇu … vidhānataḥ] Od deest ↩︎ ↩︎
ato] B3 tataḥ ↩︎ ↩︎
guroḥ] B3 ante śrī- ↩︎ ↩︎
māhātmyam] R2 add. 2 ↩︎ ↩︎
yato] Od gl. (yasmāt) ↩︎ ↩︎
tattva] Od tatra ↩︎ ↩︎
śrī] B2 Od deest ↩︎ ↩︎
vimocinī] V2 Pa B3 -vimocanī : Od -vināśinī ↩︎ ↩︎
sāgare] B1 -sāre ↩︎ ↩︎
ca] Od deest ↩︎ ↩︎
rasavidhānataḥ] Od gl. (gurvāditye gurau siṃhe mantradīkṣā na kārayet puṭavidhātanaḥ) ↩︎ ↩︎
kālaḥ] R2 add. 3 ↩︎ ↩︎
pradam] Od ins. syāt ↩︎ ↩︎
lābhaḥ] Pa -lābhaṃ ↩︎ ↩︎
bhayāvaham] Od bhayāpaham ↩︎ ↩︎
medhāvivardhanam] Od gl. (lakṣmīvivardhanam) ↩︎ ↩︎
vaśyatvam] V1 V2 Va -vṛddhitvam ↩︎ ↩︎
parikīrtitam] Od gl. (ācāryair paṇḍitaḥ tāni māsāni phalāni kathitam) ↩︎ ↩︎
parityajet] B1 a.c. vivarjayet : V1² R3 B3 Edd add. gautamīye tu (Edd deest) | mantrārambhas tu caitre syāt samastapuruṣārthadaḥ | vaiśākhe ratnalābhaḥ syāt jyaiṣṭhe tu maraṇaṃ dhruvam || āṣāḍhe bandhunāśaḥ syāt pūrṇāyuḥ śrāvaṇe bhavet | prajānāśo bhaved bhādre āśvine ratnasañcayaḥ || kārttike mantrasiddhiḥ syāt mārgaśīrṣe tathā bhavet | pauṣe tu śatrupīḍā syān māghe medhāvivardhanam | phālgune sarvakāmāḥ syur malamāsaṃ parityajet (V1² R3 vivarjayet : B3 R3 add. iti) || ↩︎ ↩︎
vidhi] B1 vividha- ↩︎ ↩︎
veti] V1 Edd vā ↩︎ ↩︎
tatraiva] B1 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
iti] Edd deest ↩︎ ↩︎
tad] R1 Od sā ↩︎ ↩︎
deśikaiḥ] Od² ins. janaiḥ ↩︎ ↩︎
pi] B1 deest ↩︎ ↩︎
śrīmad iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
dīkṣā] V2 B1 ins. tatra ↩︎ ↩︎
tathā] V1 yathā ↩︎ ↩︎
śuddhiṃ] B3 -śuddhaṃ ↩︎ ↩︎
ravau] V1 R3 Va Od ante gautamīye : V2 rāmārcaṇacandrikāyāṃ gautamīye vā : V1² add. pañcāṅgaśuddhadivase svodaye candrasūryayoḥ | guruśukrādaye caiva śaśyate mantrasaṃskriyā || śuklapakṣe śubhā dīkṣā kṛṣṇe syāt pañcamāvadhiḥ | dvādaśyāṃ sarvathā kāryā cāmalāyāṃ śubhe dine || kṛṣnapriyā dvādaśī sā kṛṣṇadīkṣāpravartanī | tathā śiṣya janmasaṃkrāntau viṣuṣv ayaneṣu ca || anyeṣu puṇyayogeṣu grahaṇe candrasūryayoḥ | śiṣyānukūlakāle vā dīkṣā sarvaśubhāvahā || ↩︎ ↩︎
tathā] B3 a.c. R3 śānau ↩︎ ↩︎
trayaḥ] V2 Pa B3 -trayam ↩︎ ↩︎
puṣyaṃ] Pa puṣya : B2 puṣyā ↩︎ ↩︎
śatabhiṣaś] B2 śatabhiṣā ↩︎ ↩︎
kvacic ca] R3 gautamīye ↩︎ ↩︎
bhiṣecanam] Pa -bhirocanam ↩︎ ↩︎
evam … pi] V2 deest ↩︎ ↩︎
athāpi] V1 V2 Va tathāpi ↩︎ ↩︎
ca] R1 R2 R3 Pa B1 Od vā ↩︎ ↩︎
dvitīyā] Od tṛtīyā ↩︎ ↩︎
ca daśamī] Od caturdaśī : R1² i.m. ↩︎ ↩︎
śuddhe] V1 B2 śuddha- ↩︎ ↩︎
śukla] Pa śukle ↩︎ ↩︎
sallagne] B2 sulagne ↩︎ ↩︎
praśasyate] R3 add. gautamīye | pāñcāṅgaśuddhidivase svodaye candrasūryayoḥ | guruśukrādaye caiva śasyate mantrasaṃskriyā || śuklapakṣe śubhā dīkṣā kṛṣṇe syāt pañcamāvadhi | dvādaśyāṃ sarvathā kāryā cāmalāyāṃ śubhe ’hani | kṛṣṇapriyā dvādaśī sā kṛṣṇadīkṣāpravartanī || tathā | śiṣyasya janmasaṃkrāntyāṃ viṣuveṣv ayaneṣu ca | puṇyeṣu puṇyayogeṣu grahaṇe candrasūryayoḥ | śiṣyānukūlakāle vā dīkṣā sarvasubhāvahā || ↩︎ ↩︎
athātrāpavādaḥ] Od atrāpavādaḥ : R2 add. 4 : Edd add. (viśeṣavidhiḥ) ↩︎ ↩︎
rudrayāmale] Od deest ↩︎ ↩︎
parvaṇoḥ] Od gl. (rākhi iti parva damanāparva 2) ↩︎ ↩︎
māsarkṣādi] R3 māsarkṣādīn ↩︎ ↩︎
mantro] Pa mantra- ↩︎ ↩︎
pavitrāropaṇotsavaḥ] B3 add. (dvādaśī) ↩︎ ↩︎
tayoḥ] B1 add. oṃ namo bhagavate vāsudevāya paramātmane ↩︎ ↩︎
anyatra] R2 anyac ca: B3 R3 gautamīye ↩︎ ↩︎
kālena … kaścana] R3

GT -kāle tu nānyad anveṣitaṃ bhavet ↩︎ ↩︎
tatra] R1 B2 Edd yatra ↩︎ ↩︎
bhavet] R3 add. vināyāsena mantrasya siddhir bhavati nānyathā | anyatra | ↩︎ ↩︎
parvaṇi] B1 B2 B3 Od R1² i.m. add. yugādyāyāṃ janmadine vivāhadivase tathā | manvantarāsu puṇyāhe māsādīn naiva śodhayet || ↩︎ ↩︎
sūryeti] B1 deest ↩︎ ↩︎
sāgare] R1 R2 R3 p.c. Pa B1 B3 -sāre ↩︎ ↩︎
ca] Od R1 R2 tu ↩︎ ↩︎
vā] R2 ca ↩︎ ↩︎
yadaivecchā] R2 tadaivecchā ↩︎ ↩︎
nurūpataḥ] Od -nusārataḥ ↩︎ ↩︎
japa] V1 V2 B3 nija- ↩︎ ↩︎
yadaiveti] B1 deest ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 add. 5 ↩︎ ↩︎
bhaved] Od tāvad ↩︎ ↩︎
tatra] V2 R1 R2 R3 Pa atra ↩︎ ↩︎
ādiśabdena] V1 B3 Edd add. kalātmā ↩︎ ↩︎
ca] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
kriyāmayī] B2 kriyāvatī ↩︎ ↩︎
bhūmiṃ saṃskṛtya] B2 transp. ↩︎ ↩︎
tasyāṃ] B1 bhūmiṃ ↩︎ ↩︎
śarkarādi] B1 B2 -śarkarāder ↩︎ ↩︎
doṣā] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
pasāreṇo] B1 B2 apasāreṇo- ↩︎ ↩︎
prāsāda] B3 prāsādādi- ↩︎ ↩︎
aṣṭabhir] B3 deest ↩︎ ↩︎
icchanti] B2 icchati : B1 add. kecin manyante ↩︎ ↩︎
iti] B1 add. tathā coktaṃ ↩︎ ↩︎
prakalpayet] B3 add. iti ↩︎ ↩︎
hastāṃ] Edd -asrāṃ ↩︎ ↩︎
bhedādinā] V1 -bhedena : B2 -bhedādīnāṃ ↩︎ ↩︎
maṇḍapabhedena] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
bhedena] V1 -bhedādinā ↩︎ ↩︎
uttamāṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
kṣīra] R3 kṣīri- ↩︎ ↩︎
kṣīra … toraṇam] Od gl. (kṣīrajalavṛkṣatoranam) ↩︎ ↩︎
aṣṭeti] B1 deest ↩︎ ↩︎
tat] B1 deest ↩︎ ↩︎
plākṣaṃ] B3 plākṣa- ↩︎ ↩︎
kṛtena] B2 -kṛta- ↩︎ ↩︎
kuśamālayā] Edd deest ↩︎ ↩︎
parito vṛtam] Edd parivṛtam ↩︎ ↩︎
tri] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 R3 add. 6 ↩︎ ↩︎
kuryāc] B1 om. ↩︎ ↩︎
tat] B1 deest ↩︎ ↩︎
tri … sahitaṃ] Od gl. (trimekhalaḥ uṭhasahitam iti) ↩︎ ↩︎
dhruvam] R3 bhavet ↩︎ ↩︎
khātaṃ] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
na tu] B2 deest ↩︎ ↩︎
antare] B1 -antareva : Edd add. ca ↩︎ ↩︎
antare] V2 B1 B3 -antareva ↩︎ ↩︎
tatrādya] B2 ādya- ↩︎ ↩︎
tryaṅgulau] V1 V2 R3 Pa aṅgulau : Od gl. (ucchrāyavistārau) ↩︎ ↩︎
tau] B1 om. ↩︎ ↩︎
yugāṅgulau] Od gl. (dvitīya aṅgulau) ↩︎ ↩︎
uccatā … vistāraḥ] V1² i.m. ↩︎ ↩︎
vistāraḥ] B3 add. parisaraḥ ↩︎ ↩︎
dvitīyāyā] V2 Edd dvitīya- ↩︎ ↩︎
dvyaṅgulau] B1 deest ↩︎ ↩︎
bhāge] Od pārśve ↩︎ ↩︎
gajādharākṛtiṃ] Od gl. (gajasya hastino ’dharasya ākṛtim) ↩︎ ↩︎
vidhivan] Od vividhāṃ : Od gl. (yonim) ↩︎ ↩︎
paścima] V1 paścime ↩︎ ↩︎
oṣṭhasyevākṛtiḥ] B1 ins. yasyā ↩︎ ↩︎
saṃkucitādho] B2 saṃkucitā adho- ↩︎ ↩︎
tām] B1 deest ↩︎ ↩︎
ekāṅgulaṃ] B3 ins. yoniṃ ↩︎ ↩︎
vapro mekhalā] B1 deest ↩︎ ↩︎
mukhī] V2 Edd -mukhā ↩︎ ↩︎
śatā … mitam] Pa² i.m. ↩︎ ↩︎
mitam] B1 -mitāṃ ↩︎ ↩︎
pāṇinā mitam] Od gl. (hastimātraṃ) ↩︎ ↩︎
aparam] V1 V2 B3 param ↩︎ ↩︎
śatārdheti] V2 deest ↩︎ ↩︎
koṭau] Pa koṭair ↩︎ ↩︎
mitam] Od gl. (parimitam) ↩︎ ↩︎
tac ca] B2 B3 Od tatra ↩︎ ↩︎
pūrvaṃ] B1 pūrve ↩︎ ↩︎
kāryo] B2 kārye ↩︎ ↩︎
api] B2 iti ↩︎ ↩︎
homas … iti] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
kuṇḍe] B1 deest ↩︎ ↩︎
yathāvidhy] Od gl. (vidhim anatikramya) ↩︎ ↩︎
ullaṅghane] B2 ins. na ↩︎ ↩︎
yatheti] B1 add. oṃ namo nārāyaṇāya haraye ↩︎ ↩︎
icchatā] V1 icchatām : Od ins. janena ↩︎ ↩︎
hasta] V1 R1 R2 Pa iṣu- ↩︎ ↩︎
kaṇṭhahīne] R1 kaṇṭhaṃ ca hīne ↩︎ ↩︎
satyām] B2 satyam ↩︎ ↩︎
tiryag … trayaḥ] Od gl. (vakrayavasya udara aṣṭasaṃkhyā athavā ūrdhva trīṇi vrīhayaḥ) ↩︎ ↩︎
parvaṇā] V2 B3 -parva vā : Pa -parva ca : B2 -parvabhiḥ ↩︎ ↩︎
iti] B2 deest ↩︎ ↩︎
nyatra] Od ’py atra ↩︎ ↩︎
trādhikya] B2 ’trādhikyaṃ ↩︎ ↩︎
madhyaṃ] B2 madhya- ↩︎ ↩︎
tau] B3 lac. ↩︎ ↩︎
nirmāṇa] B2 -nirmāṇe ↩︎ ↩︎
ca] B3 Od deest ↩︎ ↩︎
sa na] Od transp. ↩︎ ↩︎
srucaṃ] V1 Edd sruvaṃ ↩︎ ↩︎
vā] Edd ca ↩︎ ↩︎
madhyāntas] V2 B2 B3 madhyāntaṃ ↩︎ ↩︎
yāvat] Od tāvat ↩︎ ↩︎
vicitritam] Od vicitrikam ↩︎ ↩︎
catuṣkoṇa] V1 catuṣkena :

RAC aṣṭakena ↩︎ ↩︎
caṣakaṃ] Emend. cf.

RAC AS : Mss Edd catuṣkaṃ : B1 caṭakaṃ ↩︎ ↩︎
goḥ pādaṃ] V2 goṣpādaṃ ↩︎ ↩︎
ca] B2 deest ↩︎ ↩︎
daṇḍo] B1 Edd kuṇḍo ↩︎ ↩︎
vedāṃśakaiḥ]

ŚT -vedāṅgulaiḥ ↩︎ ↩︎
yugaṃ yamāṃśaḥ] Emend cf.

ŚT : Mss yamayugāṃśaiḥ : Edd yamayugāṃśe ↩︎ ↩︎
daṇḍa] B1 kuṇḍa- ↩︎ ↩︎
suproktaṃ] Edd suprokṣaṃ ↩︎ ↩︎
srucaś] Od deest ↩︎ ↩︎
vā] Od deest ↩︎ ↩︎
vā racayet] V2 āracayet ↩︎ ↩︎
sruvam] B2 srucaḥ : Od ins. uttamam ↩︎ ↩︎
caturbhir aṃśair] Edd caturviṃśatir ↩︎ ↩︎
kuṇḍī]

ŚT gaṇḍī ↩︎ ↩︎
dīkṣā] V2 śrī- ↩︎ ↩︎
maṇḍala] R2 -maṇḍapa- ↩︎ ↩︎
athokṣite] Od gl. (prokṣite) ↩︎ ↩︎
gandhāmbhobhiś] V2 R1 Pa sugandhyādbhiś ↩︎ ↩︎
maṇḍape] R3 maṇḍapaiḥ ↩︎ ↩︎
yathāvidhi] Od gl. (vidhim anakramya) ↩︎ ↩︎
maṇḍalaṃ] R2 -maṇḍapaṃ ↩︎ ↩︎
atheti] B1 Od deest ↩︎ ↩︎
atheti tribhiḥ] B1 deest ↩︎ ↩︎
pañcagavyaiḥ] V1 V2 B3 deest ↩︎ ↩︎
sugandhibhir] B1 ins. adbhir ↩︎ ↩︎
cāṣṭa] Od vāṣṭa- ↩︎ ↩︎
śobhā … catuṣṭayam] R3 om. ↩︎ ↩︎
pūrveṇa vānvayaḥ] B1 B2 pūrveṇānvayaḥ ↩︎ ↩︎
tatas] Od tatras ↩︎ ↩︎
tato] B3 ato ↩︎ ↩︎
vīthyaḥ] V2 B3 vīthīḥ ↩︎ ↩︎
catvāri dvārāṇi] B1 transp. ↩︎ ↩︎
sarvatra] B1 deest ↩︎ ↩︎
tatpārśvataś copaśobhām] B1 deest ↩︎ ↩︎
tatrāyaṃ] V1 atrāyaṃ ↩︎ ↩︎
paścāt … likhet] B1 deest ↩︎ ↩︎
śatadvayaṃ] B2 ins. 256 ↩︎ ↩︎
256] B1 B2 Edd deest ↩︎ ↩︎
padmaṃ] B1 ins. likhet ↩︎ ↩︎
tadbahir … cāṅkayet] B1 deest ↩︎ ↩︎
48] B1 Edd deest : B2 ins. koṣṭhaṃ ↩︎ ↩︎
dvādaśa] B1 deest ↩︎ ↩︎
tatra] B3 ins. ca ↩︎ ↩︎
sambandhi] B2 -sadmaṃ ↩︎ ↩︎
ottara] B3 -ottaraṃ ↩︎ ↩︎
ṣaṭtriṃśat] B3 ṣaṭtriṃśataṃ ↩︎ ↩︎
36] B1 Edd deest ↩︎ ↩︎
koṇeṣu] B1 koṇe ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
44] B1 Edd deest ↩︎ ↩︎
pra] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
bahiḥ] Od Edd ins. ca ↩︎ ↩︎
112] B1 Edd deest ↩︎ ↩︎
koṣṭhatrayaṃ] V1 V2 ekaṃ koṣṭhaṃ ↩︎ ↩︎
stham … ekaṃ] V1 V2 -koṣṭhatrayaṃ ↩︎ ↩︎
catuṣkeṇa … koṇaṃ] V1 V2 Edd catuṣṭayenaikopaśobhā ↩︎ ↩︎
bhavati] B1 deest : V1 V2 ins. tathā bāhyapaṅktisthaṃ koṣṭhatrayaṃ tadabhyantarapaṅktistham ekaṃ cety evaṃ : V1 V2 Edd add. koṣṭhacatuṣkeṇa koṇam ↩︎ ↩︎
dīkṣāṅga] Od dīkṣā- ↩︎ ↩︎
pūjā] R2 add. 7 ↩︎ ↩︎
arpanaṃ] Edd -arcanaṃ ↩︎ ↩︎
katham] V2 deest ↩︎ ↩︎
boddhavyam] Od bodhyam ↩︎ ↩︎
pūrya] B1 B2 B3 Od deest ↩︎ ↩︎
etac] B1 B2 Od evaṃ ↩︎ ↩︎
sthāpana] Va -syārpaṇa- ↩︎ ↩︎
bhāgavatān] Od śrī- ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest : B2 ins. pūjayet ↩︎ ↩︎
madhyabhāge] B1 -madhye ↩︎ ↩︎
pīṭhasya] B1 pīṭha- ↩︎ ↩︎
vinyasyed] B1 nyased ↩︎ ↩︎
granthāntar] B1 granthakār- ↩︎ ↩︎
oktānusāreṇa] Edd -ānusāreṇa ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
kūrcā] Od durvā- ↩︎ ↩︎
yutān] B1 -pūtān ↩︎ ↩︎
darbhān … jñeyam] B1 deest ↩︎ ↩︎
kūrco] B2 Od durvā- ↩︎ ↩︎
ghaṭita] V1 -ghaṭito ↩︎ ↩︎
yathoditam] B1 kuśopari : Od yathocitam ↩︎ ↩︎
kalāḥ] B1 deest ↩︎ ↩︎
san] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
tad] B3 Od deest ↩︎ ↩︎
di] Od deest ↩︎ ↩︎
uktam] Od vyaktam ↩︎ ↩︎
anatikramyeti] Edd anatikramya ↩︎ ↩︎
navaṃ] Edd ante anena ↩︎ ↩︎
su] B3 deest ↩︎ ↩︎
ityādi] B1 deest ↩︎ ↩︎
sañcintya] B1 vicintya ↩︎ ↩︎
maṃ] B2 saṃ ↩︎ ↩︎
iti] B3 Od ins. krameṇa ↩︎ ↩︎
dvādaśadalaṃ] Od vahnidvādaśa- ↩︎ ↩︎
bhrūmadhye] Edd ins. (kaṇṭhamadhye) ↩︎ ↩︎
bhrūmadhye ca] B1 kaṇṭhamadhye ↩︎ ↩︎
uṃ] V2 ṭhaṃ ↩︎ ↩︎
uṃ … namaḥ] B3 deest ↩︎ ↩︎
karṇikayor] B1 ins. madhye ↩︎ ↩︎
cāhuḥ] Edd āhuḥ ↩︎ ↩︎
triṃśato] B2 B3 -triṃśatāṃ ↩︎ ↩︎
āhuḥ] Od add. śrī nandanandanāṅghrireṇuḥ pāyāt satatam | śrīśyāmarāya | ↩︎ ↩︎
ḍāntaiś] Pa jātaiś ↩︎ ↩︎
kumbhe] Edd kuṇḍe ↩︎ ↩︎
dhūmrā] V2 śvabhrā ↩︎ ↩︎
marīcir] Edd bhrāmarī ↩︎ ↩︎
sasitaṃ] B2 svasitaṃ ↩︎ ↩︎
sūryaṃ … ca] V2 transp. ↩︎ ↩︎
ca] Od deest ↩︎ ↩︎
tasya] B3 deest ↩︎ ↩︎
mūla] Od svamūla- ↩︎ ↩︎
tac ca] B3 Edd tat- ↩︎ ↩︎
cendu] Od kendu- ↩︎ ↩︎
cendukalā] B2 ca cendunā ↩︎ ↩︎
akārāntair] Od kakārāntair ↩︎ ↩︎
taṃ] B1 B2 B3 Od deest ↩︎ ↩︎
indoḥ] Od cendoḥ ↩︎ ↩︎
ca] Od kāmadāyiny ↩︎ ↩︎
pūrṇā caikā] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
ityādi] B1 deest ↩︎ ↩︎
śaṅkhe] B1 kumbhe ↩︎ ↩︎
stha] V2 B3 -sthaṃ ↩︎ ↩︎
hi] B1 deest ↩︎ ↩︎
pūrvavat] B1 deest ↩︎ ↩︎
pūrita] B3 pūrite ↩︎ ↩︎
prāṇa] V2 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
śrīpuruṣottama] V2 deest ↩︎ ↩︎
ṭīkā] V2 -ṭīkādi- : B3 deest ↩︎ ↩︎
vijñeyaḥ] Od add. śrī śrī śrī ↩︎ ↩︎
bālakaṃ] R2 bālukaṃ ↩︎ ↩︎
kaiścic] Od koḍa- ↩︎ ↩︎
śihlakaḥ] V1 a.c. śindukaḥ ↩︎ ↩︎
jāṣ ṭa] Od -bjāṣṭa- ↩︎ ↩︎
atha] B2 ante pūrvapatrasya ṭīkā iti ↩︎ ↩︎
daśakalāḥ] Od² ins. ca ↩︎ ↩︎
makārajāś] Edd ante daśeti ↩︎ ↩︎
ca] B1 Od Od² deest ↩︎ ↩︎
yuktā] B3 deest ↩︎ ↩︎
nyasyet] B1 Od add. iti ↩︎ ↩︎
tāś] B2 tataś ↩︎ ↩︎
dhṛitiḥ] R2 Va B1 B3 Od dyutiḥ ↩︎ ↩︎
akārotthāḥ] B1 a.c. akāroktāḥ : B2 vakārotthāḥ ↩︎ ↩︎
cokārajāḥ] Od cākārajāḥ ↩︎ ↩︎
tandrī] Pa tandrā : B1 Edd tantrī ↩︎ ↩︎
krodhanī] Od krodhinī ↩︎ ↩︎
mṛtyuś] Od madyuś ↩︎ ↩︎
indhikā] B2 indrikā ↩︎ ↩︎
sūkṣmā] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
jñānāmṛtā] V1 V2 B1 Edd jñānājñānā : Pa jñānā ’mṛtā ↩︎ ↩︎
tathā] V2 yathā ↩︎ ↩︎
sūkṣmā ekā] B2 B3 Od Od² deest ↩︎ ↩︎
ekā sūkṣmāmṛtā] B1 amṛtā ↩︎ ↩︎
pūrṇāmṛtā cetivat] V1 B3 pūrṇāmṛtetivat ↩︎ ↩︎
saṃyutāḥ] V1 V2 Edd -yutāḥ ↩︎ ↩︎
caturthāntaṃ] V1 caturthyantaṃ ↩︎ ↩︎
tattad] Va B1 B2 B3 tatra ↩︎ ↩︎
prāguddiṣṭair] Od² prāyo uddiṣṭhair ↩︎ ↩︎
ca] B2 deest ↩︎ ↩︎
tattan] V2 B2 tattva- ↩︎ ↩︎
śrī] B3 deest ↩︎ ↩︎
ṭīkā] B2 deest : B1 B3 -ṭīkādi- ↩︎ ↩︎
daśasu … gantavyaḥ] Od² om. ↩︎ ↩︎
pra … viṣṇus] Od pratidikṣu ↩︎ ↩︎
triy] B1 tri- : Edd try- ↩︎ ↩︎
ca] Od bata ↩︎ ↩︎
pūrvam] B1 sarvam ↩︎ ↩︎
śaṅkhajale] B1 deest ↩︎ ↩︎
jale] Od ins. 2 ↩︎ ↩︎
akāra] V1 kāra- ↩︎ ↩︎
ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
śuciṣad ity] B2 śucīty ↩︎ ↩︎
ity ṛcam] B3 -ty ṛ- lac. ↩︎ ↩︎
triy] V1 Edd try- ↩︎ ↩︎
pidadhyāt] Pa vidadhyāt ↩︎ ↩︎
sthāpite] Od sthāpayet ↩︎ ↩︎
indra] B2 āndra- ↩︎ ↩︎
vallyā āmrādipallavaiś] B2 deest ↩︎ ↩︎
cācchādayet] B3 ācchādayet ↩︎ ↩︎
kumbhe] B2 śrī- ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
atha … āsanādibhiḥ] R1 deest ↩︎ ↩︎
devatejaḥ] B2 eva tejaḥ ↩︎ ↩︎
iti] V1 V2 Va B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
cāhuḥ] R3 āhuḥ ↩︎ ↩︎
sakalī … sakalīkṛtiḥ] R1 deest ↩︎ ↩︎
karetyādi] B2 karetyādinā ↩︎ ↩︎
taṃ] Od ’tra ↩︎ ↩︎
evaṃ … āvadhi] R1 deest ↩︎ ↩︎
para … rūpaṃ] B2 paraṃ rūpabrahmaṃ ↩︎ ↩︎
rūpaṃ] B1 -svarūpaṃ ↩︎ ↩︎
pūjā] B3 deest ↩︎ ↩︎
saddīpān] B1 Edd sadīpān ↩︎ ↩︎
naivedyā … bhājanān] R1 deest ↩︎ ↩︎
ujjvalitān] B1 avalitān ↩︎ ↩︎
cūrṇādinā] V1 Od ins. kṛtān ↩︎ ↩︎
nirmita] Edd B2 nirmitān ↩︎ ↩︎
pātrān ity] V1 pātrānīty ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 add. 8 ↩︎ ↩︎
kuṇḍaṃ … guruḥ] Edd kuṇḍalasya ca sarvataḥ ↩︎ ↩︎
atha … upalepayet] R1 deest ↩︎ ↩︎
tata] Od tatra ↩︎ ↩︎
tathaiva] Od tatraiva ↩︎ ↩︎
kāryam] B1 add. ity arthaḥ ↩︎ ↩︎
ca] Od deest ↩︎ ↩︎
dikpālān] B1 rep. ↩︎ ↩︎
ullikhya] V2 ullekhya ↩︎ ↩︎
ca] Od deest ↩︎ ↩︎
vṛttādi] V1 B2 -vṛttyādi ↩︎ ↩︎
eva] B1 api ↩︎ ↩︎
snātāṃ] Edd -snānāṃ ↩︎ ↩︎
ānanditam] V1 B2 aninditam ↩︎ ↩︎
pramathya] Edd praṇamya ↩︎ ↩︎
āgnim abhyarcya] Od -āgnisamabhyarcya ↩︎ ↩︎
śriyā] Od śriyaḥ ↩︎ ↩︎
kuṇḍe] Edd kuṇḍaṃ ↩︎ ↩︎
cārcayet] R2 Pa B2 Od cārpayet ↩︎ ↩︎
saṅ] B2 deest ↩︎ ↩︎
prajvālyo] B3 pra- ↩︎ ↩︎
prajvālyopatiṣṭhed] B2 prajvālyaḥ pratiṣyed ↩︎ ↩︎
dyā] B3 deest ↩︎ ↩︎
vihitair] Edd ins. uttamair ↩︎ ↩︎
mantreṇa … agnim] B2 deest ↩︎ ↩︎
nyasyet] V2 Va nyasya ↩︎ ↩︎
apy] B3 om. ↩︎ ↩︎
apy aṅgeṣv] V2 R3 Pa B1 B2 athāṅgeṣv ↩︎ ↩︎
ṣaṭsu] Od ṣaṭ ↩︎ ↩︎
ṣaṇ] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
nyasyāṣṭ] B2 om. ↩︎ ↩︎
ābhyarcayec] Od ins. tataś cābhyarcayec ↩︎ ↩︎
caturbhiḥ] V2 tribhiḥ ↩︎ ↩︎
ntas] V1 -’nta- ↩︎ ↩︎
gaganā] B2 kanakā : Od gamanā ↩︎ ↩︎
suprabhā] Od subhratā ↩︎ ↩︎
rūpātirūpā] B2 -rūpābhiraktā : R2 R3 Pa B1 B3 p.c. -rūpātiraktā ↩︎ ↩︎
jihvā] V2 Edd ins. atra ↩︎ ↩︎
athāṅgadevatāḥ] V2 R1 Pa B3 aṅgadevatāḥ ↩︎ ↩︎
pūrṇa] Va -parṇa ↩︎ ↩︎
smṛtaḥ] Pa smṛtāḥ ↩︎ ↩︎
saṃjñaś] B3 -saṃjñā ↩︎ ↩︎
tathā] B2 tā ↩︎ ↩︎
iti] V2 deest : B1 add. śrīrāmāya namaḥ | śrījānakīvallabhāya namaḥ | śrīraghunāthāya namaḥ | ↩︎ ↩︎
trīn vārān] B2 trīnavān ↩︎ ↩︎
yathā … tathā] Va i.m. ↩︎ ↩︎
sambandhanīyam] B3 sambandhanīyaḥ ↩︎ ↩︎
su] B3 deest ↩︎ ↩︎
cet] B2 ca ataḥ ↩︎ ↩︎
ṭīkā] V2 B3 -ṭīkādi- ↩︎ ↩︎
triḥ kṛtyo] V1 trikṛtvo ↩︎ ↩︎
juhuyāt] B2 Edd add. ca ↩︎ ↩︎
ca] V2 deest ↩︎ ↩︎
itthaṃ … dīpāntaṃ] Va i.m. ↩︎ ↩︎
arcayed] V1 arpayed ↩︎ ↩︎
bhāvī] B2 bhāvīti ↩︎ ↩︎
taṃ cāgniṃ] B2 Od tathāgniṃ ↩︎ ↩︎
rasanāṃ] Od -vadanaṃ ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
kṛtī] B2 kṛtiḥ ↩︎ ↩︎
mahāvyāhṛtīr] B2 vyāhṛtīti evaṃ homaṃ samāpyātmāṃ tribhir ↩︎ ↩︎
kṛtitvaṃ] B3 kṛtyaṃ ↩︎ ↩︎
sthāneṣu] B1 -sthāne ↩︎ ↩︎
balir] B2 deest ↩︎ ↩︎
jñeyaḥ] B3 deyaḥ ↩︎ ↩︎
caturthāṃśena] V1 turyāṃśena ↩︎ ↩︎
maṇḍalasya] B3 maṇḍapasya ↩︎ ↩︎
deya] V1 V2 jñeya ↩︎ ↩︎
svāhāntāḥ] V1² ins. punar jaladāne svāhāntāḥ : Od ins. ca ↩︎ ↩︎
tu] V1 B1 Od deest ↩︎ ↩︎
antā] V1 B1 deest ↩︎ ↩︎
kāryam] B2 add. iti ↩︎ ↩︎
parimāṇam] R2 R3 add. 9 ↩︎ ↩︎
ghṛtaṃ] B2 vṛtaṃ ↩︎ ↩︎
smṛtam] Va trayaḥ ↩︎ ↩︎
ityādi] B1 deest ↩︎ ↩︎
ācamanāni] V1 R1 R2 R3 Od -ācamanāya ↩︎ ↩︎
abhyarcya] V1 R3 B2 anyac ca ↩︎ ↩︎
jalaṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
paścād … jalaṃ] B2 om. ↩︎ ↩︎
pradāya] Od pradeyaṃ ↩︎ ↩︎
apekṣito] B2 ins. ’pi ↩︎ ↩︎
vyakto] B2 deest ↩︎ ↩︎
pra] B1 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
niyamādiḥ] R2 R3 add. 10 ↩︎ ↩︎
vāgyataṃ] B2 nānataṃ ↩︎ ↩︎
vāgyataṃ śiṣyaṃ] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
dehe] R2 -dehena ↩︎ ↩︎
tām] R1 tam ↩︎ ↩︎
mauninaṃ] B2 B3 ins. taṃ ↩︎ ↩︎
taṃ] Edd deest ↩︎ ↩︎
prokṣaṇī] B1 prokṣaṇīya- : B3 tatprokṣaṇī- ↩︎ ↩︎
vāriṇāstra] B2 -vāriṇā ’strāya phaṭ iti ↩︎ ↩︎
mantreṇa] Edd ins. taṃ ↩︎ ↩︎
sam] V2 deest ↩︎ ↩︎
taddehe] Edd ins. ca ↩︎ ↩︎
mātṛkāṅgāni] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
gurur upadiśed] B2 gururūpaṃ diśed ↩︎ ↩︎
ataś ca] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
tat] Od tatra ↩︎ ↩︎
sthāpita] Od ins. -jala- ↩︎ ↩︎
san] B1 deest ↩︎ ↩︎
nidrāntaṃ] B2 nidrāṇvantaṃ : Edd nidrānaṃ ↩︎ ↩︎
kṛṣṇājine] B2 kṛṣṇājinopari ↩︎ ↩︎
dhyāyan] B3 ins. tāṃ ↩︎ ↩︎
baliṃ] B1 om. ↩︎ ↩︎
karmānyat] B2 karmāṇi : Od karma ↩︎ ↩︎
kuryāt] Od ins. ca ↩︎ ↩︎
tatraiva] V1 B3 tathaiva ↩︎ ↩︎
sarvam] B2 tatsarvam ↩︎ ↩︎
taṃ] Od gl. kṛṣṇaṃ ↩︎ ↩︎
taṃ cāmṛta] B1 B2 pañcāmṛta- ↩︎ ↩︎
svasmiṃś] Od gl. (svasmin ātmanaḥ agniṃ tejorūpaṃ cintayet) ↩︎ ↩︎
bhagavati] Edd bhavati ↩︎ ↩︎
līnatvena … cintayet] B2 deest ↩︎ ↩︎
cidrūpāḥ] Od gl. (brahmasvarūpāḥ) ↩︎ ↩︎
kuṇḍādi] V2 add. śrīkṛṣṇāya namaḥ ↩︎ ↩︎
tato] B3 Od Edd ato ↩︎ ↩︎
sadvidhi] Edd pūjayet ↩︎ ↩︎
kalaśaṃ] Pa sa kalaśaṃ ↩︎ ↩︎
sadvidhīti] Edd ata iti ↩︎ ↩︎
gaṇeśaṃ … udvāsyābhyarcya] B2 deest ↩︎ ↩︎
kṛtopavāsaḥ] R3 tatopavāsaḥ ↩︎ ↩︎
tha] B1 ca ↩︎ ↩︎
toṣayet] R1 R2 R3 Pa B2 Od tarpayet ↩︎ ↩︎
suśobhano … san] B2 deest ↩︎ ↩︎
tasmai] B2 Od tais taiḥ ↩︎ ↩︎
samarpayet] V1 sarpayet ↩︎ ↩︎
mantradakṣinā] Edd deest ↩︎ ↩︎
tathā] Edd atha dīkṣāṅgapūjā | tathā ↩︎ ↩︎
ca] Od śrī- ↩︎ ↩︎
daśama] V2 R1 R2 R3 Pa B2 B3 ante śrī- ↩︎ ↩︎
niṣkṛtam] B1 B2 -niṣkṛtim : Od -niṣkṛtaiḥ ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 R3 add. 11 ↩︎ ↩︎
choṣaṇādikam] Od gl. (śoṣaṇadahanaplāvanarūpāṃ bhūtaśuddhiṃ kārayet) ↩︎ ↩︎
svayaṃ] Edd ins. ca ↩︎ ↩︎
akhilaṃ] Od ins. marmam ↩︎ ↩︎
nyāsaṃ] B2 Od nyāset ↩︎ ↩︎
puṣpāṃ] R3 -puṣpāṃś ↩︎ ↩︎
vādy] R2 cādy- ↩︎ ↩︎
tasya] B1 deest ↩︎ ↩︎
he] V1 B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
sam] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
śiṣyasya] B1 tacchiṣyasya ↩︎ ↩︎
suradrumān] R2 om. ↩︎ ↩︎
śiśoḥ] Od gl. śiṣyasya ↩︎ ↩︎
japet] R1 R2 R3 Pa B2 Od japann ↩︎ ↩︎
iti] V1 V2 Va B1 B3 Edd deest ↩︎ ↩︎
mukha] B1 deest ↩︎ ↩︎
nyastān] V1 V2 B1 B3 -nyastā- : B2 -nyastāś cātha- ↩︎ ↩︎
aśvattha] B2 deest ↩︎ ↩︎
pallavān ity] V1 -pallavānīty ↩︎ ↩︎
ghoṣair] B2 -vādyair ↩︎ ↩︎
mūlamantreṇa prathamaṃ] B1 transp. ↩︎ ↩︎
taṃ] B2 B3 tat- ↩︎ ↩︎
mantrān] B2 add. paṭhan san ↩︎ ↩︎
vibhuḥ] B1 B3 prabhuḥ ↩︎ ↩︎
ca] R2 om. ↩︎ ↩︎
vibhavāya]

RAC vijayāya ↩︎ ↩︎
vibhavāya te] B2 vijāyate ↩︎ ↩︎
tathā śivaḥ]

RAC tathāśvinau ↩︎ ↩︎
śivaḥ] Pa śivāḥ ↩︎ ↩︎
hy ete] B1 śeṣo ↩︎ ↩︎
vaḥ] B1 te ↩︎ ↩︎
matiḥ] V2 B1 B3 Edd gatiḥ ↩︎ ↩︎
abhiṣiñcantu]

RAC add. tuṣṭiḥ kāntiḥ kṣamā tathā | ādityaś candramā bhaumo budhajīvasitārkajāḥ || grahās tvām abhiṣiñcantu ↩︎ ↩︎
rāhuḥ … pūjitāḥ] B1 dharmapatnyaḥ susaṃyatāḥ ↩︎ ↩︎
pūjitāḥ] Va pūritāḥ : B1 add. ādityaś candramā bhaumo budhajīvasitārkajāḥ | grahās tvām abhiṣiñcantu rāhuḥ ketuś ca tarpitāḥ || ↩︎ ↩︎
deva … pannagāḥ]

RAC deest ↩︎ ↩︎
dhruvo] B1 a.c. drumā : Edd

RAC dhruvā ↩︎ ↩︎
nāgā] Od gāvo ↩︎ ↩︎
daityā] V1 B1 daityāś cā- ↩︎ ↩︎
daityā apsarasāṃ] B2 daityāś cāpsarasāṃ ↩︎ ↩︎
śastrāṇi] B2 -śāstrāṇi ↩︎ ↩︎
sarva] B1 Edd dharma- ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 R3 add. 12 ↩︎ ↩︎
āsīta] B2 āsīc ca ↩︎ ↩︎
atha … dakṣiṇe] B1 om. ↩︎ ↩︎
śāṭīṃ … aspṛśan] Edd -vāso ’spṛśan ↩︎ ↩︎
sitaṃ … san] B2 deest ↩︎ ↩︎
sapādagrahaṇaṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
upaviśed] V1 upadiśet ↩︎ ↩︎
guruḥ] B2 guruṃ ↩︎ ↩︎
dhūpādīn] V1 -dhūpadīpān ↩︎ ↩︎
bhūṣitaṃ] Od gl. (sāmpradāyikaṃ guruparamparāsiddam | mudrā tilakamālādi svarṇāṅgulīyakādi ca tena bhūṣitam | śiśuṃ nijaśiśutvena vartamānaṃ iti snehaviṣayatā sūcitā |) ↩︎ ↩︎
chrīkṛṣṇasāc] Od gl. (śrīkṛṣṇādhīnaṃ kuryāt) ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
taṃ] R1 saṃ- ↩︎ ↩︎
divyadṛṣṭyā] B2 dīvyaṃ divyā ↩︎ ↩︎
ghoṣeṇa] B2 -ghoṣaiḥ ↩︎ ↩︎
grahaṇaṃ] B2 grahaṇe ↩︎ ↩︎
dhṛto] B2 vṛto ↩︎ ↩︎
āvayor] Od gl. (gurudaivatayoḥ) ↩︎ ↩︎
do] V2 B3 -prado ↩︎ ↩︎
guruḥ] B2 gurum ↩︎ ↩︎
mahāprasādaṃ] Od gl. (mahāprasādarūpaṃ pāyasam) ↩︎ ↩︎
śubhāśiṣaḥ] Od gl. (āyur ārogyam aiśvaryam avināśaḥ saubhāgyaṃ ca śubhāśiṣaḥ) ↩︎ ↩︎
cāvāpya] B3 cāvāhya ↩︎ ↩︎
samayān] R2 om. ↩︎ ↩︎
śṛṇuyāt] Od gl. (vaiṣṇavadharmādīn śṛṇuyāt) ↩︎ ↩︎
dharmān] B3 -dharmādīn ↩︎ ↩︎
samayāḥ] R2 R3 add. 13 ↩︎ ↩︎
rātre] V2 Va add. ca ↩︎ ↩︎
śāstraṃ] Od gl. (śrībhāgavatādi pūjā) ↩︎ ↩︎
tān] Od gl. (vaiṣṇavānām ācāryānām) ↩︎ ↩︎
sambandhi vā] B2 lac. ↩︎ ↩︎
prāptam] Od gl. (nirmālyādi prāptam) ↩︎ ↩︎
śirasāṃ] V2 B3 R3 śirasā ↩︎ ↩︎
tatraiva … prakaraṇe] B1 deest ↩︎ ↩︎
so yam] V1 V2 siṃhaṃ ↩︎ ↩︎
yam] B2 ’pi : B3 ’ham ↩︎ ↩︎
aṣṭa] B2 mantra- ↩︎ ↩︎
iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
gavāśvatthāgni] B2 gavādy athāgni- : Od gavākṣam agni- ↩︎ ↩︎
parivādo] R3 parīvādo ↩︎ ↩︎
vastavyaṃ vaktavyaṃ] B2 transp. ↩︎ ↩︎
vaktavyaṃ] Pa² i.m. ↩︎ ↩︎
prayāṇe] B2 pradāne : Od gl. (yātrākāle) ↩︎ ↩︎
pradāne] B2 durgatau : Od prasthāne : Od gl. (gamane) ↩︎ ↩︎
ca] B1 om. ↩︎ ↩︎
svapne vākṣi] B2 parokṣaṃ vā : Od svaparokṣaṃ : Od gl. (apratyakṣam) ↩︎ ↩︎
samakṣaṃ] B1 B3 -samakṣe ↩︎ ↩︎
āścaryam] Od sāścāryam ↩︎ ↩︎
na khyātavyaṃ] B2 nekṣitavyaṃ ↩︎ ↩︎
khyātavyaṃ] Pa khyānavya ↩︎ ↩︎
pañcarātrāntare] R1 pañcarātre ca ↩︎ ↩︎
rātrakān] Edd V1 Od -rātrakāt : V2 -rātrikāt : B1 -rātrikān ↩︎ ↩︎
māṃse niṣiddhe] B2 -niṣedhe ’pi matsyādayaḥ sarvamāṃsaniṣedhaḥ siddho ↩︎ ↩︎
niṣṭhīvet] Od gl. (mukhavisarjana) ↩︎ ↩︎
kṣutaṃ] B2 kṣutaś ↩︎ ↩︎
cātra] R2 vātra ↩︎ ↩︎
sopānatka] B2 sopānatkāṣṭha- ↩︎ ↩︎
cāśnīyāt] B2 Od bhuñjīta ↩︎ ↩︎
jāgaraṇenārcayed] V1 B2 jāgare ’rcayed : V2 jāgaraṇe ’rcayed ↩︎ ↩︎
gopayed] R1 -payet om. ↩︎ ↩︎
iti] R3 deest ↩︎ ↩︎
samaya] B1 B2 mantra- ↩︎ ↩︎
ca] B2 deest ↩︎ ↩︎
atandritaḥ] Od gl. (niralasaḥ) ↩︎ ↩︎
catuḥśatam] Od gl. (catuḥśatasaṃkhyakān) ↩︎ ↩︎
yukta] B2 -yuktaṃ ↩︎ ↩︎
śatam] B1 add. śrīkṛṣṇaḥ ↩︎ ↩︎
ca pavitram] B2 transp. ↩︎ ↩︎
maṇi] B2 -mānya- ↩︎ ↩︎
anvaham] Od gl. (pratyaham) ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
pūjayaty] V1 pūjety ↩︎ ↩︎
pi] B1 deest ↩︎ ↩︎
pi] B2 add. śrīśrīgovinda jayati || śrīśrīrādhākṛṣṇa jayati || śrīśrīhariḥ || śrīśrī??jayati || ↩︎ ↩︎
yad … svāmītibuddhyā] B1 deest ↩︎ ↩︎
yathāsva] V1 V2 R1 R2 R3 Pa B2 Od yathārtha- ↩︎ ↩︎
māṅgalya] Pa B2 -māṅgalyaṃ ↩︎ ↩︎
yathāsvaṃ] V1 V2 yathārthaṃ ↩︎ ↩︎
bandhanam] B1 B2 dhāraṇam ↩︎ ↩︎
tathā] V2 B1 B2 yathā ↩︎ ↩︎
pi] B1 deest ↩︎ ↩︎
vaiṣṇavaiḥ] B2 i.m. ↩︎ ↩︎
viśiṣṭa] R2 Pa viśeṣa- ↩︎ ↩︎
sādhūnāṃ … vidhiḥ] Od om. ↩︎ ↩︎
caryā] Od gl. (sarvartupūjā ca) ↩︎ ↩︎
cety] V1 vety ↩︎ ↩︎
bhagavaddharmasya] V1 deest ↩︎ ↩︎
trayeṣu] V1 B1 -traye ↩︎ ↩︎
niyamena] V1 B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
niyamena niścayena] V2 deest ↩︎ ↩︎
puṣpa] B3 deest ↩︎ ↩︎
tasya] B2 rep. ↩︎ ↩︎
satkāraḥ yathāvidhi] B1 deest ↩︎ ↩︎
sadā] R1 tathā ↩︎ ↩︎
rāmaskandādi] V1² add. i.m. rāmādīnāṃ cetyeva pāṭhaḥ : Va Pa p.c. rāsakrīḍādi- : Edd rāmādīnāṃ ca ↩︎ ↩︎
tatra] Edd deest ↩︎ ↩︎
cintanaṃ] V2 B2 deest ↩︎ ↩︎
rāmaṃ … skandaṃ] B2 rāmaskandhaṃ ↩︎ ↩︎
yaḥ … smaren] V1 B1 B3 saṃsmaren ↩︎ ↩︎
nityam] Edd add. duḥsvapnaḥ tasya naśyati ↩︎ ↩︎
ādy] V1 V2 B2 deest ↩︎ ↩︎
tathā] B1 yathā- ↩︎ ↩︎
pāda] R2 -vāda- ↩︎ ↩︎
praty] B1 B2 abhy- ↩︎ ↩︎
prauḍha] B2 rūḍha- ↩︎ ↩︎
ucyate] V1 V2 B1 add. iti ↩︎ ↩︎
tilakācāmau] B2 -tilakādyau ca ↩︎ ↩︎
maitryādi] Pa maitrādi ↩︎ ↩︎
svarga] Edd -saṅga- ↩︎ ↩︎
saktir] B2 -bhuktir ↩︎ ↩︎
cācamanam] B1 ācamaṇam ↩︎ ↩︎
mādakauṣadhasevā] Od yadayanniṣedhasevā ↩︎ ↩︎
kaliṅgādi] B3 kaliṅgyādi : Edd kalañjādi ↩︎ ↩︎
vratārambhas] R3 -vratānāṃ ca ↩︎ ↩︎
vṛntākādi] B3 gl. (vārttākyādi) ↩︎ ↩︎
parigrahaḥ] B2 deest ↩︎ ↩︎
abhicārādi] Od gl. (māraṇādi) ↩︎ ↩︎
dig … vratam] Od gl. (daśamīviddhā ekādaśīvrataṃ na kartavyam) ↩︎ ↩︎
vṛddhāv atulasīśrāddhaṃ] Va² gl. vṛddhau vṛddhiśrāddhe tulasīṃ vinā śrāddham ↩︎ ↩︎
pāna] V2 -pāne ↩︎ ↩︎
vihitācamanavat] Edd -vihitācamanaṃ ↩︎ ↩︎
yad vā] Edd yathā ↩︎ ↩︎
pūjā … pūjanam] Od deest ↩︎ ↩︎
pūjanam] Pa -pūjane ↩︎ ↩︎
gṛha] B1 graha- ↩︎ ↩︎
yad] B1 tad- ↩︎ ↩︎
cittataḥ] V1 -cintataḥ ↩︎ ↩︎
etat] Edd yady api etat ↩︎ ↩︎
api] B1 deest ↩︎ ↩︎
pāṭhe] B3 ins. tu ↩︎ ↩︎
iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
nīrājana] B1 ins. -vidhi- ↩︎ ↩︎
pratiṣṭhāpya] B3 pratiṣṭhāya ↩︎ ↩︎
svīya] V1 B3 svakīya- ↩︎ ↩︎
svaśakty] Va² gl. svaśakteḥ akṣataye ahānaye svasāmarthyarakṣaṇārtham ity arthaḥ | ↩︎ ↩︎
atha … japet] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
śiṣyaḥ … bhojayet] Pa² i.m. ↩︎ ↩︎
tam upadiṣṭaṃ] B3 anūpadiṣṭaṃ ↩︎ ↩︎
ity … arthaḥ] V2 deest ↩︎ ↩︎
tat] B2 yad etad ↩︎ ↩︎
viprān ṛtvijo] B2 transp. ↩︎ ↩︎
api] Edd deest ↩︎ ↩︎
sad] B1 su- ↩︎ ↩︎
guroḥ] B1 ante śrī- ↩︎ ↩︎
ca] B2 Od deest ↩︎ ↩︎
śrī] Od deest ↩︎ ↩︎
śrī … saṃvāde] V1² i.m. ↩︎ ↩︎
yasyā] R3 tasyā- ↩︎ ↩︎
prasīdati] V1 R2 R3 Pa add. iti ↩︎ ↩︎
bhāge] B1 B2 ins. he ↩︎ ↩︎
ayaṃ] B2 deest ↩︎ ↩︎
yo] B2 ins. yaṃ ↩︎ ↩︎
sāriṇi] B1 B2 -sāri- ↩︎ ↩︎
sārādau] V2 B1 -sāra- ↩︎ ↩︎
manye] Edd mānyaṃ ↩︎ ↩︎
bhāmini] B2 bhāvini ↩︎ ↩︎
atha] R1 deest ↩︎ ↩︎
śrī] V2 Va Edd deest ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 R3 add. 14 ↩︎ ↩︎
dāridrya] Od dāridryaṃ ↩︎ ↩︎
he devi] V1 B3 transp. ↩︎ ↩︎
devi] B2 ins. he ↩︎ ↩︎
yad yadi] V1 yady api ↩︎ ↩︎
viṣṇor] B3 ins. api ↩︎ ↩︎
boddhavyam] B1 add. iti ↩︎ ↩︎
dṛṣṭvā tu] B2 iṣṭakā- ↩︎ ↩︎
yaḥ paśyati] B2 ye paśyanti ↩︎ ↩︎
ṣoḍaśābja] V1 V2 R3 B2 B3 śoḍaśāṣṭa- ↩︎ ↩︎
tathā] R1 R2 R3 Pa B2 Od ’tha vā ↩︎ ↩︎
ayonijam]

JM add. ācāryadarśitam ityādi yathācāryādikṛtaṃ mantraṃ mūrtidevaṃ paśyati | mantra samyak jānāti tasya sadyo lakṣmīprabhṛtiṃ phalāni bhavatīty arthaḥ || ↩︎ ↩︎
evāha] B2 āha ↩︎ ↩︎
cāgre] B2 agre : B3 ins. ’pi ↩︎ ↩︎
ācāryopadiṣṭaṃ] B1 B2 B3 ante ya ↩︎ ↩︎
yaḥ] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
sarvaṃ] B3 Edd saṃyak ↩︎ ↩︎
māsi] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
viśeṣataḥ] B1 B3 vidhānataḥ ↩︎ ↩︎
viśeṣataḥ … dvādaśīṣu] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
py … aśeṣataḥ] R1 B2 Od viśeṣataḥ ↩︎ ↩︎
śūdrāṇāṃ … parīkṣaṇam]

JM bhaktānāṃ tu yathā śṛṇu ↩︎ ↩︎
devānāṃ] B2 sa devānāṃ ↩︎ ↩︎
sadṛśa] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
arthaḥ] V1 V2 B2 eva ↩︎ ↩︎
bhaktimato] Od gl. (bhaktimato prati ātmānaṃ parameśvaraṃ guruṃ jñātvā te ’pi śiṣyagurau sa??rām acalāṃ bhaktiṃ kuryāt) ↩︎ ↩︎
guror] R3 gurau ↩︎ ↩︎
kuryur] B2 kuryād ↩︎ ↩︎
viṣṇāv] B2 viṣṇor ↩︎ ↩︎
saṃ] V1 V2 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
jātyādi] B3 jātyādikaṃ ↩︎ ↩︎
yad vā] B2 yathā ↩︎ ↩︎
upapannān] V1² B3 upasanna ↩︎ ↩︎
upapannān … tathaivārthaḥ] V1 V2 B1 B2 deest : V1² i.m. ↩︎ ↩︎
guruṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
saṃvatsare] Edd saṃvatsaraṃ ↩︎ ↩︎
bhagavaṃs tvat] Od tataḥ guroḥ ↩︎ ↩︎
icchāmas … aihikīṃ] Od iyaṃ hi laukikīṃ ↩︎ ↩︎
icchāma] B2 ima ↩︎ ↩︎
kārttikasya tu] Od atha kārttike ↩︎ ↩︎
tu] B1 a.c. ca ↩︎ ↩︎
san] Edd ins. kārtikasya daśamyāṃ ↩︎ ↩︎
svapnān dṛṣṭvā] B2 svapnāvasthāṃ : Od tataḥ suptvā ↩︎ ↩︎
śrāvayeta] Od śrāvayet tu ↩︎ ↩︎
tadvad iti] B2 deest ↩︎ ↩︎
uttama … pūrvā] V1 B1 uttame svapne pūrvā ↩︎ ↩︎
sarvottamā matā] B2 sarvottamottamā ↩︎ ↩︎
viracayet] B3 a.c. vicārayet ↩︎ ↩︎
yathāśobhanaṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
śobhanaṃ] B3 -śobhaṃ ↩︎ ↩︎
likhet] B1 add. ity arthaḥ ↩︎ ↩︎
netrabandhaṃ śiṣyāṇāṃ] B2 transp. ↩︎ ↩︎
yadā] B2 Od tadā ↩︎ ↩︎
varṇakair] Od gl. (raktapītaśitāśitaiḥ) ↩︎ ↩︎
tu] Od ca ↩︎ ↩︎
varṇaiś] B3 -varṇa- ↩︎ ↩︎
caivaṃ] B2 evaṃ ↩︎ ↩︎
akalān]

JM akālāmūlān ↩︎ ↩︎
akalān … avadhy] Edd ekākārān avraṇān dadhy- ↩︎ ↩︎
pañcapallavasapta] B1 deest ↩︎ ↩︎
saptamṛttikā] V1 samṛttikān : V2 -saptamṛttikān ↩︎ ↩︎
uparisthāpita] V1 sthāpita- ↩︎ ↩︎
agnyādīṃś] V1 anyādīṃś ↩︎ ↩︎
tad] V2 tam ↩︎ ↩︎
yāvavyato] V1² i.m. vāyavyāṃ ↩︎ ↩︎
varuṇaṃ … nyaset] V2 Va B1 B3 Edd vāruṇyaṃ varuṇaṃ caiva vāyavyāṃ pavanaṃ yajet ↩︎ ↩︎
gocare] V1 -gocaret ↩︎ ↩︎
pūjyaivaṃ tu] B2 Od pūjyavarṇa- : Edd sampūjyaivaṃ ↩︎ ↩︎
madhya] Edd adhaḥ- ↩︎ ↩︎
sthāpita] V1 sthāpitaṃ ↩︎ ↩︎
pūjya] Edd sampūjya ↩︎ ↩︎
caturthī] B2 deest ↩︎ ↩︎
sa] V1 V2 B3 deest ↩︎ ↩︎
gandhapuṣpādyair] V1 B3 gandhapuṣpāntair ↩︎ ↩︎
pūjya] V2 Va pūjyaṃ ↩︎ ↩︎
aniruddhaṃ] R1² aniruddhas ↩︎ ↩︎
pūjya] V1 V2 Va pūjyaṃ : R1² pūjyaḥ ↩︎ ↩︎
aniruddhaṃ … tathā] R1² Od² i.m. ↩︎ ↩︎
tu] B2 taṃ ↩︎ ↩︎
madhyama] B3 madhya- ↩︎ ↩︎
pūrva] V2 pūrvavad ↩︎ ↩︎
saumyāyāṃ] Od gl. (nairṛtyām) :

JM yāmyāyāṃ ↩︎ ↩︎
nairṛtyāṃ] R1 nairṛte ↩︎ ↩︎
cāṣṭau] R1 R2 R3 B2 aṣṭau ↩︎ ↩︎
cāṣṭau kumbhān] Od kumbhān aṣṭau ↩︎ ↩︎
navamaṃ … kalpayet] B3 navaṃ tatra prakalpayet ↩︎ ↩︎
pūjya] V1 B1 B3 deest ↩︎ ↩︎
sampūjya] V2 deest ↩︎ ↩︎
kāmān] Pa -kāmaṃ ↩︎ ↩︎
snāpayen … bhiṣecayet]

JM deest ↩︎ ↩︎
snāpanaṃ] V1 snapanaṃ ↩︎ ↩︎
nāyālaṃ] B2 -nāyainaṃ ↩︎ ↩︎
nairṛtena] V1 nairṛtyena ↩︎ ↩︎
vāyavam] Od vāyave ↩︎ ↩︎
kāmasya] B2 Od -kāmaś ca : B1 -kāmas tu ↩︎ ↩︎
kaubereṇa vidhīyate] B3 kauvereṇābhidhīyate ↩︎ ↩︎
hetus] V1 R2 R3 B1 -hetos ↩︎ ↩︎
navabhir eva] B2 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
śrīmāṃś] Pa āmāṃś ↩︎ ↩︎
bhaved … varjitaḥ] V1 B1 Od deest : V1² i.m. ↩︎ ↩︎
sadyo] Od gl. (tatkṣanāt) ↩︎ ↩︎
yathāsaṃkhyena] Od yaḥ saṃkṣepena ↩︎ ↩︎
yathā … lokapān] B2 yaḥ saṃkhyena lokapālān ↩︎ ↩︎
sva] Pa om. ↩︎ ↩︎
tu] B1 om. ↩︎ ↩︎
bhinnena] Pa -aṅgena ↩︎ ↩︎
vidhānataḥ] B3 viśeṣataḥ :

JM vidhānavit :

JM add. svasvanāmnena hṛdayādikrameṇa ṣaḍbhinnena indrādīnāṃ ṣaḍaṅgapūjā kāryety arthaḥ | ↩︎ ↩︎
sva] V2 B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
ṣaḍbhinnena] V1 ṣoḍābhinnena ↩︎ ↩︎
parīkṣitān] B2 avakṣitān ↩︎ ↩︎
āgneya] Od gl. (agnibījena śarīraṃ dagdhya) ↩︎ ↩︎
vidhṛtāṃs] V2 Pa vidhutāṃs ↩︎ ↩︎
somenāpy] Od gl. (candrabījena) ↩︎ ↩︎
niyamān] R1 R2 Pa B3 a.c. Od samayān ↩︎ ↩︎
budhaḥ] Od punaḥ :

JM add. āgneyadhāraṇā agnidagdha iti dhyānam | evaṃ vāyunā vidhutān | somenāthāpi tān iti | ↩︎ ↩︎
taṃ] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
na ninded] B2 Od narāṃś ca ↩︎ ↩︎
vā] V2 Va B3 Edd ca ↩︎ ↩︎
vandeta] R3 vindeta ↩︎ ↩︎
vaiṣṇavaṃ] B3 vaiṣṇavāṃś ↩︎ ↩︎
vāpi] V2 Va B3 Edd cāpi ↩︎ ↩︎
arthaḥ] V2 add. śrīrādhādamodaradevau jayatām | ↩︎ ↩︎
deheṣu] B1 -dehe tu ↩︎ ↩︎
viṣṇave] R1 viṣṇo ↩︎ ↩︎
huṃ] Od deest ↩︎ ↩︎
jvalitānalaḥ] Od gl. (jvalitaḥ ’nalo yena) ↩︎ ↩︎
ānalaḥ] R2 R3 Pa -ānalam :

JM -ānale ↩︎ ↩︎
āhutibhir] B2 vāhutibhiś ca ↩︎ ↩︎
sannidhau] R1 R2 R3 Pa B2 Od add. iti ↩︎ ↩︎
dṛg] B2 dig- ↩︎ ↩︎
dṛgbandhaṃ] Od gl. (akṣabandham) ↩︎ ↩︎
puraḥ] R1 purā ↩︎ ↩︎
tasmai] R2 deest ↩︎ ↩︎
tato … diśet]

JM deest ↩︎ ↩︎
dehāt] V2 -dehān ↩︎ ↩︎
śiṣyaṃ] V2 deest ↩︎ ↩︎
viśiṣya] V1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
vivāhākhyāḥ] B1 -vivāhādi- ↩︎ ↩︎
cakre] B1 -padme ↩︎ ↩︎
āhutitrayaṃ] V2 āhuḥ tritayaṃ ↩︎ ↩︎
sahasraṃ] B2 deest ↩︎ ↩︎
sviṣṭa] V1 B2 śiṣṭa- ↩︎ ↩︎
kṛtādi] V1² p.c. -hṛdādi- ↩︎ ↩︎
bhūṣitāyāṃ] V2 B1 -vibhūṣitāyāṃ ↩︎ ↩︎
racitaṃ] V1 V2 racita- ↩︎ ↩︎
tam] B2 tad ↩︎ ↩︎
uccalana] B3 gl. (nirgamana) ↩︎ ↩︎
madhyamanāḍīṃ] B3 gl. (suṣumnām) ↩︎ ↩︎
tan … nāḍyāṃ] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
para] V1 pari- ↩︎ ↩︎
amukachandaskam] V1 B2 B3 deest : V1² i.m. ↩︎ ↩︎
ahaṃ] B2 B3 ins. arghyaṃ ↩︎ ↩︎
nṛpaḥ] Od nṛpa ↩︎ ↩︎
yugmaṃ] Od gl. (vastrayugmam) ↩︎ ↩︎
devaṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
dhare] B2 hare : Od dhruvam :

JM add. dhare he bhūma ↩︎ ↩︎
gaditum] B2 padestam ↩︎ ↩︎
ityādinā] B1 ins. iti ↩︎ ↩︎
guror] V1² p.c. R1 R2 R3 Pa

JM gurau ↩︎ ↩︎
su] R1 R3 Pa B2 Od sa- : R2 sva- ↩︎ ↩︎
graheṇa] V2 Va grahaṇe ↩︎ ↩︎
tapaḥ] B2 tanuṃ ↩︎ ↩︎
ca vadanti] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
me] V1 R2 R3 Pa B2 no ↩︎ ↩︎
yuktā] Od yuktvā ↩︎ ↩︎
paśyāmaḥ paramaṃ] Pa paśyāmaramaṃ ↩︎ ↩︎
yad gatvā] B2 janmadhvā : Od janmataḥ ↩︎ ↩︎
punar] R1 om. ↩︎ ↩︎
āḍhya] B1 -ārtha- ↩︎ ↩︎
ṭīkeyaṃ] B1 B3 p.c. dīkṣeyaṃ ↩︎ ↩︎
varāha] V2 vārāha- : B3 deest ↩︎ ↩︎
ātmānam] B1 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B3 deest ↩︎ ↩︎
kārttikyāṃ] Od ins. pūrṇimā ↩︎ ↩︎
dhare] B2 -śvare ↩︎ ↩︎
vārāhayāgam] B3 vārāhaṃ yāgam ↩︎ ↩︎
uddiṣṭo] Od gl. (kathitaḥ) ↩︎ ↩︎
te] Od gl. (tubhyam) ↩︎ ↩︎
bhūtadhāriṇi] Od gl. (he pṛthvi) ↩︎ ↩︎
sarvathā] B1 sarvadā ↩︎ ↩︎
kathitaḥ] B1 add. śrīkṛṣṇacaitanyo jayati ↩︎ ↩︎
muktā] Pa bhaktā ↩︎ ↩︎
śrutiḥ] R1² i.m. ↩︎ ↩︎
dīkṣā] R2 R3 add. 15 ↩︎ ↩︎
dīkṣāyā] Pa dīkṣāyāṃ ↩︎ ↩︎
yaḥ] B3 Edd ca ↩︎ ↩︎
iti] V2 Va B1 B3 deest ↩︎ ↩︎
kuśa] R1 śata- ↩︎ ↩︎
kuśakūrcena] Od gl. (kuśasamūhena) ↩︎ ↩︎
kūrcena] B2 -puṣpaiś ca ↩︎ ↩︎
deya] B2 B3 deva- ↩︎ ↩︎
mantrayet] Od -vandayet ↩︎ ↩︎
dvijān] B2 dvijād ↩︎ ↩︎
sahasram] B3 deest ↩︎ ↩︎
sāre] V2 R2 Va B2 B3 Od Edd -sāgare : R2 R3 add. 16 ↩︎ ↩︎
ke karam] R1² B2 Od kevalam : R1 kekirām ↩︎ ↩︎
nidhāyāmuṃ] B2 Od nidhāyāṣṭaṃ : Od ins. vārān ↩︎ ↩︎
vittalobhād] B2 -ttalobhā- lac. : Od vibhavād dhi ↩︎ ↩︎
vittalobhād vimuktasya] V2 vittalobhādimuktasya ↩︎ ↩︎
bhaktasya] B1 om. ↩︎ ↩︎
agnāv] Od gl. (agnisamīpe) ↩︎ ↩︎
bījair yavādibhiḥ] B2 deest ↩︎ ↩︎
vītamatsaraḥ] Od gl. (vigatamatsarahiṃsā yasya) ↩︎ ↩︎
ṅgāvayav] B2 -vayavac- ↩︎ ↩︎
bhīte cābhayadaḥ] Pa B2 Od bhīteṣv abhayadaḥ ↩︎ ↩︎
ekaṃ] B3 evaṃ ↩︎ ↩︎
bhedagam] Od -bhedakam ↩︎ ↩︎
padam] V1 ins. sthānam ↩︎ ↩︎
māhātmyam] R2 add. 17 ↩︎ ↩︎
brahma] R2 R3 Pa B1 ante śrī- ↩︎ ↩︎
vṛddhiṃ dhanaṃ] Pa -vṛttiṃ vidhaṃ ↩︎ ↩︎
ārtho] B2 -adharmo- ↩︎ ↩︎
ṣṭhāṃ] B2 deest ↩︎ ↩︎
vā] B1 B2 B3 a.c. add. cet : V1 add. iti : V2 add. veti : B3 p.c. add. bhavet ↩︎ ↩︎
paraṃ] B2 Od varaṃ ↩︎ ↩︎
śivaṃ] Od gl. (paramakāraṇabrahmaṃ kṛṣṇam) ↩︎ ↩︎
śrī] V1 V2 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
iti dvitīyaḥ] Edd deest ↩︎ ↩︎
dvitīyaḥ] V1 ante śrī- : B2 dvitīyavilāsaḥ || śrīśrīhariḥ || śrīśrīgopālaḥ || : B3 digdarśinyāṃ dvitīyo vilāsaḥ ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
bhagavad] B1 B2 B3 Od ante śrī- ↩︎ ↩︎