आगमे वैष्णवे विश्वासटिप्पन्यः

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रीकृष्णाय नमः¹² ।

चैतन्य³देवं भगवन्तम् आश्रये

श्रीवैष्णवानां⁴ प्रमुदे⁵ ऽञ्जसा लिखन् ।

आवश्यकं कर्म विचार्य साधुभिः⁶

सार्धं⁷ समाहृत्य समस्तशास्त्रतः ॥१ ॥

श्रीश्रीमदनमोहनः कृष्णो जयति⁸ ।

ब्रह्मादिशक्तिप्रदम् ईश्वरं तं⁹

दातुं स्वभक्तिं कृपयावतीर्णम् ।

चैतन्यदेवं शरणं प्रपद्ये

यस्य प्रसादात् स्ववशे ऽर्थसिद्धिः ॥

लिख्यते भगवद्भक्तिविलासस्य यथामति¹⁰ ।

टीका दिग्दर्शिनी नाम तदेकांशार्थबोधिनी¹¹ ॥

सुदुष्करे कर्मणि प्रवर्तमानो ग्रन्थकारस् तत्सं¹²सिद्धये प्रथमं परमगुरुरूपं श्रीमदिष्टदैवतं शरणत्वेनाश्रयति¹³ चैतन्येति । चैतन्यं विशुद्धं ज्ञानं तद्रूपो यो देवो जगत्पूज्यस् तम् । देवेषु मध्ये यो ज्ञानघनस्¹⁴ तम् इत्य् अर्थः । यद् वा, चैतन्यस्य चित्तस्य देवो ऽधिष्टाता यः¹⁵ श्री¹⁶वासुदेवस् तम् । अथवा, चैतन्यं चेतना जीवनहेतुस् तस्य देवो नाथस् तं प्राणेश्वरम् इत्य् अर्थः । आश्रये¹⁷ शरणं यामि । किमर्थम्? श्रीमतां वैष्णवानाम् आवश्यकम् अवश्यकृत्यं यत् कर्म तत् साधुभिः सदाचारपरैर्¹⁸ वैष्णवैर्¹⁹ एव समं विचार्य लिखन् लिखितुं, हेतौ

Broo

Chapter One: On the Guru

Obeisance to Śrī Kṛṣṇa!

¹Having considered the necessary rituals with the saints

and having jointly gathered them from all the scriptures,

writing truly for the delight of the blessed Vaiṣṇavas,

I take refuge in Lord Caitanyadeva.

DDṬ: May Śrī Kṛṣṇa, enchanter of the god of love, reign supreme!

I take refuge in Caitanyadeva,

the master who bestows power to Brahmā and the others,

who mercifully descended to give devotion for himself,

and by whose grace the meaning of the subject is within one’s grasp.

I write this gloss on the Bhagavadbhaktivilāsa called Digdarśinī to the best of my understanding. It explains one aspect of its meaning.

In order to succeed in the very difficult task he has set out on, the author first takes refuge in his beloved Deity who has taken the form of his grand-guru by making him his shelter. [He takes refuge] in him, the deva, the one worshipable by the world, whose form is caitanya, pure consciousness. The meaning is, “In him, who among the gods consists of nothing but consciousness.” Or else: in him, Śrī Vāsudeva, the deva or supreme ruler of caitanya, the mind. Or also: in the Lord of his life, the deva, the master that is his caitanya, consciousness, that is, his cause for life. I take refuge means I turn to him for refuge.

For what reason [does he take refuge]? For the sake of writing about the necessary, obligatory rituals of the blessed Vaiṣṇavas, having considered

मूलम्

श्रीकृष्णाय नमः¹² ।

चैतन्य³देवं भगवन्तम् आश्रये

श्रीवैष्णवानां⁴ प्रमुदे⁵ ऽञ्जसा लिखन् ।

आवश्यकं कर्म विचार्य साधुभिः⁶

सार्धं⁷ समाहृत्य समस्तशास्त्रतः ॥१ ॥

श्रीश्रीमदनमोहनः कृष्णो जयति⁸ ।

ब्रह्मादिशक्तिप्रदम् ईश्वरं तं⁹

दातुं स्वभक्तिं कृपयावतीर्णम् ।

चैतन्यदेवं शरणं प्रपद्ये

यस्य प्रसादात् स्ववशे ऽर्थसिद्धिः ॥

लिख्यते भगवद्भक्तिविलासस्य यथामति¹⁰ ।

टीका दिग्दर्शिनी नाम तदेकांशार्थबोधिनी¹¹ ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

शतृङ् । तच् च किमर्थम्? तेषाम् एव प्रकृष्टमुदे परमहर्षाय । ननु तव नीचस्य कथम् एतत् सिध्यतु?²⁰²¹ तत्राह भगवन्तम् इति । सर्वैश्वर्ययुक्तं²² कारुण्याद्यखिलभजनीयगुणवन्तं वा श्रीकृष्णम् इति वा²³ कृष्णस्²⁴ तु भगवान् स्वयम् इति²⁵ श्रीभागवतोक्तेः । एवं पक्षत्रये²⁶ क्रमेण सम्बन्धनीयम् । तादृशस्य महाप्रभोर् आश्रयणेन न किम् अप्य् असाध्यम् इति भावः । किं च तच्छक्त्यैव तन्नियोजनेन वा तन्माहात्म्येन वाहम् अत्र प्रवृत्तो²⁷ ऽस्मि, न तु स्वातन्त्र्यादिनेति²⁸ निजौद्धत्यादिपरिहारः । स्वमते च श्रीचैतन्यदेवेति प्रसिद्धसंज्ञं भगवन्तं महाप्रभुम् । तत्कारुण्य²⁹महिम्ना तदाश्रितस्य मम न किम् अपि³⁰ दुष्करम् इति,³¹ सर्वम् एव सुखसाध्यम् इत्य् अर्थः । ननु तत् सर्वं श्रुतिस्मृति³²पुराणागमादिषु सर्वत्र वर्तत एव, किं तल्लिखनेन?³³ तत्राह³⁴ समस्तेभ्यः शास्त्रेभ्यः सम्यग् आहृत्य आनीयेति³⁵ । तत्र तत्र स्थाने स्थाने³⁶ स्थितम् अहम् अत्र यथायोग्यं सङ्गमय्य तत्तत्पद्यजातम् एकत्रीकृत्य लिखिष्यामीत्य् अर्थः ॥१॥

भक्तेर् विलासांश् चिनुते प्रबोधा-

नन्दस्य शिष्यो भगवत्प्रियस्य ।

गोपालभट्टो रघुनाथदासं

सन्तोषयन् रूपसनातनौ च ॥२॥

विलासान् परमवैभवरूपान् भेदान् चिनुते³⁷ समाहरति । भक्तिविलासानां चयनेनास्य ग्रन्थस्य³⁸ भक्तिविलासेति संज्ञायां कारणम् एकम्³⁹ उद्दिष्टम् । भगवत्प्रिय-

Broo

them together with the saints, the Vaiṣṇavas that are devoted to Sadācāra. And why does he write? For their delight, for their supreme happiness.

Now, how will this be possible for you, an inferior person? That he answers with the word Lord, meaning the one who is endowed with all majesty, or the one who has all worshipable qualities, such as compassion, or Śrī Kṛṣṇa, since the blessed Bhāgavata (1.3.28) says “But Kṛṣṇa is the Lord Himself”. These [three meanings] should be connected with the three alternative explanations [of the word Caitanya], one after the other.[^FNB000001] The implied meaning is that by having recourse to such a great Lord, nothing is impossible. Moreover, by thinking “I am engaged here by his power, his command or his greatness, not by my independent will or anything like that”, the author gives up his own arrogance and so on.

And now, his own opinion: Śrī Caitanyadeva refers to the Lord or great master (Mahāprabhu) well-known by that name. The meaning is that nothing is difficult for me, having taken shelter of him, who is celebrated for his compassion; rather, everything is easily accomplished.

Now, all these rites are present everywhere in the Śrutis, Smṛtis, Purāṇas and the Āgamas. What is then the need for this text? That he answers with gathered or collected from all the scriptures. The meaning is that whatever verses are found in all those different places, I will here collect and harmonise in a suitable way.

²Gopāla Bhaṭṭa, the disciple of

Prabodhānanda, beloved of the Lord,[^FNB000002]

collects the Bhaktivilāsas

to please Raghunātha Dāsa,

Rūpa and Sanātana.

He collects or gathers Vilāsas or parts of the greatest splendour. That this book is a gathering of such Bhaktivilāsas is one reason for its being called “Bhaktivilāsa”. Beloved of the Lord can also mean “to whom the Lord is

मूलम्

भक्तेर् विलासांश् चिनुते प्रबोधा-

नन्दस्य शिष्यो भगवत्प्रियस्य ।

गोपालभट्टो रघुनाथदासं

सन्तोषयन् रूपसनातनौ च ॥२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्येति बहुव्रीहिणा तत्पुरुषेण वा⁴⁰ समासेन तस्य माहात्म्यजातं⁴¹ प्रतिपादितम् । एवं तच्छिष्यस्य श्रीगोपालभट्टस्यापि तादृक्त्वं बोद्धव्यम्⁴² । श्रीरघुनाथदासो नाम गौडकायस्थकुलाब्जभास्करः परमभागवतः⁴³ श्रीमथुराश्रितस्⁴⁴ तदादीन् निजसङ्गिनः⁴⁵ सन्तोषयितुम् इत्य् अर्थः ॥२॥

मथुरानाथपादाब्ज-

प्रेमभक्तिविलासतः ।

जातं⁴⁶ भक्तिविलासाख्यं

तद्भक्ताः शीलयन्त्व्⁴⁷ इमम्⁴⁸ ॥३॥

श्री⁴⁹मथुरानाथस्य श्रीकृष्णस्य भगवतः पादाब्जे विषये या⁵⁰ श्रीगोपालभट्टस्य⁵¹ प्रेमभक्तिस् तस्या विलासतः उल्लासात् । यद् वा, मथुरायां यो नाथस् तस्य⁵² प्रभोः श्रीकृष्णस्य पादाब्जयोर् भक्तिविलासः⁵³ भक्तिक्षेत्रत्वात् तस्माज् जातम् इदम् इति⁵⁴ ग्रन्थस्य भक्तिविलासेत्याख्यायां कारणान्तरं ज्ञेयम् । इमं ग्रन्थं तद्भक्ताः श्रीमथुरानाथ⁵⁵पादाब्ज⁵⁶भ्रमराः शीलयन्तु परिशीलयन्त्व्⁵⁷ अभ्यस्यन्त्व् इत्य् अर्थः । पाठान्तरे शोभयन्तु⁵⁸ दोषापकरणेन निरन्तरश्रवणकीर्तनप्रचारणादिना वालङ्कुर्वन्त्व्⁵⁹ इति विनयविशेषः ॥३॥

जीयासुर् आत्यन्तिकभक्ति⁶⁰निष्ठाः

श्रीवैष्णवा माथुरमण्डले ऽत्र ।

काशीश्वरः कृष्णवने⁶¹⁶² चकास्तु

श्रीकृष्णदासश् च सलोकनाथः ॥४॥

Broo

beloved” if it is taken as a Bahuvrīhi compound.[^FNB000003] In either case, it shows all his greatness, and thus, the same thing should be understood of his disciple, Śrī Gopāla Bhaṭṭa. Śrī Raghunātha Dāsa is the sun of the lotus of the Bengali Kāyastha community and the greatest Bhāgavata, settled in blessed Mathurā. The meaning is “to please him and others, his associates.”

³The name Bhaktivilāsa comes from the Vilāsa of loving devotion (bhakti) to the lotus feet of the master of Mathurā. May his devotees engage themselves in it!

Another reason for the book’s being called Bhaktivilāsa is that it stems from the Vilāsa, the joy of Gopāla Bhaṭṭa’s loving devotion towards to the lotus feet of the master of Mathurā, Lord Śrī Kṛṣṇa. Or else, because they are the shelter of devotion, the lotus feet of Śrī Kṛṣṇa, the Lord of the master in Mathurā, they are the Bhaktivilāsa, and this book has sprung from them. May his devotees, the bumblebees at the lotus feet of the blessed Lord of Mathurā, engage themselves in it, that is, study this book. In the case of the alternative reading śobhayantu: may they beautify it with the fault-destroying practices of ceaseless listening, praising, preaching and so on. This is a specific type of humility.

⁴Long live the greatly devoted

blessed Vaiṣṇavas here in the circle of Mathurā!

May Kāśīvara[^FNB000004] shine in Kṛṣṇa’s forest,

and Śrī Kṛṣṇadāsa with Lokanātha![^FNB000005]

मूलम्

मथुरानाथपादाब्ज-

प्रेमभक्तिविलासतः ।

जातं⁴⁶ भक्तिविलासाख्यं

तद्भक्ताः शीलयन्त्व्⁴⁷ इमम्⁴⁸ ॥३॥

जीयासुर् आत्यन्तिकभक्ति⁶⁰निष्ठाः

श्रीवैष्णवा माथुरमण्डले ऽत्र ।

काशीश्वरः कृष्णवने⁶¹⁶² चकास्तु

श्रीकृष्णदासश् च सलोकनाथः ॥४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

शोभापादनं चास्य ग्रन्थस्य श्रीमथुरानाथचरणारविन्दभक्तिरसिकानां श्रीमथुरायां सुखनिवासेन स्वत एव सम्पद्यते इत्याद्यभिप्रायेणाशास्ते जीयासुर् इति । श्रीभगवद्भक्तिप्रवर्तनादिलक्षण⁶³निजोत्कर्षम् आविष्कुर्वन्त्व् इत्य् अर्थः, पुरे⁶⁴ श्रीमथुरानगरमध्ये प्रायस् तत्रैव तस्यावस्थितेः⁶⁵ । एवं अग्रे ऽपि कद्वय⁶⁶संज्ञायाम् अग्रे वर्तमानचकारात् चिरम् इत्य् अस्याग्रे ऽपि सर्वत्रानुषङ्गः⁶⁷⁶⁸⁶⁹ । कृष्णकाननं⁷⁰ वृन्दावनं तापनीयश्रुत्युक्तानुसारात् । तस्मिन्⁷¹ क्रीडतु⁷² श्रवणकीर्तनादिभक्त्या सुखं निवसत्व्⁷³ इत्य् अर्थः । लोकनाथेन सह वर्तत इति तथा सः । इत्य् अन्योन्यं तयोः प्रीतिविशेषः सूचितः⁷⁴ । एवं च⁷⁵⁷⁶ यदैषां तत्र तत्र निवासस् तदानीम् अयं ग्रन्थो जात इत्याद्य् अपि⁷⁷ सूचितम् ॥४॥

तत्र लेख्यप्रतिज्ञा⁷⁸

आदौ सकारणं लेख्यं श्रीगुर्वाश्रयणं ततः⁷⁹⁸⁰ ।

गुरुशिष्य⁸¹परीक्षादिर् भगवान् मनवो⁸² ऽस्य च⁸³ ॥५॥

लिखन्न् इति⁸⁴ यल्लिखितं, तल्लेख्यम् एव प्रतिजानीते आदाव् इत्यादित्रयोविंशतिभिः । कारणसहितं श्रीगुरोर् आश्रयणम् उपसत्तिर् आदौ लेख्यम् । लेख्यम्⁸⁵ इत्य् अस्य लिङ्गवचनव्यत्ययेन यथायथं सर्वत्रान्वयः । ततस् तदनन्तरं गुरुः स⁸⁶ कीदृश इति तस्य

Broo

Thinking that this book’s attaining splendour will come about of its own accord by the happy residence in Śrī Mathurā of those savouring devotion to the lotus feet of the Lord of Śrī Mathurā and so forth, the author prays, “Long live …”. The meaning is “may they reveal their own eminence, characterised by inciting devotion to the blessed Lord and so on” because of his[^FNB000006] generally residing there only, in the city, in the town of Mathurā. Further, because the word “and” occurs below following the two names beginning with K (Kāśīśvara and Kṛṣṇadāsa), “for a long time” should be supplied with regard to everything following it.[^FNB000007]

Kṛṣṇa’s forest means Vṛndāvana, following the statement of the Gopālatāpanī Upaniṣad.[^FNB000008] May he enjoy himself, may he live there happily through devotion, such as hearing and chanting—that is the meaning. With Lokanātha means together with Lokanātha; by this their particular love for each other is indicated. Similarly, it is also indicated that this book was written when these people were living in those places.

Declaration of Contents

⁵First taking shelter of the guru as well as the reason for it will be described (1.28–37);[^FNB000009] then the guru (1.38–58); the disciple (1.59–73); observation and so on (1.74–103); the Lord (1.104–120); his mantras (1.121–193);…

The author said “writing” in the first verse: in verses5–27, he now promises that whatever is mentioned here will certainly be elaborated upon. First he will write about taking shelter of, approaching the guru, together with the reason for it. The syntax is that “will be written about” should be added everywhere, with transposition of gender and number as needed. Then, immedi-

मूलम्

तत्र लेख्यप्रतिज्ञा⁷⁸

आदौ सकारणं लेख्यं श्रीगुर्वाश्रयणं ततः⁷⁹⁸⁰ ।

गुरुशिष्य⁸¹परीक्षादिर् भगवान् मनवो⁸² ऽस्य च⁸³ ॥५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

लक्षणं लेख्यम् इत्य् अर्थः । अस्य भगवतो⁸⁷ मनवो मन्त्राश् च तन्माहत्म्यादिकं च लेख्यम् इत्य् अर्थः⁸⁸ ॥५॥

मन्त्राधिकारी सिद्धादिशोधनं मन्त्रसंस्क्रिया⁸⁹ ।

दीक्षा नित्यं ब्राह्मकाले शुभोत्थानं पवित्रता⁹⁰ ॥६॥

दीक्षा तद्विधिर् लेख्या इत्य् अर्थः । एवम् अग्रे ऽपि सर्वत्र मूलग्रन्थानुसारेण यथायथम् ऊह्यम् । नित्यम् इत्य् अस्य शरणागतिर् इत्य् अन्तम् अनुवृत्तिः । शरणागतेर् अपि नित्यकृत्येष्व् अन्तर्भावेन तदवधि नित्यकृत्यानाम् एव लिखनात्, अत एव तदनन्तरं नित्यकृत्यव्यवच्छेदार्थं पक्षेष्व् इति लेख्यम् । ब्राह्म⁹¹काले मुहूर्ते⁹² शुभं शुभकर्मार्थं कृष्णकृष्णेति कीर्तनादिना मङ्गलावहं वा यद् उत्थानं शय्यात्यागस् तत् । पवित्रता पाणिपादप्रक्षालनदन्तधावनाचमनादिना शुचित्वम् । एतदादि⁹³ सर्वं यद्य् अप्य् अग्रे स्वत एव तत्तत्⁹⁴प्रकरणतो व्यक्तं भावि, तथापि⁹⁵ सुखबोधार्थम् अधुनात्र किञ्चिद् अभिव्यज्यते ॥६॥

प्रातःस्मृत्यादि कृष्णस्य वाद्याद्यैश् च⁹⁶ प्रबोधनम्⁹⁷ ।

निर्माल्योत्तारणाद्यादौ⁹⁸ मङ्गलारात्रिकं ततः⁹⁹ ॥७॥

प्रातर् इति नित्यम् इतिवत् मध्याह्नकृत्यं यावद् अनुवर्तत एव । एवं मध्याह्नादिकं चोह्यम् । स्मृतिः स्मरणम् । आदिशब्देन प्रातःकीर्तनप्रणमन¹⁰⁰विज्ञापनादि । प्रबोधनं वाद्यैः । आदि¹⁰¹शब्दात् स्तुति¹⁰²पाठादिभिः । निर्माल्योत्तारणम् आदिशब्देन¹⁰³ श्रीमुखप्रक्षालनदन्तकाष्ठार्पणादि । आदाव् इति प्रथमं निर्माल्योत्तारणस्यावश्यकत्वात् ॥७॥

Broo

ately after that, [thinking,] “what is the guru like?”, his characteristics will be given. Then he will write about the mantras of the Lord as well as their greatness, and so forth.

⁶eligibility for the mantra (1.194–200); determining Siddha and so on (1.201–224); purification of mantras (1.225–235); initiation (2.1–253); daily duties (3.1–19); the virtuous waking at the Brāhmatime (3.20); cleansing (3.21–22);…

Initiation: the meaning is that the rules concerning this will be written. Similarly, every case below also will be properly deliberated on in accordance with the original texts.[^FNB000010] Daily duties: all the items up to taking shelter (1.25). The author has included also taking shelter within the daily duties, in order to distinguish the items following it—beginning with fortnightly duties—from them.

Virtuous, to perform virtuous rites by calling out “Kṛṣṇa! Kṛṣṇa!”, or the auspicious waking, quitting of the bed. At the Brāhmatime: at this watch.[^FNB000011] Cleansing: purification by Ācamana, brushing the teeth, washing hands and feet and so on. This and all that will follow will become evident on its own accord in the respective contexts. Still, to facilitate easy understanding, something is now provided here.

⁷remembrance and so on in the morning (3.23–129); waking Kṛṣṇa with musical instruments and so forth (3.130–133); the removal of offered flowers and so on in the beginning (3.134–149); then Maṅgalārātrika (3.150–152);…

As the morning duties are said to be mandatory, so are the midday duties that follow. Remembrance means the act of remembering; and so on means morning praise, salutations, entreaties, and so on. So forth means hymns of praise, readings, and so on. In the beginning means first, because removing offered flowers is mandatory. And so on refers to the offering of a tooth-twig, water for rinsing the Lord’s mouth, and so on.

मूलम्

मन्त्राधिकारी सिद्धादिशोधनं मन्त्रसंस्क्रिया⁸⁹ ।

दीक्षा नित्यं ब्राह्मकाले शुभोत्थानं पवित्रता⁹⁰ ॥६॥

प्रातःस्मृत्यादि कृष्णस्य वाद्याद्यैश् च⁹⁶ प्रबोधनम्⁹⁷ ।

निर्माल्योत्तारणाद्यादौ⁹⁸ मङ्गलारात्रिकं ततः⁹⁹ ॥७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

मैत्रादिकृत्यं शौचं चाचमनं दन्तधावनम्¹⁰⁴ ।

स्नानं तान्त्रिकसन्ध्यादि देवसद्मादिसंस्क्रिया¹⁰⁵ ॥८॥

निजदन्तधावनं¹⁰⁶ यद्य् अप्य् उत्थानानन्तरम् एव कृत्यम्¹⁰⁷ इति पवित्रतान्तः पूर्वं प्रविष्टम् एव, तथापि शौचादिविधिप्र¹⁰⁸सङ्गतो ऽत्र¹⁰⁹ तद्विधिमात्रलिखनम् । तान्त्रिकी सन्ध्या तदुपास्तिः । आदिशब्देन जले भगवत्पूजा । देवसद्मनः भगवदालयस्य संस्क्रिया सम्मार्जनादिना तथा¹¹⁰ स्वस्तिकनिर्माणध्वजपताकाद्यारोपणेन च । आदिशब्दात् पीठपात्रवस्त्रादिसंस्कारः¹¹¹ ॥८॥

तुलस्याद्याहृतिर्¹¹² गेहस्नानम्¹¹³ उष्णोदकादिकम्¹¹⁴ ।

वस्त्रं¹¹⁵ पीठं चोर्ध्वपुण्ड्रं श्रीगोपीचन्दनादिकम्¹¹⁶ ॥९॥

तुलस्या आदिशब्दात् पुष्पादीनां चाहरणम् । गेहे निजगेहे स्नानं तद्विधिः, तच् च बहिस् तीर्थाभावेन किं वा श्री¹¹⁷भगवदालयसंस्काराद्यनन्तरम्¹¹⁸ एव¹¹⁹ पूजार्थं पुनः स्नानापेक्षया ज्ञेयं, तत्रैवोष्णोदकामलकादिस्नानव्यवस्था च । वस्त्रं स्नानानन्तरं निज¹²⁰परिधेयम् । पीठम् आचमनाद्यर्थं निजासनम् ॥९॥

चक्रादिमुद्रा¹²¹ माला च¹²² गृहसन्ध्य्¹²³आर्चनं गुरोः¹²⁴ ।

माहात्म्यं चाथ कृष्णस्य द्वारवेश्मान्तरार्चनम्¹²⁵¹²⁶ ॥१०॥

गुरोर् अर्चनं माहात्म्यं च । अथेति गुरुपूजानन्तरम् एव भगवत्पूजाया विधेयत्वात् । द्वारं वेश्मान्तरं च गृहमध्यं तयोर् अर्चनम् ॥१०॥

पूजार्थासनम् अर्घ्यादिस्थापनं विघ्नवारणम्¹²⁷¹²⁸ ।

श्रीगुर्वादिनतिर्¹²⁹ भूतशुद्धिः¹³⁰ प्राणविशोधनम्¹³¹ ॥११॥

Broo

⁸attending the call of nature and purification (3.153–201); Ācamaṇa (3.202–208); brushing the teeth (3.209–235); bathing (3.236–316); Tantric Sandhyā and so on (3.317–360); cleaning the Lord’s abode, etc. (4.1–96);…

Even though brushing one’s teeth came earlier—it should be done immediately upon arising—its rules are given here only, in connection with the rules for purification and so on. Tantric Sandhyā means that kind of worship. By and so on worship of the Lord in water is intended. Cleaning the Lord’s abode means to clean the house of the Lord nicely and to decorate it with Svastikas, banners, flags and so on. Etc. means purifying the seat, vessels, cloths and the like.

⁹collecting Tulasī, etc. (4.97–99); bathing in the house with warm water and so on (4.100–144); clothing (4.145–161); the seat (4.162–169); the vertical mark made with Gopīcandana (4.170–245);…

Collecting Tulasī, etc. includes flowers and so on. In the house: the rules for bathing in one’s own house. They apply when there is no Tīrtha available outside, or else they should be understood to apply to bathing again after cleansing the abode of the Lord, for the sake of worship. In this context will also be found the rules for bathing with hot water, Āmalakī (Emblic Myrobalan), and so forth. Clothing: one’s garments to wear after bathing. The seat: one’s own sitting place, used for Ācamaṇa and so on.

¹⁰wearing Mudrās[^FNB000012] such as that of the disc (4.246–306); wearing necklaces (4.307–338); Sandhyā in the home (4.339–341); worship of the guru and the greatness of such worship (4.342–376); then worship of Kṛṣṇa’s door and inner chamber (5.1–17);…

[…] Then: since worship of the Lord should be performed immediately after worship of the guru. […]

¹¹the seat for worship (5.18–28); establishing Arghya and so on (5.29–56); warding off opposition (5.57–59); bowing to the guru and others (5.60–62); Bhūtaśuddhi (5.63–73); purifying the Prāṇa (5.74–87);…

मूलम्

मैत्रादिकृत्यं शौचं चाचमनं दन्तधावनम्¹⁰⁴ ।

स्नानं तान्त्रिकसन्ध्यादि देवसद्मादिसंस्क्रिया¹⁰⁵ ॥८॥

तुलस्याद्याहृतिर्¹¹² गेहस्नानम्¹¹³ उष्णोदकादिकम्¹¹⁴ ।

वस्त्रं¹¹⁵ पीठं चोर्ध्वपुण्ड्रं श्रीगोपीचन्दनादिकम्¹¹⁶ ॥९॥

चक्रादिमुद्रा¹²¹ माला च¹²² गृहसन्ध्य्¹²³आर्चनं गुरोः¹²⁴ ।

माहात्म्यं चाथ कृष्णस्य द्वारवेश्मान्तरार्चनम्¹²⁵¹²⁶ ॥१०॥

पूजार्थासनम् अर्घ्यादिस्थापनं विघ्नवारणम्¹²⁷¹²⁸ ।

श्रीगुर्वादिनतिर्¹²⁹ भूतशुद्धिः¹³⁰ प्राणविशोधनम्¹³¹ ॥११॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूजार्थेति पूर्वलिखितात् निजपीठाद् भेदार्थम् । अर्घ्यपात्रादीनां स्थापनम् इति तत्तद्द्रव्याणां तत्तत्पात्रेषु,¹³²¹³³ तत्तत्पात्राणां च¹³⁴ तत्तत्स्थानेषु धारणं तथा मङ्गलघटस्थापनं चेत्य् अर्थः । प्राणविशोधनं प्राणायाम इत्य् अर्थः ॥११॥

न्यास¹³⁵मुद्रापञ्चकं च¹³⁶ कृष्णध्याना¹³⁷न्तरर्चने¹³⁸ ।

पूजापदानि¹³⁹ श्रीमूर्ति¹⁴⁰शालग्रामशिलास् तथा¹⁴¹ ॥१२॥

न्यासाः मातृकादीनाम् ऋष्याद्यन्तानाम् । मुद्रापञ्चकं वेणुवनमालादिमुद्राः पञ्च । कृष्णस्य¹⁴² ध्यानं अथ प्रकटसौरभेत्याद्य् उक्तम् । अन्तरर्चनं च¹⁴³ ध्यानानन्तरम् अन्तर्यागः । पूजायाः पदानि स्थानानि श्रीशालग्रामशिलादीनि सूर्याग्न्यादीनि च¹⁴⁴ । श्रीमूर्तयः श्रीभगवत्प्रतिकृतयः श्रीशालग्रामशिलाश् च तत्तल्लक्षणादि ॥१२॥

द्वारकोद्भवचक्राणि¹⁴⁵ शुद्धयः पीठपूजनम्¹⁴⁶ ।

आवाहनादि¹⁴⁷ तन्मुद्रा¹⁴⁸ आसानादिसमर्पणम्¹⁴⁹ ॥१३॥

शुद्धयः क्षालनादिना श्रीमूर्त्यादिनाम् । आवाहनम् आदिशब्दात् संस्थापनसन्निधापनादिसप्तकम् । तन्मुद्राः आवाहनादिमुद्राः । आसनस्य आदिशब्दात् स्वागतानन्तरम् अर्घ्यपाद्याचमनीयमधुपर्कपुनराचमनीयानां च समर्पणम्¹⁵⁰ ॥१३॥

स्नपनं शङ्खघण्टादिवाद्यं नामसहस्रकम्¹⁵¹ ।

पुराण¹⁵²पाठो¹⁵³ वसनम्¹⁵⁴ उपवीतं विभूषणम्¹⁵⁵ ॥१४॥

स्नपने अभ्यङ्गद्रव्यपञ्चामृतोद्वर्तनादीनि न पृथक् लिखितानि,¹⁵⁶ तेषां स्नपनाङ्गत्वात् । एवम् अन्यद् अप्य् ऊह्यम् । भगवतः स्नाने शङ्खस्नपनस्य घण्टावाद्यस्य च फलविशेषोक्तेः शङ्खघण्टयोर् माहात्म्यम् आदिशब्दात् तत्रैव शङ्खादिवाद्य-

Broo

For worship: in order to distinguish this seat from the sitting place for oneself mentioned earlier. Establishing Arghya and so on: the meaning is placing the respective ingredients in their respective vessels, and those vessels in their respective places as well as establishing the auspicious vessel. Purifying the Prāṇa refers to the practice of Prāṇāyāma.

¹²Nyāsas (5.88–165) and the five Mudrās (5.166–167); meditating on Kṛṣṇa (5.168–217); internal worship (5.218–250); the objects of worship (5.251–256); the blessed image and the Śālagrāma stones (5.257–459);…

The Nyāsas begin with Mātṛkā Nyāsa and end with Rṣyādi Nyāsa. The five Mudrās refer to the five Mudrās beginning with those of the flute and the forest-flower garland. Meditating on Kṛṣṇa: the meditation beginning with “Now, with clean mind …” (

HBV5.168). Internal worship means the internal sacrifice following the meditation. The objects of worship refers to the blessed Śālagrāma stones, the sun, fire, and so on. The blessed image and the Śālagrāma stones: the characteristics and so on of the images of the Lord and of the Śālagrāma stones.

¹³the Discs from Dvārakā (5.460–480); purifications (6.1–13); worship of the pedestal (6.14–21); invocation and so on (6.22–34); Mudrās for that (6.35–42); offering a seat and so on (6.43–57);…

Purifications: the sprinkling, etc., of the blessed image and so on. Invocation and so on refers to the seven procedures of establishment, bringing near and so on. Mudrās for that means the Mudrās for invocation and so on. A seat and so on indicates the offering of Arghya, Padya, Ācamanīya, Madhuparka and another Ācamanīya, immediately after welcoming [the Lord].

¹⁴offering a bath (6.58–150); the music of conches, bells and so on (6.151–189); reciting the thousand names (6.190–228); reading the Purāṇas (6.229–238); clothing (6.239–260); the sacred thread (6.261–263); ornaments (6.264–290);…

With regard to the bath, the substances for inunction, giving a cleansing bath of five nectars and so on are not separately mentioned, since they form parts of the process of bathing. The same should be understood elsewhere as well. And so on refers to the greatness of the conch and bell, because there is a special merit in using a conch for ablutions and in ringing a bell at the time

मूलम्

न्यास¹³⁵मुद्रापञ्चकं च¹³⁶ कृष्णध्याना¹³⁷न्तरर्चने¹³⁸ ।

पूजापदानि¹³⁹ श्रीमूर्ति¹⁴⁰शालग्रामशिलास् तथा¹⁴¹ ॥१२॥

द्वारकोद्भवचक्राणि¹⁴⁵ शुद्धयः पीठपूजनम्¹⁴⁶ ।

आवाहनादि¹⁴⁷ तन्मुद्रा¹⁴⁸ आसानादिसमर्पणम्¹⁴⁹ ॥१३॥

स्नपनं शङ्खघण्टादिवाद्यं नामसहस्रकम्¹⁵¹ ।

पुराण¹⁵²पाठो¹⁵³ वसनम्¹⁵⁴ उपवीतं विभूषणम्¹⁵⁵ ॥१४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्य च¹⁵⁷¹⁵⁸ माहात्म्यं लेख्यम् इत्य् अर्थः । वसनादिकं स्नपनानन्तरं भगवते ऽर्प्यम्¹⁵⁹ ॥१४॥

गन्धः श्री¹⁶⁰तुलसीकाष्ठा¹⁶¹चन्दनं कुसुमानि च ।

पत्राणि तुलसी चाङ्गोपाङ्गावरणपूजनम्¹⁶² ॥१५॥

गन्धान्तर्गतस्यापि श्रीतुलसीकाष्ठचन्दनस्य पृथक् लेखो¹⁶³ माहात्म्यविशेषतः । एवम् अन्यद् अप्य् ऊह्यम् । पत्राणि बिल्वादीनाम् । अङ्गानां मन्त्रवर्णादीनाम् उपाङ्गानां च¹⁶⁴ वेण्वादीनाम्, आवरणानां च¹⁶⁵ गोपकुमारादीनां पूजा ॥१५॥

धूपो दीपश् च नैवेद्यं पानं¹⁶⁶ होमो बलिक्रिया ।

अवगण्डूषाद्य्¹⁶⁷आस्यवासो¹⁶⁸ दिव्यगन्धादिकं पुनः¹⁶⁹ ॥१६॥

बलिक्रिया विष्वक्सेनादिभ्यो भगवदुच्छिष्टांश¹⁷⁰प्रदानम् । अवगण्डूषं¹⁷¹ गण्डूषार्थजलम्¹⁷² । आदिशब्देन दन्तशोधनपुनराचमनश्रीमुखमार्जनादि । आस्यवासः लवङ्गताम्बूलादि मुखवासः ॥१६॥

राजोपचारा¹⁷³ गीतादि¹⁷⁴ महानीराजनं¹⁷⁵ तथा¹⁷⁶ ।

शङ्खादिवादनं¹⁷⁷¹⁷⁸ साम्बुशङ्खनीराजनं¹⁷⁹ स्तुतिः¹⁸⁰ ॥१७॥

राजोपचाराः छत्त्रचामरादयः । गीतम् आदिशब्दाद् वाद्यं नृत्यं च¹⁸¹ । शङ्खादीनां वादनं, पूर्वं स्नानसम्बन्धि अधुना च¹⁸² महानीराजनविषयकम् इति भेदः । जलयुक्त¹⁸³शङ्खेन नीराजनम् ॥१७॥

Broo

of the bathing of the Lord. The meaning is that the greatness of sounding a conch, etc., will be described also. Clothing and the following refer to offerings to the Lord after bathing Him.

¹⁵fragrance (6.291–317); sandalwood paste applied with a stick of Tulasī (6.318–346); flowers (7.1–231); leaves (7.232–258); Tulasī (7.259–357); worship of the limbs, secondary limbs and associates (7.358–386);…

Even though sandalwood paste applied with a stick of Tulasī is included under fragrance, it is separately mentioned because of its special greatness. Similar cases elsewhere should be understood in the same way. Leaves means Bilvaleaves and so on. The limbs means the letters of the mantras, etc. The secondary limbs refer to the flute and so on. The associates means the cowherd boys and so on.

¹⁶incense (8.1–36); lights (8.37–95); food offerings (8.96–196); drinks (8.197–203); fire sacrifices (8.204–208); offerings of tribute (8.209–219); water for rinsing the mouth, etc. (8.220–222); fragrances for the mouth (8.223–226); divine perfumes and so on (8.227–231);…

Offerings of tribute refers to giving a part of the Lord’s remnants to Viṣvaksena and others. Etc. means offering items such as a tooth-twig, water for another Ācamana and water for cleansing the face. Cloves, betelnut and so on are fragrances for the mouth.

¹⁷regal offerings (8.232–250); song and so on (8.251–295); the great waving of lights (8.296–308); blowing of conches, etc. (8.309–314); waving of a conch filled with water (8.315–326); praise (8.327–358);…

Regal offerings refer to offerings such as that of a parasol or a chowrie. Song and so on: music and dance. Blowing of conches: previously conches were mentioned in connection with the bath, and now in connection with the great waving of lights. That is the difference. […]

मूलम्

गन्धः श्री¹⁶⁰तुलसीकाष्ठा¹⁶¹चन्दनं कुसुमानि च ।

पत्राणि तुलसी चाङ्गोपाङ्गावरणपूजनम्¹⁶² ॥१५॥

धूपो दीपश् च नैवेद्यं पानं¹⁶⁶ होमो बलिक्रिया ।

अवगण्डूषाद्य्¹⁶⁷आस्यवासो¹⁶⁸ दिव्यगन्धादिकं पुनः¹⁶⁹ ॥१६॥

राजोपचारा¹⁷³ गीतादि¹⁷⁴ महानीराजनं¹⁷⁵ तथा¹⁷⁶ ।

शङ्खादिवादनं¹⁷⁷¹⁷⁸ साम्बुशङ्खनीराजनं¹⁷⁹ स्तुतिः¹⁸⁰ ॥१७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

नतिः¹⁸⁴ प्रदक्षिणा¹⁸⁵ कर्माद्यर्पणं¹⁸⁶ जप¹⁸⁷याचने¹⁸⁸

आगःक्षमापणं¹⁸⁹¹⁹⁰ नानागांसि¹⁹¹ निर्माल्यधारणम्¹⁹² ॥१८॥

जपः याचनं च¹⁹³ प्रार्थना । आगसाम् अपराधानां क्षमापणम् । नाना¹⁹⁴ नानाविधान्य् आगांसि । निर्माल्यस्य श्रीभगवत्पादाब्जोत्तीर्णस्य तुलस्यादेर् निजमस्तके धारणम् ॥१८॥

शङ्खाम्बु तीर्थं तुलसीपूजा तन्मृत्तिकादि च¹⁹⁵ ।

धात्री¹⁹⁶ स्नाननिषेधस्य कालो¹⁹⁷ वृत्तेर् उपार्जनम्¹⁹⁸ ॥१९॥

शङ्खाम्बु श्रीभगवन्नीराजितशङ्खजलम् । तीर्थं श्री¹⁹⁹चरणोदकम् । तुलसीवने श्री²⁰⁰भगवतस् तुलस्याश् च पूजनं तस्यास् तुलस्या मृत्तिकाकाष्ठादि । धात्री आमलकी तन्²⁰¹माहात्म्यम् इत्य् अर्थः²⁰² ॥१९॥

मध्याह्ने वैश्वदेवादि²⁰³ श्राद्धं²⁰⁴ चानर्प्यम् अच्युते²⁰⁵ ।

विनार्चाम् अशने दोषास्²⁰⁶ तथानर्पितभोजने²⁰⁷ ॥२०॥

नैवेद्यभक्षणं सन्तः²⁰⁸ सत्²⁰⁹सङ्गो ऽसदसङ्गतिः ।

असद्गतिर् वैष्णवोपहासनिन्दादिदुष्फलम्²¹⁰²¹¹ ॥२१॥

वैश्वदेवादिकं श्राद्धं च वैष्णवैर् यथा कार्यं तद्विधिर् इत्य् अर्थः²¹² वैष्णवकृत्यानाम् एव लिखनात् । अच्युते श्रीभगवति, अनर्प्यम् अर्पणायोग्यम् । अर्चां भगवत्पूजां विना भोजने दोषाः । तथेति भगवत्य् अनर्पितस्य द्रव्यस्य भोजने च²¹³ दोषाः । सन्तः श्रीभगवद्भक्ताः असद्भिर् असङ्गतिः असत्सङ्गपरि²¹⁴त्याग इत्य् अर्थः । असतां गतिर् निष्ठा । वैष्णवानाम् उपहासादिना यद् दुष्टं फलं भवति तत् । यद्य् अप्य् असद्गत्यन्तर्गतम् एव तत् स्यात् तथापि विशेषतो वैष्णवविषयकापराधलक्षणं²¹⁵ परमासाधुत्वपरिहारार्थं²¹⁶ पृथक् लिखितम् ॥२१॥

Broo

¹⁸obeisance (8.359–392); circumambulation (8.393–408); dedicating one’s work, etc. (8.409–421); recitation of mantras and petitions (8.422–437); begging pardon for transgressions (8.438–440); various offences (8.441–481); wearing offered items (8.482–508);…

[…] Petitions mean prayers. Pardon for transgressions means pardon for offences. Various means various types of. Wearing offered items refers to keeping Tulasī and so forth from the lotus feet of the Lord on one’s head.

¹⁹the water in the conch (9.1–12); sacred water (9.13–97); worship of Tulasī (9.98–181); its soil, etc. (9.182–228); the Myrobalan tree (9.229–242); the times when bathing is forbidden (9.243–250); acquiring one’s livelihood (9.250–286);…

The water in the conch refers to the conch-water which has been waved in front of the Lord. Sacred water means water that has washed the holy feet. Worship of Tulasī is worship of Tulasī and the Lord in a Tulasī-grove. Its soil refers to the soil of Tulasī, sticks of it and so on. The Myrobalan tree refers to a description of its greatness.

²⁰the all-gods ritual at midday, etc. (9.287–293); Śrāddha (9.294–320); things unofferable to Acyuta (9.321–330); the fault of eating without worshipping as well as that of eating unoffered foods (9.331–349); ²¹eating offered foodstuffs (9.350–411); the saints; good company (10.1–293); shunning evil company (10.294–301); the destination of evildoers (10.302–309); the terrible effects of actions such as reviling or deriding Vaiṣṇavas (10.310–318);…

The all-gods ritual at midday, etc. and Śrāddha refer to the rules for how Vaiṣṇavas are to perform these rituals, as the author writes about Vaiṣṇava rituals. […] Saints: devotees of the Lord. […] Even though the terrible effects of actions such as reviling or deriding Vaiṣṇavas is included within the destination of evildoers, the characteristics of offending the Vaiṣṇavas are separately mentioned in order to encourage the giving up of this supreme wickedness.

मूलम्

नतिः¹⁸⁴ प्रदक्षिणा¹⁸⁵ कर्माद्यर्पणं¹⁸⁶ जप¹⁸⁷याचने¹⁸⁸

आगःक्षमापणं¹⁸⁹¹⁹⁰ नानागांसि¹⁹¹ निर्माल्यधारणम्¹⁹² ॥१८॥

शङ्खाम्बु तीर्थं तुलसीपूजा तन्मृत्तिकादि च¹⁹⁵ ।

धात्री¹⁹⁶ स्नाननिषेधस्य कालो¹⁹⁷ वृत्तेर् उपार्जनम्¹⁹⁸ ॥१९॥

मध्याह्ने वैश्वदेवादि²⁰³ श्राद्धं²⁰⁴ चानर्प्यम् अच्युते²⁰⁵ ।

विनार्चाम् अशने दोषास्²⁰⁶ तथानर्पितभोजने²⁰⁷ ॥२०॥

नैवेद्यभक्षणं सन्तः²⁰⁸ सत्²⁰⁹सङ्गो ऽसदसङ्गतिः ।

असद्गतिर् वैष्णवोपहासनिन्दादिदुष्फलम्²¹⁰²¹¹ ॥२१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सतां भक्तिर् विष्णुशास्त्रं श्रीमद्भागवतं तथा²¹⁷ ।

लीलाकथा च भगवद्धर्माः सायं निजक्रियाः²¹⁸ ॥२२॥

कर्मपातपरीहारस्²¹⁹ त्रिकालार्चा²²⁰ विशेषतः²²¹ ।

नक्तं कृत्यान्य्²²² अथो पूजाफलसिद्ध्यादि²²³दर्शनम्²²⁴ ॥२३॥

भक्तिर् अभिगमनस्तुत्यादिना सम्माननम् । लीलाकथेति भगवल्लीलाकथायाः श्रवणकीर्तनादि । तत्त्यागे²²⁵ दोषश् च । निजक्रियाः सन्ध्योपास्त्यादिकर्माणि । वैष्णवानां कर्म²²⁶पातस्य²²⁷ परिहारः । तद्दोषनिराकरणसिद्धान्त इत्य् अर्थः²²⁸ । विशेषतस् त्रिकालार्चनम् । कालत्रयपूजाविधिविशेष इत्य् अर्थः । नक्तं कृत्यानि गीतवाद्यादिपूर्वकं श्रीभगवच्छयनो²²⁹पचारकल्पनादीनि । पूजाफलस्य सिद्धिः यथा सम्पूर्णता स्यात् तत्प्रकार इत्य् अर्थः । आदिशब्देन अशक्तस्य²³⁰ पूजाफलप्राप्त्युपायः । दर्शनं पूजायाः श्रीमूर्तेर् वावलोकनम् ॥२३॥

विष्ण्वर्थदानं²³¹ विविधोपचारा²³² न्यूनपूरणम्²³³ ।

शयनं²³⁴ महिमार्चायाः²³⁵ श्रीमन्नाम्नस् तथाद्भुतः²³⁶ ॥२४॥

नामापराधा²³⁷ भक्तिश् च²³⁸ प्रेमाथाश्रयणादयः²³⁹ ।

Broo

²²devotion to the saints (10.319–367); Vaiṣṇava scriptures (10.368–375); the Śrīmad-bhāgavata (10.376–417); narrations of the Lord’s pastimes (10.418–474); Bhagavaddharma (10.475–536); one’s duties in the evening (11.1–7); ²³the omission of the fault of non-performed rituals (11.8–12); specifics of worship at three times of the day (11.13–38); duties at night (11.39–56); the Darśana in order to perfect the result of the worship, etc. (11.57–63);

Devotion: honouring them by approaching them, reciting hymns and so on. Narrations of the Lord’s pastimes means listening to and reciting them, as well as the fault of giving up that. One’s duties in the evening refers to rituals such as Sandhyā. The omission of the fault of non-performed rituals means the conclusion that such faults do not pertain to Vaiṣṇavas. […] Duties at night refer to rituals such as offering the Lord his bed after song and dance. Darśana: viewing the sacred image one has worshipped. Etc. refers to the means to attain the result of the worship for those lacking the means.

²⁴gifts for the sake of Viṣṇu (11.64–119); various offerings (11.120–143); correcting deficiencies (11.144–149); sleeping (11.150–175); the greatness of worship (11.176–270) and the holy name (11.271–472); its marvellous character (11.473–520); ²⁵the offences against the name (11.521–528); devotion (11.529–632); divine love

मूलम्

सतां भक्तिर् विष्णुशास्त्रं श्रीमद्भागवतं तथा²¹⁷ ।

लीलाकथा च भगवद्धर्माः सायं निजक्रियाः²¹⁸ ॥२२॥

कर्मपातपरीहारस्²¹⁹ त्रिकालार्चा²²⁰ विशेषतः²²¹ ।

नक्तं कृत्यान्य्²²² अथो पूजाफलसिद्ध्यादि²²³दर्शनम्²²⁴ ॥२३॥

विष्ण्वर्थदानं²³¹ विविधोपचारा²³² न्यूनपूरणम्²³³ ।

शयनं²³⁴ महिमार्चायाः²³⁵ श्रीमन्नाम्नस् तथाद्भुतः²³⁶ ॥२४॥

नामापराधा²³⁷ भक्तिश् च²³⁸ प्रेमाथाश्रयणादयः²³⁹ ।

विश्वास-प्रस्तुतिः

पक्षेष्व् एकादशी साङ्गा श्रीद्वादश्यष्टकं महत् ॥२५॥

कृत्यानि मार्गशीर्षादिमासेषु द्वादशेष्व् अपि²⁴⁰ ।

Broo

(11.633–645); taking shelter, etc. (11.646–801); fortnightly duties, such as Ekadaśī with its limbs and the eight great Dvādaśīs (12.1–13.565); ²⁶the duties during the twelve months beginning with Mārgaśīrṣa (14.1–16.438); Puraścaraṇa (17.1–

मूलम्

पक्षेष्व् एकादशी साङ्गा श्रीद्वादश्यष्टकं महत् ॥२५॥

कृत्यानि मार्गशीर्षादिमासेषु द्वादशेष्व् अपि²⁴⁰ ।

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुरश्चरणकृत्यानि मन्त्रसिद्धस्य लक्षणम्²⁴¹ ॥२६॥

मूर्त्याविर्भावनं मूर्तिप्रतिष्ठा कृष्णमन्दिरम् ।

जीर्णोद्धृतिः श्रीतुलसीविवाहो ऽनन्यकर्म च²⁴² ॥२७॥

विष्ण्वर्थं कपिलादि²⁴³दानम् । तद्दुग्धादिना नित्यपूजासिद्धेर् नित्यपूजार्थद्रव्यदानाभिप्रायतो वा नित्यकृत्यमध्ये लिखितम् । न्यूनपूरणम् अलब्धोपचारसमाधानं शयनं निजशयनविधिः । अर्चायाः श्रीभगवत्पूजाया महिमा माहात्म्यं

Broo

244); characteristics of having perfected the mantra (17.245–274); ²⁷fashioning an image (18.1–481); installing an image (19.1–1048); Kṛṣṇa’s temple (20.1–332); renovating an old one (20.333–341); the marriage of blessed Tulasī [20.342–363]; and the duties of the exclusively devoted (20.364–386).

Gifts for the sake of Viṣṇu means gifts such as a brown cow. This is mentioned among the daily mandatory duties since it perfects the daily mandatory duties through products such as its milk, or since its purpose is to give the items for the daily mandatory duties. Its marvellous character: thinking that there is any exaggeration in the greatness of the name of the Lord is

मूलम्

पुरश्चरणकृत्यानि मन्त्रसिद्धस्य लक्षणम्²⁴¹ ॥२६॥

मूर्त्याविर्भावनं मूर्तिप्रतिष्ठा कृष्णमन्दिरम् ।

जीर्णोद्धृतिः श्रीतुलसीविवाहो ऽनन्यकर्म च²⁴² ॥२७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रीमन्नाम्नश् च महिमा । अद्भुत इति श्री²⁴⁴भगवन्नाममाहात्म्ये ऽर्थवादकल्पना परमदोषावहा । नामसेवया नामापराधक्षयश् चेत्य् अपि²⁴⁵ सूचयति । भक्तिः श्रीभगवद्भक्तेर् दौर्लभादिमाहात्म्यं लक्षणं चेत्य् अर्थः । प्रेमा प्रेमसम्पत्तिलक्षणम् इत्य् अर्थः । आश्रयणं शरणागतिस्²⁴⁶ तस्य कादाचित्कत्वे ऽपि नित्यकृत्यान्तर्लेखो नित्यं श्री²⁴⁷भगवत्स्थानाश्रयादिलक्षणतया नित्यम् आनुकूल्यस्य सङ्कल्पादिलक्षणतया च नित्यकृत्यान्तरे च²⁴⁸ पर्यवसानात् । आदिशब्देन उच्चावचसदाचाराः । एवं लेख्यनित्यकृत्यानि क्रमेण प्रतिज्ञाय पक्षकृत्यमासकृत्यादीनि लेख्यानि प्रतिजानीते पक्षेष्व् इत्यादिना । अङ्गानि दशम्यादिदिनत्रयनियमाः जागरणं द्वादश्यपेक्षणादीनि च तैः सहितम् एकादशीव्रतम् । तत्तन्माहात्म्यं तत्²⁴⁹तद्व्रतदिननिर्णयादि चेत्य् अर्थः । एवम् अन्यद्²⁵⁰ अप्य् ऊह्यम् । साङ्गेति लिङ्गवचनव्यत्ययेन²⁵¹ सर्वत्र यथायथं योज्यम् । सिद्धस्य पुरश्चरणादिना सिद्धमन्त्रस्येत्य् अर्थः । मूर्तीनां श्रीभगवत्प्रतिमानाम् आविर्भावनं शिल्पादिद्वारा निष्पादनम् इत्य् अर्थः । कथञ्चिद् वैगुण्ये श्रीमूर्तेः पुनः संस्कारः प्रतिष्ठा विध्यन्तर्²⁵²गत एवेति पृथक् नोल्लिखितः²⁵³ । एवं प्रकारादिनिर्णयवृक्षरोपणादिकम् अपि मन्दिरानुसङ्गिकतया प्र्ठक् नोल्लिखितम् । जीर्णानां प्रासादादीनाम् उद्धृतिर् उद्धारः²⁵⁴ । अनन्यानाम्²⁵⁵ एकान्तिनां²⁵⁶ कृत्यम् ॥२७॥

तत्र गुरूपसत्ति²⁵⁷कारणम्²⁵⁸

कृपया कृष्णदेवस्य तद्भक्तजनसङ्गतः ।

भक्तेर् माहात्म्यम् आकर्ण्य ताम् इच्छन् सद्गुरुं भजेत् ॥२८॥

अधुना प्रतिज्ञातं तत् तद् एव विस्तार्य लिखति तत्रेत्यादिना यावत् समाप्ति । तत्र तेषु श्री²⁵⁹गुरूपसत्तेः प्रपद्येत उपासीत संश्रयीत्येत्यादिनाग्रे लेख्यायाः कारणम् इदं लिख्यत इति शेषः । एवम् अग्रे ऽपि सर्वत्र । तद् एव लिखति कृपयेत्यादिना पुरुषो वेदेत्य् अन्तेन । कृष्णदेवस्य कृपया यस् तस्य भक्तजनैः²⁶⁰ सङ्गस् तस्मात् । माहात्म्यं मोक्षाद् अप्य् आधिक्यादि । तां भक्तिम् । सन्तं लेख्यलक्षणैर् उत्तमं गुरुम् आश्रयेत् ॥२८॥

Broo

the cause of the greatest sin. It is indicated that by reciting the name, even offences to the name are destroyed. Devotion means the characteristics and the greatness of devotion to the Lord, how rare it is, etc. Divine love refers to the characteristics of one who has attained divine love. Taking shelter: even though it occurs on particular occations, it is described in the context of the daily mandatory duties since it is a consequence of them. A person who has taken shelter is characterised by having daily taken shelter at the abode of the Lord, and by daily accepting the favourable and so on. Etc. means various rules of conduct.

Now, having stated the daily duties that will be given, one after the other, the author introduces what will be written about the fortnightly duties, monthly duties and so on with the words fortnighly duties. With its limbs means the rules for the three days beginning with Daśamī, the vigil and things pertaining to Dvādaśī. It also refers to the greatness of all these and to the regulations for these days of vows. […]

Fashioning an image means the crafting of images of the Lord with the help of craft and so on. Since the re-consecration of a defective image is included within the rules given, it is not separately mentioned. Similarly different rules concerning the planting of trees and so on are not separately mentioned, since they are connected with the temple construction. Renovating an old one refers to temples and so on. […]

The Reason for Approaching a Guru

²⁸Having by Lord Kṛṣṇa’s mercy heard about the greatness of devotion in the company of his devotees, desiring it, one should worship a true guru.

Now, elaborating on each of the subjects previously mentioned, the author writes the rest of the book. Here, in verses28–35, the reason is given for why he will later write that one should approach a guru, surrender to him, serve him, hear from him, and so on. He will also do similarly everywhere below. […] The greatness: how it, that is devotion, is superior even to liberation. One should take shelter of a true guru, the most excellent guru, having the characteristics that will be given below.

मूलम्

तत्र गुरूपसत्ति²⁵⁷कारणम्²⁵⁸

कृपया कृष्णदेवस्य तद्भक्तजनसङ्गतः ।

भक्तेर् माहात्म्यम् आकर्ण्य ताम् इच्छन् सद्गुरुं भजेत् ॥२८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अत्रानुभूयते नित्यं दुःखश्रेणी परत्र च ।

दुःसहा श्रूयते शास्त्रात्²⁶¹ तितीर्षेद् अपि तां सुधीः ॥२९॥

ननु विषयसुखासक्तानां तादृशज्ञानं दुर्घटम् एवेति कुतो भक्तीच्छास्तु? सत्यं, दुःखसागरतरणेच्छयापि भक्तिं वाञ्छन् सद्गुरुम् अपेक्षेतैवेत्य् आशयेन लिखति अत्रेति । दुःखस्य श्रेणी परम्परा शास्त्राच् छ्रूयत इति वेदवाक्ये विश्वासात् सापि प्रत्येतव्यैव न त्व् अविश्वसनीयेत्य् अर्थः । अतस् तां दुःखश्रेणीम् अपि तरीतुम् इच्छेत् । मा तादृशमाहात्म्यं भक्तिम् इच्छत्व् इत्य् अहो बत शोच्यते इत्य् अपिशब्दार्थः । सुधीश् चेत्, अन्यथा विचाराभावेन पशुवन् निर्बुद्धिर् एवेत्य् अर्थः । यद् वा, मिथ्यादुःखावलीसहनेन व्याधादिवत् कुधीर् एवेत्य् अर्थः ॥२९॥

तथा चोक्तम् एकादशस्कन्धे भगवता श्रीदत्तेन—²⁶²

लब्ध्वा सुदुर्लभम् इदं बहुसम्भवान्ते

मानुष्यम् अर्थदम् अनित्यम् अपीह धीरः ।

तूर्णं²⁶³ यतेत न पतेद्²⁶⁴ अनुमृत्यु²⁶⁵ यावन्

निःश्रेयसाय विषयः खलु सर्वतः स्यात् ॥३०॥

स्वलिखितम् एतद् एव महापुराणोक्तपद्यद्वयेन प्रमाणयति तथा चोक्तम् इति । ये श्रीभागवतादीनां श्लोकार्था विदिता हि ते । सुदुर्गमस् तथाप्य् अर्थस् तेषु कश्चिद् विशि-

Broo

²⁹One always experiences an unbearable multitude of misery in this world, and as scripture explains, in the next world as well. A thoughtful person should hence desire to cross over it.[^FNB000013]

Now, for those who are attached to sense-enjoyment such knowledge is certainly hard to attain. How then will there be a desire for devotion?—That is true. Thinking, “Desiring devotion even in order to cross the ocean of misery, one looks for a true guru”, the author writes this verse. “One hears about the succession of suffering from scripture”: by faith in the words of the Veda even this is to be acknowledged. The meaning is that one should not doubt it. Knowing this, one should desire to cross this succession of misery. The meaning of the word hence is, “I have no desire for devotion even though it is of such greatness! What a misfortune!” One does so if one is a thoughtful person, because otherwise one will be thoughtless like an animal, since one does not deliberate at all. Or else, one is foolish like a hunter or the like, by patiently enduring one pointless sorrow after the other.

This has been explained by Lord Śrīdatta in the Eleventh Book (Bhāgavata Purāṇa 11.9.28):

³⁰After many births, having attained this very rare,

impermanent, yet fruitful human life,

the wise one should here quickly strive for the highest good

as long as he, subject to death, has not yet fallen.

Sense objects are found everywhere!

What he has written himself he here now proves with two verses from the great Purāṇa.

For those who know the meaning of the verses of texts

like the blessed Bhāgavata, even a very difficult subject is revealed.[^FNB000014]

मूलम्

अत्रानुभूयते नित्यं दुःखश्रेणी परत्र च ।

दुःसहा श्रूयते शास्त्रात्²⁶¹ तितीर्षेद् अपि तां सुधीः ॥२९॥

तथा चोक्तम् एकादशस्कन्धे भगवता श्रीदत्तेन—²⁶²

लब्ध्वा सुदुर्लभम् इदं बहुसम्भवान्ते

मानुष्यम् अर्थदम् अनित्यम् अपीह धीरः ।

तूर्णं²⁶³ यतेत न पतेद्²⁶⁴ अनुमृत्यु²⁶⁵ यावन्

निःश्रेयसाय विषयः खलु सर्वतः स्यात् ॥३०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ष्यते²⁶⁶ ॥ तथा हि मृत्योर् अनु पश्चात् यावन् न पतेत् तावद् एव निःश्रेयसाय तूर्णं यतेत । यद् वा, अनु²⁶⁷ निरन्तरं मृत्यवो मरणानि यस्य । यद् वा, मृत्युहेतवो रोगादयो मृत्यव इव विविधबहुलमहादुःखानि वा यस्मिन् तत् । विषयस् तु सर्वतः श्वादि²⁶⁸योनिष्व् अपि स्याद् एव ॥३०॥

स्वयं श्रीभगवता च—²⁶⁹

नृदेहम् आद्यं सुलभं सुदुर्लभं

प्लवं सुकल्पं गुरुकर्णधारम् ।

मयानुकूलेन नभस्वतेरितं

पुमान् भवाब्धिं न तरेत् स आत्महा ॥३१॥

स्वयम् इति निजेष्टदैवतश्रीकृष्णाभिप्रायेण । यद् वा, कृष्णस् तु भगवान् स्वयम् इत्य् अभिप्रायेण चकाराद् उक्तम् इति पूर्वगतपदेनान्वयः । एवम् अग्रे ऽपि बोद्धव्यम् । नृदेहं प्लवं नावं²⁷⁰ प्राप्येत्य् अध्याहारः । आद्यं सर्वफलानां मूलम्, एतद् उपार्जितकर्मभिः सर्वफलावाप्तेः²⁷¹ सुदुर्लभम् उद्यमकोटिभिर् अपि प्राप्तुम् अशक्यम् । तथापि सुलभं²⁷² यदृच्छया²⁷³ लब्धत्वात् । सुकल्पं पटुतरम् । गुरुः संश्रितमात्र एव कर्णधारो नेता यस्य तत् । मया स्मृतमात्रेणानुकूलेन मारुतेन प्रेरितम् । यद् वा, अत्रापि कृत्वेत्य् अध्याहार्यं वक्तुर् गाम्भीर्येण तदुक्तौ स्वभावत²⁷⁴ उन्नेयशतापातात् । ततश् चायम् अर्थः । नृदेहम् इदं गुरुकर्णधारं कृत्वा कर्णधारनीयमानप्लववद् आश्रयमात्रेण गुरुणा सत्कृत्याभिमुखं प्रवर्त्य तथानुकूलवातप्रेरितवत् स्मृतिमात्रेण मयाधिष्ठितं सत्कृतार्थं कृत्वा यो न तरेत् स आत्महैवेति²⁷⁵ ॥३१॥

Broo

[…] Subject to death can also mean for whom there are unending deaths, or else, one who is afflicted by death, meaning diseases and so forth causing death and different and numerous great sufferings. Sense objects are found everywhere, even in births such as that of a dog.

The Lord himself has also said (BhP11.20.15):

³¹One who does not cross the ocean of worldly existence

with the foremost, easily attained, difficult to attain,

well-constructed boat of the human body, with the guru as pilot,

blown forward by the wind of my grace, is a killer of the self.

The Lord himself means the author’s own chosen deity, that is, Śrī Kṛṣṇa.[^FNB000015] Or else it refers to the statement, “But Kṛṣṇa is the Lord himself” (BhP1.3.28). The word also means that this statement should be connected with the previous one. Later cases of this should be understood in the same way. […] Foremost means the root of all results, since the human body can attain all kinds of results by performing deeds. Difficult to attain: not even by tens of millions of efforts is one able to attain it. Nevertheless, it is easily attained since it is attained unexpectedly. Well-constructed means very clever. Just by his being approached, the guru becomes its pilot or guide. By the wind of my grace: by the wind of simply remembering me. Or else, “having made [the guru the pilot]” should be supplied here as well, because of the hundreds of inferences that the gravity of the speaker naturally causes to descend into this statement.

And this is the meaning: having made the guru pilot of this human body by simply surrendering to him, it is prompted towards good conduct by the guru, like a boat led by a pilot. Then, simply by remembrance, as if propelled forward by a favourable wind, it attains the true goal superintended by me. One who [nevertheless] does not cross [the ocean of worldliness] is indeed a killer of the self.

मूलम्

स्वयं श्रीभगवता च—²⁶⁹

नृदेहम् आद्यं सुलभं सुदुर्लभं

प्लवं सुकल्पं गुरुकर्णधारम् ।

मयानुकूलेन नभस्वतेरितं

पुमान् भवाब्धिं न तरेत् स आत्महा ॥३१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ श्रीगुरूपसत्तिः²⁷⁶

तत्रैव श्रीप्रबुद्धयोगेश्वरोक्तौ—

तस्माद् गुरुं प्रपद्येत जिज्ञासुः श्रेय उत्तमम् ।

शाब्दे परे च²⁷⁷ निष्णातं ब्रह्मण्य् उपशमाश्रयम् ॥३२॥

एवं कारणम् उल्लिख्य कार्यं लिखति तस्माद् इत्यादिना । शाब्दे ब्रह्मणि वेदाख्ये न्यायतो निष्णातं तत्त्वज्ञम् । अन्यथा संशयनिरासकत्वायोगात्²⁷⁸ । परे च²⁷⁹ ब्रह्मण्य् अपरोक्षानुभवेन निष्णातम् । अन्यथा बोधसञ्चारायोगात् । परब्रह्मनिष्णातत्वलक्षणम्²⁸⁰ उपशमाश्रयं परमशान्तम् इति । यद् वा, परे ब्रह्मणि श्रीकृष्णे शमो मोक्षस् तदुपरि वर्तत इत्य् उपशमो भक्तियोगस् तदाश्रयं सदा श्रवणकीर्तनादिपरं श्रीवैष्णववरम्²⁸¹ इत्य् अर्थः । अन्यत् समानम् ॥३२॥

स्वयं श्रीभगवदुक्तौ—²⁸²

मदभिज्ञं गुरुं शान्तम् उपासीत मदात्मकम् ॥३३॥

माम् अभितो भक्तवात्सल्यादिमाहात्म्यानुभवपूर्वकं जानातीति तथा तम् । अत एव मयि आत्मा चित्तं यस्य तं, बहुव्रीहौ कः । अस्य पद्यस्य पूर्वार्धं यमान् अभीक्ष्णं सेवेत नियमान् मत्परः क्वचित् इत्य् अत्रानुपयुक्तत्वान् न लिखितम् । एवम् अन्यत्राप्य् अग्रे ज्ञेयम् ॥३३॥

Broo

Approaching a Guru

In the words of Yogeśvara Prabuddha in the same book (BhP11.3.21):[^FNB000016]

³²Therefore, one who is desirous of the ultimate good should turn to a guru who is immersed in scripture and in the higher Brahman, and sheltered in the highest peace.

Now, having described the reason [for approaching the guru], the author describes what to do in verses32–35. In scripture means in the Brahman called Veda, in a fitting manner immersed, knowing its essence. Otherwise he will not be able to refute doubts. He is also immersed in the higher Brahman by direct experience. Otherwise he would not be able to transmit understanding. The characteristic of being deeply learned in the higher Brahman is that he is sheltered in the highest peace, supremely calm. Or else [the last part of the verse should be construed], sheltered (upaśama) in the higher Brahman, in Śrī Kṛṣṇa, through bhakti-yoga, that which is higher (upa) than the shelter (śama) or liberation. The meaning is that he should be the most excellent of blessed Vaiṣṇavas by being sheltered in him through being constantly devoted to practices such as hearing and chanting.—Otherwise the meaning is the same.

In the words of the Lord himself (BhP11.10.5):[^FNB000017]

³³One should turn to a guru who knows me, is calm and whose self is in me.

Who knows me, beginning with understanding the greatness of my love for my devotees, etc. Whose self, mind, is in me—the ka in mad-atmakam indicates that the compound is a bahuvrīhi. The first part of this verse—“One devoted to me should constantly follow rules and regulations” has not been given because it is not relevant here. Similar cases later on should be understood in the same way.

मूलम्

अथ श्रीगुरूपसत्तिः²⁷⁶

तत्रैव श्रीप्रबुद्धयोगेश्वरोक्तौ—

तस्माद् गुरुं प्रपद्येत जिज्ञासुः श्रेय उत्तमम् ।

शाब्दे परे च²⁷⁷ निष्णातं ब्रह्मण्य् उपशमाश्रयम् ॥३२॥

स्वयं श्रीभगवदुक्तौ—²⁸²

मदभिज्ञं गुरुं शान्तम् उपासीत मदात्मकम् ॥३३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रमदीपिकायां च—

विप्रं²⁸³ प्रध्वस्तकामप्र²⁸⁴भृतिरिपुघटं²⁸⁵ निर्मलाङ्गं गरिष्ठां

भक्तिं कृष्णाङ्घ्रिपङ्केरुहयुगलरजोरागिणीम् उद्वहन्तम् ।

वेत्तारं²⁸⁶ वेदशास्त्रागमविमलपथां सम्मतं सत्सु दान्तं

विद्यां यः संविवित्सुः प्रवणतनुमना देशिकं संश्रयेत²⁸⁷ ॥३४॥

निर्मलाङ्गं व्याधिरहितम् । वेदशास्त्रागमानां ये विमलाः पन्थानो²⁸⁸ मार्गास् तेषां वेत्तारम् । सत्सु सतां मतं²⁸⁹ सम्मतम् । विद्यां संसारदुःखतरणाद्युपायं मन्त्रम् । प्रवणा नम्रा विनीता देशिकैकपरा वा तनुर् मनश् च यस्य तथा²⁹⁰भूतः सन् । देशिकं गुरुम् ॥३४॥

श्रुताव् अपि—

तद्विज्ञानार्थं स²⁹¹ गुरुम् एवाभिगच्छेत्

समित्पाणिः श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठम् ।

आचार्यवान् पुरुषो वेद ॥३५॥

एवं प्रवणतनुमन²⁹²स्त्वादिश्रुत्युक्तसमित्पाणित्वादि च²⁹³ गुरूपसत्तेर् आद्यप्रकारो ज्ञेयः ॥३५॥

अथ गुरूपसत्ति²⁹⁴नित्यता²⁹⁵

श्रीदशम²⁹⁶स्कन्धे²⁹⁷ श्रुतिस्तुतौ—

विजितहृषीकवायुभिर् अदान्तमनस् तुरगं²⁹⁸

य इह यतन्ति यन्तुम्²⁹⁹ अतिलोलम् उपायखिदः³⁰⁰ ।

व्यसनशतान्विताः³⁰¹ समवहाय गुरोश् चरणं

वणिज इवाज सन्त्य् अकृतकर्णधरा जलधौ ॥३६॥

Broo

And in the Kramadīpikā (4.2):

³⁴A Brāhmaṇa who has destroyed the troops of enemies like lust,

whose limbs are faultless, possessing supreme devotion

that hankers after carrying the dust of the twin lotus feet of Kṛṣṇa,

who knows the pure paths of the Vedas, Śāstras and Āgamas,

whose opinion is consistent with that of the saints, who is restrained—

to such a guide one truly desirous of knowledge

should surrender with humble body and mind.

Whose limbs are faultless means free from disease. […] Knowledge means the mantra, the means to overcome the sufferings of repeated birth and death, and so on. With humble body and mind means dedicated only to the guide, the guru.

And in the Śruti (Muṇḍaka Upaniṣad 1.2.12, Chāndogya Upaniṣad 6.14.2):

³⁵In order to understand this, one should, carrying firewood in his hands, approach only a guru who is learned in the Śruti and has faith in Brahman.

One with a preceptor understands.

“Having humble body and mind” and “carrying firewood in one’s hands”, as said in the Śruti, should be known to be the way of first approaching a guru.

The Mandatoriness of Approaching a Guru

In the hymn of the Śruti in the Tenth Book (BhP10.84.33):

³⁶Those who, controlling their senses and breaths, here struggle

to restrain the unsubdued horse of the inconsistent mind,

are simply tormented by their methods. Abandoning the feet of the guru

they are surrounded by hundreds of calamities.

O unborn one! They are like a merchant on the sea without a captain.

मूलम्

क्रमदीपिकायां च—

विप्रं²⁸³ प्रध्वस्तकामप्र²⁸⁴भृतिरिपुघटं²⁸⁵ निर्मलाङ्गं गरिष्ठां

भक्तिं कृष्णाङ्घ्रिपङ्केरुहयुगलरजोरागिणीम् उद्वहन्तम् ।

वेत्तारं²⁸⁶ वेदशास्त्रागमविमलपथां सम्मतं सत्सु दान्तं

विद्यां यः संविवित्सुः प्रवणतनुमना देशिकं संश्रयेत²⁸⁷ ॥३४॥

श्रुताव् अपि—

तद्विज्ञानार्थं स²⁹¹ गुरुम् एवाभिगच्छेत्

समित्पाणिः श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठम् ।

आचार्यवान् पुरुषो वेद ॥३५॥

अथ गुरूपसत्ति²⁹⁴नित्यता²⁹⁵

श्रीदशम²⁹⁶स्कन्धे²⁹⁷ श्रुतिस्तुतौ—

विजितहृषीकवायुभिर् अदान्तमनस् तुरगं²⁹⁸

य इह यतन्ति यन्तुम्²⁹⁹ अतिलोलम् उपायखिदः³⁰⁰ ।

व्यसनशतान्विताः³⁰¹ समवहाय गुरोश् चरणं

वणिज इवाज सन्त्य् अकृतकर्णधरा जलधौ ॥३६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विजितेन्द्रियप्राणैर् अपि अदमितमनो³⁰² ऽश्वं ये नियन्तुं प्रयतन्ते, गुरोश् चरणम् अनाश्रित्य ते उपायेषु खिद्यन्ते क्लिश्यन्तीत्य् उपायखिदः सन्तो बहुव्यसनाकुला इह संसारसमुद्रे सन्ति तिष्ठन्ति । पुनः पुनर् दुःखम् एव प्राप्नुवन्तीत्य् अर्थः । हे अज भगवन्! अस्वीकृत³⁰³कर्णधरा³⁰⁴ नाविका वणिजो यथा तद्वत्³⁰⁵³⁰⁶ ॥३६॥

श्रुतौ च—

नैषा तर्केण मतिर् आपनेया प्रोक्तान्येनैव सुज्ञानाय³⁰⁷ प्रेष्ठा³⁰⁸ ॥३७॥

शोभनज्ञानाय प्रेष्ठा परमयोग्यत्वेन प्रियतमा एषा मतिस् तर्केण निजन्यायेन हेतुना प्रोक्ताद् अन्येन विधिना कृत्वा न अपनेया अपमार्गे न प्रवेशनीयेत्य् अर्थः ॥३७॥

अथ विशेषतः श्रीगुरोर् लक्षणानि³⁰⁹

मन्त्रमुक्तावल्याम्—

अवदातान्वयः³¹⁰ शुद्धः स्वोचिताचारतत्परः ।

आश्रमी क्रोधरहितो वेदवित् सर्वशास्त्रवित् ॥३८॥

श्रद्धावान् अनसूयश् च प्रियवाक् प्रियदर्शनः ।

शुचिः सुवेशस् तरुणः सर्वभूतहिते रतः ॥३९॥

धीमान् अनुद्धत³¹¹मतिः पूर्णो ऽहन्ता विमर्शकः ।

सगुणो³¹² ऽर्चासु कृतधीः³¹³ कृतज्ञः शिष्यवत्सलः ॥४०॥

निग्रहानुग्रहे शक्तो होममन्त्रपरायणः ।

ऊहापोहप्रकारज्ञः³¹⁴ शुद्धात्मा यः कृपालयः ।

इत्यादिलक्षणैर् युक्तो गुरुः स्याद् गरिमानिधिः³¹⁵ ॥४१॥

शाब्दे परे च निष्णातम्³¹⁶ इत्यादिना प्राक् सामान्यतः सङ्क्षेपेण गुरुलक्षणान्य् उल्लिख्याधुना तान्य् एव विशेषतो विस्तार्य । किं वा, पूर्वं गुर्वाश्रयणानुषङ्गेन गौणतया लिखित्वेदानीं मुख्यत्वेन लिखति अवदातेत्यादिना । अवदातः शुद्धः पातित्यादिदोषरहितो ऽन्वयो वंशो यस्य, सद्वंशजात इत्य् अर्थः । शुद्धः स्वयम् अपि³¹⁷ पातित्यादि-

Broo

[…] Here refers to the sea of birth and death. […]

And in Śruti (Kaṭha Upaniṣad 1.2.9):

³⁷For correct knowledge this dearest doctrine cannot be obtained by logic; it must be explained by another.[^FNB000018]

For superior knowledge this doctrine is the dearest since it is leads to the highest. By logic: by one’s own inference or reasoning. The meaning is that by following the means of the explanation of another, one is not lead off, will not be lead onto the wrong road.[^FNB000019]

Specific Characteristics of a Guru

In the Mantramuktāvalī:[^FNB000020]

³⁸Of pure descent, pure, devoted to conduct suitable for him, situated in his Āśrama, free from anger, a knower of the Vedas and all the Śāstras, ³⁹faithful and non-envious, eloquent, pleasant to behold, clean, well dressed, young, pleased by the happiness of all beings, ⁴⁰thoughtful, humble, accomplished, non-violent, reflective, having good qualities, determined in worship, grateful, affectionate to his disciples, ⁴¹able both to punish and to bless, devoted to fire sacrifices and mantras, expert in logic and debate, pure in heart and a receptacle of mercy. A guru with such qualities is an ocean of venerability.

Having concisely stated the generic characteristics of the guru separately in verse32, the author now elaborates upon the specifics. Alternatively, having earlier described them secondarily in connection with taking shelter of a guru, he now writes primarily about them in verses38–58.

Of pure descent: that his family line is pure, that is, free from faults such as loss of caste. The meaning is that he is born in a good family. Pure means

मूलम्

श्रुतौ च—

नैषा तर्केण मतिर् आपनेया प्रोक्तान्येनैव सुज्ञानाय³⁰⁷ प्रेष्ठा³⁰⁸ ॥३७॥

अथ विशेषतः श्रीगुरोर् लक्षणानि³⁰⁹

मन्त्रमुक्तावल्याम्—

अवदातान्वयः³¹⁰ शुद्धः स्वोचिताचारतत्परः ।

आश्रमी क्रोधरहितो वेदवित् सर्वशास्त्रवित् ॥३८॥

श्रद्धावान् अनसूयश् च प्रियवाक् प्रियदर्शनः ।

शुचिः सुवेशस् तरुणः सर्वभूतहिते रतः ॥३९॥

धीमान् अनुद्धत³¹¹मतिः पूर्णो ऽहन्ता विमर्शकः ।

सगुणो³¹² ऽर्चासु कृतधीः³¹³ कृतज्ञः शिष्यवत्सलः ॥४०॥

निग्रहानुग्रहे शक्तो होममन्त्रपरायणः ।

ऊहापोहप्रकारज्ञः³¹⁴ शुद्धात्मा यः कृपालयः ।

इत्यादिलक्षणैर् युक्तो गुरुः स्याद् गरिमानिधिः³¹⁵ ॥४१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

दोषरहितः । अहन्ता अहिंसकः । यद् वा, अहंताया विमर्शकस् तत्त्वविचारकः । गुणा वात्सल्यादयस् तद्युक्तः । अर्चासु भगवत्पूजासु । पाठान्तरे सगुणस्य³¹⁸ सत्त्वगुणाधिष्ठातुः कारुण्यादिगुणयुक्तस्य वा भगवतः अर्चासु प्रतिमासु³¹⁹ । कृतधीः तत्पूजायां कृतनिश्चय इत्य् अर्थः³²⁰ । गरिमेत्य् आकारान्तत्वम् आर्षत्वात् सोढव्यम् । यद् वा, गरिम्ण आ सम्यक् निधिर् निधानम् । यद् वा, साक्षाद् गरिमरूपो निधिरूपश् चेति पदद्वयम् । गरिमाम्बुधिर् इति³²¹ पाठस् तु स्पष्ट एव ॥३८–४१॥

अगस्त्यसंहितायां च—³²²

देवतोपासकः शान्तो विषयेष्व् अपि निःस्पृहः ।

अध्यात्मविद् ब्रह्मवादी वेदशास्त्रार्थकोविदः ॥४२॥

उद्धर्तुं चैव संहर्तुं समर्थो ब्राह्मणोत्तमः ।

तत्त्वज्ञो यन्त्रमन्त्राणां³²³ मर्म³²⁴भेत्ता³²⁵ रहस्यवित् ॥४३॥

पुरश्चरणकृद् धोममन्त्रसिद्धः³²⁶ प्रयोगवित् ।

तपस्वी सत्यवादी च गृहस्थो गुरुर् उच्यते ॥४४॥

ब्रह्मवादी वेदाध्यापकः । मर्मभेत्ता संशयग्रन्थि³²⁷चेत्ता ॥४२–४४॥

विष्णुस्मृतौ—

परिचर्यायशोलाभलिप्सुः शिष्याद् गुरुर् न हि ।

कृपासिन्धुः सुसम्पूर्णः सर्वसत्त्वोपकारकः ॥४५॥

Broo

that he himself is without faults such as loss of caste. Non-violent (ahantā) means that he does not kill, or else [connected with the next word] that he reflects on the self (ahaṃtā), that is, that he ponders on the truth. With good qualities refers to his having qualities such as being parentally affectionate. In worship means in worship of the Lord. Another reading [combining these two qualities] has “of the one with good qualities”,[^FNB000021] that is, in the worship of the form of the Lord situated in Sattva-guṇa or endowed with good qualities such as mercifulness. Determined means that he is determined in His worship.

The long final ā in the word garimā (venerability) should be excused as an archaic irregularity. Alternatively the ā should be read separately, meaning “fully,” that is, that he by all means is an ocean (nidhi) of venerability (gariman). Or the words should be taken as separate: he is clearly the embodiment of both venerability (gariman) and of treasure (nidhi). In the case of the reading garimāmbudhi[^FNB000022] (ocean of venerability) the meaning is clear.

And in the Agastya Saṃhitā (8.8cd–11ab):

⁴²One who worships the gods, who is calm, not desiring sense objects, who knows the inner self, who speaks on Brahman, who is learned in the meaning of the Vedas and the Śāstras, ⁴³who is competent to deliver and indeed to destroy, who is the best of the Brāhmaṇas, who knows the essence of Yantras and mantras, a cutter of doubts, a knower of secrets, ⁴⁴a performer of Puraścaraṇa, who is perfected in fire-sacrifices and mantras, a knower of ritual procedures, who is austere, truthful and a householder, is called a guru.

Speaks on Brahman means a teacher of the Vedas. Cutter of doubts means that he cuts the knot of hesitation.

In the Viṣṇu Smṛti (–):[^FNB000023]

⁴⁵For one who makes disciples out of a desire for service, honour and gain is not a guru. One who is an ocean of mercy, completely accomplished, a

मूलम्

अगस्त्यसंहितायां च—³²²

देवतोपासकः शान्तो विषयेष्व् अपि निःस्पृहः ।

अध्यात्मविद् ब्रह्मवादी वेदशास्त्रार्थकोविदः ॥४२॥

उद्धर्तुं चैव संहर्तुं समर्थो ब्राह्मणोत्तमः ।

तत्त्वज्ञो यन्त्रमन्त्राणां³²³ मर्म³²⁴भेत्ता³²⁵ रहस्यवित् ॥४३॥

पुरश्चरणकृद् धोममन्त्रसिद्धः³²⁶ प्रयोगवित् ।

तपस्वी सत्यवादी च गृहस्थो गुरुर् उच्यते ॥४४॥

ब्रह्मवादी वेदाध्यापकः । मर्मभेत्ता संशयग्रन्थि³²⁷चेत्ता ॥४२–४४॥

विष्णुस्मृतौ—

परिचर्यायशोलाभलिप्सुः शिष्याद् गुरुर् न हि ।

कृपासिन्धुः सुसम्पूर्णः सर्वसत्त्वोपकारकः ॥४५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

निःस्पृहः सर्वतः सिद्धः सर्वविद्याविशारदः ।

सर्वसंशयसञ्छेत्तानलसो गुरुर् आहृतः³²⁸ ॥४६॥

तत्तद्गुणयुक्तो ऽपि केवलं निजपरिचर्याद्यर्थं शिष्यानुबन्धको गुरुर् उपेक्ष्य इति लिखति परिचर्येति । लाभो धनादिः । शिष्याद्³²⁹ दीक्षयेत् शिष्यं कुर्याद् इत्य् अर्थः । यद् वा, शिष्यात् शिष्यतः सकाशात् परिचर्यादिलिप्सुर् यः, स गुरुर् न भवतीत्य् अर्थः । तर्हि किमर्थं³³⁰ गुरुः स्यात्? इत्य् अपेक्षायां लिखति कृपासिन्धुर् इति । परमदयालुतया लोकहितार्थम् एवेति भावः । अत्रोक्तानां सुसम्पूर्ण इत्यादीनां विशेषणानां³³¹ हेतुहेतुमत्तोह्या । आहृतो व्याहृतः । गुरुर् आडयम् इति पाठः क्वचित् ॥४५–४६॥

श्रीनारदपञ्चरात्रे श्रीभगवन्नारदसंवादे—

ब्राह्मणः सर्वकालज्ञः कुर्यात् सर्वेष्व् अनुग्रहम् ।

तदभावाद् द्विजश्रेष्ठ³³² शान्तात्मा भगवन्मयः ॥४७॥

भावितात्मा च सर्वज्ञः शास्त्रज्ञः सत्क्रियापरः ।

सिद्धित्रय³³³समायुक्त आचार्यत्वे ऽभिषेचितः³³⁴ ॥४८॥

क्षत्र³³⁵विट्³³⁶शूद्रजातीनां क्षत्रियो ऽनुग्रहे³³⁷ क्षमः ।

क्षत्रियस्यापि च गुरोर् अभावाद् ईदृशो यदि ॥४९॥

वैश्यः स्यात् तेन³³⁸ कार्यश् च द्वये³³⁹ नित्यम् अनुग्रहः ।

सजातीयेन शूद्रेण तादृशेन महामते ।

अनुग्रहाभिषेकौ च कार्यौ शूद्रस्य सर्वदा³⁴⁰ ॥५०॥

एवं विप्र एव³⁴¹ गुरुः स्याद् इत्य् आयातम्³⁴² । तदभावे किं कार्यम् इति लिखति ब्राह्मण इति सार्धैश् चतुर्भिः । सर्वे पञ्चरात्रविधानोक्ताः पञ्च कालास् तान् जानातीति तथा सः ।

Broo

helper of all the virtuous beings, ⁴⁶free from desire, perfect in every way, learned in all the Vidyās,[^FNB000024] a cutter of all doubts and who is not lazy, is called a guru.

The author gives this verse to say that one should disregard a guru who, even though he has all the qualities mentioned above, makes disciples just for the sake of his personal service and so on. Gain means wealth and so on. Makes disciples (śiṣyāt) means initiates, that is, makes a disciple, or else, one who desires service and so on from his disciple (śiṣyāt).[^FNB000025] The meaning is that such a person is not a guru. For what reason should he become a guru then? With regard to this, he writes one who is an ocean of mercy. The sense is that he desires the betterment of the world through his great compassion. Here the following words, beginning with completely accomplished, are to be understood as effects of this cause. Called means “declared”. One reading has “is glorified as a guru”.[^FNB000026]

In a conversation between the Lord and Nārada in the Nārada Pañcarātra (18.5cd–9):[^FNB000027]

⁴⁷A Brāhmaṇa who knows all the Kālas may initiate everyone. In the absence of such a person, o best of the twice-born, one who is peaceful, devoted to the Lord, ⁴⁸pure of mind and all-knowing, a knower of the Śāstra, devoted to good deeds and who has the three perfections, may be consecrated as a preceptor. ⁴⁹A Kṣatriya may initiate Kṣatriyas, Vaiśyas and Śūdras, and in the absence of a Kṣatriya guru, ⁵⁰if there is such a Vaiśya, he may in the same way always initiate both. O greatly intelligent one, similar Śūdras can also be consecrated and initiate other Śūdras.

Now, it has been mentioned that the guru should be a Brāhmaṇa (1.34). What should one do in the absence of such a person? This the author explains in these four verses (47–50). Who knows all Kālas, the five times mentioned

मूलम्

निःस्पृहः सर्वतः सिद्धः सर्वविद्याविशारदः ।

सर्वसंशयसञ्छेत्तानलसो गुरुर् आहृतः³²⁸ ॥४६॥

श्रीनारदपञ्चरात्रे श्रीभगवन्नारदसंवादे—

ब्राह्मणः सर्वकालज्ञः कुर्यात् सर्वेष्व् अनुग्रहम् ।

तदभावाद् द्विजश्रेष्ठ³³² शान्तात्मा भगवन्मयः ॥४७॥

भावितात्मा च सर्वज्ञः शास्त्रज्ञः सत्क्रियापरः ।

सिद्धित्रय³³³समायुक्त आचार्यत्वे ऽभिषेचितः³³⁴ ॥४८॥

क्षत्र³³⁵विट्³³⁶शूद्रजातीनां क्षत्रियो ऽनुग्रहे³³⁷ क्षमः ।

क्षत्रियस्यापि च गुरोर् अभावाद् ईदृशो यदि ॥४९॥

वैश्यः स्यात् तेन³³⁸ कार्यश् च द्वये³³⁹ नित्यम् अनुग्रहः ।

सजातीयेन शूद्रेण तादृशेन महामते ।

अनुग्रहाभिषेकौ च कार्यौ शूद्रस्य सर्वदा³⁴⁰ ॥५०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वेषु वर्णेषु अनुग्रहं मन्त्रप्र³⁴³दानादिकम् । तदभावाच् च क्षत्रियः क्षत्रादीनाम् अनुग्रहे क्षम इति द्वाभ्याम् अन्वयः । हे द्विजश्रेष्ठ श्रीनारद । शान्तात्मा शान्तस्वभावः, भावितात्मा शुद्धचित्तः, सर्वं दीक्षाविधानादिकं जानातीति तथा सः । सिद्धित्रयं पुरश्चरणादिना मन्त्रगुरुदेवतानां यत् साधनं तेन सं³⁴⁴युक्तः । आचार्यत्वे मन्त्रोपदेष्टृत्वे । पुरश्चरणानन्तरं निजगुरुणाभिषिक्तः अन्यथोपदेशे ऽधिकारानुपपत्तेः । तच्³⁴⁵ चोक्तं तत्रैव³⁴⁶ पुरश्चरणानन्तरम् अभिषेकान्ते । ततो ऽभिषिच्य विधिना स्वाधिकारे नियोजयेत्³⁴⁷ । गृहीत्वा तेन कर्तव्यं गुरुत्वम् इतरेषु च ॥ इति । अस्यार्थः । स्वाधिकारे उपदेष्टृत्वादिके³⁴⁸ नियोजयेद् गुरुः तेन शिष्येणेति । ईदृश उक्तलक्षणक्षत्रियसदृशः । द्वये वैश्यशूद्रयोर् इत्य् अर्थः । अन्यत्र प्रातिलोम्यदोषापत्तेः, तच् चाग्रे निषिद्धम् एव । तादृशेन उक्तलक्षणक्षत्रियसदृशेन³⁴⁹ ॥४७–५०॥

किं च—

वर्णोत्तमे³⁵⁰ ऽथ च गुरौ सति वा³⁵¹ विश्रुते ऽपि³⁵² च³⁵³ ।

स्वदेशतो ऽथ वान्यत्र नेदं कार्यं शुभार्थिना³⁵⁴ ॥५१॥

विद्यमाने तु यः कुर्यात्³⁵⁵ यत्र³⁵⁶ तत्र विपर्ययम् ।

तस्येहामुत्रनाशः स्यात् तस्माच् छास्त्रोक्तम् आचरेत्³⁵⁷ ।

क्षत्रविट्शूद्रजातीयः प्रातिलोम्यं न दीक्षयेत् ॥५२॥

तत्रैवापवादम् आह वर्णोत्तम इति । इदम् अनुग्रहादिकम् । इह लोके ऽमुत्र च तस्य नाशः सर्वार्थहानिः स्यात्³⁵⁸ ॥५१–५२॥

Broo

according to the method of the Pañcarātra.[^FNB000028] Such a person can initiate, give the mantra and so on, to members of all the Varṇas. In the absence of such a person, a Kṣatriya is can initiate Kṣatriyas and so on. O best of the twice-born, blessed Nārada! […] All-knowing means one who knows all the rituals of initiation and so on. Who has the three perfections means that he—by way of Puraścaraṇa and so on—has mastered the mantra, the guru and the divinity.[^FNB000029]

As preceptor means as a teacher of the mantra. After performing preliminary purification, he is consecrated by his own guru. Otherwise he will not have the eligibility for teaching. This is stated in the same book, at the end of the [description of the] consecration, after [the portion dealing with] Puraścaraṇa (17.49cd–50ab): “Thus, having consecrated him according to the rules, he extends to him his own eligibility. Having received that, he should give the position of a guru to others too.” The meaning is as follows. He extends to him with his own eligibility means that the guru makes him eligible for teaching the mantra, and so on. He should means the disciple should.

Such a [Vaiśya] means similar to a Kṣatriya with the characteristics given. Both means Vaiśyas and Śūdras, for otherwise there would be the fault of inverted order, and that will be forbidden later on (1.52). Similar means similar to the Kṣatriya with the above-mentioned characteristics.

And furthermore (18.17–19ab):

⁵¹But when there is a famous guru of the highest Varṇa in one’s own land or somewhere else, those who desire virtue should not initiate. ⁵²One who does so in his presence is ruined; that person is ruined here and in the next world. Therefore one should act as the Śāstras enjoin. Kṣatriyas, Vaiśyas and Śūdras should not initiate in inverted order.

In this verse the author gives an exception to the previous verses. […] He is ruined means that he loses all his fortune.

मूलम्

किं च—

वर्णोत्तमे³⁵⁰ ऽथ च गुरौ सति वा³⁵¹ विश्रुते ऽपि³⁵² च³⁵³ ।

स्वदेशतो ऽथ वान्यत्र नेदं कार्यं शुभार्थिना³⁵⁴ ॥५१॥

विद्यमाने तु यः कुर्यात्³⁵⁵ यत्र³⁵⁶ तत्र विपर्ययम् ।

तस्येहामुत्रनाशः स्यात् तस्माच् छास्त्रोक्तम् आचरेत्³⁵⁷ ।

क्षत्रविट्शूद्रजातीयः प्रातिलोम्यं न दीक्षयेत् ॥५२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पाद्मे च—³⁵⁹

महाभागवतश्रेष्ठो ब्राह्मणो वै गुरुर् नृणाम् ।

सर्वेषाम् एव लोकानाम् असौ³⁶⁰ पूज्यो यथा हरिः³⁶¹ ॥५३॥

महाभागवतश्रेष्ठो ऽशेषवैष्णवधर्मरतः श्रीभगवन्माहात्म्यादिज्ञानवांश् च । अस्य लक्षणम् अग्रे भगवद्भक्त³⁶²लक्षणे विशेषतो व्यक्तं भावि ॥५३॥

महाकुलप्रसूतो ऽपि सर्वयज्ञेषु दीक्षितः ।

सहस्रशाखाध्यायी च न गुरुः स्याद् अवैष्णवः ॥ इति³⁶³ ॥५४॥

ब्राह्मणो ऽपि सत्कुलधर्मा³⁶⁴ध्ययनादिना प्रख्यातो ऽपि अवैष्णवश् चेत् तर्हि गुरुर् न भवतीति सर्वत्रापवादं लिखति महाकुलेति । कुले महति जातो ऽपीति क्वचित् पाठः । अत एवोक्तं पञ्चरात्रे । अवैष्णवोपदिष्टेन मन्त्रेण निरयं व्रजेत् । पुनश् च विधिना सम्यग् ग्राहयेद् वैष्णवाद् गुरोः ॥ इति³⁶⁵ । इतिशब्दप्रयोगो ऽत्रोदाहृतानाम् अन्यत्र³⁶⁶ वचनानां प्रायो निजग्रन्थवचनतो व्यवच्छेदार्थम् । एवम् अग्रे ऽप्य् अन्यत्र । यद्य् अपि प्रति³⁶⁷प्रकरणान्ते उदाहृततत्तच्छास्त्रवचनान्ते च³⁶⁸ सर्वत्रेतिशब्दो युज्येत, तथापि तत्तद्व्यवच्छेदः प्रकरणादीनाम् अभेदात् व्यक्त एवेति ग्रन्थबाहुल्यभयान् न लिखितः ॥५४॥

गृहीतविष्णुदीक्षाको विष्णुपूजापरो³⁶⁹ नरः ।

वैष्णवो ऽभिहितो³⁷⁰ ऽभिज्ञैर् इतरो ऽस्माद् अवैष्णवः³⁷¹ ॥५५॥

Broo

And in the Padma Purāṇa (6.253.26, 6.226.3):[^FNB000030]

⁵³A Brāhmaṇa who is the best of the great Bhāgavatas is indeed the guru of humankind. Verily he is worshipable like Hari by all the worlds.

The best of the great Bhāgavatas means one who is devoted to all the Vaiṣṇava Dharmas and who knows the greatness, etc., of the Lord. His characteristics will be explained in detail later on in connection with the characteristics of the devotees of the Lord (10.1–293).

⁵⁴But a non-Vaiṣṇava, even though the offspring of a great family, initiated into all sacrifices, and a student of a thousand branches of knowledge, cannot be a guru.

Even if someone is a Brāhmaṇa, famous for his good birth, study of the Vedas and so forth, he cannot be a guru if he is a non-Vaisnava. With this verse he states an exception to all the above cases. Another reading has “even though born in a great family”.[^FNB000031] About this it is said in the Pañcarātra:[^FNB000032] “By a mantra given by a non-Vaiṣṇava one will go to hell. According to the rules one should take it again properly from a Vaiṣṇava guru”.

The purpose of the word “iti” here is mainly to distinguish the illustrative statements from elsewhere from the statements of the book itself. It is the same elsewhere below as well. Even though the word “iti” should be used everywhere, at the end of each particular topic and after every illustrative statement from various scriptures, still, as every particular distinction is evident because of the identity of the topics, it is not given out of fear of enlarging the book too much.[^FNB000033]

⁵⁵Wise men call someone who has taken Viṣṇu-initiation and who is devoted to the worship of Viṣṇu a Vaiṣṇava. Others are non-Vaiṣṇavas.

मूलम्

पाद्मे च—³⁵⁹

महाभागवतश्रेष्ठो ब्राह्मणो वै गुरुर् नृणाम् ।

सर्वेषाम् एव लोकानाम् असौ³⁶⁰ पूज्यो यथा हरिः³⁶¹ ॥५३॥

महाकुलप्रसूतो ऽपि सर्वयज्ञेषु दीक्षितः ।

सहस्रशाखाध्यायी च न गुरुः स्याद् अवैष्णवः ॥ इति³⁶³ ॥५४॥

गृहीतविष्णुदीक्षाको विष्णुपूजापरो³⁶⁹ नरः ।

वैष्णवो ऽभिहितो³⁷⁰ ऽभिज्ञैर् इतरो ऽस्माद् अवैष्णवः³⁷¹ ॥५५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अवैष्णव इत्य् उक्तम्, तत्रादौ³⁷² सामान्यतो वैष्णवलक्षणं लिखन् तदितरत्वेनावैष्णवं लक्षयति गृहीतेति । अस्माद् वैष्णवाद् इतरो भिन्नः ॥५५॥

अथागुरुलक्षणम्³⁷³

तत्त्वसागरे—

बह्वाशी दीर्घसूत्री³⁷⁴ च विषयादिषु लोलुपः ।

हेतुवादरतो दुष्टो ऽवाग्वादी³⁷⁵ गुणनिन्दकः ॥५६॥

अरोमा बहुरोमा च निन्दिताश्रमसेवकः ।

कालदन्तो ऽसितौष्ठश् च दुर्गन्धिश्वासवाहकः ॥५७॥

दुष्टलक्षणसम्पन्नो यद्य् अपि स्वयम् ईश्वरः³⁷⁶ ।

बहुप्रतिग्रहासक्त आचार्यः श्रीक्षयावहः³⁷⁷ ॥५८॥

अवाग्वादी अवाच्यपरपापादिवक्ता । ईश्वरः दानादिषु समर्थस् तथापि चेद्³⁷⁸ बहुप्रतिग्रहासक्तः³⁷⁹ ॥५६–५८॥

अथ शिष्यलक्षणानि³⁸⁰

मन्त्रमुक्तावल्याम्—

शिष्यः शुद्धान्वयः श्रीमान् विनीतः प्रियदर्शनः ।

सत्यवाक् पुण्यचरितो ऽदभ्र³⁸¹धीर् दम्भवर्जितः ॥५९॥

कामक्रोधपरित्यागी भक्तश् च गुरुपादयोः ।

देवताप्रवणः कायमनोवाग्भिर् दिवानिशम् ॥६०॥

नीरुजो³⁸² निर्जिताशेषपातकः³⁸³ श्रद्धयान्वितः ।

द्विजदेवपितॄणां च³⁸⁴ नित्यम् अर्चापरायणः ॥६१॥

युवा विनियताशेष³⁸⁵करणः करुणालयः ।

इत्यादिलक्षणैर् युक्तः शिष्यो दीक्षाधिकारवान्³⁸⁶ ॥६२॥

अदभ्रधीः महाबुद्धिः ॥५९॥

Broo

The term “non-Vaiṣṇava” was mentioned in the previous verse. In this verse, the author first states the general characteristics of a Vaiṣṇava and then those of others, Non-Vaiṣṇavas. Others means those different from Vaiṣṇavas.

Characteristics of a Non-guru

In the Tattvasāgara:[^FNB000034]

⁵⁶A glutton, a procrastinator, one addicted to sense objects, fond of disputation, wicked, a talker of nonsense and a scorner of good qualities, ⁵⁷hairless or very hairy, serving a despicable Āśrama, having black teeth and lips and a foul breath: ⁵⁸a preceptor with such bad qualities, attached to accepting many gifts even though a lord himself, destroys fortune.

Talks nonsense: one who speaks about things such as other people’s sins, not fit to be uttered. Attached to accepting many gifts even though a lord, even though able to engage in charity.

Characteristics of a Disciple

In the Mantramuktāvalī:[^FNB000035]

⁵⁹Well-born, fortunate, humble, good-looking, truthful, well-behaved, greatly intelligent, prideless, ⁶⁰free from lust and anger, devoted to the feet of the guru, inclined to the gods with body, mind and words both day and night, ⁶¹healthy, a conqueror of all sin, faithful, always devoted to the worship of Brāhmaṇas, gods and ancestors, ⁶²youthful, whose all acts are regulated, and who is an abode of compassion: a disciple with characteristics such as these is eligible for initiation.

[…]

मूलम्

अथागुरुलक्षणम्³⁷³

तत्त्वसागरे—

बह्वाशी दीर्घसूत्री³⁷⁴ च विषयादिषु लोलुपः ।

हेतुवादरतो दुष्टो ऽवाग्वादी³⁷⁵ गुणनिन्दकः ॥५६॥

अरोमा बहुरोमा च निन्दिताश्रमसेवकः ।

कालदन्तो ऽसितौष्ठश् च दुर्गन्धिश्वासवाहकः ॥५७॥

दुष्टलक्षणसम्पन्नो यद्य् अपि स्वयम् ईश्वरः³⁷⁶ ।

बहुप्रतिग्रहासक्त आचार्यः श्रीक्षयावहः³⁷⁷ ॥५८॥

अथ शिष्यलक्षणानि³⁸⁰

मन्त्रमुक्तावल्याम्—

शिष्यः शुद्धान्वयः श्रीमान् विनीतः प्रियदर्शनः ।

सत्यवाक् पुण्यचरितो ऽदभ्र³⁸¹धीर् दम्भवर्जितः ॥५९॥

कामक्रोधपरित्यागी भक्तश् च गुरुपादयोः ।

देवताप्रवणः कायमनोवाग्भिर् दिवानिशम् ॥६०॥

नीरुजो³⁸² निर्जिताशेषपातकः³⁸³ श्रद्धयान्वितः ।

द्विजदेवपितॄणां च³⁸⁴ नित्यम् अर्चापरायणः ॥६१॥

युवा विनियताशेष³⁸⁵करणः करुणालयः ।

इत्यादिलक्षणैर् युक्तः शिष्यो दीक्षाधिकारवान्³⁸⁶ ॥६२॥

अदभ्रधीः महाबुद्धिः ॥५९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकादशस्कन्धे च—³⁸⁷

अमान्य् अमत्सरो³⁸⁸ दक्षो निर्ममो दृढसौहृदः ।

असत्वरो ऽर्थजिज्ञासुर् अनसूयुर् अमोघवाक्³⁸⁹ ॥६३॥

दक्षः अनलसः । निर्ममः जायादिषु ममताशून्यः, गुरौ तु दृढसौहृदः । असत्वरः अव्यग्रः । अमोघवाक्³⁹⁰ व्यर्थालापरहितः ॥६३॥

अथोपेक्ष्याः

अगस्त्यसंहितायाम्—

अलसा मलिनाः क्लिष्टा दाम्भिकाः कृपणास् तथा ।

दरिद्रा रोगिणो रुष्टा³⁹¹ रागिणो³⁹² भोगलालसाः ॥६४॥

असूया मत्सरग्रस्ताः शठाः परुषवादिनः³⁹³ ।

अन्यायोपार्जितधनाः परदाररताश् च ये ॥६५॥

विदुषां वैरिणश् चैव अज्ञाः पण्डितमानिनः ।

भ्रष्टव्रताश् च ये कष्ट³⁹⁴वृत्तयः पिशुनाः खलाः ॥६६॥

बह्वाशिनः क्रूरचेष्टा दुरात्मानश् च निन्दिताः ।

इत्येवमादयो ऽप्य् अन्ये पापिष्ठाः पुरुषाधमाः ॥६७॥

अकृत्येभ्यो ऽनिवार्याश् च गुरुशिक्षा³⁹⁵सहिष्णवः ।

एवम्भूताः परित्याज्याः शिष्यत्वे नोपकल्पिताः ॥६८॥

तत्तद्गुणहीनान् अपि भक्त्यार्त्या वा प्रपन्नान् स्वीकुर्वतापि श्रीगुरुणा लेख्यदोषवन्तो ऽवश्यम् उपेक्ष्या इत्य् आशयेन तान् लिखति अलसा इति पञ्चभिः । क्लिष्टा वृथाक्लेशकारिणः । रागिणो विषयासक्ताः । भोगलालसा लुब्धा इत्य् अर्थः । पिशुनाः परदोषसूचकाः । खलाः परदुःखदाः । गुरुशिक्षाया³⁹⁶ असहनशीलाः । शिष्यत्वे न केनाप्य् उपकल्पिता न विहिताः,³⁹⁷ शिष्या न कृता इत्य् अर्थः । यद् वा,³⁹⁸ उपकल्पिता न भवन्ति । शिष्यत्वं नार्हन्ति,³⁹⁹ शिष्या न कार्या इत्य् अर्थः ॥६४–६८॥

यद्य् एते ह्य्⁴⁰⁰ उपकल्पेरन् देवताक्रोश⁴⁰¹भाजनाः ।

भवन्तीह दरिद्रास् ते पुत्रदारविवर्जिताः ।

नारकाश् चैव देहान्ते तिर्यञ्चः प्रभवन्ति ते⁴⁰² ॥६९॥

Broo

And in the Eleventh Book (BhP11.10.6):[^FNB000036]

⁶³He should not be proud, envious or spiteful, but rather active, selfless, firmly affectionate, undisturbed, desirous of knowing the goal and his words should not be vain.

Active means not lazy. Selfless means to not have a sense of ownership towards his wife and so on. Instead he should be firmly affectionate to the guru. Undisturbed means steady. His words should not be vain means that he does not speak uselessly.

Those to Be Rejected

In the Agastya Saṃhitā (8.17cd–23):

⁶⁴Those who are lazy, filthy, distressed, cheaters, misers, poor, diseased, angry, lusty, avaricious, ⁶⁵selfish and jealous, deceitful, who speak unkindly, who have unlawfully acquired wealth, desire the wives of others, ⁶⁶are enemies of the wise, ignorant but think themselves learned, who break their vows, behave in an evil way, are slanderous, mischievous, ⁶⁷gluttonous, evil-minded, evil-natured and despicable: those and also other great sinners are the lowest of mankind. ⁶⁸Irresistibly are they drawn towards sin, and they cannot endure the instructions of the guru. Thus, they should be rejected; they should not be made disciples.

Even if a guru accepts those who approach him, out of devotion or suffering, despite their lacking this or that virtue, those possessing vices must certainly be rejected. With this thought the author writes verses64–72.

Distressed means expressing false afflictions. Lusty means attached to the sense objects. […] Slanderous means that they speak about the faults of others, mischievous that they cause others pain. Those who cannot tolerate the instructions of the guru should not be made disciples, not be initiated as disciples by anyone. […]

⁶⁹But those who do initiate them will be reviled by the gods, will here become poor, bereft of sons and wives, and after death they will go to hell and animal births.

मूलम्

एकादशस्कन्धे च—³⁸⁷

अमान्य् अमत्सरो³⁸⁸ दक्षो निर्ममो दृढसौहृदः ।

असत्वरो ऽर्थजिज्ञासुर् अनसूयुर् अमोघवाक्³⁸⁹ ॥६३॥

अथोपेक्ष्याः

अगस्त्यसंहितायाम्—

अलसा मलिनाः क्लिष्टा दाम्भिकाः कृपणास् तथा ।

दरिद्रा रोगिणो रुष्टा³⁹¹ रागिणो³⁹² भोगलालसाः ॥६४॥

असूया मत्सरग्रस्ताः शठाः परुषवादिनः³⁹³ ।

अन्यायोपार्जितधनाः परदाररताश् च ये ॥६५॥

विदुषां वैरिणश् चैव अज्ञाः पण्डितमानिनः ।

भ्रष्टव्रताश् च ये कष्ट³⁹⁴वृत्तयः पिशुनाः खलाः ॥६६॥

बह्वाशिनः क्रूरचेष्टा दुरात्मानश् च निन्दिताः ।

इत्येवमादयो ऽप्य् अन्ये पापिष्ठाः पुरुषाधमाः ॥६७॥

अकृत्येभ्यो ऽनिवार्याश् च गुरुशिक्षा³⁹⁵सहिष्णवः ।

एवम्भूताः परित्याज्याः शिष्यत्वे नोपकल्पिताः ॥६८॥

यद्य् एते ह्य्⁴⁰⁰ उपकल्पेरन् देवताक्रोश⁴⁰¹भाजनाः ।

भवन्तीह दरिद्रास् ते पुत्रदारविवर्जिताः ।

नारकाश् चैव देहान्ते तिर्यञ्चः प्रभवन्ति ते⁴⁰² ॥६९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

लोभादिना तेषां स्वीकारेण श्रीगुरौ महादोषाः पर्यवस्यन्तीत्य् आह यद्य् एत इति सार्धेन⁴⁰³ ॥६९॥

हयशीर्ष⁴⁰⁴पञ्चरात्रे—

जैमिनिः सुगतश् चैव नास्तिको नग्न एव च ।

कपिलश् चाक्षपादश् च षड् एते हेतुवादिनः ॥७०॥

एतन्मतानुसारेण वर्तन्ते ये नराधमाः ।

ते हेतुवादिनः प्रोक्तास् तेभ्यस् तन्त्रं⁴⁰⁵ न दापयेत् ॥ इति⁴⁰⁶ ॥७१॥

तयोः परीक्षा चान्यो⁴⁰⁷ ऽन्यम् एकाब्दं सहवासतः ।

व्यवहारस्वभावानुभवेनैवाभिजायते⁴⁰⁸ ॥७२॥

तयोर् गुरुशिष्ययोः । अन्यो ऽन्यम् इत्य् अस्य परार्धेनाप्य् अन्वयः । व्यवहारश् चेष्टा, स्वभावः शीलम्, तयोर् अनुभवेनैव अभितो जायते ॥७२॥

अथ परीक्षणम्⁴⁰⁹

मन्त्रमुक्तावल्याम्—

तयोर्⁴¹⁰ वत्सरवासेन ज्ञातान्योन्यस्वभावयोः ।

गुरुता शिष्यता चेति नान्यथैवेति निश्चयः ॥७३॥

श्रुतिश् च—⁴¹¹

नासंवत्सरवासिने देयात् ॥७४॥

सारसङ्ग्रहे ऽपि—⁴¹²

सद्गुरुः स्वाश्रितं शिष्यं वर्षम् एकं परीक्षयेत् ।

राज्ञि चामात्यजा दोषाः⁴¹³ पत्नीपापं स्वभर्तरि ।

तथा शिष्यार्जितं पापं गुरुः⁴¹⁴ प्राप्नोति निश्चितम् ॥७५॥

Broo

Here the author describes the great sins that will accrue to a guru that accepts such persons out of greed and so on.

In the Hayaśīrṣa Pañcarātra (5.1cd–3ab):

⁷⁰Jamini, Buddha, Cārvāka, Jina, Kapila and Gautama: these six are sceptics. ⁷¹Those who live according to their doctrines are the lowest of men, also called sceptics. To them initiation should not be given.

⁷²Observation is when the two live together for one year and thus experience the conduct and character of each other.

The two means guru and disciple. […]

Observation

In the Mantramuktāvalī:[^FNB000037]

⁷³By living together for one year, the two can understand by each other’s nature what kind of guru or disciple they are. Not otherwise: that is certain.

And in the Śruti:[^FNB000038]

⁷⁴One should not initiate one that one has not lived together with for a year.

Also, in the Sārasaṅgraha:[^FNB000039]

⁷⁵For a year the true guru should observe the disciple who has approached him. As the sins of the subjects fall on the king, as those of the wife on the husband, so the guru without a doubt attains the sins of the disciple.

मूलम्

हयशीर्ष⁴⁰⁴पञ्चरात्रे—

जैमिनिः सुगतश् चैव नास्तिको नग्न एव च ।

कपिलश् चाक्षपादश् च षड् एते हेतुवादिनः ॥७०॥

एतन्मतानुसारेण वर्तन्ते ये नराधमाः ।

ते हेतुवादिनः प्रोक्तास् तेभ्यस् तन्त्रं⁴⁰⁵ न दापयेत् ॥ इति⁴⁰⁶ ॥७१॥

तयोः परीक्षा चान्यो⁴⁰⁷ ऽन्यम् एकाब्दं सहवासतः ।

व्यवहारस्वभावानुभवेनैवाभिजायते⁴⁰⁸ ॥७२॥

अथ परीक्षणम्⁴⁰⁹

मन्त्रमुक्तावल्याम्—

तयोर्⁴¹⁰ वत्सरवासेन ज्ञातान्योन्यस्वभावयोः ।

गुरुता शिष्यता चेति नान्यथैवेति निश्चयः ॥७३॥

श्रुतिश् च—⁴¹¹

नासंवत्सरवासिने देयात् ॥७४॥

सारसङ्ग्रहे ऽपि—⁴¹²

सद्गुरुः स्वाश्रितं शिष्यं वर्षम् एकं परीक्षयेत् ।

राज्ञि चामात्यजा दोषाः⁴¹³ पत्नीपापं स्वभर्तरि ।

तथा शिष्यार्जितं पापं गुरुः⁴¹⁴ प्राप्नोति निश्चितम् ॥७५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुरुणा त्व् अवश्यम् एव⁴¹⁵ शिष्यपरीक्षा कार्येत्य् अत्र हेतुम् आह राज्ञीति⁴¹⁶ ॥७५॥

क्रमदीपिकायां तु—

सन्तोषयेद् अकुटिलार्द्र⁴¹⁷तरान्तरात्मा

तं स्वैर् धनैश् च⁴¹⁸ वपुषाप्य् अनुकूलवाण्या ।

अब्दत्रयं कमलनाभधियातिधीरस्⁴¹⁹

तुष्टे विवक्षतु गुराव् अथ मन्त्रदीक्षाम्⁴²⁰ ॥७६॥

एवं⁴²¹ वर्षम् एकं⁴²² परीक्षा च⁴²³ ततो दीक्षेति निश्चितम् । तत्र श्री⁴²⁴गोपालमन्त्रवर⁴²⁵दीक्षायां वर्षत्रयगुरुसेवानन्तरम् एव दीक्षेति तत्तत्त्वविदां मतं लिखन् दीक्षाप्राक्तनगुरुसेवाविधिं च सङ्क्षेपेण दर्शयति सन्तोषयेद् इति । तं गुरुम् । विवक्षतु वक्तुम् इच्छतु दीक्षार्थं प्रार्थनं कुर्याद् इत्य् अर्थः । अब्दत्रयम् इत्य् अत्र विशेषो ग्रन्थान्तराद् द्रष्टव्यम् । तथा हि । त्रिषु वर्षेषु विप्रस्य षत्सु वर्षेषु भूभृतः । विशो नवसु वर्षेषु परीक्षा तु प्रशस्यते । समास्व् अपि द्वादशसु तेषां ये वृषलादयः ॥ इति । यच् च शारदातिलकादाव् उक्तम् । एकाब्देन भवेद् विप्रो भवेद् अब्दद्वयान् नृपः । भवेद् अब्दत्रयैर्⁴²⁶ वैश्यः शूद्रो वर्षचतुष्टयैः ॥ इति । तद् अत्यन्तपूर्वपरिशीलितविषयम् इति विवेचनीयम् ॥७६॥

अथ विशेषतः गुरुसेवा⁴²⁷विधिः⁴²⁸⁴²⁹

कौर्मे श्री⁴³⁰व्यासगीतायाम्—

उदकुम्भं कुशान् पुष्पं समिधो ऽस्याहरेत् सदा ।

मार्जनं लेपनं नित्यम् अङ्गानां वाससां चरेत् ॥७७॥

नास्य निर्माल्यशयनं पादुकोपानहाव् अपि ।

आक्रमेद् आसनं छायाम्⁴³¹ आसन्दीं⁴³² वा कदाचन ।

साधयेद् दन्तकाष्ठादीन् कृत्यं चास्मै⁴³³ निवेदयेत् ॥७८॥

Broo

In this verse the author gives a reason why the guru certainly should observe the disciple.

But in the Kramadīpikā (4.3):

⁷⁶For three years, the wise one should with obliging speach,

earnestly and warm-heartedly please him with his riches,

even with his body, thinking about the lotus-navelled one.

Then, when the guru is pleased, he should ask for mantrainitiation.

Now, it has been established that there should be observation for one year, and then initiation. However, in the case of initiation into the most excellent Gopāla mantra, initiation should be given after three years of service to the guru. Giving the opinion of the knowers of this truth, the author also succinctly describes the way of serving the guru before initiation.

Him means the guru. […] The three years here are a special case, as can be seen in other books: “A Brāhmaṇa should be observed for three years, a Kṣatriya six, a Vaiśya nine and Śūdras and others twelve.” Statements such as the one in the Śāradātilakā saying “One year for a Brāhmaṇa, two for a Kṣatriya, three for a Vaiśya and four for a Śūdra”[^FNB000040] should be understood to refer to those who have already undergone excessive preliminary service.

Specific Rules for Serving the Guru

In the blessed Vyāsa Gītā of the Kūrma Purāṇa (2.14.8cd–12ab):

⁷⁷One should always fetch his water pot, Kuśa grass, flowers and firewood. One should clean and anoint his limbs and dwelling. ⁷⁸Never step over the bed he has used, his shoes, slippers, seat, shadow or Āsandī. One should prepare his tooth-twig and so on, and dedicate one’s deeds to him.

मूलम्

क्रमदीपिकायां तु—

सन्तोषयेद् अकुटिलार्द्र⁴¹⁷तरान्तरात्मा

तं स्वैर् धनैश् च⁴¹⁸ वपुषाप्य् अनुकूलवाण्या ।

अब्दत्रयं कमलनाभधियातिधीरस्⁴¹⁹

तुष्टे विवक्षतु गुराव् अथ मन्त्रदीक्षाम्⁴²⁰ ॥७६॥

अथ विशेषतः गुरुसेवा⁴²⁷विधिः⁴²⁸⁴²⁹

कौर्मे श्री⁴³⁰व्यासगीतायाम्—

उदकुम्भं कुशान् पुष्पं समिधो ऽस्याहरेत् सदा ।

मार्जनं लेपनं नित्यम् अङ्गानां वाससां चरेत् ॥७७॥

नास्य निर्माल्यशयनं पादुकोपानहाव् अपि ।

आक्रमेद् आसनं छायाम्⁴³¹ आसन्दीं⁴³² वा कदाचन ।

साधयेद् दन्तकाष्ठादीन् कृत्यं चास्मै⁴³³ निवेदयेत् ॥७८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्तोषयेद् इत्यादिना सामान्यतः सङ्क्षेपेण लिखितं श्रीगुरुसेवाविधिं विशेषतो विस्तार्य लिखति उदकुम्भम् इत्यादिना । अस्य गुरोर् मार्जनादिकं गृहस्य⁴³⁴ अङ्गानां चेत्य् अर्थः । तत्राङ्गानां लेपनं चन्दनादिनेति ज्ञेयम् । पादुकोपानहोश् चर्मकाष्ठादिभेदेनावान्तरभेदः । आसन्दीं भोजनपात्राधारत्रिपादिकाम् ॥७८॥

अनापृच्छ्य न गन्तव्यं⁴³⁵ भवेत् प्रियहिते रतः ।

न पादौ सारयेद्⁴³⁶ अस्य सन्निधाने⁴³⁷ कदाचन ॥७९॥

जृम्भा⁴³⁸हास्यादिकं चैव कण्ठप्रावरणं⁴³⁹ तथा ।

वर्जयेत् सन्निधौ नित्यम् अथास्फोटनम्⁴⁴⁰ एव च ॥८०॥

सारयेत् प्रसारयेत्⁴⁴¹ । आदिशब्दाद् उच्चैर् भाषादि । आस्फोटनम् आङ्गुल्यादीनाम् ॥७९–८०॥

किं च—⁴⁴²

श्रेयस् तु गुरुवद्वृत्तिर् नित्यम् एव समाचरेत् ।

गुरुपुत्रेषु दारेषु गुरोश् चैव स्वबन्धुषु ॥८१॥

उत्सादनं वै गात्राणां स्नापनोच्छिष्टभोजने ।

न कुर्याद्⁴⁴³ गुरुपुत्रस्य पादयोः⁴⁴⁴ शौचम् एव च ॥८२॥

गुरुवत् परिपूज्याश् च सवर्णा गुरुयोषितः ।

असवर्णास् तु सम्पूज्याः प्रत्युत्थानाभिवादनैः ॥८३॥

अभ्यञ्जनं स्नापनं⁴⁴⁵ च गात्रोत्सादनम् एव च ।

गुरुपत्न्या⁴⁴⁶ न कार्याणि केशानां च प्रसाधनम् ॥८४॥

नित्यं गुरुपुत्रादिषु श्रेयो हितं⁴⁴⁷ सम्यग् आचरेत् । गुरुवद्वृत्तिर् गुराव् इव गुरुपुत्रादिष्व् अपि वृत्तिर् व्यवहारो यस्य तथाभूतः सन्⁴⁴⁸ । स्वा ज्ञातयो बन्धवश् च⁴⁴⁹ सम्बन्धिनस् तेषु । पाठान्तरे श्रेयो यथा स्यात् तथा गुराव् इव तद्धियाचरेत् । यदाचरेत् तत् श्रेय इति वा । तत्रापवादम् आह उत्सादनम् इति त्रिभिः । गात्राणाम् उत्सादनम् उद्वर्तनम् । शौचं प्रक्षालनम् । असवर्णा इति पूर्वं ब्राह्मणानां⁴⁵⁰ क्षत्रियादिकन्यापरिग्रहात् । यद्य् अप्य् एतत् सर्वं श्रीव्यासदेवेन वेदाध्यापकगुरुसेवाम् अधिकृत्योक्तं, तथापि साङ्गवेदाध्यापने⁴⁵¹ मन्त्रोपदेशश् च स्वत एव सिध्यतीत्य् एवं मन्त्रगुरुवेद-

Broo

The rules for serving the guru were explained briefly and in a general way in verse76. Elaborating on the specifics, the author now gives these two verses. […] Anoint means to smear with sandalwood paste and so on. Shoes and slippers are distinguished from each other according to how they are made of leather, wood and so on. An Āsandī is a tripod for carrying vessels for eating.

⁷⁹One should not take one’s leave without permission. One should be fond of the tasks that are dear or useful to the guru. One should never stretch one’s feet in his presence. ⁸⁰Yawning, laughing and so on, covering the neck and cracking the fingers should also always be avoided in his presence.

[…] Etc.: loud talk and so forth. […]

And also (Kūrma Purāṇa 2.14.28, 30–32):[^FNB000041]

⁸¹One should always act in a favourable way towards the sons, wives and relatives of the guru, treating them like the guru himself. ⁸²One should not anoint the limbs, bathe, eat the remnants of or wash the feet of the son of the guru. ⁸³If they are of the same Varṇa, the wives of the guru should be worshipped like the guru himself. But if they are of a different Varṇa they should be honoured simply by one’s rising up and saluting them respectfully. ⁸⁴One should never inunct, bathe, anoint the limbs or arrange the hair of the wife of the guru.

One should always act favourably, that is, affectionately towards the children and so on of the guru. […]. Another reading has “Considering whatever is favourable towards the guru, thus one should act”. Or else, “whatever one does should be favourable”.

The exceptions to this rule are given in verses82–84. […] Of a different Varṇa: since Brāhmaṇas formerly could accept wives from the Kṣatriya and other classes.

Even though all of this has been explained by Śrī Vyāsadeva with reference to the service of the guru who teaches the Vedas, even so, in the teaching of the Veda with its branches, teaching mantras is naturally also done. Therefore there is no difference between this kind of guru and the mantra-guru.

मूलम्

अनापृच्छ्य न गन्तव्यं⁴³⁵ भवेत् प्रियहिते रतः ।

न पादौ सारयेद्⁴³⁶ अस्य सन्निधाने⁴³⁷ कदाचन ॥७९॥

जृम्भा⁴³⁸हास्यादिकं चैव कण्ठप्रावरणं⁴³⁹ तथा ।

वर्जयेत् सन्निधौ नित्यम् अथास्फोटनम्⁴⁴⁰ एव च ॥८०॥

किं च—⁴⁴²

श्रेयस् तु गुरुवद्वृत्तिर् नित्यम् एव समाचरेत् ।

गुरुपुत्रेषु दारेषु गुरोश् चैव स्वबन्धुषु ॥८१॥

उत्सादनं वै गात्राणां स्नापनोच्छिष्टभोजने ।

न कुर्याद्⁴⁴³ गुरुपुत्रस्य पादयोः⁴⁴⁴ शौचम् एव च ॥८२॥

गुरुवत् परिपूज्याश् च सवर्णा गुरुयोषितः ।

असवर्णास् तु सम्पूज्याः प्रत्युत्थानाभिवादनैः ॥८३॥

अभ्यञ्जनं स्नापनं⁴⁴⁵ च गात्रोत्सादनम् एव च ।

गुरुपत्न्या⁴⁴⁶ न कार्याणि केशानां च प्रसाधनम् ॥८४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गुर्वोर् अभेदात् । विशेषतश् च सेवाविधिसाम्याद् अत्र लिखितम् इति दिक् । एवम् अन्यत्राप्य् ऊह्यम् ॥८१–८४॥

देव्यागमे⁴⁵² श्री⁴⁵³शिवोक्तौ—

गुरु⁴⁵⁴शय्यासनं यानं पादुके⁴⁵⁵ पादपीठकम् ।

स्नानोदकं तथा छायां लङ्घयेन् न कदाचन ॥८५॥

गुरोर् अग्रे पृथक्पूजाम् अद्वैतं च परित्यजेत् ।

दीक्षां व्याख्यां प्रभुत्वं च गुरोर् अग्रे विवर्जयेत् ॥८६॥

अद्वैतम् अभेदोक्तिम्⁴⁵⁶ । दीक्षाम् अन्यस्मै दीक्षाप्रदानम् ॥८६॥

श्री⁴⁵⁷नारदोक्तौ—

यत्र यत्र गुरुं पश्येत् तत्र तत्र कृताञ्जलिः ।

प्रणमेद् दण्डवद् भूमौ छिन्नमूल इव द्रुमः ॥८७॥

गुरोर् वाक्यासनं यानं पादुकोपानहौ तथा ।

वस्त्रं छायां तथा शिष्यो लङ्घयेन् न कदाचन ॥८८॥

पादुकोपानहोश् चर्मकाष्ठादिभेदेनावान्तरभेदः पूर्वम् एव लिखितः⁴⁵⁸⁴⁵⁹ ॥८८॥

श्री⁴⁶⁰मनुस्मृतौ—

नोदाहरेद् गुरोर् नाम परोक्षम् अपि केवलम् ।

न चैवास्यानुकुर्वीत⁴⁶¹ गतिभाषण⁴⁶²चेष्टितम् ॥८९॥

गुरोर् गुरौ सन्निहिते गुरुवद् वृत्तिम् आचरेत् ।

न चाविसृष्टो⁴⁶³ गुरुणा स्वान् गुरून् अभिवादयेत् ॥९०॥

केवलं शुद्धं नामाक्षरमात्रकम् इत्य् अर्थः । स्वान् गुरून् पित्रादीन् ॥८९–९०॥

Broo

Further, since the rules for the service are similar, this passage has been given here. That is the drift. Also elsewhere statements should be modified in a similar way.

In the words of Śrī Śiva in the Devī Āgama:[^FNB000042]

⁸⁵Never step over or use the guru’s bed, seat, palanquin, shoes, place for shoes, bathwater or shadow. ⁸⁶Shun non-duality or the worship of others before the guru. Avoid initiation, teaching or lordliness before the guru.

Non-duality: statements of non-difference. Initiation: giving initiation to others.

In the words of Śrī Nārada:[^FNB000043]

⁸⁷Wherever one sees the guru one should fold one’s hands and reverentially prostrate oneself like a stick on the ground, like a tree whose root has been cut. ⁸⁸The disciple should never overstep the guru’s words, seat, palanquin, shoes, slippers, clothing or shadow.

The difference between shoes and slippers are due to the differences between leather and wood and so on as explained above (1.78).

In the Manu Smṛti (2.199, 205):[^FNB000044]

⁸⁹One should not utter the bare name of the guru even in secret. Neither should one imitate his gait, talk or manners. ⁹⁰When the guru of one’s guru is present, he should be treated like the guru, and one should never address one’s own elders if not permitted by the guru.

Bare name means just the syllables of the name. Own elders means one’s father and so on.

मूलम्

देव्यागमे⁴⁵² श्री⁴⁵³शिवोक्तौ—

गुरु⁴⁵⁴शय्यासनं यानं पादुके⁴⁵⁵ पादपीठकम् ।

स्नानोदकं तथा छायां लङ्घयेन् न कदाचन ॥८५॥

गुरोर् अग्रे पृथक्पूजाम् अद्वैतं च परित्यजेत् ।

दीक्षां व्याख्यां प्रभुत्वं च गुरोर् अग्रे विवर्जयेत् ॥८६॥

अद्वैतम् अभेदोक्तिम्⁴⁵⁶ । दीक्षाम् अन्यस्मै दीक्षाप्रदानम् ॥८६॥

श्री⁴⁵⁷नारदोक्तौ—

यत्र यत्र गुरुं पश्येत् तत्र तत्र कृताञ्जलिः ।

प्रणमेद् दण्डवद् भूमौ छिन्नमूल इव द्रुमः ॥८७॥

गुरोर् वाक्यासनं यानं पादुकोपानहौ तथा ।

वस्त्रं छायां तथा शिष्यो लङ्घयेन् न कदाचन ॥८८॥

श्री⁴⁶⁰मनुस्मृतौ—

नोदाहरेद् गुरोर् नाम परोक्षम् अपि केवलम् ।

न चैवास्यानुकुर्वीत⁴⁶¹ गतिभाषण⁴⁶²चेष्टितम् ॥८९॥

गुरोर् गुरौ सन्निहिते गुरुवद् वृत्तिम् आचरेत् ।

न चाविसृष्टो⁴⁶³ गुरुणा स्वान् गुरून् अभिवादयेत् ॥९०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्री⁴⁶⁴नारदपञ्चरात्रे—

यथा तथा यत्र तत्र न गृह्णीयाच्⁴⁶⁵ च केवलम् ।

अभक्त्या⁴⁶⁶ न⁴⁶⁷ गुरोर् नाम गृह्णीयाच् च यतात्मवान्⁴⁶⁸ ॥९१॥

प्रणवः श्रीस् ततो नाम विष्णुशब्दो ऽप्य्⁴⁶⁹ अनन्तरम् ।

पादशब्दसमेतः स्यान्⁴⁷⁰ नत⁴⁷¹मूर्धाञ्जलीयुतः⁴⁷² ॥९२॥

तर्हि कुत्रचित् कथं गृह्णीयाद् इत्य् अपेक्षायाम्⁴⁷³ आह गृह्णीयाच् चेत्यादिना । अञ्जलीति दीर्घत्वम् आर्षम् । ॐ श्रीअमुकविष्णुपादा इत्य् एवम् । तच् च नत⁴⁷⁴मूर्धा अञ्जलियुतश्⁴⁷⁵ च⁴⁷⁶ सन् गृह्णीयाद् इत्य् अर्थः ॥९१–९२॥

किं च—⁴⁷⁷

न तम् आज्ञापयेन् मोहात् तस्याज्ञां न च लङ्घयेत् ।

नानिवेद्य⁴⁷⁸ गुरोः किञ्चिद् भोक्तव्यं वा गुरोस् तथा⁴⁷⁹ ॥९३॥

मोहाद् अपि गुरोश् च⁴⁸⁰ किञ्चिद् अपि⁴⁸¹ न भोक्तव्यम्, तच् चाज्ञां विनेति बोद्धव्यम् । अन्यथाज्ञालङ्घनदोषा⁴⁸²पत्तेः । एतच् च सर्वं⁴⁸³ दीक्षानन्तरम् अपि⁴⁸⁴ शिष्यस्य⁴⁸⁵ कृत्यं ज्ञेयं,⁴⁸⁶ सदैव गुरुभक्तेर् अनुष्ठेयत्वात् । अत एवैतत् दीक्षानन्तरम् अपि क्वचिद् उक्तम् अस्ति⁴⁸⁷ ॥९३॥

अन्यत्र च—

आयान्तम् अग्रतो गच्छेद् गच्छन्तं तम् अनुव्रजेत् ।

आसने शयने वापि न तिष्ठेद् अग्रतो गुरोः ॥९४॥

यत् किञ्चिद् अन्नपानादि प्रियं द्रव्यं मनोरमम् ।

समर्प्य गुरवे पश्चात् स्वयं भुञ्जीत प्रत्यहम्⁴⁸⁸ ॥९५॥

Broo

In the Nārada Pañcarātra (16.302–303):

⁹¹One should not in any way or anywhere mention the name of the guru by itself. The self-restrained one should also not mention it without devotion. ⁹²Bowing and folding the hands, one should first utter Praṇava, Śrī, then the name, adding Visṇupāda at the end.

Then how is the name to be mentioned? Here the rules are given: Oṃ Śrī such-and-such Viṣṇupāda, and that bowing and folding the hands. The long ī in añjalīyutaḥ is an archaic irregularity.

And also (6.304ab, 310cd):

⁹³One should not instruct him even by mistake, and one should not disobey his order. One should not enjoy anything not offered to the guru or belonging to him.

It is to be understood that one should also never even by mistake enjoy anything of the guru’s, except by his order, since otherwise one would end up with the fault of ignoring his order. All of this should be understood to refer to the conduct of the disciple after initiation as well, since perpetual devotion to the guru should be observed. Therefore everything that has been given refers to after initiation as well.

And elsewhere:

⁹⁴When he approaches, one should walk towards him; when he leaves, one should follow. In front of the guru one should not sit on a seat or on a bed. ⁹⁵Every day one should first offer all dear or delightful foodstuffs, drinks or other things to the guru and only then enjoy them oneself.

मूलम्

श्री⁴⁶⁴नारदपञ्चरात्रे—

यथा तथा यत्र तत्र न गृह्णीयाच्⁴⁶⁵ च केवलम् ।

अभक्त्या⁴⁶⁶ न⁴⁶⁷ गुरोर् नाम गृह्णीयाच् च यतात्मवान्⁴⁶⁸ ॥९१॥

प्रणवः श्रीस् ततो नाम विष्णुशब्दो ऽप्य्⁴⁶⁹ अनन्तरम् ।

पादशब्दसमेतः स्यान्⁴⁷⁰ नत⁴⁷¹मूर्धाञ्जलीयुतः⁴⁷² ॥९२॥

किं च—⁴⁷⁷

न तम् आज्ञापयेन् मोहात् तस्याज्ञां न च लङ्घयेत् ।

नानिवेद्य⁴⁷⁸ गुरोः किञ्चिद् भोक्तव्यं वा गुरोस् तथा⁴⁷⁹ ॥९३॥

अन्यत्र च—

आयान्तम् अग्रतो गच्छेद् गच्छन्तं तम् अनुव्रजेत् ।

आसने शयने वापि न तिष्ठेद् अग्रतो गुरोः ॥९४॥

यत् किञ्चिद् अन्नपानादि प्रियं द्रव्यं मनोरमम् ।

समर्प्य गुरवे पश्चात् स्वयं भुञ्जीत प्रत्यहम्⁴⁸⁸ ॥९५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्री⁴⁸⁹विष्णुस्मृतौ—⁴⁹⁰

न गुरोर् अप्रियं कुर्यात्⁴⁹¹ ताडितः पीडितो ऽपि वा ।

नावमन्येत तद्वाक्यं ना⁴⁹²प्रियं हि समाचरेत् ॥९६॥

आचार्याय⁴⁹³ प्रियं कुर्यात् प्राणैर् अपि धनैर् अपि ।

कर्मणा मनसा वाचा स याति परमां गतिम् ॥९७॥

अन्यथा द्वयोर् अपि महादोषः⁴⁹⁴

श्रीनारदपञ्चरात्रे—

यो वक्ति न्यायरहितम्⁴⁹⁵ विना न्यायं⁴⁹⁶ शृणोति यः ।

ताव् उभौ⁴⁹⁷ नरकं घोरं व्रजतः कालम् अक्षयम् ॥९८॥

परीक्षां विना गुरुसेवादिं विना⁴⁹⁸ च मन्त्रस्य कथने ग्रहणे च महान् अनर्थ इति लिखति यो वक्तीति । न्यायः द्वयोर् अन्योन्यपरीक्षणपूर्वकगुरुसेवादिप्रकारस् तद्रहितम् ॥९८॥

अथ शिष्यप्रार्थना⁴⁹⁹

वैष्णवतन्त्रे—

त्रायस्व भो जगन्नाथ⁵⁰⁰ गुरो संसारवह्निना ।

दग्धं मां कालदष्टं च⁵⁰¹ त्वाम् अहं शरणं गतः ॥ इति⁵⁰² ॥९९॥

एवं सेवया गुरुसन्तोषणानन्तरं मन्त्रदीक्षार्थं⁵⁰³ यथा शिष्येण प्रार्थयितव्यं⁵⁰⁴ तद् विज्ञापयितुं लिखति त्रायस्वेति ॥९९॥

तत्र श्रीवासुदेवस्य सर्वदेवशिरोमणेः ।

पादाम्बुजैकभाग् एव दीक्षा ग्राह्या मनीषिभिः⁵⁰⁵ ॥१००॥

तत्र तस्यां गृह्यमानायां दीक्षायां तु पादाम्बुजम् एकम् एव भजति⁵⁰⁶ आश्रयतीति तथा सा । मनीषिभिर् इति अन्यथा निर्बुद्धितैवेति भावः ॥१००॥

Broo

In the Viṣṇu Dharma (–):[^FNB000045]

⁹⁶Even if chastised or punished one should not be unkind to the guru. One should not disrespect his words nor behave in an unkind way. ⁹⁷One who pleases the preceptor with wealth, life, deeds, mind and words goes to the supreme abode.

The Great Sin That Otherwise Will Befall Both

In the Nārada Pañcarātra (7.121cd–122ab):

⁹⁸Both one who improperly teaches and one who improperly hears will go to a terrible hell for eternal time.

The author here describes the great offence of giving or accepting a mantra without observation and service, etc., to the guru. Improperly means without the procedure of first observing each other, serving the guru and so on.

The Disciple’s Prayer

In the Vaiṣṇava Tantra:[^FNB000046]

⁹⁹O guru, lord of the universe, protect me, burned by the fire of Saṃsāra and stung by time![^FNB000047] I take shelter of you.

The author gives this verse to explain how the disciple should ask for mantra initiation after the guru has been pleased by his service.

¹⁰⁰Then thoughtful persons should accept initiation, which means depending solely upon the lotus feet of Śrī Vāsudeva, the crest jewel of all the gods.

[…] Thoughtful persons, since otherwise one would be stupid. This is the implied meaning.

मूलम्

श्री⁴⁸⁹विष्णुस्मृतौ—⁴⁹⁰

न गुरोर् अप्रियं कुर्यात्⁴⁹¹ ताडितः पीडितो ऽपि वा ।

नावमन्येत तद्वाक्यं ना⁴⁹²प्रियं हि समाचरेत् ॥९६॥

आचार्याय⁴⁹³ प्रियं कुर्यात् प्राणैर् अपि धनैर् अपि ।

कर्मणा मनसा वाचा स याति परमां गतिम् ॥९७॥

अन्यथा द्वयोर् अपि महादोषः⁴⁹⁴

श्रीनारदपञ्चरात्रे—

यो वक्ति न्यायरहितम्⁴⁹⁵ विना न्यायं⁴⁹⁶ शृणोति यः ।

ताव् उभौ⁴⁹⁷ नरकं घोरं व्रजतः कालम् अक्षयम् ॥९८॥

अथ शिष्यप्रार्थना⁴⁹⁹

वैष्णवतन्त्रे—

त्रायस्व भो जगन्नाथ⁵⁰⁰ गुरो संसारवह्निना ।

दग्धं मां कालदष्टं च⁵⁰¹ त्वाम् अहं शरणं गतः ॥ इति⁵⁰² ॥९९॥

तत्र श्रीवासुदेवस्य सर्वदेवशिरोमणेः ।

पादाम्बुजैकभाग् एव दीक्षा ग्राह्या मनीषिभिः⁵⁰⁵ ॥१००॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ श्री⁵⁰⁷भगवन्⁵⁰⁸माहात्म्यम्⁵⁰⁹

प्रथमस्कन्धे—

सत्त्वं रजस् तम इति प्रकृतेर् गुणास् तैर्

युक्तः परः पुरुष एक इहास्य⁵¹⁰ धत्ते ।

स्थित्यादये हरिविरिञ्चिहरेति संज्ञाः

श्रेयांसि तत्र खलु सत्त्वतनोर्⁵¹¹ नृणां स्युः ॥१०१॥

तत्र हेतुं दर्शयन् श्रीवासुदेवस्य भगवतो माहात्म्यं लिखति सत्त्वम् इत्यादिना । तत्र ब्रह्मादीनां त्रयाणाम् अपीश्वरत्वे⁵¹² ऽप्य् एकात्मत्वे⁵¹³ ऽपि च श्री⁵¹⁴वासुदेवस्याधिक्यम् आह सत्त्वम्⁵¹⁵ इति । इह यद्य् अप्य् एक एव परः पुमान् ईश्वरः अस्य विश्वस्य स्थितिसृष्टिलयार्थं हरिविरिञ्चिहरेति संज्ञा धत्ते, तथापि तत्र तेषां मध्ये सत्त्वतनोः श्रीवासुदेवाद् एव श्रेयांसि शुभफलानि स्युः ॥१०१॥

किं च—

अथापि यत्पादनखावसृष्टं

जगद् विरिञ्चोपहृतार्हणाम्भः ।

शेषं पुनात्य् अन्यतमो मुकुन्दात्

को नाम लोके भगवत्पदार्थः ॥१०२॥

अथापि यद्य् अपि⁵¹⁶ त्रय एवैते ईश्वरास् तथापीत्य् अर्थः । यद् वा,⁵¹⁷ अथेत्य् अर्थान्तरे । विरिञ्चिनोपहृतं समर्पितम् अर्हणाम्भः अर्घ्योदकं यस्य पादनखाद् अवसृष्टं⁵¹⁸ निःसृतम् अपि । यद् वा, पादनखेनावज्ञया त्यक्तम् अपि ईशसहितं जगत् पुनाति । विरिञ्चोपहृतं शेषम् इति⁵¹⁹ श्रीब्रह्मशिवयोर् अप्य् उपासकत्वम् उक्तम् । तस्मान् मुकुन्दाद् व्यतिरिक्तः को नाम भगवत्पदस्यार्थो⁵²⁰ ऽभिधेयः । सर्वेश्वरः स विष्णुर् एक एवेत्य् अर्थः ॥१०२॥

Broo

The Greatness of the Lord[^FNB000048]

In the First Book (BhP1.2.23):

¹⁰¹In connection with Sattva, Rajas and Tamas,

the qualities of Prakṛti, the one highest being here takes

the forms of Viṣṇu, Brahmā and Śiva for creation and so on,

but for humans, the best will be gained from the form of Sattva.

Showing the reason [for taking shelter of the Lord], the author now writes about the greatness of Lord Vāsudeva. Even though Brahmā and the other of the three are also masters, and even though they are one in essence, he declares the superiority of Vāsudeva with this verse. […] The best means auspicious results; from the form of sattva, from Śrī Vāsudeva.

And also (BhP1.18.21):

¹⁰²Who but Mukunda can in this world be called the Lord?

The water flowing from his toenail

purifies the world and becomes the worship water

presented by Brahmā.

Moreover is used in the sense “even though there are these three masters, still…” Alternatively, it can be understood as “now” in the sense of presenting a new topic. Brahmā presented or offered worship water, water for Arghya-offerings, flowing, that is, that had issued from his toenail. Alternatively, even though [the Ganges water] had been abandoned by its giving up the toenail, it purifies the world along with Śiva. The mention of Brahmā and Śiva also indicates that they are his servants. Therefore, who indeed beside Mukunda can be called the Lord? The meaning is that this Viṣṇu is certainly the only Master of all.

मूलम्

अथ श्री⁵⁰⁷भगवन्⁵⁰⁸माहात्म्यम्⁵⁰⁹

प्रथमस्कन्धे—

सत्त्वं रजस् तम इति प्रकृतेर् गुणास् तैर्

युक्तः परः पुरुष एक इहास्य⁵¹⁰ धत्ते ।

स्थित्यादये हरिविरिञ्चिहरेति संज्ञाः

श्रेयांसि तत्र खलु सत्त्वतनोर्⁵¹¹ नृणां स्युः ॥१०१॥

किं च—

अथापि यत्पादनखावसृष्टं

जगद् विरिञ्चोपहृतार्हणाम्भः ।

शेषं पुनात्य् अन्यतमो मुकुन्दात्

को नाम लोके भगवत्पदार्थः ॥१०२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रीदशमस्कन्धे—

तन्⁵²¹ निशम्याथ मुनयो विस्मिता मुक्तसंशयाः ।

भूयांसं श्रद्दधुर् विष्णुं यतः क्षेमो⁵²² यतो ऽभयम् ॥१०३॥

तद् भृगुवर्णितं श्रीभगवन्माहात्म्यम् । विस्मितास् तादृशापराधे ऽपि निर्विकारत्वेन । यद् वा,⁵²³ अविस्मितास् तस्य स्वत एव तथा सम्भावनया । भूयांसं महत्तमम् । श्रद्दधुर्⁵²⁴ निश्चितवन्तः ॥१०३॥

पाद्मे वैशाखमाहात्म्ये श्री⁵²⁵यमब्राह्मणसंवादे—

व्यामोहाय चराचरस्य जगतस् ते ते पुराणागमास्

तां ताम् एव हि देवतां परमिकां⁵²⁶ जल्पन्तु कल्पावधि ।

सिद्धान्ते पुनर् एक एव भगवान् विष्णुः समस्तागम-

व्यापारेषु विवेचनव्यतिकरं नीतेषु निश्चीयते ॥१०४॥

जल्पन्त्व् इत्य् उपहासे, जानन्त एव जानन्तु इत्यादिवत् । समस्तानाम् आगमानां शास्त्राणां⁵²⁷ व्यापारेषु प्रयोजनेषु विवेचनस्य⁵²⁸ विचारस्य व्यतिकरम् आसङ्गं प्रापितेषु सत्सु⁵²⁹ सिद्धान्ते विषये विष्णुर् एक एव भगवान् सर्वेश्वर इति निश्चीयते ॥१०४॥

नारसिंहे—

सत्यं सत्यं पुनः सत्यम् उत्क्षिप्य भुजम्⁵³⁰ उच्यते ।

वेदाच् छास्त्रं परं नास्ति न देवः केशवात् परः ॥१०५॥

वेदाच् छास्त्रं परं परमं नास्तीति दृष्टान्तत्वेनोक्तम् ॥१०५॥

Broo

In the Tenth Book (BhP10.89.14):

¹⁰³Hearing this, the sages were astonished and freed from their doubts. They placed the greatest faith in Viṣṇu, from whom comes peace and fearlessness.

This: the greatness of the blessed Lord as narrated by Bhṛgu.[^FNB000049] Astonished: since Viṣṇu was unperturbed by even such an offence. Alternatively, the word vismitā (astonished) should be read as avismitā, meaning “not astonished”, since they thought “yes, for him it was indeed natural.” […]

In a conversation between Yama and a Brāhmaṇa in the Greatness of Vaiśākha of the Padma Purāṇa (5.97.27):

¹⁰⁴To bewilder the moving and non-moving creatures of the world,

the Purāṇas and Āgamas may prattle till the end of time of so many gods as the highest.

In truth, however, a collective investigation into the function of the scriptures

as a whole determines that the only Lord is Viṣṇu.

Prattle is used in a derisive sense, like in verses such as “Let them who know, know” (BhP10.14.38). […]

In the Nṛsiṃha Purāṇa (17.32):[^FNB000050]

¹⁰⁵Throwing my hands in the air, I declare the truth, the truth, and again the truth: there is no scripture higher than the Veda, and no god higher than Keśava!

That there is no scripture higher than the Veda is mentioned as a comparison.

मूलम्

श्रीदशमस्कन्धे—

तन्⁵²¹ निशम्याथ मुनयो विस्मिता मुक्तसंशयाः ।

भूयांसं श्रद्दधुर् विष्णुं यतः क्षेमो⁵²² यतो ऽभयम् ॥१०३॥

पाद्मे वैशाखमाहात्म्ये श्री⁵²⁵यमब्राह्मणसंवादे—

व्यामोहाय चराचरस्य जगतस् ते ते पुराणागमास्

तां ताम् एव हि देवतां परमिकां⁵²⁶ जल्पन्तु कल्पावधि ।

सिद्धान्ते पुनर् एक एव भगवान् विष्णुः समस्तागम-

व्यापारेषु विवेचनव्यतिकरं नीतेषु निश्चीयते ॥१०४॥

नारसिंहे—

सत्यं सत्यं पुनः सत्यम् उत्क्षिप्य भुजम्⁵³⁰ उच्यते ।

वेदाच् छास्त्रं परं नास्ति न देवः केशवात् परः ॥१०५॥

वेदाच् छास्त्रं परं परमं नास्तीति दृष्टान्तत्वेनोक्तम् ॥१०५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

यतः पाद्मे—

अरिर् मित्रं⁵³¹ विषं पथ्यम्⁵³² अधर्मो धर्मतां व्रजेत् ।

सुप्रसन्ने हृषीकेशे विपरीते विपर्ययः⁵³³ ॥१०६॥

तत्रैव श्री⁵³⁴भगवद्वाक्यम्—

मन्निमित्तं कृतं पापम् अपि धर्माय कल्पते ।

माम् अनादृत्य धर्मो ऽपि पापं स्यान् मत्प्रभावतः ॥१०७॥

अत एवोक्तं⁵³⁵ स्कान्दे श्रीब्रह्मनारदसंवादे—⁵³⁶

वासुदेवं परित्यज्य यो ऽन्यदेवम् उपासते ।

स्वमातरं परित्यज्य श्वपचीं⁵³⁷ वन्दते हि सः⁵³⁸ ॥१०८॥

एवं ब्रह्मादिभ्यो ऽखिलदेवेभ्यो माहात्म्यं विलिख्याधुना तत्परित्यागेनान्यदेवताभजनस्य दूषणत्वेन तद् एव स्कन्दपुराणादिवाक्यैर् द्रढयति वासुदेवम् इत्यादिना । उपासते इत्य् आर्षम्, उपास्ते ॥१०८॥

तत्रैवान्यत्र—⁵³⁹

वासुदेवं परित्यज्य यो ऽन्यदेवम् उपासते⁵⁴⁰ ।

त्यक्त्वामृतं स मूढात्मा भुङ्क्ते हालाहलं विषम् ॥१०९॥

महाभारते—

यस् तु विष्णुं परित्यज्य मोहाद् अन्यम् उपासते ।

स हेमराशिम् उत्सृज्य⁵⁴¹ पांशुराशिं जिघृक्षति ॥११०॥

अनादृत्य तु⁵⁴² यो विष्णुम् अन्यदेवं समाश्रयेत्⁵⁴³ ।

गङ्गाम्भसः स तृष्णार्तो मृगतृष्णां प्रधावति⁵⁴⁴ ॥१११॥

गङ्गाम्भसः सकाशात्, तत्⁵⁴⁵ परित्यज्येत्य् अर्थः ॥१११॥

Broo

As it is said in the Padma Purāṇa (–):

¹⁰⁶When Hṛṣīkeśa is satisfied, an enemy becomes a friend, poison turns into medicine and what is wrong becomes right; but in the opposite situation, all of that is reversed.

And in the words of the blessed Lord in the same book (–):

¹⁰⁷Through my power, even a sinful act committed on my behalf becomes virtuous, but even virtuous acts done without respecting me will become sinful.

Therefore, it is said in a discussion between Brahmā and Nārada in the Skanda Purāṇa (–):

¹⁰⁸One who gives up Vāsudeva and worships another god is like one who rejects his mother and venerates a dog-eating woman.

Having thus stated how [the Lord] is greater than all the gods such as Brahmā, the author now confirms through the statements of the Skanda and other Purāṇas the wickedness of giving him up and worshipping other divinities. […]

This is also stated elsewhere:

¹⁰⁹One who gives up Vāsudeva and worships another god is like a fool who, rejecting nectar, drinks deadly poison.

In the Mahābhārata (–):[^FNB000051]

¹¹⁰One who by mistake gives up Viṣṇu and worships someone else is one who throws away a pile of gold and wants a pile of dust. ¹¹¹One who disregards Viṣṇu and takes shelter of another god is a thirsty man who turns away from the Ganges and runs after a mirage.

[…]

मूलम्

यतः पाद्मे—

अरिर् मित्रं⁵³¹ विषं पथ्यम्⁵³² अधर्मो धर्मतां व्रजेत् ।

सुप्रसन्ने हृषीकेशे विपरीते विपर्ययः⁵³³ ॥१०६॥

तत्रैव श्री⁵³⁴भगवद्वाक्यम्—

मन्निमित्तं कृतं पापम् अपि धर्माय कल्पते ।

माम् अनादृत्य धर्मो ऽपि पापं स्यान् मत्प्रभावतः ॥१०७॥

अत एवोक्तं⁵³⁵ स्कान्दे श्रीब्रह्मनारदसंवादे—⁵³⁶

वासुदेवं परित्यज्य यो ऽन्यदेवम् उपासते ।

स्वमातरं परित्यज्य श्वपचीं⁵³⁷ वन्दते हि सः⁵³⁸ ॥१०८॥

तत्रैवान्यत्र—⁵³⁹

वासुदेवं परित्यज्य यो ऽन्यदेवम् उपासते⁵⁴⁰ ।

त्यक्त्वामृतं स मूढात्मा भुङ्क्ते हालाहलं विषम् ॥१०९॥

महाभारते—

यस् तु विष्णुं परित्यज्य मोहाद् अन्यम् उपासते ।

स हेमराशिम् उत्सृज्य⁵⁴¹ पांशुराशिं जिघृक्षति ॥११०॥

अनादृत्य तु⁵⁴² यो विष्णुम् अन्यदेवं समाश्रयेत्⁵⁴³ ।

गङ्गाम्भसः स तृष्णार्तो मृगतृष्णां प्रधावति⁵⁴⁴ ॥१११॥

गङ्गाम्भसः सकाशात्, तत्⁵⁴⁵ परित्यज्येत्य् अर्थः ॥१११॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चरात्रे—

यो मोहाद् विष्णुम् अन्येन हीनदेवेन दुर्मतिः ।

साधारणं सकृद् ब्रूते सो ऽन्त्यजो⁵⁴⁶ नान्त्यजो ऽन्त्यजः⁵⁴⁷ ॥११२॥

अस्तु तावत् परित्यागे न दोषः अन्यदेवसामान्यदृष्ट्यैव महान् अनर्थ⁵⁴⁸ इति लिखति य इति । मोहाद् अपि हीनेन विष्ण्वपेक्षया निकृष्टेन देवेन । जाताव् एकत्वम् । साधारणं तुल्यम् । सकृद् अपि अन्त्यज अत्यन्तनीचः स एव, न तु चाण्डालादिर् इत्य् अर्थः ॥११२॥

वैष्णवतन्त्रे—

न लभेयुः पुनर् भक्तिं हरेर् ऐकान्तिकीं जडाः⁵⁴⁹ ।

एकाग्रमनसश् चापि विष्णुसामान्यदर्शिनः ॥११३॥

अन्यच्⁵⁵⁰ च—

यस् तु नारायणं देवं ब्रह्मरुद्रादिदैवतैः ।

समत्वेनैव वीक्षेत स पाषण्डी भवेद् सदा⁵⁵¹ ॥ इति⁵⁵² ॥११४॥

किं च, यस् त्व् इति । आदिशब्देन इन्द्रादयः । अयं भावः । श्रीब्रह्मरुद्रौ गुणावतारौ इन्द्रादयो विभूतयः । भगवान् श्रीनारायणो ऽवतारी परमेश्वर इत्य् एतत् शास्त्रैः प्रतिपाद्यते । अतो ऽन्यैः सह तस्य साम्यदृष्ट्या शास्त्रानादरेण पाषाण्डिता निष्पाद्यत इति । अत एवोक्तं बृहत्सहस्रनामस्तोत्रे श्री⁵⁵³महादेवेन । नावैष्णवाय दातव्यं विकल्पोपहतात्मने । भक्तिश्रद्धाविहीनाय विष्णुसामान्यदर्शिने ॥ इति । तदन्ते श्रीदुर्गादेव्या च । अहो सर्वेश्वरो विष्णुः सर्वदेवोत्तमोत्तमः । भवदादि⁵⁵⁴गुरुर् मूढैः सामान्य इव वीक्ष्यते ॥ इति ॥११४॥

Broo

In the Pañcarātra:

¹¹²A blockhead who by mistake even once says that Viṣṇu is equal to another, lesser god is an untouchable. An untouchable is not untouchable!

“Even so, there is no sin in rejecting the Lord, since he should be seen as being equal to other gods.” In verses112–114, the author describes this great offence. […] The meaning is that one who does so even once is an untouchable, extremely low, but Cāṇḍālas and others are not.[^FNB000052]

In the Vaiṣṇava Tantra:

¹¹³Fools, again, do not attain exclusive devotion to Hari, nor even those whose minds are one-pointed but who see others as equal to Viṣṇu.

And elsewhere:

¹¹⁴One who sees Lord Nārāyaṇa as equal to divinities such as Brahmā or Rudrā will always be a heretic.

Moreover, the author gives this verse. Such as refers also to Indra and others. This is the implied meaning: Śrī Brahmā and Rudra are Guṇa-avatāras while Indra and the others are manifestations of his power. Lord Nārāyaṇa is the one who descends, the highest master; this is established by the scriptures. Thus, by seeing an equality between him and others, one becomes a heretic, since one disregards the scriptures.

This is also stated by Mahādeva in the Bṛhatsahasranāma Stotra (Padma Purāṇa 6.71.305cd–306ab): “One should not give [initiation] to a non-Vaiṣṇava, a person affected by speculation, who has no faith in devotion, and who sees others as equal to Viṣṇu.” At the end of the same text (Padma Purāṇa 6.71.319), Durgā says: “Alas! Viṣṇu, the master of all, higher than all the highest gods, the guru of you and others is seen by fools as their equal!”

मूलम्

पञ्चरात्रे—

यो मोहाद् विष्णुम् अन्येन हीनदेवेन दुर्मतिः ।

साधारणं सकृद् ब्रूते सो ऽन्त्यजो⁵⁴⁶ नान्त्यजो ऽन्त्यजः⁵⁴⁷ ॥११२॥

वैष्णवतन्त्रे—

न लभेयुः पुनर् भक्तिं हरेर् ऐकान्तिकीं जडाः⁵⁴⁹ ।

एकाग्रमनसश् चापि विष्णुसामान्यदर्शिनः ॥११३॥

अन्यच्⁵⁵⁰ च—

यस् तु नारायणं देवं ब्रह्मरुद्रादिदैवतैः ।

समत्वेनैव वीक्षेत स पाषण्डी भवेद् सदा⁵⁵¹ ॥ इति⁵⁵² ॥११४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सहस्रनामस्तोत्रादौ श्लोकौघाः⁵⁵⁵ सन्ति चेदृशाः ।

विशेषतः सत्त्वनिष्ठैः सेव्यो विष्णुर्⁵⁵⁶ न चापरः ॥११५॥

ईदृशाः श्रीभगवन्माहात्म्यपरा इत्य् अर्थः । तथा च⁵⁵⁷ तत्रैव श्री⁵⁵⁸महादेववाक्यम् । न यान्ति तत् परं श्रेयो विष्णुं सर्वेश्वरेश्वरम् । सर्वभावैर् अनाश्रित्य पुराणं पुरुषोत्तमम् ॥ तम् एव तपसा नित्यं भजामि स्तौमि चिन्तये । तेनाद्वितीयमहिमा⁵⁵⁹ जगत्पूज्यो ऽस्मि पार्वति ॥ इति⁵⁶⁰ । तत्रैव नाममध्ये । सर्वदेवैकशरणं सर्वदेवैक⁵⁶¹दैवतम् । सूर्यकोटिप्रतीकाशो यमकोटिदुरासदः ॥ ब्रह्मकोटिजगत्स्रष्टा वायुकोटिमहाबलः । कोटीन्दुजगदानन्दी शम्भुकोटिमहेश्वरः ॥ इत्यादि । तदन्ते च⁵⁶² श्री⁵⁶³दुर्गादेवीवाक्यम् । अहो बत महत् कष्टं समस्तसुखदे हरौ । विद्यमाने ऽपि सर्वेशे मूढाः क्लिश्यन्ति संस्मृतौ ॥ यम् उद्दिश्य सदा नाथो महेशो ऽपि दिगम्बरः । जटाभस्मानुलिप्ताङ्गस् तपस्वी वीक्ष्यते जनैः । ततो ऽधिको ऽस्ति को देवो लक्ष्मीकान्तान् मधुद्विषात्⁵⁶⁴ ॥ इत्यादि । वीक्ष्यते जनैर् इति⁵⁶⁵ न त्व् एतद् अप्रत्यक्षं, किन्तु साक्षात् सर्वलोकैर् दृश्यत एवेत्य् अर्थः । आदिशब्देन लघुसहस्रनामस्तोत्रादिः । तत्र⁵⁶⁶ लघुसहस्रनामस्तोत्रे आरम्भे । परमं यो महत्तेजः परमं यो महत्तपः । परमं यो महद्ब्रह्म परमं यः परायणः ॥ पवित्राणां पवित्रं यो मङ्गलानां च मङ्गलम् । दैवतं देवतानां च भूतानां यो ऽव्ययः पिता ॥ इत्यादि । अन्ते च । द्यौः सचन्द्रार्कनक्षत्रा खं दिशो भूर् महोदधिः । वासुदेवस्य वीर्येण विधृतानि महात्मनः ॥ इत्यादि⁵⁶⁷ । विशेषत इति⁵⁶⁸ तमसा रजसा⁵⁶⁹ चोपहत⁵⁷⁰चित्ताः किल कथञ्चिद् अन्यं वा भजन्तां⁵⁷¹ नाम सात्त्विकैस् त्व् अवश्यं श्रीविष्णुर् एव भजनीय इत्य् अर्थः । अतो यो ऽन्यं⁵⁷² भजेत् स तमोरजोदूषित⁵⁷³ इति भावः ॥११५॥

Broo

¹¹⁵There is an abundance of such verses in texts like the Sahasranāma Stotra. Particularly those who are situated in Sattva should worship Viṣṇu and no one else.

Such verses refer to statements concerning the greatness of the blessed Lord. Similarly, Mahādeva states in the same book (Padma Purāṇa 6.71.97, 113cd, 116cd): “Those who do not with all their hearts take shelter of Viṣṇu, the Master of all masters, the primeval highest being, do not attain to the supreme good. With penance do I always worship, praise and meditate upon him. O Pārvatī! I am worshipped by the world because of not being different from him.”

Furthermore, among the names (Padma Purāṇa 6.71.146, 151–152ab): “Exclusive shelter of all gods; Only god of all gods; Shining like millions of suns; More difficult to approach than millions of Yamas; Creator of worlds with millions of Brahmās; Stronger than millions of Vāyus; Pleasing the world like millions of moons; Great master of millions of Śambhus.” And so on.

Further, at the end of the hymn, Śrī Durgā says (Padma Purāṇa 6.71.314–316ab): “Oh how painful it is that fools suffer even while Hari, the Lord of all, gives all happiness when known and remembered—he whom even our master, the naked ascetic Maheśa, with matted hair and limbs smeared with ashes, always points to, as seen by the people. What god could be higher than him, the beloved of Lakṣmī, Madhu’s enemy?” And so on.

Seen by people means that this [Śiva’s honouring of Viṣņu] is not hidden, but rather that it is visible to all the worlds. And so on means that the same thing is stated also in texts such as the Laghusahasranāma Stotra. There, in the beginning of the Laghusahasranāma Stotra (Mahābhārata 13.135.9–10), it is stated: “He who is supreme, the great light, he who is supreme, the great austerity, he who is supreme, the great Brahman, he who is supreme, the refuge, he who is purer than the pure and more auspicious than the auspicious, the god of the gods and the imperishable father of the living entities.” And so on. And at the end (Mahābhārata 13.135.134): “By the power of great Vāsudeva, heaven with its stars, the sun and the moon, space, the directions, earth and the great ocean are held in place.”

Particularly those means that while those whose minds are afflicted by Tamas and Rajas may worship someone else, those in Sattva should worship Viṣṇu alone. This is the meaning. Hence the implied meaning is that one who worships another god is contaminated with Tamas or Rajas.

मूलम्

सहस्रनामस्तोत्रादौ श्लोकौघाः⁵⁵⁵ सन्ति चेदृशाः ।

विशेषतः सत्त्वनिष्ठैः सेव्यो विष्णुर्⁵⁵⁶ न चापरः ॥११५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथा च⁵⁷⁴ हरिवंशे⁵⁷⁵ शिव⁵⁷⁶वाक्यम्—

हरिर् एव सदा ध्येयो⁵⁷⁷ भवद्भिः सत्त्वसंस्थितैः ।

विष्णुमन्त्रं सदा विप्रा पठध्वं ध्यात केशवम् ॥ इति ॥११६॥

पठध्वं जपत । ध्यातेत्य् आर्षम् ध्यायत ॥११६ ॥

ईदृङ्माहात्म्यवाक्येषु सङ्गृहीतेषु⁵⁷⁸ सर्वतः⁵⁷⁹ ।

ग्रन्थबाहुल्यदोषः स्याल् लिख्यन्ते ऽपेक्षितानि तत्⁵⁸⁰ ॥११७॥

ननु ईदृशानि हृत्कर्णरसायनानि श्रीभगवन्माहात्म्यपराणि वचनानि सर्वशास्त्रतः समाहृत्यापराण्य् अपि लिख्यन्ताम्⁵⁸¹ तत्र लिखति⁵⁸² ईदृग् इति । ग्रन्थस्य बाहुल्यं विस्तारस् तेन तद्रूपो वा दोषो भवेत् । तत् तस्माद् धेतोः । यद् वा, तद् इत्य् अव्ययं तानीत्य् अर्थः । यावन्ति यत्रापेक्षितानि भवन्ति तावन्त्य् एव तत्र लिख्यन्ते, न त्व् अधिकानीत्य् अर्थः । एतेन चेदृशानि बहुतराणि वचनानि सन्तीति बोधितम् । लिख्यन्त इति वर्तमाननिर्देशाद् अग्रे ऽप्य् एवम् एव लेख्यानीति ज्ञेयम् ॥११७॥

अथ श्री⁵⁸³वैष्णवमन्त्र⁵⁸⁴माहात्म्यम्

आगमे—

मन्त्रान् श्रीमन्त्रराजादीन् वैष्णवान् गुर्वनुग्रहात्⁵⁸⁵ ।

सर्वैश्वर्यं जपन् प्राप्य याति विष्णोः परं पदम् ॥११८॥

पुण्यं वर्षसहस्रैर्⁵⁸⁶ यैः⁵⁸⁷ कृतं सु⁵⁸⁸विपुलं तपः ।

जपन्ति वैष्णवान् मन्त्रान् नरास् ते लोकपावनाः⁵⁸⁹ ॥११९॥

Broo

And in the words of Śiva in the Harivaṃśa (3.90.8cd, 9cd):[^FNB000053]

¹¹⁶Since you are situated in Sattva, you should always worship Hari alone. O Brāhmaṇas! Always recite Viṣṇu mantras and meditate on Keśava.

[…]

¹¹⁷When such statements of greatness are collected from everywhere, one will occur the fault of making the book too extensive. Therefore, they are given only when required.

Now, such statements concerning the greatness of the blessed Lord are a tonic for ear and heart, and they have been collected from all scriptures. More quotations should therefore be added! To this the author answers in this verse. There will arise the fault making the book too extensive or large. Therefore (tat) means “for that reason”, or else, the word tat is an indeclinable pronoun referring to these very statements. The meaning is that then when they are required, they will be given, but not redundantly. This conveys the fact that such statements are numerous. By the use of are given in the present tense all such statements to be given further on are also indicated.

The Greatness of Vaiṣṇava Mantras

In the Āgama:[^FNB000054]

^(118–119)Reciting Vaiṣṇava mantras, the kings of all blessed mantras, after receiving them from the guru, one will attain all majesty, the merit that can be had by thousands of years of great austerity, and then proceed to the supreme abode of Viṣṇu. Those men by whom acts of merit and intense austerities have been performed for thousands of years recite Vaiṣṇava mantras, purifying the world.

मूलम्

तथा च⁵⁷⁴ हरिवंशे⁵⁷⁵ शिव⁵⁷⁶वाक्यम्—

हरिर् एव सदा ध्येयो⁵⁷⁷ भवद्भिः सत्त्वसंस्थितैः ।

विष्णुमन्त्रं सदा विप्रा पठध्वं ध्यात केशवम् ॥ इति ॥११६॥

पठध्वं जपत । ध्यातेत्य् आर्षम् ध्यायत ॥११६ ॥

ईदृङ्माहात्म्यवाक्येषु सङ्गृहीतेषु⁵⁷⁸ सर्वतः⁵⁷⁹ ।

ग्रन्थबाहुल्यदोषः स्याल् लिख्यन्ते ऽपेक्षितानि तत्⁵⁸⁰ ॥११७॥

अथ श्री⁵⁸³वैष्णवमन्त्र⁵⁸⁴माहात्म्यम्

आगमे—

मन्त्रान् श्रीमन्त्रराजादीन् वैष्णवान् गुर्वनुग्रहात्⁵⁸⁵ ।

सर्वैश्वर्यं जपन् प्राप्य याति विष्णोः परं पदम् ॥११८॥

पुण्यं वर्षसहस्रैर्⁵⁸⁶ यैः⁵⁸⁷ कृतं सु⁵⁸⁸विपुलं तपः ।

जपन्ति वैष्णवान् मन्त्रान् नरास् ते लोकपावनाः⁵⁸⁹ ॥११९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

वैष्णवे च—

प्रजपन् वैष्णवान् मन्त्रान् यं यं पश्यति चक्षुषा ।

पदा वा संस्पृशेत् सद्यो मुच्यते ऽसौ महाभयात्⁵⁹⁰ ॥ इति ॥१२०॥

लिख्यते⁵⁹¹ विष्णुमन्त्राणां महिमाथ विशेषतः ।

तात्पर्यतः⁵⁹² श्रीगोपालमन्त्रमाहात्म्यपुष्टये ॥१२१॥

एवं सामान्यतो लिखित्वा विशेषतो लिखनम् आरभते⁵⁹³ लिख्यत इति । अथ सामान्यतो लिखनानन्तरम् अधुना विशेषतो लिख्यते । ननु अग्रे श्रीमदनगोपालदेवस्य सम्मोहनाख्याष्टादशाक्षरमन्त्रपूजाविधिर् एव लेख्यः । तत्⁵⁹⁴ किम् अन्यमन्त्रमाहात्म्यलिखनेन? तत्राह तात्पर्यत इति । अयम् अर्थः । श्रीगोपालदेवो ऽयम्⁵⁹⁵ अवतारी,⁵⁹⁶ कृष्णस् तु भगवान् स्वयम् इत्य् उक्तेर् विचित्रमाहात्म्य⁵⁹⁷विशेषप्रकटनाच् च । अतो ऽवताराणां माहात्म्येन तस्यैव माहात्म्यविशेषसिद्धेः । साक्षात् तन्मन्त्रस्यापि माहात्म्यं स्वतः पुष्टम्⁵⁹⁸ एव स्यात् । अतस् तदर्थम् एव लिख्यत इति ॥१२१॥

तत्र द्वादशाक्षराष्टाक्षरयोर् माहात्म्यम्

पद्मपुराणे देवदूतविकुण्डलसंवादे—

साङ्गं समुद्रं सन्यासं सऋषि⁵⁹⁹च्छन्ददैवतम् ।

सदीक्षाविधि सध्यानं सयन्त्रं⁶⁰⁰ द्वादशाक्षरम् ॥१२२॥

अष्टाक्षरं च मन्त्रेशं ये जपन्ति नरोत्तमाः⁶⁰¹ ।

तान् दृष्ट्वा ब्रह्महा शुध्येत् ते यतो विष्णवः⁶⁰² स्वयम्⁶⁰³ ॥१२३॥

शङ्खिनश् चक्रिणो भूत्वा ब्रह्मायुर् वनमालिनः ।

वसन्ति वैष्णवे लोके विष्णुरूपेण ते नराः ॥१२४॥

Broo

And in the Vaiṣṇava:[^FNB000055]

¹²⁰Any person one sees with one’s eyes or touches with one’s foot while reciting Vaiṣṇava mantras is immediately liberated from great fear.

¹²¹The greatness of Viṣṇu mantras is now described in detail, with the aim of enhancing the greatness of the blessed Gopāla mantra.

Now, having described [the greatness of Viṣṇu mantras] in a general way, the author starts to give a specific description with this verse. […] Now, later on the rules will be given for worshipping Madanagopāla’s mantra, consisting of eighteen syllables and called “Infatuating.” What then is the point of describing the greatness of other mantras? The author answers this objection by with the aim. This is the meaning: this Lord Gopāla is the source of all descents, as the statement “But Kṛṣṇa is the Lord himself” (BhP1.3.28) confirms, and as the specifics of his manifold greatness also brings to light. Thus, by the greatness of the descents, his specific greatness alone will be established. Of course, the greatness of his mantra as well will be enhanced in a natural way. Thus, for this reason alone [the greatness of the other mantras] will be described.

There, the Greatness of the Twelve-Syllable and the Eight-Syllable Mantras[^FNB000056]

In a conversation between Vikuṇḍala and the messenger of the gods in the Padma Purāṇa (3.31.112–114):[^FNB000057]

^(122–123)Upon seeing those best of men who recite the Twelve-syllable mantra, or the Eight-syllable mantra, with knowledge of their Yantras; accompanying meditation, seer, metre and divinity; Nyāsa; Mudrā; their limbs and initiatiory rules, one is liberated from the sin of killing a Brāhmaṇa, for they are Viṣṇus themselves. ¹²⁴Those human beings will get conchshells, discs, forest-flower garlands for a life-span of Brahmā; they will live in Viṣṇu’s word having Viṣṇu’s form.

मूलम्

वैष्णवे च—

प्रजपन् वैष्णवान् मन्त्रान् यं यं पश्यति चक्षुषा ।

पदा वा संस्पृशेत् सद्यो मुच्यते ऽसौ महाभयात्⁵⁹⁰ ॥ इति ॥१२०॥

लिख्यते⁵⁹¹ विष्णुमन्त्राणां महिमाथ विशेषतः ।

तात्पर्यतः⁵⁹² श्रीगोपालमन्त्रमाहात्म्यपुष्टये ॥१२१॥

तत्र द्वादशाक्षराष्टाक्षरयोर् माहात्म्यम्

पद्मपुराणे देवदूतविकुण्डलसंवादे—

साङ्गं समुद्रं सन्यासं सऋषि⁵⁹⁹च्छन्ददैवतम् ।

सदीक्षाविधि सध्यानं सयन्त्रं⁶⁰⁰ द्वादशाक्षरम् ॥१२२॥

अष्टाक्षरं च मन्त्रेशं ये जपन्ति नरोत्तमाः⁶⁰¹ ।

तान् दृष्ट्वा ब्रह्महा शुध्येत् ते यतो विष्णवः⁶⁰² स्वयम्⁶⁰³ ॥१२३॥

शङ्खिनश् चक्रिणो भूत्वा ब्रह्मायुर् वनमालिनः ।

वसन्ति वैष्णवे लोके विष्णुरूपेण ते नराः ॥१२४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्र श्रीवैष्णवतन्त्रेषु⁶⁰⁴ मध्ये । छन्देत्य् अदन्तत्वम् आर्षं छन्दोभङ्गभयात् । विष्णव इति विष्णुसारूप्यप्राप्तेः⁶⁰⁵ । विष्णु⁶⁰⁶रूपेणेत्य् अनुक्तवर्णाकारादिग्रहणार्थम् ॥१२२–१२४॥

तत्रैव⁶⁰⁷ द्वादशाक्षरस्य

चतुर्थस्कन्धे ध्रुवं प्रति श्री⁶⁰⁸नारदोक्तौ—

जपश् च परमो गुह्यः श्रूयतां मे⁶⁰⁹ नृपात्मज ।

यं⁶¹⁰ सप्तरात्रं प्रपठन् पुमान् पश्यति खेचरान्⁶¹¹⁶¹² ॥१२५॥

सामान्यतो द्वयोर् अपि लिखित्वाधुना विशेषतो लिखति तत्रेति । तत्र द्वयोर्⁶¹³ द्वादशाक्षराष्टाक्षरयोर् एव मध्ये । नृपात्मज⁶¹⁴ हे श्री⁶¹⁵ध्रुव ॥१२५॥

श्रीविष्णुपुराणे—⁶¹⁶

गत्वा गत्वा निवर्तन्ते चन्द्रसूर्यादयो ग्रहाः ।

अद्यापि न निवर्तन्ते द्वादशाक्षरचिन्तकाः ॥१२६॥

अष्टाक्षरस्य⁶¹⁷

यथा⁶¹⁸ नारद⁶¹⁹पञ्चरात्रे—

त्रयो वेदाः षडङ्गानि छन्दांसि विविधाः सुराः⁶²⁰ ।

सर्वम् अष्टाक्षरान्तःस्थं यच् चान्यद् अपि वाङ्मयम् ॥१२७॥

सर्ववेदान्तसारार्थः संसारार्णवतारणः⁶²¹ ।

गतिर् अष्टाक्षरो नॄणां न पुनर्⁶²²भवकाङ्क्षिणाम्⁶²³ ॥१२८॥

यत्राष्टाक्षरसंसिद्धो महाभागो महीयते⁶²⁴ ।

न तत्र सञ्चरिष्यन्ति व्याधिदुर्भिक्षतस्कराः ॥१२९॥

देवदानवगन्धर्वाः सिद्धविद्याधरादयः ।

प्रणमन्ति महात्मानम् अष्टाक्षरविदं नरम्⁶²⁵ ॥१३०॥

Broo

There refers to among the Vaiṣṇava Tantras.[^FNB000058] The form chanda [for chandas] is an archaic irregularity used as not to break the metre. Viṣṇus means that they have attained the same form with Viṣṇu. With Viṣṇu’s form: this is to indicate the colour, shape and so on that has not otherwise been mentioned.

There Also, That of the Twelve-Syllable Mantra

In the words of Nārada to Dhruva in the Fourth Book (BhP4.8.53):[^FNB000059]

¹²⁵And hear from me, O prince, about this extremely secret recitation! One who reads it for seven days will see those moving in the sky.

The author first gave a general description of [the greatness of] both, and now he gives the particulars of the first. There means among the twelve- and eight-syllable mantras. O prince means o Dhruva.

In the Viṣṇu Purāṇa (1.6.40):[^FNB000060]

¹²⁶The sun, moon and the planets will all come and go, but those who even today meditate upon the Twelve-syllable mantra will never return.

Of the Eight-Syllable Mantra

As stated in the Nārada Pañcarātra (–):[^FNB000061]

¹²⁷The three Vedas, their six ancillary limbs, the metres, all the gods, and whatever else is made of words, all that is contained within the Eight-syllable mantra. ¹²⁸Its meaning is the essence of all Vedānta, it enables one to cross the ocean of worldly existence: the Eight-syllable mantra is the refuge of those who wish never to be born again. ¹²⁹Diseases, robbers and famine will never enter the place where the greatly fortunate person who has perfected the recitation of the Eight-syllable mantra is revered. ¹³⁰Gods, demons, Gandharvas, Siddhas, Vidyādharas and others all bow

मूलम्

तत्रैव⁶⁰⁷ द्वादशाक्षरस्य

चतुर्थस्कन्धे ध्रुवं प्रति श्री⁶⁰⁸नारदोक्तौ—

जपश् च परमो गुह्यः श्रूयतां मे⁶⁰⁹ नृपात्मज ।

यं⁶¹⁰ सप्तरात्रं प्रपठन् पुमान् पश्यति खेचरान्⁶¹¹⁶¹² ॥१२५॥

श्रीविष्णुपुराणे—⁶¹⁶

गत्वा गत्वा निवर्तन्ते चन्द्रसूर्यादयो ग्रहाः ।

अद्यापि न निवर्तन्ते द्वादशाक्षरचिन्तकाः ॥१२६॥

अष्टाक्षरस्य⁶¹⁷

यथा⁶¹⁸ नारद⁶¹⁹पञ्चरात्रे—

त्रयो वेदाः षडङ्गानि छन्दांसि विविधाः सुराः⁶²⁰ ।

सर्वम् अष्टाक्षरान्तःस्थं यच् चान्यद् अपि वाङ्मयम् ॥१२७॥

सर्ववेदान्तसारार्थः संसारार्णवतारणः⁶²¹ ।

गतिर् अष्टाक्षरो नॄणां न पुनर्⁶²²भवकाङ्क्षिणाम्⁶²³ ॥१२८॥

यत्राष्टाक्षरसंसिद्धो महाभागो महीयते⁶²⁴ ।

न तत्र सञ्चरिष्यन्ति व्याधिदुर्भिक्षतस्कराः ॥१२९॥

देवदानवगन्धर्वाः सिद्धविद्याधरादयः ।

प्रणमन्ति महात्मानम् अष्टाक्षरविदं नरम्⁶²⁵ ॥१३०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्यक्तं⁶²⁶ हि भगवान् एव साक्षान् नारायणः स्वयम् ।

अष्टाक्षरस्वरूपेण मुखेषु परिवर्तते⁶²⁷ ॥१३१॥

न पुनर्भवेत्य् अत्र समासे ऽपि नकारस्थितिर् आर्षत्वात् । मुखेषु परिवर्तते आविर्भवतीति वाङ्मयस्वरूपत्वात् ॥१२८–१३१॥

पाद्मोत्तरखण्डे—

एवम् अष्टाक्षरो मन्त्रो ज्ञेयः सर्वार्थसाधकः ।

सर्वदुःखहरः श्रीमान् सर्वमन्त्रात्मकः शुभः ॥१३२॥

श्रीः सर्वशोभा सम्पत्तिर् वा तद्वान् । सेवकस्य श्रीप्रद इत्य् अर्थः । स्वतश् च शुभः मङ्गलस्व⁶²⁸रूपः ॥१३२॥

लिङ्गपुराणे—

किम् अन्यैर् बहुभिर् मन्त्रैः किम् अन्यैर् बहुभिर् व्रतैः⁶²⁹ ।

नमो नारायणायेति मन्त्रः सर्वार्थसाधकः ॥१३३॥

तस्मात् सर्वेषु कालेषु नमो नारायणेति यः⁶³⁰ ।

जपेत् स याति⁶³¹ विप्रेन्द्र विष्णुलोकं सबान्धवः ॥१३४॥

भविष्यपुराणे—

अष्टाक्षरो महामन्त्रः सर्वपापहरः परः ।

सर्वेषां विष्णुमन्त्राणां राजत्वे परिकीर्तितः ॥१३५॥

श्री⁶³²शुकव्यास⁶³³संवादे च—⁶³⁴

नमो नारायणायेति मन्त्रः सर्वार्थसाधकः ।

भक्तानां जपतां तात स्वर्गमोक्षफलप्रदः ॥१३६॥

एष एव परो मोक्ष⁶³⁵ एष स्वर्ग⁶³⁶ उदाहृतः ।

सर्ववेद⁶³⁷रहस्येभ्यः सार एष समुद्धृतः ॥१३७॥

विष्णुना वैष्णवानां तु हिताय मनुना पुरा ।

कीर्तितः⁶³⁸ सर्वपापघ्नः सर्वकामप्रदायकः ॥१३८॥

Broo

to the great one who knows the Eight-syllable mantra, ¹³¹for Lord Nārāyaṇa himself appears in the perceptible form of the Eight-syllable mantra in their mouths.

[…] Having the form of sound, [the Lord] appears in their mouth.

In the Uttarakhaṇḍa of the Padma Purāṇa (6.226.18cd–19ab):

¹³²This Eight-syllable mantra should be known to fulfil all desires and remove all distress; it is auspicious, comprising all mantras, and splendid.

Auspicious: it is endowed with all splendour or success. The meaning is that it bestows auspiciousness on its practitioner. It is also naturally splendid, the very form of felicity.

In the Liṅga Purāṇa (2.7.12cd–14ab):

¹³³What is the use of many other mantras? What is the use of many other observances? The Namo Nārāyaṇāya mantra fulfils all desires. ¹³⁴O best of the twiceborn! One who therefore at all times recites Namo Nārāyaṇa will go to the world of Viṣṇu together with his relatives.

In the Bhaviṣya Purāṇa (–):[^FNB000062]

¹³⁵Of all Viṣṇu mantras, the great Eight-syllable mantra is supreme and the remover of all sin. It is celebrated as the king.

And in a conversation between Vyāsa and Śuka:[^FNB000063]

¹³⁶O son! When recited by devotees, the Namo Nārāyaṇāya mantra fulfils all desires and awards the fruit of heaven and liberation. ^(137–138)This is the highest liberation, this is known as heaven! It is the essence, extracted by Viṣṇu from the secrets of all the Vedas for the benefit of the Vaiṣṇavas. Previously praised by Manu, it destroys all sins and bestows all desires.

मूलम्

व्यक्तं⁶²⁶ हि भगवान् एव साक्षान् नारायणः स्वयम् ।

अष्टाक्षरस्वरूपेण मुखेषु परिवर्तते⁶²⁷ ॥१३१॥

पाद्मोत्तरखण्डे—

एवम् अष्टाक्षरो मन्त्रो ज्ञेयः सर्वार्थसाधकः ।

सर्वदुःखहरः श्रीमान् सर्वमन्त्रात्मकः शुभः ॥१३२॥

लिङ्गपुराणे—

किम् अन्यैर् बहुभिर् मन्त्रैः किम् अन्यैर् बहुभिर् व्रतैः⁶²⁹ ।

नमो नारायणायेति मन्त्रः सर्वार्थसाधकः ॥१३३॥

तस्मात् सर्वेषु कालेषु नमो नारायणेति यः⁶³⁰ ।

जपेत् स याति⁶³¹ विप्रेन्द्र विष्णुलोकं सबान्धवः ॥१३४॥

भविष्यपुराणे—

अष्टाक्षरो महामन्त्रः सर्वपापहरः परः ।

सर्वेषां विष्णुमन्त्राणां राजत्वे परिकीर्तितः ॥१३५॥

श्री⁶³²शुकव्यास⁶³³संवादे च—⁶³⁴

नमो नारायणायेति मन्त्रः सर्वार्थसाधकः ।

भक्तानां जपतां तात स्वर्गमोक्षफलप्रदः ॥१३६॥

एष एव परो मोक्ष⁶³⁵ एष स्वर्ग⁶³⁶ उदाहृतः ।

सर्ववेद⁶³⁷रहस्येभ्यः सार एष समुद्धृतः ॥१३७॥

विष्णुना वैष्णवानां तु हिताय मनुना पुरा ।

कीर्तितः⁶³⁸ सर्वपापघ्नः सर्वकामप्रदायकः ॥१३८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

नारायणाय नम इत्य् अयम् एव सत्यं

संसारघोरविषसंहरणाय मन्त्रः ।

शृण्वन्तु सत्य⁶³⁹मतयो मुदितास्तरागा⁶⁴⁰

उच्चैस्तराम् उपदिशाम्य् अहम् ऊर्ध्वबाहुः ॥१३९॥

भूत्वोर्ध्वबाहुर्⁶⁴¹ अद्याहं सत्यपूर्वं ब्रवीमि वः⁶⁴² ।

हे पुत्र⁶⁴³ शिष्याः शृणुत न मन्त्रो ऽष्टाक्षरात् परः ॥१४०॥

तात!⁶⁴⁴ हे शुक!⁶⁴⁵ विष्णुना समुद्धृतः । मनुना कीर्तितः जप्तः लोकेषु वा कथितः । मुदिताश् च ते ऽस्तरागाश्⁶⁴⁶ च विरक्ताः । हे शिष्याः ॥१३६–१४०॥

अत एवोक्तं गारुडे—

आसीनो वा शयानो वा⁶⁴⁷ तिष्ठानो यत्र तत्र वा ।

नमो नारायणायेति मन्त्रैकशरणो भवेत् ॥१४१॥

तिष्ठान इत्य् आर्षः⁶⁴⁸ तिष्ठन्⁶⁴⁹ ॥१४१॥

अथ श्री⁶⁵⁰नारसिंहानुष्टुभमन्त्रराजस्य⁶⁵¹

तापनीय⁶⁵²श्रुतिषु—

देवा⁶⁵³ ह वै⁶⁵⁴ प्रजापतिम् अब्रुवन् तस्यानुष्टुभस्य⁶⁵⁵ मन्त्रराजस्य नारसिंहस्य⁶⁵⁶ फलं नो ब्रूहीति ।

स होवाच प्रजापतिः । य⁶⁵⁷ एतं मन्त्रराजं नारसिंहम् आनुष्टुभं नित्यम् अधीते स आदित्यपूतो भवति, सो ऽग्निपूतो भवति, स वायुपूतो भवति, स सूर्यपूतो भवति,⁶⁵⁸ स चन्द्रपूतो भवति, स सत्यपूतो भवति, स ब्रह्मपूतो भवति, स विष्णुपूतो भवति,⁶⁵⁹ स रुद्रपूतो भवति, स सर्वपूतो भवति ॥१४२॥

Broo

¹³⁹This Nārāyaṇāya Namaḥ is truly the mantra

for destroying the terrible poison of worldly existence.

Listen, you who are inclined towards the truth, happy and detached:

most loudly will I teach you with my arms in the air:

¹⁴⁰With my arms in the air, today I tell you the truth. O son and disciples, listen: there is no mantra higher than the Eight-syllable one!

O son means o Śuka! […] Praised by Manu means that he recited it or discussed it among the people. […]

This is also stated in the Garuḍa Purāṇa (1.228.8):

¹⁴¹Sitting, lying down, standing or wherever: the Namo Nārāyaṇāya mantra should be one’s only shelter.

[…]

That of the King of Mantras, the Anuṣṭubh of Śrī Narasiṃha[^FNB000064]

In the Tāpanīya Śruti (Nṛsiṃhapūrvatāpanī Upaniṣad 5.3):

¹⁴²The gods spoke to Prajāpati: “Please tell us the fruit of the king of mantras, the Anuṣṭubh of Narasiṃha!” Prajāpati replied: “One who constantly recites the king of mantras, the Anuṣṭubh of Narasiṃha, becomes pure as the Ādityas, he becomes pure as fire, he becomes pure as the wind, he becomes pure as the sun, he becomes pure as the moon, he becomes pure as the truth, he becomes pure as Brahmā, he becomes pure as Viṣṇu, he becomes pure as Rudra, he becomes pure as all of them.”

मूलम्

नारायणाय नम इत्य् अयम् एव सत्यं

संसारघोरविषसंहरणाय मन्त्रः ।

शृण्वन्तु सत्य⁶³⁹मतयो मुदितास्तरागा⁶⁴⁰

उच्चैस्तराम् उपदिशाम्य् अहम् ऊर्ध्वबाहुः ॥१३९॥

भूत्वोर्ध्वबाहुर्⁶⁴¹ अद्याहं सत्यपूर्वं ब्रवीमि वः⁶⁴² ।

हे पुत्र⁶⁴³ शिष्याः शृणुत न मन्त्रो ऽष्टाक्षरात् परः ॥१४०॥

अत एवोक्तं गारुडे—

आसीनो वा शयानो वा⁶⁴⁷ तिष्ठानो यत्र तत्र वा ।

नमो नारायणायेति मन्त्रैकशरणो भवेत् ॥१४१॥

तिष्ठान इत्य् आर्षः⁶⁴⁸ तिष्ठन्⁶⁴⁹ ॥१४१॥

अथ श्री⁶⁵⁰नारसिंहानुष्टुभमन्त्रराजस्य⁶⁵¹

तापनीय⁶⁵²श्रुतिषु—

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्रैवान्ते—

अनुपनीतशतम्⁶⁶⁰ एकम् एकेनोपनीतेन तत्समम् । उपनीतशतम् एकम्⁶⁶¹ एकेन गृहस्थेन तत्समम् । गृहस्थशतम् एकम्⁶⁶² एकेन⁶⁶³ वानप्रस्थेन तत्समम् । वानप्रस्थशतम् एकम् एकेन यतिना तत्समम्⁶⁶⁴ । यतीनां तु शतं पूर्णं रुद्रजापकेन तत्समम् । रुद्रजापकशतम् एकम्⁶⁶⁵ एकेनाथर्वाङ्गिरस⁶⁶⁶शाखाध्यापकेन तत्समम् । अथर्वाङ्गिरसशाखाध्यापकशतम् एकम् एकेन⁶⁶⁷ मन्त्रराजाध्यापकेन तत्समम् । तद् वा एतत् परं धाम मन्त्रराजाध्यापकस्य यत्र न दुःखादि,⁶⁶⁸ यत्र न सूर्यो⁶⁶⁹ भाति, यत्र न वायुर् वाति,⁶⁷⁰ यत्र न चन्द्रमास् तपति, यत्र न नक्षत्राणि भान्ति, यत्र नाग्निर् दहति, यत्र न मृत्युः प्रविशति, यत्र न दोषः । तत् सदानन्दं⁶⁷¹ शाश्वतं⁶⁷² शान्तं सदाशिवं ब्रह्मादिवन्दितं योगिध्येयं यत्र गत्वा न निवर्तन्ते योगिनः । तद् एतद् ऋचाभ्युक्तम्—⁶⁷³

तद् विष्णोः परमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः⁶⁷⁴⁶⁷⁵

दिवीव चक्षुर् आततम्⁶⁷⁶ ।

तद् विप्रासो⁶⁷⁷ विपन्यवो जागृवांसः⁶⁷⁸ समिन्धते⁶⁷⁹

विष्णोर् यत् परमः पदम् ॥१४३॥

अथ श्रीराममन्त्राणां⁶⁸⁰ माहात्म्यम्

अगस्त्यसंहितायाम्—

सर्वेषु मन्त्रवर्गेषु श्रेष्ठं वैष्णवम् उच्यते ।

गाणपत्येषु शैवेषु शाक्तसौरेष्व् अभीष्टदम् ॥१४४॥

वैष्णवेष्व् अपि मन्त्रेषु राममन्त्राः⁶⁸¹ फलाधिकाः⁶⁸² ।

गाणपत्यादिमन्त्रेषु⁶⁸³ कोटिकोटिगुणाधिकाः⁶⁸⁴ ।

विनैव दीक्षां विप्रेन्द्र पुरश्चर्यां विनैव हि ॥१४५॥

Broo

And at the end of the same book (5.10):

¹⁴³One hundred persons not initiated with the sacred thread are equal to one who is initiated with the sacred thread. A hundred persons initiated with the sacred thread are equal to one householder. A hundred householders are equal to one forest-dweller. A hundred forest-dwellers are equal to one renunciant. A full hundred renunciants are equal to one person who recites the Rudra-mantra. A hundred reciters of the Rudra-mantra are equal to one person who recites the branch of Atharva and Aṅgiras. A hundred students of the branch of Atharva and Aṅgiras are equal to one student of the king of mantras.

And this is the highest abode of the one who studies the king of mantras: where the sun does not shine, where the wind does not blow, where the moon does not give out light, where the stars do not shine, where fire does not burn, where death does not enter, where no fault exists. The highest abode is eternal bliss, eternally peaceful, always auspicious, worshipped by the gods such as Brahmā, meditated upon by the yogis, and from where the yogins, having once gone, never return. This indeed is declared by the stanza (Ṛg Veda 1.22.20–21):

The gods always behold the highest abode of Viṣṇu,

like brightness spread across the sky.

Rejoicing, the seers attentively illuminate

that highest abode of Viṣṇu.

The Greatness of Mantras of Rāma[^FNB000065]

In the Agastya Saṃhitā (19.1–7ab):

¹⁴⁴Of all classes of mantras, such as those of Gaṇapati, Śiva, Śakti and Sūrya, mantras of Viṣṇu are said to be the best, givers of all that is dear. ¹⁴⁵Further, among Vaiṣṇava mantras, Rāma mantras bear superior fruit. They are millions and billions of times superior to those of other gods such as Gaṇapati. O best of Brāhmaṇas! Even without initiation, without

मूलम्

तत्रैवान्ते—

तद् विष्णोः परमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः⁶⁷⁴⁶⁷⁵

दिवीव चक्षुर् आततम्⁶⁷⁶ ।

तद् विप्रासो⁶⁷⁷ विपन्यवो जागृवांसः⁶⁷⁸ समिन्धते⁶⁷⁹

विष्णोर् यत् परमः पदम् ॥१४३॥

अथ श्रीराममन्त्राणां⁶⁸⁰ माहात्म्यम्

अगस्त्यसंहितायाम्—

सर्वेषु मन्त्रवर्गेषु श्रेष्ठं वैष्णवम् उच्यते ।

गाणपत्येषु शैवेषु शाक्तसौरेष्व् अभीष्टदम् ॥१४४॥

वैष्णवेष्व् अपि मन्त्रेषु राममन्त्राः⁶⁸¹ फलाधिकाः⁶⁸² ।

गाणपत्यादिमन्त्रेषु⁶⁸³ कोटिकोटिगुणाधिकाः⁶⁸⁴ ।

विनैव दीक्षां विप्रेन्द्र पुरश्चर्यां विनैव हि ॥१४५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विनैव न्यासविधिना जपमात्रेण सिद्धिदाः⁶⁸⁵ ।

मन्त्रेष्व् अष्टस्व् अनायासफलदो ऽयं⁶⁸⁶ षडक्षरः⁶⁸⁷ ॥१४६॥

षडक्षरो ऽयं मन्त्रस् तु महाघौघ⁶⁸⁸निवारणः ।

मन्त्रराज इति प्रोक्तः सर्वेषाम् उत्तमोत्तमः ॥१४७॥

दैनन्दिनं⁶⁸⁹ तु दुरितं⁶⁹⁰ पक्षमास⁶⁹¹र्तुवर्षजम् ।

सर्वं दहति निःशेषं तूलाचलम् इवानलः ॥१४८॥

ब्रह्महत्यासहस्राणि ज्ञानाज्ञानकृतानि च ।

स्वर्णस्तेयसुरापानगुरुतल्पायुतानि च⁶⁹² ॥१४९॥

कोटिकोटिसहस्राणि ह्य् उपपापानि यान्य् अपि ।

सर्वाण्य् अपि प्रणश्यन्ति राममन्त्रानुकीर्तनात् ॥१५०॥

तापनीयश्रुतिषु च—⁶⁹³

य एतत्⁶⁹⁴ तारकं ब्राह्मणो नित्यम् अधीते, स पाप्मानं तरति, स मृत्युं तरति, स भ्रूणहत्यां तरति, स सर्वहत्यां तरति, स संसारं तरति, स सर्वं तरति,⁶⁹⁵⁶⁹⁶ स विमुक्ताश्रितो भवति, सो ऽमृतत्वं च गच्छति ॥१५१॥

अथ गोपाल⁶⁹⁷देव⁶⁹⁸मन्त्रमाहात्म्यम्

मन्त्रास् तु कृष्णदेवस्य साक्षाद्⁶⁹⁹ भगवतो हरेः ।

सर्वावतारबीजस्य सर्वतो⁷⁰⁰ वीर्यवत्तमाः ॥१५२॥

सर्वतः सर्वेभ्यः श्रीनृसिंहरघुनाथादि⁷⁰¹मन्त्रेभ्यो ऽपि वीर्यवत्तमाः परमप्रभाववन्तः । तत्र हेतुः । सर्वावतारबीजस्य कृष्णस् तु भगवान् स्वयम् इत्य् अवतारित्वोक्तेः ॥१५२॥

तथा च⁷⁰² बृहद्गौतमीये श्रीगोविन्दवृन्दावनाख्ये—⁷⁰³⁷⁰⁴

सर्वेषां मन्त्रवर्याणां⁷⁰⁵ श्रेष्ठो वैष्णव उच्यते ।

विशेषात् कृष्णमनवो भोगमोक्षैकसाधनम्⁷⁰⁶ ॥१५३॥

Broo

Puraścaraṇa, ¹⁴⁶without rules for Nyāsa, they bestow perfection just by being recited. Among the eight mantras,[^FNB000066] this Six-syllable mantra[^FNB000067] easily gives results. ¹⁴⁷This Six-syllable mantra keeps away heaps of great sins. It is called the king of mantras, the very best of all. ¹⁴⁸Sins committed every day, fortnight, month, season and year—all are completely burned away, just as fire consumes a mountain of cotton. ¹⁴⁹Whether done knowingly or not, the sins of killing a thousand Brāhmaṇas, millions of instances of stealing gold, drinking wine and defiling the bed of the guru, ¹⁵⁰as well as billions of smaller sins are all destroyed by reciting the Rāma mantra!

And in the Tāpanīya Śruti (Rāmottaratāpanī Upaniṣad 1.2):

¹⁵¹One who always recites this liberating mantra crosses over sin, he crosses over death, he crosses over killing an embryo, he crosses over all killing, he crosses over worldly existence, he crosses over everything: he becomes one who resorts in the liberated and he goes to immortality.

The Greatness of the Mantra of Lord Gopāla

¹⁵²However, the mantras of Lord Kṛṣṇa, Lord Hari himself, the seed of all descents, are the most powerful of all.

They are the most powerful: they have the greatest efficacy of all, of even mantras of Nṛsiṃha, Raghunātha and others. Then the author gives the reason: [Kṛṣṇa] is the seed of all descents, as confirmed in the statement “But Kṛṣṇa is the Lord himself” (BhP1.3.28).

This is also stated in the Govindavṛndāvana of Bṛhadgautamīya Tantra (1.15ab, 16cd, 20–21):[^FNB000068]

¹⁵³Of all the foremost mantras, the mantra of Viṣṇu is said to be the best. Particularly, Kṛṣṇa mantras are the only cause of enjoyment and libera-

मूलम्

विनैव न्यासविधिना जपमात्रेण सिद्धिदाः⁶⁸⁵ ।

मन्त्रेष्व् अष्टस्व् अनायासफलदो ऽयं⁶⁸⁶ षडक्षरः⁶⁸⁷ ॥१४६॥

षडक्षरो ऽयं मन्त्रस् तु महाघौघ⁶⁸⁸निवारणः ।

मन्त्रराज इति प्रोक्तः सर्वेषाम् उत्तमोत्तमः ॥१४७॥

दैनन्दिनं⁶⁸⁹ तु दुरितं⁶⁹⁰ पक्षमास⁶⁹¹र्तुवर्षजम् ।

सर्वं दहति निःशेषं तूलाचलम् इवानलः ॥१४८॥

ब्रह्महत्यासहस्राणि ज्ञानाज्ञानकृतानि च ।

स्वर्णस्तेयसुरापानगुरुतल्पायुतानि च⁶⁹² ॥१४९॥

कोटिकोटिसहस्राणि ह्य् उपपापानि यान्य् अपि ।

सर्वाण्य् अपि प्रणश्यन्ति राममन्त्रानुकीर्तनात् ॥१५०॥

तापनीयश्रुतिषु च—⁶⁹³

अथ गोपाल⁶⁹⁷देव⁶⁹⁸मन्त्रमाहात्म्यम्

मन्त्रास् तु कृष्णदेवस्य साक्षाद्⁶⁹⁹ भगवतो हरेः ।

सर्वावतारबीजस्य सर्वतो⁷⁰⁰ वीर्यवत्तमाः ॥१५२॥

तथा च⁷⁰² बृहद्गौतमीये श्रीगोविन्दवृन्दावनाख्ये—⁷⁰³⁷⁰⁴

सर्वेषां मन्त्रवर्याणां⁷⁰⁵ श्रेष्ठो वैष्णव उच्यते ।

विशेषात् कृष्णमनवो भोगमोक्षैकसाधनम्⁷⁰⁶ ॥१५३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

यस्य यस्य च मन्त्रस्य यो यो देवस् तथा पुनः ।

अभेदात् तन्मनूनां च देवता सैव भासते⁷⁰⁷ ॥१५४॥

कृष्ण एव परं ब्रह्म सच्चिदानन्दविग्रहः ।

स्मृतिमात्रेण तेषां⁷⁰⁸ वै भुक्तिमुक्तिफलप्रदः ॥ इति⁷⁰⁹⁷¹⁰ ॥१५५॥

तत्रापि भगवत्तां⁷¹¹ स्वां तन्वतो⁷¹² गोपलीलया⁷¹³ ।

तस्य⁷¹⁴ श्रेष्ठ⁷¹⁵तमा मन्त्रास् तेष्व्⁷¹⁶ अप्य् अष्टादशाक्षरः⁷¹⁷ ॥१५६॥

तत्र तेषु⁷¹⁸ श्रीद्वारकानाथदैवतादिमन्त्रेष्व् अपि मध्ये तस्य श्रीकृष्णदेवस्यैव गोपलीलया निजां भगवत्तां तन्वतः⁷¹⁹ विस्तारयतः⁷²⁰ सतो ये मन्त्रास् त एव श्रेष्ठतमाः । तेष्व् अपि मध्ये ऽष्टादशाक्षरः सम्मोहनाख्यया प्रसिद्धः श्रेष्ठ इत्य् अर्थः⁷²¹ ॥१५६॥

Broo

tion. ¹⁵⁴Moreover, whichever god of whatever mantra, that divinity is also addressed here, since they are non-different from these mantras. ¹⁵⁵Kṛṣṇa is indeed the highest Brahman, the embodiment of being, cognisance and bliss. To those who simply remember him he awards the fruit of enjoyment and liberation.[^FNB000069]

¹⁵⁶And there, the mantras where his majesty is augmented by his play as a cowherd are the best, and among them as well, the eighteen syllable mantra.

And there: among the mantras of the divine Lord of Dvārakā and so on, those mantras alone in which the majesty of Lord Kṛṣṇa is augmented or amplified by his play as a cowherd, are the best. And among them, the eighteen-syllable mantra known as “Infatuating” is the supreme. This is the meaning.

मूलम्

यस्य यस्य च मन्त्रस्य यो यो देवस् तथा पुनः ।

अभेदात् तन्मनूनां च देवता सैव भासते⁷⁰⁷ ॥१५४॥

कृष्ण एव परं ब्रह्म सच्चिदानन्दविग्रहः ।

स्मृतिमात्रेण तेषां⁷⁰⁸ वै भुक्तिमुक्तिफलप्रदः ॥ इति⁷⁰⁹⁷¹⁰ ॥१५५॥

तत्रापि भगवत्तां⁷¹¹ स्वां तन्वतो⁷¹² गोपलीलया⁷¹³ ।

तस्य⁷¹⁴ श्रेष्ठ⁷¹⁵तमा मन्त्रास् तेष्व्⁷¹⁶ अप्य् अष्टादशाक्षरः⁷¹⁷ ॥१५६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथाष्टदशाक्षरमाहात्म्यम्⁷²²

तापनीय⁷²³श्रुतिषु—

ॐ । मुनयो ह वै ब्राह्मणम् ऊचुः । कः परमो देवः? कुतो मृत्युर् बिभेति? कस्य ज्ञानेनाखिलं भाति?⁷²⁴ केनेदं विश्वं संसरतीति ॥

तद्⁷²⁵ उ होवाच ब्राह्मणः । कृष्णो वै परमं दैवतम् । गोविन्दान् मृत्युर् बिभेति⁷²⁶ । गोपीजनवल्लभ⁷²⁷ज्ञानेन⁷²⁸ तज्ज्ञातं⁷²⁹ भवति । स्वाहयेदं⁷³⁰ संसरतीति⁷³¹ ॥

तम् उ होचुः । कः कृष्णो? गोविन्दः को ऽसाव् इति? गोपीजनवल्लभः कः? का स्वाहा? इति ॥

तान् उवाच ब्राह्मणः । पापकर्षणो⁷³² गोभूमिवेदविदितो वेदिता⁷³³ गोपीजनाविद्याकलाप्रेरकस् तन्माया चेति सकलं परं⁷³⁴ ब्रह्म⁷³⁵ तद्⁷³⁶ यो ध्यायति रसति⁷³⁷ भजति सो ऽमृतो⁷³⁸ भवतीति ॥

ते होचुः । किं तद्रूपं किं रसनं कथं हो तद्भजनम्,⁷³⁹ तत् सर्वं सुविविदिषताम् आख्याहीति ॥

तद् उ होवाच हैरण्यः⁷⁴⁰ । गोपवेशम् अभ्राभं⁷⁴¹ तरुणं कल्पद्रुमाश्रितम् ॥ इत्यादि ॥१५७॥

ह स्फुटं, वै प्रसिद्धम् । ब्राह्मणं ब्रह्मवेत्तारं ब्रह्माणम् इत्य् अर्थः । तद् ब्रह्म दैवतम् इति पूर्वप्रक्रान्तं वा । पापकर्षन इति द्वितीयस्य पदार्थः⁷⁴² । गौः स्वर्गः, गोभूमिवेदेषु विदितः । तेषां च वेदितेति तृतीयस्य⁷⁴³ । गोपीजनो ऽविद्यायाः कलाः स्त्रीत्वात् अंशास् तत्प्रेरकः । यद् वा, गोपीजना एव⁷⁴⁴ आ सम्यक् विद्या, प्राप्त्युपायत्वात्

Broo

The Greatness of the Eighteen-Syllable Mantra[^FNB000070]

In the Tāpanīya Śruti (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.2–8):[^FNB000071]

¹⁵⁷

OṂ. The sages asked the Brāhmaṇa: “Who is the highest god? What does death fear? By knowing what does everything become known? By what is this world turned?”

The Brāhmaṇa replied : “Kṛṣṇa is indeed the highest divinity. Death fears Govinda. By knowing Gopījanavallabha everything becomes known. By Svāhā is this world turned.”

They then asked him: “Who is Kṛṣṇa? Who is this Govinda? Who is Gopījanavallabha? What is Svāhā?”

The Brāhmaṇa told them: “The destroyer of sin; the one known by the cows, earth and the Vedas, and who is their knower; the one who sets in motion the milkmaidens, the Avidyākalās; and his Māyā. This is the highest Brahman with its parts. One who meditates upon it, takes pleasure in it and worships it becomes immortal, becomes immortal.”

They said: “What is its form? How does one take pleasure in it? And what is its worship? Please explain all this to us, who are eager to learn.”

The golden one said: “Dressed as a cowherd, having the colour of a raincloud, youthful, sheltered at a desire tree.”

[…] The Brāhmaṇa means Brahmā, since he knows Brahman. Or else that Brahman refers to the “divinity”, following the previous statement.[^FNB000072] Destroyer of sin is the meaning of the second word [of the mantra, that is “Kṛṣṇa”]. That of the third [“Govinda”] is the the one who is known among the cows—cows mean heaven—on earth and in the Vedas, and who is their knower. The meaning of the fourth word [“Gopījanavallabha”] is the one who sets in motion the milkmaidens, who are parts (kalā) of ignorance (avidyā), being women. Alternatively, the milkmaidens alone are complete knowledge (āvidyā), being the means to attain him. And that knowledge is an art

मूलम्

अथाष्टदशाक्षरमाहात्म्यम्⁷²²

तापनीय⁷²³श्रुतिषु—

विश्वास-प्रस्तुतिः

। सैव कला शक्तिविशेषस्⁷⁴⁵ प्रेरकार्थात् तस्या एवेति⁷⁴⁶ चतुर्थस्य । तन्माया चेति पञ्चस्येति⁷⁴⁷ दिक् । रसति आस्वादयति कीर्तनादिना ॥१५७॥

किं च, तत्रैवाग्रे—

भक्तिर् अस्य भजनम् । तद् इहामुत्रोपाधिनैरास्येनैवामुष्मिन्⁷⁴⁸ मनःकल्पनम्⁷⁴⁹ । एतद् एव च नैष्कर्म्यम् ॥१५८॥

कृष्णं तं विप्रा बहुधा⁷⁵⁰ यजन्ति

गोविन्दं सन्तं बहुधा⁷⁵¹ धारयन्ति ।

गोपीजनवल्लभो भुवनानि दध्रे

स्वाहाश्रितो जगद् एजयत् स्वरेतः⁷⁵² ॥१५९॥

एजयत्⁷⁵³ चेष्टां कारयाम् आस । गोपीजनवल्लभ एवेत्य् अर्थः । स्वरेतः⁷⁵⁴ स्वस्माद् उद्भूतम् इत्य् अर्थः ॥१५९॥

वायुर् यथैकोपघनं⁷⁵⁵ प्रविष्टो⁷⁵⁶

जन्ये जन्ये⁷⁵⁷ पञ्चरूपो बभूव ।

कृष्णस् तथैको ऽपि जगद्धितार्थं

शब्देनासौ पञ्चपदो ऽवभाति ॥ इति ॥१६०॥

अपघनं शरीरम् । जन्ये जन्ये⁷⁵⁸ प्रतिशरीरम् । पञ्चपदः⁷⁵⁹ अष्टादशाक्षरो ऽयं मन्त्रः ॥१६०॥

किं च, तत्रैवोपासनविधिकथनानन्तरम्—

एको वशी सर्वगः कृष्ण ईड्य⁷⁶⁰

एको ऽपि सन् बहुधा यो⁷⁶¹ ऽवभाति⁷⁶² ।

तं पीठस्थं ये ऽनुयजन्ति धीरास्⁷⁶³

तेषां सुखं शाश्वतं⁷⁶⁴ नेतरेषाम् ॥१६१॥

Broo

(kalā), that is, a special potency and he is the inspirer of it. The meaning of the fifth word [Svāhā] is his Māyā. This is the drift.

Takes pleasure in him means who tastes him through praise and so on.

And also, further on (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.14–16):

¹⁵⁸Devotion is his worship, fixing the mind on him to the exclusion of anything either in this world or the next. That is indeed “refraining from action”.

¹⁵⁹Brāhmaṇas sacrifice in many ways to this Kṛṣṇa,

they have fixed themselves on this being of Govinda in many ways.

Gopījanavallabha has established the worlds.

Taking refuge in Svāhā, he animates the world, his own seed.

[…] He means Gopījanavallabha. His own seed means that which has sprung from himself.

¹⁶⁰Just as the one breath enters the body

and becomes fivefold in each one,

so also the one Kṛṣṇa, for the benefit of the world,

by sound exists as this five-part mantra.

[…] Five-part mantra means this eighteen-syllable mantra.

And also, immediately following the description of the rules for worshipping him (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.19–24):

¹⁶¹The one worshipable controller, all-pervading, is Kṛṣṇa,

who even though one, exists as many.

The wise ones who constantly worship him on his throne

attain unending happiness, not others.[^FNB000073]

मूलम्

किं च, तत्रैवाग्रे—

कृष्णं तं विप्रा बहुधा⁷⁵⁰ यजन्ति

गोविन्दं सन्तं बहुधा⁷⁵¹ धारयन्ति ।

गोपीजनवल्लभो भुवनानि दध्रे

स्वाहाश्रितो जगद् एजयत् स्वरेतः⁷⁵² ॥१५९॥

वायुर् यथैकोपघनं⁷⁵⁵ प्रविष्टो⁷⁵⁶

जन्ये जन्ये⁷⁵⁷ पञ्चरूपो बभूव ।

कृष्णस् तथैको ऽपि जगद्धितार्थं

शब्देनासौ पञ्चपदो ऽवभाति ॥ इति ॥१६०॥

किं च, तत्रैवोपासनविधिकथनानन्तरम्—

एको वशी सर्वगः कृष्ण ईड्य⁷⁶⁰

एको ऽपि सन् बहुधा यो⁷⁶¹ ऽवभाति⁷⁶² ।

तं पीठस्थं ये ऽनुयजन्ति धीरास्⁷⁶³

तेषां सुखं शाश्वतं⁷⁶⁴ नेतरेषाम् ॥१६१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्यो नित्यानां चेतनश् चेतनानाम्

एको बहूनां यो विदधाति कामान् ।

तं पीठगं ये ऽनुयजन्ति विप्रास्

तेषां सिद्धिः शाश्वती⁷⁶⁵ नेतरेषाम् ॥१६२॥

एतद् धि विष्णोः परमं पदं ये

नित्योद्युक्ताः संयजन्ते न कामात्⁷⁶⁶⁷⁶⁷ ।

तेषाम् असौ गोपरूपः प्रयत्नात्

प्रकाशयेद् आत्मपदं तदैव⁷⁶⁸ ॥१६३॥

यो ब्रह्माणं⁷⁶⁹ विदधाति पूर्वं

यो विद्यास् तस्मै गापयति⁷⁷⁰ स्म कृष्णः ।

तं⁷⁷¹ प्रेम्णा आत्म⁷⁷²वृत्तिप्रकाशं

मुमुक्षुर्⁷⁷³ वै शरणम्⁷⁷⁴ अनुव्रजेत् ॥१६४॥

प्रेम्णैवात्म⁷⁷⁵वृत्तेः प्रकाशो यस्य तम्⁷⁷⁶ । पाठान्तरं सुगमम् ॥१६४॥

ओंकारेणान्तरितं ये जपन्ति⁷⁷⁷⁷⁷⁸

गोविन्दस्य पञ्चपदं मनुं तम् ।

तस्मै चासौ⁷⁷⁹⁷⁸⁰ दर्शयेद् आत्मरूपं

तथा⁷⁸¹ मुमुक्षुर्⁷⁸² अभ्यसेन् नित्यशान्त्यै ॥१६५॥

नित्यशान्त्यै नित्यायै अविनश्वरायै शान्त्यै सुखाय ॥१६५॥

तस्माद् अन्ये पञ्चपदाद् अभूवन्

गोविन्दस्य मनवो मानवानाम् ।

दशार्णाद्यास् ते ऽपि सङ्क्रन्दनाद्यैर्⁷⁸³

अभ्यस्यन्ते भूतिकामैर् यथावत् ॥१६६॥

Broo

¹⁶²Eernal among the eternals,

conscious among the conscious, the one who fulfils the desires of many,

The wise ones who constantly worship him on his throne

attain unending perfection, not others.[^FNB000074]

¹⁶³For those who without selfishness are constantly

engaged in the worship of this highest abode of Viṣṇu

he then in the form of a cowherd carefully

reveals his own abode.

¹⁶⁴He who in the beginning created Brahmā

and entrusted him with knowledge, is Kṛṣṇa.

Those who desire liberation should take shelter

of him who reveals his being through love.

[…]

¹⁶⁵Those who repeat this five-part mantra of Govinda,

preceded and followed by the syllable

OṂ—

to him he will show his own form.

One desiring liberation should therefore practise this for eternal peace.

For eternal peace, for imperishable happiness.

¹⁶⁶Therefore other mantras for humans have sprung

from this five-part one of Govinda,

such as the ten-syllable one.

They are practised by those who desire wealth,

such as Indra and others.

मूलम्

नित्यो नित्यानां चेतनश् चेतनानाम्

एको बहूनां यो विदधाति कामान् ।

तं पीठगं ये ऽनुयजन्ति विप्रास्

तेषां सिद्धिः शाश्वती⁷⁶⁵ नेतरेषाम् ॥१६२॥

एतद् धि विष्णोः परमं पदं ये

नित्योद्युक्ताः संयजन्ते न कामात्⁷⁶⁶⁷⁶⁷ ।

तेषाम् असौ गोपरूपः प्रयत्नात्

प्रकाशयेद् आत्मपदं तदैव⁷⁶⁸ ॥१६३॥

यो ब्रह्माणं⁷⁶⁹ विदधाति पूर्वं

यो विद्यास् तस्मै गापयति⁷⁷⁰ स्म कृष्णः ।

तं⁷⁷¹ प्रेम्णा आत्म⁷⁷²वृत्तिप्रकाशं

मुमुक्षुर्⁷⁷³ वै शरणम्⁷⁷⁴ अनुव्रजेत् ॥१६४॥

प्रेम्णैवात्म⁷⁷⁵वृत्तेः प्रकाशो यस्य तम्⁷⁷⁶ । पाठान्तरं सुगमम् ॥१६४॥

ओंकारेणान्तरितं ये जपन्ति⁷⁷⁷⁷⁷⁸

गोविन्दस्य पञ्चपदं मनुं तम् ।

तस्मै चासौ⁷⁷⁹⁷⁸⁰ दर्शयेद् आत्मरूपं

तथा⁷⁸¹ मुमुक्षुर्⁷⁸² अभ्यसेन् नित्यशान्त्यै ॥१६५॥

नित्यशान्त्यै नित्यायै अविनश्वरायै शान्त्यै सुखाय ॥१६५॥

तस्माद् अन्ये पञ्चपदाद् अभूवन्

गोविन्दस्य मनवो मानवानाम् ।

दशार्णाद्यास् ते ऽपि सङ्क्रन्दनाद्यैर्⁷⁸³

अभ्यस्यन्ते भूतिकामैर् यथावत् ॥१६६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं च तत्रैव—

तद् उ होवाच ब्राह्मणो ऽसाव् अनवरतं मे⁷⁸⁴ ध्यातः स्तुतः परार्धान्ते ऽसाव् अबुध्यत⁷⁸⁵ स्तुतो⁷⁸⁶ गोपवेशो मे⁷⁸⁷ पुरस्ताद् आविर्बभूव । ततः प्रणतेन⁷⁸⁸ मयानुकूलेन हृदा मह्यम् अष्टादशार्णं स्वरूपं सृष्टये दत्त्वान्तर्हितः,⁷⁸⁹ पुनः सिसृक्षा⁷⁹⁰ मे⁷⁹¹ प्रादुरभूत् । तेष्व् अक्षरेषु भविष्यज्जगद्रूपं प्राकाशयत्⁷⁹² । तद् इह⁷⁹³ काद् आपो लात् पृथिवी ईतो ऽग्निर् बिन्दोर्⁷⁹⁴ इन्दुस् तत्सम्पाताद्⁷⁹⁵ अर्क इति क्लींकाराद् असृजम् । कृष्णाद् आकाशं याद्⁷⁹⁶ वायुर् इत्य् उत्तरात् सुरभिं⁷⁹⁷ विद्यां प्रादुर्⁷⁹⁸अकार्षम् । तदुत्तरात्⁷⁹⁹ स्त्रीपुमादि⁸⁰⁰ चेदं⁸⁰¹ सकलम्⁸⁰² इदं सकलम् इदम्⁸⁰³ इति ॥१६७॥

अबुध्यत⁸⁰⁴ प्रबोधं⁸⁰⁵ प्राप्तः । पुनश् च स्तुतः सन् प्राकाशयद् भगवान् एव । यद् वा, णि⁸⁰⁶प्रत्ययस्यात्रानधिकार्थत्वं प्राकाशतेत्य् अर्थः । प्राकाशयम् इति⁸⁰⁷ वा पाठः । कात् ककारात् । आपो जलम् । लकारात् पृथिवी । ईकाराद् अग्निः । बिन्दोः सकाशाच् चन्द्रः⁸⁰⁸ । उत्तरात्⁸⁰⁹ गोशब्दात्⁸¹⁰ ॥१६७॥

तथा⁸¹¹ च गौतमीयतन्त्रे—⁸¹²

क्लींकाराद् असृजद् विश्वम् इति प्राह श्रुतेः शिरः ।

लकारात् पृथिवी जाता ककाराज् जलसम्भवः ॥१६८॥

ईकाराद् वह्निर् उत्पन्नो नादाद् वायुर् अजायत ।

बिन्दोर् आकाशसम्भूतिर् इति भूतात्मको मनुः ॥१६९॥

स्वाशब्देन च क्षेत्रज्ञो⁸¹³ हेति चित्प्रकृतिः परा ।

तयोर् ऐक्यसमुद्भूतिर् मुखवेष्टनवर्णकः ।

अत एव⁸¹⁴ हि विश्वस्य लयः स्वाहार्णके भवेत् ॥१७०॥

Broo

And moreover, in the same text (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.25–26):

¹⁶⁷This Brāhmaṇa then said: “Incessantly I meditated and offered praise, and at the end of the first half of my life, he awoke. I praised him, and he revealed himself before me, dressed as a cowherd. Then, after I had bowed to him, he became pleased with me, gave me his form as the eighteen-syllable mantra for creation, and disappeared.

“Later, when the desire to create appeared to me, he revealed the form of the future world n the letters [of the mantra]. That is, water comes from K; earth from L; fire from Ī; the moon from Ṃ; from their encounter, the sun. Thus I created from the word

KLĪṂ.

“From

KṚṢṆĀ, space; from

YA, air. From the next word, I created Surabhi and knowledge. From the following word came this whole world, consisting of women, men, and so on, and so on.”

He awoke means he became conscious. Then, after being praised, the Lord revealed himself. Or else, of the affix ā [in prākāśayat] indicates that he revealed a supreme meaning here. Another reading has “became revealed”. […] From the next word means from

GO.[^FNB000075]

This is also stated in the Gautamīya Tantra (2.15–17):

¹⁶⁸From the letters of

KLĪṂ, he created the world—thus states the crown of revelation. From L was earth born; from K, water; ¹⁶⁹from Ī was fire created; from the tone, air was born; from Ṃ, space was created.—Thus the mantra comprises the elements.

¹⁷⁰The sound

SVĀ designates the knower of the field;

HĀ, the higher nature of consciousness. When they are uttered together, they envelop the whole mouth. Therefore, the dissolution of the world is found in the world

SVĀHĀ.[^FNB000076]

मूलम्

किं च तत्रैव—

तथा⁸¹¹ च गौतमीयतन्त्रे—⁸¹²

क्लींकाराद् असृजद् विश्वम् इति प्राह श्रुतेः शिरः ।

लकारात् पृथिवी जाता ककाराज् जलसम्भवः ॥१६८॥

ईकाराद् वह्निर् उत्पन्नो नादाद् वायुर् अजायत ।

बिन्दोर् आकाशसम्भूतिर् इति भूतात्मको मनुः ॥१६९॥

स्वाशब्देन च क्षेत्रज्ञो⁸¹³ हेति चित्प्रकृतिः परा ।

तयोर् ऐक्यसमुद्भूतिर् मुखवेष्टनवर्णकः ।

अत एव⁸¹⁴ हि विश्वस्य लयः स्वाहार्णके भवेत् ॥१७०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुनश् च सा श्रुतिः—⁸¹⁵

एतस्यैव⁸¹⁶ यजनेन चन्द्रध्वजो गतमोहम् आत्मानं वेदयित्वा ओंकारान्तरालिकं⁸¹⁷ मनुम् आवर्तयत् । सङ्गरहितो⁸¹⁸ ऽभ्यानयत्⁸¹⁹ ।

तद् विष्णोः परमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः

दिवीव चक्षुर् आततम् ॥

तस्माद् एनं नित्यम् अभ्यसेत्⁸²⁰ ॥ इत्यादि ॥१७१॥

वेदयित्वा विदित्वा अन्येभ्यो वा विज्ञाप्य । ओंकारान्तरालिकं⁸²¹ प्रणवपुटितम् इत्य् अर्थः । अभितः आनयत् साधयाम् आस ॥१७१॥

तत्रैवाग्रे—

तद् अत्र⁸²² गाथाः ।

यस्य पूर्वपदाद् भूमिर् द्वितीयात् सलिलोद्भवः ।

तृतीयात् तेज उद्भूतं⁸²³ चतुर्थाद् गन्धवाहनः ॥१७२।

पञ्चमाद् अम्बरोत्पत्तिस् तम् एवैकं⁸²⁴ समभ्यसन् ।

चन्द्रध्वजो ऽगमद् विष्णोः परमं पदम् अव्ययम्⁸²⁵⁸²⁶ ॥१७३॥

यस्य पूर्वपदाद् इत्यादि च कल्पान्तरे प्रकारान्तराभिप्रायेण ॥१७२–१७३॥

ततो⁸²⁷ विशुद्धं विमलं विशोकम्

अशेषलोभादिनिरस्तसङ्गम् ।

यत् तत्पदं⁸²⁸ पञ्चपदं तद् एव

स वासुदेवो न यतो ऽन्यद् अस्ति⁸²⁹ ॥१७४॥

Broo

And later in this Śruti (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.27–28):

¹⁷¹By this sacrifice alone, Candradhvaja,[^FNB000077] having made himself known as free from illusion, recited the mantra with

OṂ at the beginning and at the end. Free from attachment he realised it.

The gods always behold the highest abode of Viṣṇu,

like brightness spread across the sky.[^FNB000078]

Therefore, one should always practise this. And so on.

Having made known means having understood, Or else having taught others. […]

Further on in the same text (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.30–33):

^(172–173)About this there are songs: By practising the one mantra by the first word of which earth was manifested; by the second, water; by the third, fire; by the fourth, air, and by the fifth, space, Candradhvaja went to the imperishable supreme abode of Viṣṇu.

By the first word of which: this refers to another eon, since the method [of creation] mentioned is different.[^FNB000079]

¹⁷⁴Then, completely pure and stainless,

without sorrow, without all kinds of greed and so on,

that abode, the same as the five-sectioned mantra

is Vāsudeva, other than which there is nothing else.[^FNB000080]

मूलम्

पुनश् च सा श्रुतिः—⁸¹⁵

तद् विष्णोः परमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः

दिवीव चक्षुर् आततम् ॥

तस्माद् एनं नित्यम् अभ्यसेत्⁸²⁰ ॥ इत्यादि ॥१७१॥

तत्रैवाग्रे—

तद् अत्र⁸²² गाथाः ।

यस्य पूर्वपदाद् भूमिर् द्वितीयात् सलिलोद्भवः ।

तृतीयात् तेज उद्भूतं⁸²³ चतुर्थाद् गन्धवाहनः ॥१७२।

पञ्चमाद् अम्बरोत्पत्तिस् तम् एवैकं⁸²⁴ समभ्यसन् ।

चन्द्रध्वजो ऽगमद् विष्णोः परमं पदम् अव्ययम्⁸²⁵⁸²⁶ ॥१७३॥

यस्य पूर्वपदाद् इत्यादि च कल्पान्तरे प्रकारान्तराभिप्रायेण ॥१७२–१७३॥

ततो⁸²⁷ विशुद्धं विमलं विशोकम्

अशेषलोभादिनिरस्तसङ्गम् ।

यत् तत्पदं⁸²⁸ पञ्चपदं तद् एव

स वासुदेवो न यतो ऽन्यद् अस्ति⁸²⁹ ॥१७४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तम् एकं गोविन्दं सच्चिदानन्द⁸³⁰⁸³¹विग्रहं पञ्चपदं वृन्दावनसुरभूरुहतलासीनं सततं समरुद्गणो ऽहं परमया स्तुत्या तोषयामीति ॥१७५॥

किं च, स्तुत्यनन्तरम्—

अमुं पञ्चपदं मन्त्रम् आवर्तयेद् यः स यात्य्⁸³² अनायासतः केवलं⁸³³ तत्⁸³⁴ ।

अनेजद् एकं⁸³⁵ मनसो जवीयो⁸³⁶ न यद् देवा⁸³⁷⁸³⁸ आप्नुवन् पूर्वम् अर्षाद्⁸³⁹ इति⁸⁴⁰ ॥१७६॥

पूर्वमर्शात्⁸⁴¹ परामर्शात्⁸⁴² । यद् वा, पूर्वेषां मर्शात्⁸⁴³ विचाराद् अपीति⁸⁴⁴ ॥१७६॥

तस्मात् कृष्ण एव⁸⁴⁵ परो देवस् तं ध्यायेत् तं रसयेत्⁸⁴⁶⁸⁴⁷ तं यजेद् इत्य्⁸⁴⁸ एतत्⁸⁴⁹⁸⁵⁰ सद् इति ॥१७७॥

त्रैलोक्यसम्मोहनतन्त्रे च⁸⁵¹ देवीं प्रति श्री⁸⁵²महादेवोक्ताव् अष्टादशाक्षरप्रसङ्ग एव—

धर्मार्थकाममोक्षाणाम् ईश्वरो जगदीश्वरः ।

सन्ति तस्य⁸⁵³ महाभागा अवताराः सहस्रशः ॥१७८॥

तेषां मध्ये ऽवताराणां बालत्वम्⁸⁵⁴ अति⁸⁵⁵दुर्लभम् ।

अमानुषाणि कर्माणि⁸⁵⁶ तानि तानि कृतानि वै⁸⁵⁷ ॥१७९॥

शापानुग्रहकर्तृत्वे येन सर्वं⁸⁵⁸ प्रतिष्ठितम् ।

तस्य मन्त्रं प्रवक्ष्यामि साङ्गोपाङ्गम् अनुत्तमम् ॥१८०॥

यस्य विज्ञानमात्रेण नरः सर्वज्ञताम् इयात् ।

पुत्रार्थी पुत्रम् आप्नोति धनार्थी लभते धनम् ॥१८१॥

सर्वशास्त्रार्थपारज्ञो भवत्य् एव न संशयः ।

त्रैलोक्यं च⁸⁵⁹ वशीकुर्यात् व्याकुलीकुरुते जगत् ॥१८२॥

मोहयेत् सकलं सो ऽपि मारयेत् सकलान् रिपून् ।

बहुना किम् इहोक्तेन मुमुक्षुर्⁸⁶⁰ मोक्षम् आप्नुयात् ॥१८३॥

Broo

¹⁷⁵Along with the Maruts, I always please that one Govinda, the embodiment of being, cognisance and bliss, of five parts, seated on the ground beneath a Surabhūruha-tree (Pinus Deodora) of Vṛndāvana, with the best praise.

And also, after the hymn (Gopālatāpanī Upaniṣad 1.47–48):

¹⁷⁶One who repeats this five-sectioned mantra will easily go to the undivided realm:

This one, while not moving, is swifter than the mind. The gods did not catch it, Pūrvamarṣāt.[^FNB000081]

Pūrvamarśat means Parāmarśāt, [that they did not catch him] by inference. Or else it means pūrveṣāṃ marṣāt, [that they did not catch him] even by the advice of the ancients.[^FNB000082]

¹⁷⁷Therefore Kṛṣṇa is the highest god. He should be meditated upon, relished and sacrificed unto. This is the truth.

And in a discussion between Mahādeva and Devī in connection with the Eighteen-syllable mantra in the Trailokyasammohana Tantra:

¹⁷⁸There are thousands of illustrious descents of the master of virtue, wealth, enjoyment and liberation, the master of the world. ¹⁷⁹Among these descents, [one exhibiting] childhood is exceedingly rare, as are all those suprahuman activities, ¹⁸⁰by which everything was established, by cursing and blessing. I will disclose his topmost mantra, together with its parts and ancillary parts ¹⁸¹through merely knowing which a human being becomes omniscient; one who desires a son obtains a son; one who desires riches becomes rich; ¹⁸²one without a doubt becomes learned in the highest meaning of all scriptures; brings the three worlds under his

मूलम्

किं च, स्तुत्यनन्तरम्—

अमुं पञ्चपदं मन्त्रम् आवर्तयेद् यः स यात्य्⁸³² अनायासतः केवलं⁸³³ तत्⁸³⁴ ।

धर्मार्थकाममोक्षाणाम् ईश्वरो जगदीश्वरः ।

सन्ति तस्य⁸⁵³ महाभागा अवताराः सहस्रशः ॥१७८॥

तेषां मध्ये ऽवताराणां बालत्वम्⁸⁵⁴ अति⁸⁵⁵दुर्लभम् ।

अमानुषाणि कर्माणि⁸⁵⁶ तानि तानि कृतानि वै⁸⁵⁷ ॥१७९॥

शापानुग्रहकर्तृत्वे येन सर्वं⁸⁵⁸ प्रतिष्ठितम् ।

तस्य मन्त्रं प्रवक्ष्यामि साङ्गोपाङ्गम् अनुत्तमम् ॥१८०॥

यस्य विज्ञानमात्रेण नरः सर्वज्ञताम् इयात् ।

पुत्रार्थी पुत्रम् आप्नोति धनार्थी लभते धनम् ॥१८१॥

सर्वशास्त्रार्थपारज्ञो भवत्य् एव न संशयः ।

त्रैलोक्यं च⁸⁵⁹ वशीकुर्यात् व्याकुलीकुरुते जगत् ॥१८२॥

मोहयेत् सकलं सो ऽपि मारयेत् सकलान् रिपून् ।

बहुना किम् इहोक्तेन मुमुक्षुर्⁸⁶⁰ मोक्षम् आप्नुयात् ॥१८३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथा चिन्तामणिः श्रेष्ठो यथा गौश् च यथा सती ।

यथा द्विजो यथा गङ्गा तथासौ मन्त्र उत्तमः ॥१८४॥

यथावद् अखिलश्रेष्ठं यथा शास्त्रं तु वैष्णवम् ।

यथा सुसंस्कृता वाणी तथासौ मन्त्र उत्तमः⁸⁶¹ ॥१८५॥

बालत्वं शैशवं चाञ्चल्यं वा । येन बालत्वेन हेतुना सर्वं जगत् शपने ऽनुग्रहणे च प्रतिष्ठां प्राप्तं तद्बाल्यचरित्राति⁸⁶²महिम्ना विश्वम् एव सर्वार्थ⁸⁶³शक्तिविशेषयुक्तम् अभूद् इत्य् अर्थः । श्रेष्ठः सर्वार्थसाधने परमोत्तमः । यथा चिन्तामनादयः सर्वार्थसाधकाः तथा मन्त्रोत्तमो ऽसौ अष्टादशाक्षरमन्त्रो ऽपि सर्वार्थसाधक इत्य् अर्थः । यद् वा,⁸⁶⁴ यथा मणिषु चिन्तामणिः श्रेष्ठः,⁸⁶⁵ गोषु गौः कामधेनुः, यद् वा, पशुषु गौः, नारीषु च सती, वर्णेषु विप्रः, नदीषु गङ्गा, तथासौ मन्त्रेषूत्तम इत्य् अर्थः । एवम् अग्रे ऽपि । यथावत् सम्यक् तया⁸⁶⁶ । अखिलेषु शास्त्रेषु श्रेष्ठम् ॥१७८–१८५॥

किं च—

अतो मया सुरेशानि⁸⁶⁷ प्रत्यहं जप्यते मनुः ।

नैतेन सदृशः कश्चिज्⁸⁶⁸ जगत्य् अस्मिन् चराचरे ॥१८६॥

श्री⁸⁶⁹सनत्कुमारकल्पे ऽपि—

गोपालविषया मन्त्रास् त्रयस्त्रिंशत् प्रभेदतः ।

तेषु सर्वेषु मन्त्रेषु मन्त्रराजम् इमं शृणु ॥१८७॥

सुप्रसन्नम् इमं मन्त्रं तन्त्रे सम्मोहनाह्वये ।

गोपनीयस् त्वया मन्त्रो यत्नेन⁸⁷⁰ मुनिपुङ्गव ॥१८८॥

मुनिपुङ्गव हे⁸⁷¹ श्री⁸⁷²नारद⁸⁷³ ॥१८८॥

अनेन मन्त्रराजेन महेन्द्रत्वं पुरन्दरः ।

जगाम देवदेवेशो विष्णुना दत्तम् अञ्जसा⁸⁷⁴ ॥१८९॥

Broo

control, makes the world tremble; ¹⁸³bewitches everybody and kills all his enemies. What is the use of so many words? He who desires liberation attains liberation.

¹⁸⁴Just as the touchstone, the cow, Satī, the Brāhmaṇa and the Ganges, so this mantra is the best. ¹⁸⁵Just as the Vaiṣṇava scripture is the very best, or as beautifully decorated speech, so this mantra is the best.

Childhood: childishness or unsteadiness. By the reason of this childishness, everything, that is, the world has been established or set up by cursing and blessing. The meaning is that the world has become endowed with specific powers suitable for all types of purposes by the exceeding greatness of his childhood activities.

Topmost: superior in fulfilling all wishes. Just as items such as the touchstone fulfil all desires, so also this topmost eighteen-syllable mantra fulfils all desires. Or else, just as the touchstone is the best of all jewels; the cow or the wish-fulfilling cow among cows, or as the cow among animals; Satī among women; the Brāhmaṇa among the Varṇas; the Ganges among rivers; so among mantras, this one is supreme. Similarly below as well. […]

And also:

¹⁸⁶Mistress of gods! For this reason, I recite this mantra every day. There is nothing like it in this world of moving and non-moving creatures.

Also, in the Sanatkumārakalpa:

¹⁸⁷The are thirty-tree varieties of Gopāla mantras. Now listen to the mantra-king among all those mantras! ¹⁸⁸This mantra is very clearly described in the Tantra called Sammohana. O best of sages! You should carefully keep the mantra secret.

Best of sages refers to Śrī Nārada.

¹⁸⁹By this king of mantras, that Viṣṇu had given him, Purandara surely became Indra, the ruler, the god of gods. ¹⁹⁰Earlier, he had been tormented

मूलम्

यथा चिन्तामणिः श्रेष्ठो यथा गौश् च यथा सती ।

यथा द्विजो यथा गङ्गा तथासौ मन्त्र उत्तमः ॥१८४॥

यथावद् अखिलश्रेष्ठं यथा शास्त्रं तु वैष्णवम् ।

यथा सुसंस्कृता वाणी तथासौ मन्त्र उत्तमः⁸⁶¹ ॥१८५॥

किं च—

अतो मया सुरेशानि⁸⁶⁷ प्रत्यहं जप्यते मनुः ।

नैतेन सदृशः कश्चिज्⁸⁶⁸ जगत्य् अस्मिन् चराचरे ॥१८६॥

श्री⁸⁶⁹सनत्कुमारकल्पे ऽपि—

गोपालविषया मन्त्रास् त्रयस्त्रिंशत् प्रभेदतः ।

तेषु सर्वेषु मन्त्रेषु मन्त्रराजम् इमं शृणु ॥१८७॥

सुप्रसन्नम् इमं मन्त्रं तन्त्रे सम्मोहनाह्वये ।

गोपनीयस् त्वया मन्त्रो यत्नेन⁸⁷⁰ मुनिपुङ्गव ॥१८८॥

मुनिपुङ्गव हे⁸⁷¹ श्री⁸⁷²नारद⁸⁷³ ॥१८८॥

अनेन मन्त्रराजेन महेन्द्रत्वं पुरन्दरः ।

जगाम देवदेवेशो विष्णुना दत्तम् अञ्जसा⁸⁷⁴ ॥१८९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुर्वाससः पुरा शापाद् असौभाग्येन पीडितः ।

स⁸⁷⁵ एव सुभगवत्वं वै तेनैव⁸⁷⁶ पुनर् आप्तवान् ॥१९०॥

बहुना किम् इहोक्तेन पुरश्चरणसाधनैः ।

विनापि जपमात्रेण लभते सर्वम् ईप्सितम् ॥ इति ॥१९१॥

प्रभुं श्रीकृष्णचैतन्यं तं⁸⁷⁷ नतो ऽस्मि गुरूत्तमम्⁸⁷⁸ ।

कथञ्चिद् आश्रयाद् यस्य प्राकृतो⁸⁷⁹ ऽप्य् उत्तमो भवेत् ॥१९२॥

एवं तत्तन्⁸⁸⁰माहात्म्यलिखने ऽयोग्यस्याप्य् आत्मनो भगवन्⁸⁸¹महिम्ना⁸⁸² योग्यतां सम्भावयन् परमगुरुं श्रीभगवन्तं प्रणमति प्रभुम् इति ॥१९२॥

अथाधिकारि⁸⁸³निर्णयः

तान्त्रिकेषु च मन्त्रेषु दीक्षायां योषिताम् अपि ।

साध्वीनाम् अधिकारो ऽस्ति शूद्रादीनां च सद्धियाम् ॥१९३॥

सद्धियाम् उत्तमबुद्धीनां विप्रसेवादिपराणाम् इत्य् अर्थः⁸⁸⁴ ॥१९३॥

तथा च स्मृत्यर्थसारे पाद्मे च वैशाखमाहात्म्ये श्रीनारदाम्बरीषसंवादे—

आगमोक्तेन मार्गेण स्त्रीशूद्रैश् चैव⁸⁸⁵ पूजनम् ।

कर्तव्यं श्रद्धया विष्णोश् चिन्तयित्वा पतिं हृदि ॥१९४॥

Broo

by the misfortune of Durvāsas’ curse,[^FNB000083] but through this, that same person again attained fortune. ¹⁹¹But why so many words? Even without Puraścaraṇa one attains all desires just by reciting it.

¹⁹²I bow to Lord Śrī Kṛṣṇa Caitanya, the supermost guru, by somehow taking shelter of whom even a low person becomes the topmost.

Now, in order to make himself qualified for writing about the greatness of all these mantras, even though he is not, the author bows to the highest guru,[^FNB000084] the Lord.

Deliberation on Eligibility

¹⁹³For initiation into Tantric mantras, even saintly women and pure-minded Śūdras are eligible.

Pure-minded means those that are very intelligent, devoted to serving the twiceborn and so on.

This is also stated in the Smṛtyarthasāra and in a discussion between Nārada and Ambarīṣa in the Greatness of Vaiśākha in the Padma Purāṇa (5.84.48cd, 52cd–54):[^FNB000085]

¹⁹⁴Even women and Śūdras should worship Viṣṇu with faith by the process given in the Āgamas, remembering their masters in their hearts.[^FNB000086]

मूलम्

दुर्वाससः पुरा शापाद् असौभाग्येन पीडितः ।

स⁸⁷⁵ एव सुभगवत्वं वै तेनैव⁸⁷⁶ पुनर् आप्तवान् ॥१९०॥

बहुना किम् इहोक्तेन पुरश्चरणसाधनैः ।

विनापि जपमात्रेण लभते सर्वम् ईप्सितम् ॥ इति ॥१९१॥

प्रभुं श्रीकृष्णचैतन्यं तं⁸⁷⁷ नतो ऽस्मि गुरूत्तमम्⁸⁷⁸ ।

कथञ्चिद् आश्रयाद् यस्य प्राकृतो⁸⁷⁹ ऽप्य् उत्तमो भवेत् ॥१९२॥

अथाधिकारि⁸⁸³निर्णयः

तान्त्रिकेषु च मन्त्रेषु दीक्षायां योषिताम् अपि ।

साध्वीनाम् अधिकारो ऽस्ति शूद्रादीनां च सद्धियाम् ॥१९३॥

सद्धियाम् उत्तमबुद्धीनां विप्रसेवादिपराणाम् इत्य् अर्थः⁸⁸⁴ ॥१९३॥

तथा च स्मृत्यर्थसारे पाद्मे च वैशाखमाहात्म्ये श्रीनारदाम्बरीषसंवादे—

आगमोक्तेन मार्गेण स्त्रीशूद्रैश् चैव⁸⁸⁵ पूजनम् ।

कर्तव्यं श्रद्धया विष्णोश् चिन्तयित्वा पतिं हृदि ॥१९४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

शूद्राणां चैव भवति नाम्ना वै देवतार्चनम् ।

सर्वे चागममार्गेण कुर्युर् वेदानुसारिणा ॥१९५॥

स्त्रीणाम् अप्य् अधिकारो ऽस्ति विष्णोर् आराधनादिषु ।

पतिप्रियहितानां च श्रुतिर् एषा सनातनी ॥१९६॥

अगस्त्यसंहितायां श्रीराममन्त्रराजम् उद्दिश्य—⁸⁸⁶

शुचिव्रततमाः शूद्रा धार्मिका द्विजसेवकाः ।

स्त्रियः पतिव्रताश् चान्ये प्रतिलोमानुलोमजाः⁸⁸⁷ ।

लोकाश् चाण्डालपर्यन्ताः सर्वे ऽप्य् अत्राधिकारिणः ॥ इति⁸⁸⁸⁸⁸⁹ ॥१९७॥

गुरुश् च सिद्धसाध्यादिमन्त्रदाने विचारयेत् ।

स्वकुलान्यकुलत्वं च बालप्रौढत्वम् एव च ॥१९८॥

स्त्रीपुंनपुंसकत्वं च राशिनक्षत्रमेलनम्⁸⁹⁰ ।

सुप्तप्रबोध⁸⁹¹कालं च तथा ऋणधनादिकम् ॥१९९॥

राशिमेलनं नक्षत्रमेलनं च । आदिशब्देन राशिशुद्धिर् इत्य् एवम् अष्टधा शोधनं ज्ञेयम् ॥१९९॥

अथ सिद्धसाध्यादिशोधनम्⁸⁹²⁸⁹³

शारदातिलके—

प्राक्प्रत्यगग्रा रेखाः स्युः पञ्च याम्योत्तराग्रगाः ।

तावत्यश् च चतुष्कोष्ठचतुष्कं मण्डलं भवेत् ॥२००॥

यद्य् अप्य् एतत् सिद्धसाध्यादिज्ञानं मुद्रादर्शनप्रकारवद् विना गुरुमुखात् सम्यक् विज्ञातं न स्यात्, तथाप्य् अत्र शब्दार्थ एव केवलं लिख्यते । तथा हि । प्राञ्चि पूर्वाणि, प्रत्यञ्चि पश्चिमानि अग्राणि यासां ताः पूर्वपश्चिमाभिमुखा ऊर्ध्वाः पञ्-

Broo

¹⁹⁵Following the path of the Āgamas, which accords with the Vedas, everybody, including Śūdras, may worship the gods, using the names.[^FNB000087] ¹⁹⁶Even women, devoted to the welfare of their husbands, are eligible for worshipping Viṣṇu. This is the eternal revelation!

In the Agastya Saṃhitā, explaining the king of Rāma mantras (8.15–16ab):[^FNB000088]

¹⁹⁷Śūdras who are most virtuous in conduct, righteous and serving the twiceborn; women who are faithful to their husbands; as well as other people, born of regular or irregular unions, including outcastes: all are eligible here.

¹⁹⁸When giving the mantra, the guru should consider Siddha, Sādhya and so on; whether or not the mantra is Related or Unrelated; Young or Mature; ¹⁹⁹Male, Female or Neuter; the Junction of the signs and the lunar mansions; the time of its being Asleep and Awake; as well as if it is a Debtor or Creditor, etc.[^FNB000089]

[…] Etc. refers to determining the Astrological sign. Thus there are eight ways of determining its qualities.

The Determination of Siddha, Sādhya and so on

In the Śāradātilaka (–):[^FNB000090]

²⁰⁰Five lines should first be drawn from east to west and then from south to north. This makes a diagram of four times four squares.

Even though this knowledge of Siddha, Sādhya and so on, like the way of showing Mudrās, cannot be fully understood without learning it from a guru, the author still gives a sense of the meaning here. And that is as follows. First one should draw five lines from the east to the west, meaning that they are

मूलम्

शूद्राणां चैव भवति नाम्ना वै देवतार्चनम् ।

सर्वे चागममार्गेण कुर्युर् वेदानुसारिणा ॥१९५॥

स्त्रीणाम् अप्य् अधिकारो ऽस्ति विष्णोर् आराधनादिषु ।

पतिप्रियहितानां च श्रुतिर् एषा सनातनी ॥१९६॥

अगस्त्यसंहितायां श्रीराममन्त्रराजम् उद्दिश्य—⁸⁸⁶

शुचिव्रततमाः शूद्रा धार्मिका द्विजसेवकाः ।

स्त्रियः पतिव्रताश् चान्ये प्रतिलोमानुलोमजाः⁸⁸⁷ ।

लोकाश् चाण्डालपर्यन्ताः सर्वे ऽप्य् अत्राधिकारिणः ॥ इति⁸⁸⁸⁸⁸⁹ ॥१९७॥

गुरुश् च सिद्धसाध्यादिमन्त्रदाने विचारयेत् ।

स्वकुलान्यकुलत्वं च बालप्रौढत्वम् एव च ॥१९८॥

स्त्रीपुंनपुंसकत्वं च राशिनक्षत्रमेलनम्⁸⁹⁰ ।

सुप्तप्रबोध⁸⁹¹कालं च तथा ऋणधनादिकम् ॥१९९॥

अथ सिद्धसाध्यादिशोधनम्⁸⁹²⁸⁹³

शारदातिलके—

प्राक्प्रत्यगग्रा रेखाः स्युः पञ्च याम्योत्तराग्रगाः ।

तावत्यश् च चतुष्कोष्ठचतुष्कं मण्डलं भवेत् ॥२००॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

चरेखा⁸⁹⁴ लेख्या⁸⁹⁵ इत्य् अर्थः । तथा याम्योत्तराग्रगाः दक्षिणोत्तरमुखास् तावत्यः पञ्चैव रेखा ऊर्ध्वरेखोपरि समकोष्ठाभिप्रायेण तिर्यक् लेख्या इत्य् अर्थः । ततश् च चत्वारि कोष्ठचतुष्काणि यस्मिन् तथाभूतं मण्डलं भवेत्⁸⁹⁶ । एवं चतुर्भिः कोष्ठैर् एकं कोष्ठं ज्ञेयम् इत्य् एवं चत्वारि कोष्ठानि मुख्यानि भवन्ति । पुनश् च एकस्यैवावान्तरकोष्ठानि चत्वारीत्य् एवं षोडश कोष्ठानि भवन्ति । तद्रूपम् एकं चतुरस्रमण्डलं स्याद् इत्य् अर्थः । एतच् च दीक्षामण्डलादिवन् नाम्नैव मण्डलं, न तु मण्डलाकारं चतुष्कोणत्वात् ॥२००॥

इन्द्व्⁸⁹⁷अग्नि⁸⁹⁸रुद्र⁸⁹⁹नव⁹⁰⁰नेत्र⁹⁰¹युगेन⁹⁰²दिक्षु⁹⁰³

ऋत्व्⁹⁰⁴अष्ट⁹⁰⁵षोडश⁹⁰⁶चतुर्दश⁹⁰⁷भौतिकेषु⁹⁰⁸ ।

पाताल⁹⁰⁹पञ्चदश⁹¹⁰वह्निहिमांशु⁹¹¹कोष्ठे

वर्णाल् लिखेल् लिपिभवान् क्रमशस् तु धीमान् ॥२०१॥

तस्मिन् मण्डले च यत् कर्तव्यं तद् आह इन्द्व् इति⁹¹² । लिपिभवान् वर्णान् अकारादिक्षकारान्तपञ्चाशदक्षराणि । यद् वा, ककारषकारसंयोगसिद्धक्षकारव्यतिरिक्तोन⁹¹³पञ्चाशद्⁹¹⁴ वर्णान् । इन्द्वादिसङ्ख्यासङ्केतितेषु⁹¹⁵ कोष्ठेषु क्रमशः अकारादिक्रमेण इन्द्वादिक्रमेण⁹¹⁶ च लिखेत् । तत्र इन्दुश् चन्द्र एकः । तस्मिन् आद्ये कोष्ठे अकारं लिखेद् इत्य् अर्थः । एवम् अग्नौ तृतीये आकारम् । रुद्रे एकादशे इकारम्⁹¹⁷ । इने सूर्ये द्वादशकोष्ठे । भौतिके पञ्चमे महाभूतपञ्चकत्वात् । वह्नयस् त्रयः । हिमांशुर् एकः । अङ्कस्य वामगतित्वाद् वह्निहिमांशुभ्यां द्वाभ्यां⁹¹⁸ त्रयोदशेति ज्ञेयम् । तत्र⁹¹⁹ च त्रयोदशे कोष्ठे अकारस्य षोडशवर्ण अः इति⁹²⁰ वर्णं लिखेद् इत्य् अर्थः । पुनस् तथैव प्रथमकोष्ठे ककार इत्य् एवं यावद् वर्णावलीसमाप्तिः पुनः पुनर् लिखेत् । एवम्

Broo

vertical[^FNB000091] and face the east and west. Then one should draw five lines from the south to the north, facing south and north, on top of the vertical lines. These lines should be horizontal, for the purpose of creating equal squares. Thus one forms a diagram of four times four squares.

Now, by four squares one [large] square is formed. These four [large] squares should be understood as the primary [squares]. Then, since each such square has four squares within, there are sixteen squares [all in all]. The meaning is that one arrives at a rectangular diagram with this form. It is called a diagram (maṇḍala), just as an initiation diagram, even though it does not have the [usual circular] shape of such a diagram, being rectangular.

²⁰¹The wise one should then draw the letters of the alphabet, one after another, in the first, third, eleventh, ninth, second, fourth, twelfth, tenth, sixth, eighth, sixteenth, fourteenth, fifth, seventh, fifteenth and thirteenth squares.[^FNB000092]

The author now explains what one is to do in this diagram. The letters of the alphabet: the fifty letters beginning with A and ending with Kṣa. Or else, the forty-nine letters, leaving out Kṣa, since that is a combination of K and Ṣa. […] These letters should be drawn in order in the first, third, and so on squares, in the order of A, Ā and so on. […] In the thirteenth square, the sixteenth letter from A should be drawn, that is Ḥ. Then one should start again in the first square with K and continue writing until the end of the alphabet.

मूलम्

इन्द्व्⁸⁹⁷अग्नि⁸⁹⁸रुद्र⁸⁹⁹नव⁹⁰⁰नेत्र⁹⁰¹युगेन⁹⁰²दिक्षु⁹⁰³

ऋत्व्⁹⁰⁴अष्ट⁹⁰⁵षोडश⁹⁰⁶चतुर्दश⁹⁰⁷भौतिकेषु⁹⁰⁸ ।

पाताल⁹⁰⁹पञ्चदश⁹¹⁰वह्निहिमांशु⁹¹¹कोष्ठे

वर्णाल् लिखेल् लिपिभवान् क्रमशस् तु धीमान् ॥२०१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

एव श्रीकृष्णदेवाचार्येणापि नृसिंह⁹²¹परिचर्याग्रन्थे लिखितम् । आद्याग्नीशग्रहाक्ष्यब्धिसूर्यदिग्रसदिग्गजाः । कलामन्विषुसप्ताह⁹²²विश्वे⁹²³ वर्णान् पुनर् न्यस्येत् ॥ इति ॥२०१॥

जन्मर्क्षाक्षरतो वीक्ष्य⁹²⁴ यावन् मन्त्रादिमाक्षरम् ।

चतुर्भिः कोष्ठकैस् त्व् एकम् इति कोष्ठचतुष्टये ॥२०२॥

पुनः कोष्ठक⁹²⁵कोष्ठेषु सव्यतो⁹²⁶ जन्म⁹²⁷भाक्षरात्⁹²⁸ ।

सिद्धसाध्यसुसिद्धारिक्रमाज् ज्ञेया विचक्षणैः⁹²⁹ ॥२०३॥

ततः⁹³⁰ च शिष्यस्य यज् जन्मनक्षत्रं तेन यद् अक्षरं⁹³¹ नामप्रथमाक्षरम् इत्य् अर्थः । मध्यदेशादाव् अत्र प्रायो जन्मनक्षत्रानुरूपनामाद्यक्षरकरणात् । तस्-

Broo

This is also stated in the book Nṛsiṃhaparicaryā of Kṛṣṇadeva Ācārya (1.14): “In the first, third, eleventh, ninth, second, fourth, twelfth, tenth, sixth, eighth, sixteenth, fourteenth, fifth, seventh, fifteenth and thirteenth should the letters be placed, one after the other.”[^FNB000093]

²⁰²From the letter of the birth lunar mansion one should look up the first letter of the mantra, first in one rectangle of four squares. ²⁰³Then the discerning ones should assign Siddha, Sādhya, Susiddha and Ari, one after the other, beginning with [the square with] the letter of the birth lunar mansion and towards the left.[^FNB000094]

The first letter of the name of the disciple, conforming to the lunar mansion during which he was born. Here in the middle lands and elsewhere as well, the first letter of the name usually conforms to the birth lunar man-

मूलम्

जन्मर्क्षाक्षरतो वीक्ष्य⁹²⁴ यावन् मन्त्रादिमाक्षरम् ।

चतुर्भिः कोष्ठकैस् त्व् एकम् इति कोष्ठचतुष्टये ॥२०२॥

पुनः कोष्ठक⁹²⁵कोष्ठेषु सव्यतो⁹²⁶ जन्म⁹²⁷भाक्षरात्⁹²⁸ ।

सिद्धसाध्यसुसिद्धारिक्रमाज् ज्ञेया विचक्षणैः⁹²⁹ ॥२०३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

१

Broo

मूलम्

१

विश्वास-प्रस्तुतिः

माद् आरभ्य मन्त्रस्य ग्राह्यस्य आदिमाक्षरम् आद्य⁹³²वर्णं यावद् वीक्ष्य⁹³³ विचारयितव्यम् । यद् वा, सिद्धादिगणनया गुणदोषादिकं द्रष्टव्यम् इत्य् अर्थः । कथं कुत्र? तद् आह । चतुर्भिः कोष्ठैर् एकं कोष्ठं द्रष्टव्यम्, एवं तन्मण्डले कोष्ठचतुष्टयं स्यात् । तस्मिन् प्रथमं वीक्ष्य⁹³⁴ । यद् वा, सिद्धादिक्रमाज् ज्ञेया इत्य् अनेन परेणान्वयः । पश्चात् तत्कोष्ठचतुष्टयस्य यान्य् अवान्तराणि कोष्ठानि षोडश तेषु च⁹³⁵ ज्ञेया इति प्रकारद्वयम् । तच् च⁹³⁶ जन्मनक्षत्राक्षरात् सव्यतः वामगत्येत्य् अर्थः । अत एवोक्तं श्रीकृष्णदेवाचार्येण तत्रैव । सव्ये नामाद्याक्षरतः सिद्धादिक्रम इष्यते इति⁹³⁷ । एवं सिद्धादिकोष्ठस्थानं च तेनैव⁹³⁸ दर्शितम् । नवैकपञ्चभिः सिद्धः साध्यः षड्दशपञ्चकैः⁹³⁹ । सुसिद्धस् त्रिसप्तरुद्रैस् तुर्याष्टद्वादशै रिपुः

Broo

sion.[^FNB000095] Beginning with that, he should then look for, find the first letter of the mantra to be given. Or else, he should consider the qualities or faults of the mantra by counting Siddha and so on. How and where? He should look in the squares of four [small] squares, since this diagram has four squares. There he should look first. Alternatively, this indicates the order of Siddha and so on. The idea is first there, then elsewhere. Then, the inner squares of the four [large] squares are sixteen. He should look among them: these are the two methods [i.e., first the large square, then the small]. And that to the left, counterclockwise from the letter of the birth lunar mansion.[^FNB000096] For this reason, Śrī Kṛṣṇadeva Ācārya writes in the same book (1.15): “The order of Siddha and so on goes left from the first letter of the name.” He also shows the place of the squares of Siddha and so forth (1.12): “One, five and nine are Siddha; two, six and ten, Sādhya; three, seven and eleven, Susiddha; and four, eight and twelve, Ari.”

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

॥ इति । एवं शारदातिलकोक्तं मतं विलिख्य श्रीकृष्णदेवाचार्यमतं लिखति क्वचिच् चेत्यादिना । चतुर्षु पदेषु कोष्ठेषु तिष्ठति⁹⁴⁰ वर्तत इति । तथा तस्यां लिपौ चतुष्कोणमण्डलरूपलेखे । साधकस्य शिष्यस्य आख्या नाम तस्य आदिवर्णतः प्रथमाक्षरम् आरभ्य मन्त्रस्याद्यक्षरपर्यन्तं मुहुर् मुहुर् गणनीयम् । साधकनामाद्याक्षरतः सव्ये वामे क्रमेण सिद्धादयो ज्ञेया इत्य् अर्थः । यत्र मन्त्रस्याद्यक्षरं तत्र सिद्धः । ततो⁹⁴¹ द्वितीये कोष्ठे साध्यः तृतीये सुसिद्धः । चतुर्थे⁹⁴² ऽरिर् इत्य् एतद् ऊह्यम् । अत एव तत्र⁹⁴³ सव्य⁹⁴⁴ इत्य् उक्तम् इति दिक्⁹⁴⁵ ॥।२०३॥

सिद्धः सिध्यति कालेन साध्यस् तु जपहोमतः ।

सुसिद्धो ग्रहमात्रेण⁹⁴⁶ अरिर् मूलनिकृन्तनः ॥२०४॥

तत्र च⁹⁴⁷ गणनया सिद्धादिस्थानं प्राप्ते सति मन्त्राद्यक्षरे⁹⁴⁸ यत् फलं स्यात्, तद् आह सिद्ध इत्यादि पञ्चभिः । ग्रहः ग्रहणं तन्मात्रेण अचिराद् एव सिध्यतीत्य् अर्थः ॥२०५॥

सिद्धसिद्धो यथोक्तेन द्विगुणात् सिद्धसाध्यकः⁹⁴⁹ ।

सिद्धसुसिद्धो ऽर्धजपात् सिद्धारिर् हन्ति बान्धवान् ॥२०५॥

साध्यसिद्धो द्विगुणिकः साध्यसाध्यो ह्य् अनर्थकः⁹⁵⁰ ।

तत्सुसिद्धस् त्रिगुणितात् साध्यारिर् हन्ति गोत्रजान् ॥२०६॥

सुसिद्धसिद्धो ऽर्धजपात् तत्साध्यस् तु गुणाधिकात्⁹⁵¹ ।

तत्सुसिद्धो ग्रहाद् एव सुसिद्धारिः स्वगोत्रहा ॥२०७॥

अरिसिद्धः सुतान् हन्याद् अरिसाध्यस् तु कन्यकाः⁹⁵² ।

तत्सुसिद्धस् तु पत्नीघ्नस् तदरिर् हन्ति साधकम् ॥ इति⁹⁵³ ॥२०८॥

Broo

Now, having given the opinion of the Śāradātilaka, the author gives the opinion of Śrī Kṛṣṇadeva Ācārya beginning with “And sometimes”.[^FNB000097] […] One should gradually count from the first letter of the name of the practitioner, the disciple, until one arrives at the first letter of the mantra. The meaning is that one arrives at knowledge of Siddha and so on by going left or counterclockwise from the first letter of the practitioner’s name. Siddha is where the first letter of the mantra is found; Sādhya in the second square; Susiddha in the third and Ari in the fourth. Therefore it was said that one should go left. This is the drift.[^FNB000098]

²⁰⁴A Siddha [mantra] is perfected in time, Sādhya by recitations and fire sacrifices, Susiddha simply by accepting it. Ari cuts at the root.[^FNB000099]

And then, by counting, when one at the first letter of the mantra arrives at the place of Siddha, etc., one learns what fruit the mantra will bring. This the author explains in verses204–208. Simply by accepting it means that it brings perfection immediately.

²⁰⁵Siddha-siddha [brings perfection] by the prescribed amount of recitations; Siddha-sādhya by the double; Siddha-susiddha by half; Siddha-ari destroys one’s kinsmen. ²⁰⁶Sādhya-siddha by twice the amount; Sādhya-sādhya is useless; Sādhya-susiddha by thrice the amount;[^FNB000100] Sādhya-ari kills one’s relatives. ²⁰⁷Susiddha-siddha by half of the recitations; Susiddha-sādhya by three times the amount; Susiddha-susiddha by just accepting it; Susiddha-ari is killer of one’s kinsmen. ²⁰⁸Ari-siddha kills one’s sons; Ari-sādhya the daughters; Ari-susiddha the wife, Ari-ari the practitioner.[^FNB000101]

मूलम्

सिद्धः सिध्यति कालेन साध्यस् तु जपहोमतः ।

सुसिद्धो ग्रहमात्रेण⁹⁴⁶ अरिर् मूलनिकृन्तनः ॥२०४॥

सिद्धसिद्धो यथोक्तेन द्विगुणात् सिद्धसाध्यकः⁹⁴⁹ ।

सिद्धसुसिद्धो ऽर्धजपात् सिद्धारिर् हन्ति बान्धवान् ॥२०५॥

साध्यसिद्धो द्विगुणिकः साध्यसाध्यो ह्य् अनर्थकः⁹⁵⁰ ।

तत्सुसिद्धस् त्रिगुणितात् साध्यारिर् हन्ति गोत्रजान् ॥२०६॥

सुसिद्धसिद्धो ऽर्धजपात् तत्साध्यस् तु गुणाधिकात्⁹⁵¹ ।

तत्सुसिद्धो ग्रहाद् एव सुसिद्धारिः स्वगोत्रहा ॥२०७॥

अरिसिद्धः सुतान् हन्याद् अरिसाध्यस् तु कन्यकाः⁹⁵² ।

तत्सुसिद्धस् तु पत्नीघ्नस् तदरिर् हन्ति साधकम् ॥ इति⁹⁵³ ॥२०८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं चतुष्कोष्ठव्यवस्थया फलम् उक्त्वाधुना तदवान्तरषोडशकोष्ठव्यवस्थया पूर्वापराभ्यां चतुर्धान्यो ऽन्यसंयोगेन फलम् आह सिद्धसिद्ध इति चतुर्भिः । तत्सुसिद्धः साध्यसुसिद्धः । तत्साध्यः सुसिद्धसाध्यः । तत्सुसिद्धः सुसिद्धसुसिद्धः । एवम् अग्रे ऽपि ॥२०५–२०८॥

अस्य च मन्त्रविशेषे ऽपवादः⁹⁵⁴

तथा च⁹⁵⁵ तन्त्रे—⁹⁵⁶⁹⁵⁷

नृसिंहार्कवराहाणां प्रासादप्रणवस्य च ।

वैदिकस्य च मन्त्रस्य सिद्धादीन् नैव शोधयेत् ॥२०९॥

स्वप्नलब्धे स्त्रिया दत्ते मालामन्त्रे च त्र्यक्षरे⁹⁵⁸ ।

एकाक्षरे तथा मन्त्रे सिद्धादीन् नैव शोधयेत् ॥ इति⁹⁵⁹ ॥२१०॥

अस्य एवम् उक्तस्य सिद्धादिशोधनस्य तु⁹⁶⁰ ॥२०९–२१०॥

स्वकुलान्यकुलत्वादि विज्ञेयं चागमान्तरात्⁹⁶¹ ।

न विस्तरभयाद् अत्र व्यर्थत्वाद् अपि लिख्यते ॥२११॥

श्रीमद्गोपालदेवस्य सर्वैश्वर्यप्रदर्शिनः ।

तादृक्शक्तिषु मन्त्रेषु न हि किञ्चिद् विचार्यते ॥२१२॥

Broo

Having stated the fruit determined by the rectangle of four squares, the author now in verses205–208 describes the fruit determined by the inner sixteen squares, by a fourfold connection with each other, one after another. […]

Mantras That Are an Exception to This

Also in the Tantra:[^FNB000102]

²⁰⁹One should not determine Siddha and so on for mantras of Nṛsiṃha, Sūrya, Varāha, the Prāsāda-root mantra,[^FNB000103] Oṃ or Vedic mantras. ²¹⁰One should also not determine Siddha and so on if it was attained in a dream, given by a woman, if it is a Mālā-mantra,[^FNB000104] or has one or three syllables.

To this means to this determination of Siddha and so on.

²¹¹Whether the mantra is Related or Unrelated, and so on, should be learned from other Āgamas.[^FNB000105] Fearing to enlarge the book too much, and since it is unnecessary, it is not given here. ²¹²That should never be determined for mantras that have the same power as blessed Lord Gopāla, who exhibits all kinds of majesty.

मूलम्

अस्य च मन्त्रविशेषे ऽपवादः⁹⁵⁴

तथा च⁹⁵⁵ तन्त्रे—⁹⁵⁶⁹⁵⁷

नृसिंहार्कवराहाणां प्रासादप्रणवस्य च ।

वैदिकस्य च मन्त्रस्य सिद्धादीन् नैव शोधयेत् ॥२०९॥

स्वप्नलब्धे स्त्रिया दत्ते मालामन्त्रे च त्र्यक्षरे⁹⁵⁸ ।

एकाक्षरे तथा मन्त्रे सिद्धादीन् नैव शोधयेत् ॥ इति⁹⁵⁹ ॥२१०॥

अस्य एवम् उक्तस्य सिद्धादिशोधनस्य तु⁹⁶⁰ ॥२०९–२१०॥

स्वकुलान्यकुलत्वादि विज्ञेयं चागमान्तरात्⁹⁶¹ ।

न विस्तरभयाद् अत्र व्यर्थत्वाद् अपि लिख्यते ॥२११॥

श्रीमद्गोपालदेवस्य सर्वैश्वर्यप्रदर्शिनः ।

तादृक्शक्तिषु मन्त्रेषु न हि किञ्चिद् विचार्यते ॥२१२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अ

Broo

मूलम्

अ

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्यर्थत्वे⁹⁶² हेतुं लिखति श्रीमद् इति । तादृशी श्री⁹⁶³गोपालदेवसदृशी शक्तिर् येषां तेषु ॥२१३॥

तथा च क्रमदीपिकायाम्—

सर्वेषु वर्णेषु तथाश्रमेषु

नारीषु नानाह्वयजन्मभेषु ।

दाता फलानाम् अभि⁹⁶⁴वाञ्छितानां

द्राग्⁹⁶⁵ एव गोपालकमन्त्र एषः ॥२१३॥

नानाविधा आह्वया नामानि जन्मभानि च⁹⁶⁶ जन्मनक्षत्राणि येषां वर्णादीनां तेष्व् अपि । यद् वा, तेषां नानाह्वयजन्मभेषु सत्स्व् अपि एष श्रीगोपालमन्त्रो ऽभिवाञ्छितानां फलानां शीघ्रम् एव दाता ॥२१३॥

त्रैलोक्यसम्मोहनतन्त्रे चाष्टादशाक्षरमन्त्रम्⁹⁶⁷ अधिकृत्य श्रीशिवेनोक्तम्—⁹⁶⁸

न चात्र शात्रवा दोषा नर्णस्वादिविचारणा ।

ऋक्षराशिविचारो वा⁹⁶⁹ न कर्तव्यो⁹⁷⁰ मनौ⁹⁷¹ प्रिये ॥२१४॥

Broo

He gives the reason for why it is unnecessary here. […]

This is also stated in the Kramadīpikā (1.4):

²¹³This Gopāla-mantra quickly gives

the desired fruit to all

Varṇas, Āśramas, and to women,

of whatever name or lunar mansion of birth.

[…]

Also, there is this statement of Śrī Śiva regarding the eighteen-syllable mantra in the Trailokyasammohana Tantra:

²¹⁴Dear one, for this mantra one should not consider the faults of enmity, neither whether it is a Debtor or Creditor,[^FNB000106] its Lunar asterism[^FNB000107] or Astrolo-

मूलम्

तथा च क्रमदीपिकायाम्—

सर्वेषु वर्णेषु तथाश्रमेषु

नारीषु नानाह्वयजन्मभेषु ।

दाता फलानाम् अभि⁹⁶⁴वाञ्छितानां

द्राग्⁹⁶⁵ एव गोपालकमन्त्र एषः ॥२१३॥

न चात्र शात्रवा दोषा नर्णस्वादिविचारणा ।

ऋक्षराशिविचारो वा⁹⁶⁹ न कर्तव्यो⁹⁷⁰ मनौ⁹⁷¹ प्रिये ॥२१४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

१४

Broo

मूलम्

१४

विश्वास-प्रस्तुतिः

अश्विनी

Broo

bharaṇī

मूलम्

अश्विनी

विश्वास-प्रस्तुतिः

केचिच्⁹⁷² छिन्नाश् च रुद्धाश् च केचिन्⁹⁷³ मदसमुद्धताः ।

मलिनाः स्तम्भिताः केचित्⁹⁷⁴ कीलिता दूषिता अपि ।

एतैर् दोषैर् युतो नायं⁹⁷⁵ यतस्⁹⁷⁶ त्रिभुवनोत्तमः ॥ इति ॥२१५॥

अत्र अस्मिन् मन्त्रे शात्रवाः शत्रुसम्बन्धिनो दोषाः सिद्धादिशोधनोक्ताः । ऋणं च⁹⁷⁷ स्वं धनं च तदादिविचारणा च⁹⁷⁸ न कर्तव्या । अन्यमन्त्राणां दोषान् आह केचिद् इति । उक्तं च छिन्नादीनां लक्षणं शारदातिलके । मनोर् यस्यादिमध्यान्तेष्व् आनिलं बीजम् उच्यते । संयुक्तं वा वियुक्तं वा स्वराक्रान्तं त्रिधा पुनः ॥ चतुर्धा पञ्चधा वाथ स मन्त्रश् छिन्नसंज्ञकः । माया नमामि च पदं नास्ति यस्मिन् स कीलितः ॥ एकं मध्ये द्वयं मूर्ध्नि यस्मिन्न् अस्त्रपुरन्दरौ । न विद्येते स मन्त्रः स्यात् स्तम्भितः सिद्धिरोधनः ॥ आदिमध्यावसानेषु भवेद् अर्ण⁹⁷⁹चतुष्टयम् । यस्य मन्त्रः स मलिनो मन्त्रवित् तं विवर्जयेत् ॥ मन्त्रो वाप्य् अथवा विद्या सप्ता-

Broo

gical sign.[^FNB000108] ²¹⁵Some mantras are Cut or Obstructed, some are Intoxicated, some are Dirty or Immobilised, Tied or Censured. This mantra is not associated with any such faults, for it is the highest in the three worlds.

Faults: the faults mentioned in connection with determining Siddha and so on. […] In verse215, the author mentions the faults of other mantras. The characteristics of these faults are given in the Śāradātilaka (2.71–72ab, 78–79ab, 82, 85cd–86ab, 83): “A mantra which has the seed

YAṂ at the beginning, middle or end, is connected or separated [from

HRĪṂ], and which has three, four or five sounds [of

HRĀṂ,

HRĪṂ,

HRŪṂ,

HRAIṂ or

HRAUṂ] is called Cut. A mantra which does not have the words

HRĪṂ or

NAMĀMI in it is Tied. A mantra which has one

PHAṬ or

LA in the middle and two at the end is called Immobilised. It impedes perfection. A mantra which has four [

MA] syllables in the beginning, middle or end is called Dirty. One who knows

मूलम्

केचिच्⁹⁷² छिन्नाश् च रुद्धाश् च केचिन्⁹⁷³ मदसमुद्धताः ।

मलिनाः स्तम्भिताः केचित्⁹⁷⁴ कीलिता दूषिता अपि ।

एतैर् दोषैर् युतो नायं⁹⁷⁵ यतस्⁹⁷⁶ त्रिभुवनोत्तमः ॥ इति ॥२१५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तौरुस्

Broo

Aries

मूलम्

तौरुस्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धिक⁹⁸⁰दशाक्षरः । फट्कारपञ्चकादिर् यो मदोन्मत्त उदीरितः । यस्य मध्ये दकारो वा क्रोधो वा मूर्धनि द्विधा⁹⁸¹ । अस्त्रं तिष्ठति मन्त्रः स तिरस्कृत इतीरितः ॥ इत्यादि । अयम् अष्टादशाक्षरः श्रीगोपालमन्त्रः ॥२१४–२१५॥

सामान्यतश् च⁹⁸² यथा⁹⁸³ बृहद्गौतमीये—

अथ कृष्णमनून् वक्ष्ये दृष्टादृष्टफलप्रदान् ।

यान् वै⁹⁸⁴ विज्ञाय⁹⁸⁵ मुनयो लेभिरे मुक्तिम् अञ्जसा⁹⁸⁶ ॥२१६॥

गृहस्था वनगाश् चैव यतयो ब्रह्मचारिणः ।

स्त्रियः शूद्रादयश् चैव सर्वे ऽप्य् अत्राधिकारिणः⁹⁸⁷⁹⁸⁸ ॥२१७॥

नात्र चिन्त्यो ऽरिशुद्ध्यादिर्⁹⁸⁹ नारिमित्रादि⁹⁹⁰लक्षणम्⁹⁹¹ ।

न वा⁹⁹² प्रयासबाहुल्यं साधने न परिश्रमः⁹⁹³ ॥२१८॥

अज्ञान⁹⁹⁴तूलराशेश् च अनलं⁹⁹⁵ क्षणमात्रतः ।

सिद्ध⁹⁹⁶साध्यसुसिद्धारिरूपा नात्र विचारणा ॥२१९॥

सर्वेषां सिद्धमन्त्राणां⁹⁹⁷ यतो ब्रह्माक्षरो मनुः ।

प्रजापतिर् अवापाग्र्यं⁹⁹⁸ देवराज्यं शचीपतिः ।

अवापुस् त्रिदशाः स्वर्गं वागीशत्वं⁹⁹⁹ बृहस्पतिः ॥ इत्यादि¹⁰⁰⁰ ॥२२०॥

तत्रैवान्तरे—¹⁰⁰¹

विष्णु¹⁰⁰²भक्त्या विशेषेण¹⁰⁰³ किं न सिध्यति भूतले ।

कीटादि¹⁰⁰⁴ब्रह्मपर्यन्तं गोविन्दानुग्रहान् मुने ॥२२१॥

सर्वसम्पत्तिनिलयाः सर्वत्राप्य् अकुतोभयाः ।

इत्यादि कथितं किञ्चिन् माहात्म्यं वो¹⁰⁰⁵ मुनीश्वराः¹⁰⁰⁶ ॥२२२॥

आकाशे तारका यद्वत् सिन्धोः¹⁰⁰⁷ सैकतसृष्टिवत्¹⁰⁰⁸ ।

एतद्विज्ञानमात्रेण¹⁰⁰⁹ लभेन् मुक्तिं चतुर्विधाम् ॥२२३॥

Broo

mantras should avoid it. A male or female mantra which has more than seven or ten syllables and which has five

PHAṬ-syllables is known as Intoxicated. The mantra which has

DA or

HUṂ in the middle and two

PHAṬ-syllables at the end is called Censured.” And so on.[^FNB000109]

This one refers to the eighteen-syllable Gopāla-mantra.

In a general way, this is stated in the Bṛhadgautamīya Tantra (4.4, 6–7):

²¹⁶Now I will speak of Kṛṣṇa mantras, givers of seen and unseen benefits, having comprehended which the sages quickly attained liberation. ²¹⁷Householders, forest-dwellers, ascetics and students, women, Śūdras and so on: all are eligible here.[^FNB000110] ²¹⁸There is no consideration of purification of inimical elements here, no Friendly or Hostile characteristics,[^FNB000111] no great effort and no fatigue in their practice. ²¹⁹It is a fire that in an instant burns up heaps of the cotton of ignorance! Here there is no consideration of Siddha, Sādhya, Susiddha and Ari, ²²⁰for of all perfected mantras, this is the mantra of divine syllables. Prajāpati attained the foremost position; Indra, sovereignty over the gods; the gods attained heaven; Bṛhaspati, mastery over words. And so on.

And elsewhere in the same book (Bṛhadgautamīya Tantra 4.10–12):

²²¹What is not possible in this world by special devotion to Viṣṇu? O sage, by the mercy of Govinda, everyone, from a worm to Brahmā, ²²²become abodes of all perfections, everywhere fearless. In this way, I have told you, kings of sages, something of its greatness, which is ²²³like the stars in the sky, like the grains of sand in the ocean. Simply by knowing it, one attains fourfold liberation.

मूलम्

सामान्यतश् च⁹⁸² यथा⁹⁸³ बृहद्गौतमीये—

अथ कृष्णमनून् वक्ष्ये दृष्टादृष्टफलप्रदान् ।

यान् वै⁹⁸⁴ विज्ञाय⁹⁸⁵ मुनयो लेभिरे मुक्तिम् अञ्जसा⁹⁸⁶ ॥२१६॥

गृहस्था वनगाश् चैव यतयो ब्रह्मचारिणः ।

स्त्रियः शूद्रादयश् चैव सर्वे ऽप्य् अत्राधिकारिणः⁹⁸⁷⁹⁸⁸ ॥२१७॥

नात्र चिन्त्यो ऽरिशुद्ध्यादिर्⁹⁸⁹ नारिमित्रादि⁹⁹⁰लक्षणम्⁹⁹¹ ।

न वा⁹⁹² प्रयासबाहुल्यं साधने न परिश्रमः⁹⁹³ ॥२१८॥

अज्ञान⁹⁹⁴तूलराशेश् च अनलं⁹⁹⁵ क्षणमात्रतः ।

सिद्ध⁹⁹⁶साध्यसुसिद्धारिरूपा नात्र विचारणा ॥२१९॥

सर्वेषां सिद्धमन्त्राणां⁹⁹⁷ यतो ब्रह्माक्षरो मनुः ।

प्रजापतिर् अवापाग्र्यं⁹⁹⁸ देवराज्यं शचीपतिः ।

अवापुस् त्रिदशाः स्वर्गं वागीशत्वं⁹⁹⁹ बृहस्पतिः ॥ इत्यादि¹⁰⁰⁰ ॥२२०॥

तत्रैवान्तरे—¹⁰⁰¹

विष्णु¹⁰⁰²भक्त्या विशेषेण¹⁰⁰³ किं न सिध्यति भूतले ।

कीटादि¹⁰⁰⁴ब्रह्मपर्यन्तं गोविन्दानुग्रहान् मुने ॥२२१॥

सर्वसम्पत्तिनिलयाः सर्वत्राप्य् अकुतोभयाः ।

इत्यादि कथितं किञ्चिन् माहात्म्यं वो¹⁰⁰⁵ मुनीश्वराः¹⁰⁰⁶ ॥२२२॥

आकाशे तारका यद्वत् सिन्धोः¹⁰⁰⁷ सैकतसृष्टिवत्¹⁰⁰⁸ ।

एतद्विज्ञानमात्रेण¹⁰⁰⁹ लभेन् मुक्तिं चतुर्विधाम् ॥२२३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवम्¹⁰¹⁰ अन्येषु मन्त्रेषु दोषाः सन्ति परे च¹⁰¹¹ ये¹⁰¹² ।

तदर्थं मन्त्रसंस्कारा लिख्यन्ते¹⁰¹³ तन्त्रतो दश ॥२२४॥

एवं सम्मोहनतन्त्राद्युक्तप्रकारेण । अन्येषु श्रीगोपालदेवमन्त्रव्यतिरिक्तेषु । परे सिद्धादिशोधनोक्तदोषतो ऽन्ये ऽपि छिन्नत्वादयः । तदर्थम्¹⁰¹⁴ इति । ये केचिद् अन्यमन्त्रसाधका भवेयुस् तेषां तद्दोषशोधनार्थम् इत्य् अर्थः । तच् च तात्पर्येण श्रीगोपालदेवमन्त्रमाहात्म्यविख्यापनार्थम् एवेति भावः । तन्त्रत आगमशास्त्रोक्ता इत्य् अर्थः ॥२२४॥

अथ मन्त्रसंस्काराः¹⁰¹⁵

शारदातिलके—

जननं जीवनं चेति ताडनं बोधनं¹⁰¹⁶ तथा ।

अथाभिषेको विमलीकरणाप्यायने पुनः ।

तर्पणं दीपनं गुप्तिर् दशैता मन्त्रसंस्क्रियाः ॥२२५॥

मन्त्राणां मातृकामध्याद् उद्धारो जननं स्मृतम् ।

प्रणवान्तरितान् कृत्वा¹⁰¹⁷ मन्त्रवर्णान् जपेत् सुधीः ॥२२६॥

एतज् जीवनम् इत्य् आहुर्¹⁰¹⁸ मन्त्रतन्त्रविशारदाः ।

मनोर्¹⁰¹⁹ वर्णान् समालिख्य ताडयेच् चन्दनाम्भसा ॥२२७॥

प्रत्येकं वायुना¹⁰²⁰ मन्त्री ताडनं तद् उदाहृतम् ।

विलिख्य मन्त्रं¹⁰²¹ तं मन्त्री¹⁰²² प्रसूनैः¹⁰²³ करवीरजैः ॥२२८॥

तन्मन्त्राक्षरसंख्यातैर्¹⁰²⁴ हन्याद् यत् तेन¹⁰²⁵ बोधनम्¹⁰²⁶ ।

स्वतन्त्रोक्तविधानेन मन्त्री मन्त्रार्ण¹⁰²⁷संख्यया ॥२२९॥

अश्वत्थपल्लवैर् मन्त्रम् अभिषिञ्चेद् विशुद्धये ।

सञ्चिन्त्य मनसा मन्त्रं ज्योतिर् मन्त्रेण निर्दहेत् ॥२३०॥

मन्त्रे मल¹⁰²⁸त्रयं मन्त्री विमलीकरणं त्व् इदम् ।

तारव्योमाग्निमनु¹⁰²⁹युग्दण्डी ज्योतिर् मनुर् मतः¹⁰³⁰ ॥२३१॥

कुशोदकेन जप्तेन प्रत्यर्णं प्रोक्षणं¹⁰³¹ मनोः ।

तेन मन्त्रेण विधिवद् एतद् आप्यायनं स्मृतम् ॥२३२॥

Broo

²²⁴Thus, in other mantras than this, there are faults, also the latter ones. For this reason, ten Tantric methods of purifying mantras are given.

Thus, following the statements of the Sammohana Tantra and other texts. In other: in mantras other than the Gopāla mantra. The latter ones: the faults of being Cut, and so on, that are different from the faults learned through Siddha, etc. For this reason: for purifying such faults for those who may practise other mantras. The implied meaning is that this also announces the further glories of the mantra of Lord Gopāla. Tantric: described in the Āgama scriptures.

Purification of Mantras

In the Śāradātilaka (2.112cd–120ab):[^FNB000112]

²²⁵Creating, Giving life, Striking, Awakening, Consecrating, Cleaning, Strengthening, Offering libations, Kindling and Concealing: these are the ten methods of purifying a mantra. ²²⁶Drawing out the syllables of the mantra from the alphabet is known as Creating. When the wise one recites the letters of the mantra shielded by

OṂ [a hundred times], ²²⁷that is known as Giving life by those who know the rules of mantras. Having written down the letters of the mantra, ²²⁸when the practitioner strikes them many times with water and sandalwood paste while reciting

YAṂ, it is called Striking. Having written down the mantra, when one the practitioner touches it with as many oleander flowers ²²⁹as there are syllables in the mantra, it is Awakening. The practitioner should consecrate the mantra for purity according to the statements of his own Tantra, ²³⁰using fig (Ficus Religiosa) leaves, as many times as there are syllables in the mantra. Meditating on the mantra in the mind, with the Jyotis mantra the practitioner should burn, ²³¹the three impurities of the mantra. This is Cleaning. The Jyoti mantra is

OṂ HRAUṂ. To sprinkle the letters of the mantra with water and Kuśa, ²³²with the mantra in the correct way, is known as Strenghtening. To offer libations to the mantra with water and

मूलम्

एवम्¹⁰¹⁰ अन्येषु मन्त्रेषु दोषाः सन्ति परे च¹⁰¹¹ ये¹⁰¹² ।

तदर्थं मन्त्रसंस्कारा लिख्यन्ते¹⁰¹³ तन्त्रतो दश ॥२२४॥

अथ मन्त्रसंस्काराः¹⁰¹⁵

शारदातिलके—

जननं जीवनं चेति ताडनं बोधनं¹⁰¹⁶ तथा ।

अथाभिषेको विमलीकरणाप्यायने पुनः ।

तर्पणं दीपनं गुप्तिर् दशैता मन्त्रसंस्क्रियाः ॥२२५॥

मन्त्राणां मातृकामध्याद् उद्धारो जननं स्मृतम् ।

प्रणवान्तरितान् कृत्वा¹⁰¹⁷ मन्त्रवर्णान् जपेत् सुधीः ॥२२६॥

एतज् जीवनम् इत्य् आहुर्¹⁰¹⁸ मन्त्रतन्त्रविशारदाः ।

मनोर्¹⁰¹⁹ वर्णान् समालिख्य ताडयेच् चन्दनाम्भसा ॥२२७॥

प्रत्येकं वायुना¹⁰²⁰ मन्त्री ताडनं तद् उदाहृतम् ।

विलिख्य मन्त्रं¹⁰²¹ तं मन्त्री¹⁰²² प्रसूनैः¹⁰²³ करवीरजैः ॥२२८॥

तन्मन्त्राक्षरसंख्यातैर्¹⁰²⁴ हन्याद् यत् तेन¹⁰²⁵ बोधनम्¹⁰²⁶ ।

स्वतन्त्रोक्तविधानेन मन्त्री मन्त्रार्ण¹⁰²⁷संख्यया ॥२२९॥

अश्वत्थपल्लवैर् मन्त्रम् अभिषिञ्चेद् विशुद्धये ।

सञ्चिन्त्य मनसा मन्त्रं ज्योतिर् मन्त्रेण निर्दहेत् ॥२३०॥

मन्त्रे मल¹⁰²⁸त्रयं मन्त्री विमलीकरणं त्व् इदम् ।

तारव्योमाग्निमनु¹⁰²⁹युग्दण्डी ज्योतिर् मनुर् मतः¹⁰³⁰ ॥२३१॥

कुशोदकेन जप्तेन प्रत्यर्णं प्रोक्षणं¹⁰³¹ मनोः ।

तेन मन्त्रेण विधिवद् एतद् आप्यायनं स्मृतम् ॥२३२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

मन्त्रेण वारिणा मन्त्रे¹⁰³² तर्पणं तर्पणं स्मृतम् ।

तारमायारमा¹⁰³³योगो मनोर् दीपनम् उच्यते ।

जप्यमानस्य मन्त्रस्य गोपनं त्व् अप्रकाशनम् ॥२३३॥

ज्योतिर् मन्त्रेणेत्य् उक्तं¹⁰³⁴ तम्¹⁰³⁵ एवाह तारम् इति¹⁰³⁶ । व्योमेत्यादिना तत्तद्बीजं बोध्यते । एवम् अग्रे मायादाव् अपि । इति श्री¹⁰³⁷भगवद्भक्तिविलास¹⁰³⁸टीकायां¹⁰³⁹ दिग्दर्शिन्यां प्रथमो विलासः ॥२३१–२३३॥

बलित्वात्¹⁰⁴⁰ कृष्णमन्त्राणां संस्कारापेक्षणं न हि ।

सामान्योद्देशमात्रेण तथाप्य् एतद् उदीरितम् ॥२३४॥

इति श्रीगोपालभट्टविलिखिते¹⁰⁴¹ भगवद्¹⁰⁴²भक्तिविलासे गौरवो नाम प्रथमो विलासः ॥१॥

Broo

the mantra is called Offering libations. ²³³Prefixing the mantra with

OṂ HRĪṂ ŚRĪṂ is kindling. To keep the mantra one recites secret is Concealing.

[…]

²³⁴Because of the strength of Kṛṣṇa mantras, there is no consideration of purification for them. Still, this has been mentioned in a very general way.

Thus ends the first chapter of the Bhagavadbhaktivilāsa written by Gopāla Bhaṭṭa, called “On the Guru”.

मूलम्

मन्त्रेण वारिणा मन्त्रे¹⁰³² तर्पणं तर्पणं स्मृतम् ।

तारमायारमा¹⁰³³योगो मनोर् दीपनम् उच्यते ।

जप्यमानस्य मन्त्रस्य गोपनं त्व् अप्रकाशनम् ॥२३३॥

बलित्वात्¹⁰⁴⁰ कृष्णमन्त्राणां संस्कारापेक्षणं न हि ।

सामान्योद्देशमात्रेण तथाप्य् एतद् उदीरितम् ॥२३४॥

śrī … namaḥ] V2 śrīśrīrādhākṛṣṇābhyāṃ namaḥ : R1 śrīgurave namaḥ | śrīkṛṣṇāya namaḥ | śrīvṛndāvanapurandarāya namaḥ : R2 śrīgovindāya namaḥ : Pa śrīrādhāmadanamohanau jayataḥ śrīrādhāśyāmasundaradevau jayataḥ śrīgurave namaḥ : B1 oṃ namo bhagavate vāsudevāya : B2 namaḥ śrīkṛṣṇāya : Od oṃ kṛṣṇāya namaḥ | oṃ vighneśvarāya namaḥ | oṃ rādhākṛṣṇābhyāṃ namaḥ | : Vidyāvāgīśa Gurudayāla Vandyopādhyāya Purīdāsa śrīśrīkṛṣṇo jayati : Vidyāratna Tīrtha śrīśrīrādhāramaṇāya namaḥ : Śarma Kaviratna śrīśrīgovindāya namaḥ : Haridāsa śrīśrīrādhākṛṣṇābhyāṃ namaḥ ↩︎ ↩︎
namaḥ] Edd (-Vidyāvāgīśa Gurudayāla Vandyopādhyāya) add. atha maṅgalācaraṇam ↩︎ ↩︎
caitanya] R1 […] ↩︎ ↩︎
vaiṣṇavānāṃ] V1 bhagavatānāṃ ↩︎ ↩︎
pramude] Od² glos. (vaiṣṇavānāṃ harṣāya) ↩︎ ↩︎
sādhubhiḥ] Od² glos. (sādhubhiḥ saha) ↩︎ ↩︎
sārdhaṃ] R1 […] ↩︎ ↩︎
śrīśrīmadanamohanaḥ kṛṣṇo jayati] V1 śrīrādhāramaṇajī : V2 śrīrādhādāmodaradevau jayataḥ : B1 oṃ namo gopījanavallabhāya : B2 namo bhagavate śrīkṛṣṇāya : Od śrīkṛṣṇacaitanyacandro jayati : Od add. prathamaślokasya ṭīkām idaṃ vijñeyam ↩︎ ↩︎
taṃ] B1 prabhum ↩︎ ↩︎
mati] V1 B2 -matiḥ ↩︎ ↩︎
bodhinī] B1 darśinī : B3 bodhanī ↩︎ ↩︎
saṃ] V1 V2 deest ↩︎ ↩︎
śaraṇatvenāśrayati] B3 śaraṇam āśrayati ↩︎ ↩︎
ghanas] B3 -janakas ↩︎ ↩︎
yaḥ] B3 ins. devaḥ ↩︎ ↩︎
śrī] V2 deest ↩︎ ↩︎
āśraye] B2 ins. ahaṃ ↩︎ ↩︎
sadācāraparair] B3 sadācarair ↩︎ ↩︎
vaiṣṇavair] B1 deest ↩︎ ↩︎
likhan … sidhyatu] Od […] ↩︎ ↩︎
sidhyatu] B2 sidhyati ↩︎ ↩︎
yuktaṃ] B1 B2-pūrṇaṃ ↩︎ ↩︎
iti vā] B2 transp. ↩︎ ↩︎
kṛṣṇas] B2 ante śrī- ↩︎ ↩︎
vā … iti] Od […] ↩︎ ↩︎
traye] B1 -dvaye ↩︎ ↩︎
pravṛtto] B1 B3 pravartito ↩︎ ↩︎
na … svātantryādineti] Od […] ↩︎ ↩︎
kāruṇya] Od […] ↩︎ ↩︎
na … api] B3 Od kim api na ↩︎ ↩︎
iti] Edd deest : B1 ity arthaḥ ↩︎ ↩︎
śrutismṛti] Od […] ↩︎ ↩︎
kiṃ … tallikhanena] B2 transp. ↩︎ ↩︎
tatrāha] B3 Od ins. samasteti ↩︎ ↩︎
ānīyeti] Edd ānīya ↩︎ ↩︎
sthāne] Edd deest ↩︎ ↩︎
cinute] V1 sañcinute ↩︎ ↩︎
granthasya] V1 deest ↩︎ ↩︎
ekam] B2 evam : Od deest ↩︎ ↩︎
tat … vā] B2 tatpuruṣenaiva ↩︎ ↩︎
māhātmyajātaṃ] B1 B2 māhātmyajñānaṃ ↩︎ ↩︎
boddhavyam] B1 Od bodhyam ↩︎ ↩︎
bhāgavataḥ] B3 […] ↩︎ ↩︎
śrīmathurāśritas] B3 mathurāsthitas ↩︎ ↩︎
nijasaṅginaḥ] B2 saṅgena ↩︎ ↩︎
jātaṃ] R1 […] ↩︎ ↩︎
śīlayantv] V2 Va Pa a.c. B3 śobhayantv : R1 R2 Od śodhayantv ↩︎ ↩︎
imam] Od² gl. (mathurānāthapādabjapremabhaktivilāsāt tato teṣāṃ bhakteḥ vilāsākhyaṃ jātaṃ tadbhaktā imaṃ granthaṃ śodhayantu) ↩︎ ↩︎
śrī] B3 Od deest ↩︎ ↩︎
yā] B2 deest ↩︎ ↩︎
bhaṭṭasya] V1 -bhaṭṭa- : B2 ins. yā ↩︎ ↩︎
nāthas tasya] V1 nāthasya ↩︎ ↩︎
bhaktivilāsaḥ] B2 rep. ↩︎ ↩︎
iti] V2 B2 deest ↩︎ ↩︎
mathurānātha] B1 -raghunāthadāsa- ↩︎ ↩︎
pādābja] V2 B3 Od -pādābje ↩︎ ↩︎
pariśīlayantv] V1 Edd deest ↩︎ ↩︎
pāṭhāntare … śobhayantu] Edd śobhayantv iti pāṭhe ↩︎ ↩︎
vālaṅkurvantv] Od alaṅkurvantv ↩︎ ↩︎
bhakti] V1 -bhakta- ↩︎ ↩︎
kṛṣṇavane] Od gl. (vṛndāvane) ↩︎ ↩︎
vane] V2² i.m. B3 -pure ↩︎ ↩︎
lakṣaṇa] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
pure] Edd mathurāmaṇḍale ↩︎ ↩︎
tasyāvasthiteḥ] Edd teṣām avasthiteḥ ↩︎ ↩︎
dvaya] Em. : V1 V2 B2 -dvayaṃ ↩︎ ↩︎
pure … ānuṣaṅgaḥ] B1 deest ↩︎ ↩︎
evaṃ … ānuṣaṅgaḥ] B3 Edd deest ↩︎ ↩︎
ānuṣaṅgaḥ] B3 add. i.m. vane iti pāṭhe : B9 Od add. śrīkṛṣṇavana iti pāṭhe ↩︎ ↩︎
kānanaṃ] B1 B3 Od Edd -vanaṃ ↩︎ ↩︎
tasmin] B3 add. i.m. cakāstu ↩︎ ↩︎
krīḍatu] B2 krīdantu ↩︎ ↩︎
nivasatv] B2 nivasantv ↩︎ ↩︎
sūcitaḥ] Od ins. yallikhitam eva pratijānīte ādāv ityādi trayoviṃśatibhiḥ kāraṇasahitaṃ ↩︎ ↩︎
evaṃ ca] Od deest ↩︎ ↩︎
ca] V2 deest ↩︎ ↩︎
ityādy api] Od anyāpi ↩︎ ↩︎
pratijñā] Od om. ↩︎ ↩︎
ādau … tataḥ] R2 asmin bhaktivilāsākhye vilāsā viṃśatir mayā | lekhyā yathākramaṃ sarvam vaiṣṇavācāranirṇayāḥ || vilāse prathame tatra śrīgurvāśrayakāraṇam 1 | lekhyāṃ gurvāśrayaṃ 2 tasya nityatā ca 3 tataḥ param || ↩︎ ↩︎
tataḥ] R2 B1 B2 B3 i.m. add. anvayavyatirekābhyāṃ lakṣaṇaṃ guruśiṣyayoḥ | ↩︎ ↩︎
guruśiṣya] V1 Edd guruḥ śiṣyaḥ ↩︎ ↩︎
manavo] Od gl. (asya bhagavanmantraḥ) ↩︎ ↩︎
guruśiṣya … ca] R2 deest ↩︎ ↩︎
likhann iti] B1 tatra lekhyeti ↩︎ ↩︎
lekhyam] B3 deest ↩︎ ↩︎
sa] B3 Od Edd deest ↩︎ ↩︎
lekhyam … bhagavato] Od deest ↩︎ ↩︎
arthaḥ] Od add. śubham astu | śrīśyāmarāyacaraṇe śaraṇam | jñāne prayāsam udapāsya namanta eva jīvanti sanmukharitāṃ bhavadīyavārtām | sthāne sthitāḥ śrutigatāṃ tanuvāṅmanobhir ye prāyaśo ‘jita jito ‘py asi tais trilokyām || ↩︎ ↩︎
mantrādhikārī … saṃskriyā] R2 tathā tayor parīkṣā ca 6 gurusevāvidhis tataḥ 7 || śiṣyasya prārthanā caiva 8 mahātmyaṃ śrīhares tataḥ 9 | : R2 add. tanmantrāṇāṃ ca māhātmyam 10 adhikāravinirṇayaḥ 11 | siddhādiśodhanaṃ caiva 12 mantrāṇāṃ saṃskriyā tataḥ 13 || ↩︎ ↩︎
dīkṣā … pavitratā] R2 dvitīye daikṣike dīkṣā nityatā 1 mahimā tataḥ 2 | kālasya nirṇayaḥ 3 paścād apavādaś ca tatra hi 4 || tato maṇḍapanirmāṇavidhiḥ 5 kuṇḍasya caiva hi 6 | dīkṣāṅga […] guroḥ śiṣye tato niyamādividhis 10 tataḥ | abhiṣeke 11 tathā mantrakathanaḥ 12 samayās tataḥ 13 || vārāhoktavidhi : R2 R3 add. 14 dīkṣā saṃkṣepas 15 (R3 deest) tadantaram | upadeśaś ca 16 mantrasya dānamāhātmyam uttamam 17 || ↩︎ ↩︎
brāhma] V1 brahme ↩︎ ↩︎
muhūrte] B1 Edd brahma- ↩︎ ↩︎
ādi] B2 -ādikaṃ ↩︎ ↩︎
tattat] B1 deest ↩︎ ↩︎
tathāpi] V1 tathā ↩︎ ↩︎
ca] B1 sa ↩︎ ↩︎
prātaḥ … prabodhanam] R2 R3 tṛtīye tu sadācāraḥ 1 smaraṇādividhiḥ prage 2 | tataḥ śrīkṛṣṇadevasya vādyādyaiś ca prabodhanam 3 || ↩︎ ↩︎
nirmālyottāraṇādyādau] R2 nirmālyottāraṇāc cādau : R2 R3 ins. 4 ↩︎ ↩︎
tataḥ] R2 ins. 5 ↩︎ ↩︎
praṇamana] V1 -praṇāma- ↩︎ ↩︎
ādi] B3 ādya- ↩︎ ↩︎
stuti] B3 stutiśruti- ↩︎ ↩︎
prātaḥ … ādiśabdena] V2 deest ↩︎ ↩︎
śaucaṃ … dhāvanam] Edd śaucācamanaṃ dantasya dhāvanam ↩︎ ↩︎
maitrādikṛtyaṃ … saṃskriyā] R2 R3 maitrādikṛtyaṃ 6 śaucasya vidhir 7 ācamanaṃ tataḥ 8 || dantadhāvanavidhyādi 9 tathā snānādikarmaṇaḥ 10 | vaidikī 11 tāntrikī sandhyā 12 devapūjāditarpaṇam 13 | snānādiṣu ca sadbhāvāpekṣā 14 cātha caturthake || devasadmādisaṃskāra 1 pīṭhapātrādikasya ca 2 | ↩︎ ↩︎
nijadantadhāvanaṃ] B3 deest ↩︎ ↩︎
kṛtyam] B2 ins. eva kṛtyam ↩︎ ↩︎
pra] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
tra] B2 etad ↩︎ ↩︎
tathā] Edd deest ↩︎ ↩︎
saṃskāraḥ] V2 add. prātaḥkīrtanapraṇamanavijñāpanādi prabodhanaṃ vādyaiḥ ādiśabdāt stutipāṭhādibhiḥ nirmālyottāraṇam ādiśabdena ↩︎ ↩︎
tulasyādyāhṛtir] R2 R3 ins. 3 ↩︎ ↩︎
snānam] R2 R3 ins. 4 ↩︎ ↩︎
uṣṇodakādikam] R2 R3 ins. 5 ↩︎ ↩︎
vastraṃ] R2 R3 ins. 6 ↩︎ ↩︎
cordhva … candanādikam] R2 R3 ca 7 tilakam 8 ūrdhvapuṇḍraṃ ca 9 mṛttikā 10 ↩︎ ↩︎
śrī] B2 deest ↩︎ ↩︎
anantaram] V1 B3 -anantara- ↩︎ ↩︎
eva] V1 deest ↩︎ ↩︎
nija] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
cakrādimudrā] R2 R3 śaṅkhādimudrā 11 ↩︎ ↩︎
ca] R2 R3 ins. 12 ↩︎ ↩︎
sandhy] R2 R3 ins. 13 ↩︎ ↩︎
guroḥ] R2 R3 ins. 14 ↩︎ ↩︎
cātha … veśmāntarārcanam] R2 R3 māhātmyam api tasyaiva 15 tadabhaktaphalaṃ tataḥ 16 ↩︎ ↩︎
veśmāntarārcanam] B1 -veśmārcanaṃ tathā ↩︎ ↩︎
pūjārthāsanam … vāraṇam] R2 R3 pañcamādicathurtheṣv eva pūjāvidhivinirṇayaḥ | tatrādau pañcame kṛṣṇadvāraveśmāntarārcanam 1 | āsanaṃ ca 2 tataḥ pātrāsādanaṃ 3 vividhāni ca || pātrāny 4 arghyadravyāṇi 5 tato vighnanivāraṇam 6 | ↩︎ ↩︎
vāraṇam] Od -nivāraṇam ↩︎ ↩︎
natir] R2 R3 ins. 7 ↩︎ ↩︎
śuddhiḥ] R2 R3 ins. 8 ↩︎ ↩︎
viśodhanam] R2 R3 ins. 9 ↩︎ ↩︎
tattatpātreṣu] V2 deest ↩︎ ↩︎
tatpātreṣu] V2 B2 Edd -pātre ca : B1 -pātre ↩︎ ↩︎
tattat … ca] B1 om. ↩︎ ↩︎
nyāsa] R2 R3 ins. 10 ↩︎ ↩︎
ca] R2 R3 ins. 11 ↩︎ ↩︎
kṛṣṇadhyānā] R2 R3 ins. 12 ↩︎ ↩︎
ntararcane] R2 R3 ins. 13 ↩︎ ↩︎
pūjāpadāni] R2 R3 ins. 14 ↩︎ ↩︎
śrīmūrti] R2 R3 ins. 15 ↩︎ ↩︎
tathā] R3 tataḥ : R2 R3 ins. 16 : Pa […] ↩︎ ↩︎
kṛṣṇasya] B2 śrī- ↩︎ ↩︎
ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
sūryāgnyādīni ca] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
cakrāṇi] R2 R3 ins. 17 ↩︎ ↩︎
śuddhayaḥ … pūjanam] R2 R3 ṣaṣṭesv atha nigadyate | svayaṃvyaktādikathanaṃ 1 śuddhayaḥ 2 pīṭhapūjanam 3 | ↩︎ ↩︎
āvāhanādi] R2 R3 ins. 4 ↩︎ ↩︎
tanmudrā] R2 R3 ins. 5 ↩︎ ↩︎
samarpaṇam] R2 R3 ins. 6 ↩︎ ↩︎
samarpaṇam] V2 add. | śrī | o | ↩︎ ↩︎
snapanaṃ … sahasrakam] R2 R3 pañcāmṛtādibhir dravyaiḥ snāpanaṃ ca 7 (R3 om.) tataḥ param | śāṅkha 8 ghaṇṭādimāhatmyaṃ 9 (R3 om.) tato nāmasahasrakam 10 | ↩︎ ↩︎
purāṇa] R2 R3 gītādi- ↩︎ ↩︎
pāṭho] R2 R3 ins. 11 ↩︎ ↩︎
vasanam] R2 R3 ins. 12 ↩︎ ↩︎
upavītaṃ vibhūṣaṇam] R2 R3 upavītādi 13 bhūṣaṇam 14 ↩︎ ↩︎
likhitāni] B1 vilikhitāni ↩︎ ↩︎
phala … ca] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
rpyam] Edd ‘rpaṇam ↩︎ ↩︎
gandhaḥ śrī] B1 gandho ‘tra ↩︎ ↩︎
kāṣṭhā] V2 B1 -kāṣṭha- ↩︎ ↩︎
gandhaḥ … pūjanam] R2 R3 gandhas 15 tato ’nulepasya mahimā ca 16 tataḥ param || candanaṃ tulasīkāṣṭhasaṃbhavaṃ cā 17 nulepane | niṣiddhāni 18 samāhātmyaṃ bījanaṃ ca tataḥ param 19 || saptame puṣpa 1 pātrāṇi 2 tataḥ śrītulasī śubhā 3 | aṅgādīnāṃ pūjanaṃ ca 4 tathāvāraṇapūjanam 5 || ↩︎ ↩︎
lekho] B1 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
pānaṃ] R1 B1 B2 B3 dānaṃ : Od gl. (jalam) ↩︎ ↩︎
avagaṇḍūṣādy] R1 vagaṇḍūṣādy ↩︎ ↩︎
āsyavāso] Va² gl. āsyāvasaḥ lavaṅgatāmbūlādi mukhavāsaḥ | : B3 add. i.m. vagaṇḍūṣādyāsyavāsa iti pāṭho ’tra sarvathā draṣṭavyaḥ | anyathā chandobhaṅgaṃ syāt | arthas tu tathaiva kalpanīyam | avasyāpy anlugvidhānāt | yathā avataṃso vataṃsa ity ādi | ↩︎ ↩︎
dhūpo … punaḥ] R2 R3 aṣṭame dhūpa 1 dīpau ca 2 tato naivedya 3 pānake 4 | homādi 5 mukhavāsaś ca 6 divyagandhādikaṃ punaḥ 7 || ↩︎ ↩︎
āṃśa] B3 -ānna- ↩︎ ↩︎
avagaṇḍūṣaṃ] V1 om. ↩︎ ↩︎
gaṇḍūṣārthajalam] V1 ava- ↩︎ ↩︎
rājopacārā] R2 R3 ins. 8 ↩︎ ↩︎
gītādi] R2 R3 ins. 9 ↩︎ ↩︎
mahānīrājanaṃ] Od gl. (mahānirmañjanam) ↩︎ ↩︎
tathā] R2 R3 tataḥ 10 ↩︎ ↩︎
śaṅkhādivādanaṃ] Od śaṅkhādīnāṃ vādanaṃ ca ↩︎ ↩︎
vādanaṃ] R2 R3 ins. 11 ↩︎ ↩︎
nīrājanaṃ] R2 R3 ins. 12 : Od gl. (śaṅkhanirmañjanam) ↩︎ ↩︎
stutiḥ] R2 R3 ins. 13 ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
yukta] B1 B2-pūrṇa- ↩︎ ↩︎
natiḥ] R2 R3 ins. 14 ↩︎ ↩︎
pradakṣiṇā] R2 R3 ins. 15 ↩︎ ↩︎
arpaṇaṃ] R2 R3 ins. 16 ↩︎ ↩︎
japa] R2 R3 ins. 17 ↩︎ ↩︎
yācane] R2 R3 ins. 18 : Va² gl. japaḥ yācanaṃ ca prārthanā ↩︎ ↩︎
āgaḥkṣamāpaṇaṃ] Od gl. (aparādhakṣamā) ↩︎ ↩︎
kṣamāpaṇaṃ] R2 R3 ins. 19 ↩︎ ↩︎
nānāgāṃsi] R2 R3 ins. 20 ↩︎ ↩︎
dhāraṇam] R2 R3 ins. 21 ↩︎ ↩︎
ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
nānā] Vidyāratna deest ↩︎ ↩︎
śaṅkhāmbu … ca] R2 R3 vilāse navame śaṅkhodakaṃ 1 tīrthāmbudhāraṇam 2 | tulasīvanapūjādi 3 tulasīmṛttikādi ca 4 || ↩︎ ↩︎
dhātrī] R2 R3 ins. 5 ↩︎ ↩︎
kālo] R2 R3 ins. 6 ↩︎ ↩︎
upārjanam] R2 R3 ins. 7 ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
tan] V1 B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
tulasyā … arthaḥ] V2 om. : V2² i.m. ↩︎ ↩︎
vaiśvadevādi] R2 R3 ins. 8 ↩︎ ↩︎
śrāddhaṃ] R2 R3 ins. 9 ↩︎ ↩︎
acyute] R2 R3 Od Śarma ucyate : R2 R3 add. 10 ↩︎ ↩︎
doṣās] R2 R3 ins. 11 ↩︎ ↩︎
bhojane] R2 R3 ins. 12 ↩︎ ↩︎
santaḥ] B2 sadbhiḥ ↩︎ ↩︎
sat] B1 om. ↩︎ ↩︎
naivedya … duṣphalam] R2 R3 naivedyabhakṣaṇaṃ 13 cātha daśame bhaktalakṣaṇam 1 || bhaktānāṃ mahimā 2 saṅgas teṣām 3 asadasaṅgatiḥ 4 | niṣṭhā satāṃ 5 vaiṣṇavopahāsanindadiduḥphalam 6 || ↩︎ ↩︎
vaiṣṇavo … duṣphalam] R1 vaiṣṇavānām upahāsādiduṣphalam ↩︎ ↩︎
vaiśva … arthaḥ] V2 om. : V2² i.m. ↩︎ ↩︎
ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
pari] B1 deest ↩︎ ↩︎
lakṣaṇaṃ] V1 V2 -lakṣana- ↩︎ ↩︎
parihārārthaṃ] B2 B3 ins. pūrvaṃ ↩︎ ↩︎
satāṃ … tathā] R2 R3 satāṃ samāgamavidhis 7 teṣāṃ sanmānanādi ca 8 | vaiṣṇavāni ca śāstrāṇi 9 śrīmadbhāgavataṃ tataḥ 10 || ↩︎ ↩︎
līlākathā … nijakriyāḥ] R2 R3 mahimā viṣṇuśāstrasya vaktur 11 līlākathādi ca 12 | : R2 add. māhātmyaṃ bhagavaddharmasyopadeṣṭuś ca 13 | vaiṣṇavāḥ dharmās 14 tathā tanmahimā 15 tallīlākīrtanasya ca 16 || : R2 R3 add. ekādaśe vilāse ‘tha sāyantananijakriyāḥ 1 | ↩︎ ↩︎
parīhāras] R2 R3 ins. 2 ↩︎ ↩︎
trikālārcā] V2 trikālārcana- ↩︎ ↩︎
viśeṣataḥ] R2 R3 ins. 3 ↩︎ ↩︎
kṛtyāny] R2 R3 ins. 4 ↩︎ ↩︎
siddhyādi] R2 R3 ins. 5 ↩︎ ↩︎
darśanam] R2 R3 ins. 6 ↩︎ ↩︎
tyāge] V1 -tyāga- ↩︎ ↩︎
karma] B1 om. ↩︎ ↩︎
karmapātasya] B2 […] ↩︎ ↩︎
ity … arthaḥ] B1 deest ↩︎ ↩︎
chayano] B1 B2 -pūjano- ↩︎ ↩︎
aśaktasya] B1 B2 aśāntasya ↩︎ ↩︎
dānaṃ] R2 R3 ins. 7 ↩︎ ↩︎
vividhopacārā] R2 R3 ins. 8 : Pa vividhopacārān ↩︎ ↩︎
pūraṇam] R2 R3 ins. 9 ↩︎ ↩︎
śayanaṃ] R2 R3 ins. 10 ↩︎ ↩︎
mahimārcāyāḥ] R2 R3 ins. 11 : Od gl. paraṃ śayanam ↩︎ ↩︎
tathādbhutaḥ] R2 R3 ins. 12 | tato nāmārthavādasya kalpanāyāṃ hi (R2 om.) dūṣaṇam 13 | ↩︎ ↩︎
nāmāparādhā] R2 R3 ins. 14 ↩︎ ↩︎
ca] R2 R3 ins. 15 ↩︎ ↩︎
premāthāśrayaṇādayaḥ] R2 R3 premā ca 16 śaraṇāgatiḥ 17 ↩︎ ↩︎
pakṣeṣv … api] R2 R3 tataś coccāvacācārā vaiṣṇavānāṃ sukhapradāḥ 18 || dvādaśādidvaye suṣṭu pakṣakṛtyānirūpaṇe | daśamyekādaśīdvādaśyādīnāṃ ca vinirṇayaḥ || tatrādau dvādaśo nityatvādikaṃ hi vratasya vai 1 | vrate śrāddhaniṣedhaś ca 2 nirṇayaś cādhikāriṇaḥ 3 || vratāśaktau pratinidhir 4 vratasya mahimā tataḥ 5 | vratāhanirṇayaḥ 6 sāmānyato viddhāvratasya ca 7 || aruṇodayavedhasya parityāgo viśeṣataḥ 8 | aruṇodayacihnaṃ ca 9 samādhānaṃ tataḥ param || ardharātravedhavidhes 10 tyāgaś ca tadantaram | śuddhāvrataviśeṣasya 11 samādhānaṃ tataḥ param || pūrvavratādeḥ 12 saṃdehanirāsasya vidhis tataḥ 13 | trayodaśe vratasyāsya pūrvavāsarajā kṛtiḥ 1 | vratavāsarajaṃ kṛtyam 2 upavāsasya lakṣaṇam 3 || vrate ’nye niyamāḥ 4 pūjādikam 5 jāgaraṇaṃ tataḥ 6 | dinakṛtyaṃ pāraṇaṃ ca 7 tatra dvādaśyapekṣaṇaṃ 8 || tasyālpatve samādhānaṃ 9 saṃkaṭe pāraṇasya ca 10 | harivāsarakāle ca pāraṇasya niṣiddhatā 11 || unmīlanyādyaṣṭamahādvādaśīnāṃ viśeṣataḥ nirūpaṇam 12 | tathā kālanirṇayaḥ pāraṇasya ca 13 | punar aṣṭadvādaśīnāṃ mahimādi (R3 mahimā ca) viśeṣataḥ 14 || tataḥ paraṃ pūjanaṃ ca dhātryāḥ kṛṣṇasukhāvaham 15 | mārgaśīrṣādiṣaṇmāsakṛtyaṃ suṣṭhu caturdaśe | tatrādau mārgaśīrṣasya śreṣṭatvaṃ 1 kṛtinirṇayaḥ 2 || tataḥ pauṣasya kṛtyaṃ ca 3 māghasya kṛtanirṇayaḥ 4 | tatra snānasya nityatvam 5 adhikāravinirṇayaḥ 6 || māhātmyaṃ tasya 7 vāsantī pañcamī 8 ca tataḥ param | bhīṣṃāṣṭamī ca 9 bhaimī ca 10 phālgunasya kṛtis tataḥ || śivarātrivratasyāsya niṣedhasyāpi nirṇayaḥ (R3 yathāvidhi vinirṇayaḥ) 12 | govindadvādaśī cānte 13 vasantotsavanirṇayaḥ 13 || caitrakṛtye site pakṣe śrīrāmanavamīvratam 15 | ekādaśyāṃ dolayātrā 16 dvādaśyāṃ damanārpaṇam 17 || tato vaiśākhakṛtye tu vratasañcayanirṇayaḥ 18 | tanmāhātmyaṃ 19 vidhis tatra prātaḥ snānādikarmaṇaḥ 20 || tataḥ śuklacaturdaśyāṃ narasiṃhavratotsavaḥ 21 | paurṇamāsī 22 tataḥ samyag vaiśākhaśāktakarma ca 23 || jyaiṣṭhādipañcamāsānāṃ kṛtyaṃ pañcadaśe tataḥ | tatrādau jyaiṣṭhakṛtye tu jale pūjāvidhir hareḥ 1 || tanmāhātyaṃ 2 tatas tatra nirjalaikādaśī vratam 3 | śucīkṛtye taptamudrādhāraṇaṃ dvādaśīdine (R3 pāraṇe hani) 4 || tataś ca śāyanī kṣīrārṇavasuṣṭhumahotsavaḥ 5 | cāturmāsyavrate kālanirṇayo 6 niyamās tataḥ 7 || tataḥ (R3 nabhaḥ) kṛtye pavitrāyāropaṇaṃ dvādaśīdine 8 | mukhyagauṇavibhedena tatkālasyāpi nirṇayaḥ 9 || paurṇamāsyāṃ hare rakṣābandhanaṃ vidhipūrvakaṃ 10 | tataḥ paraṃ bhādrakṛtye kṛṣṇajanmāṣṭamīvrate || tadutpattir 11 nityatādi 12 māhātmyaṃ ca 13 tataḥ param | vratāhanirṇayaḥ 14 pūrvaviddhāvrataniṣedhanam 15 || gautamītantravacanair vratāder nirṇayaḥ punaḥ 16 | tataḥ pāraṇakālasya nirṇayas 17 tadvrate vidhiḥ 18 || śuklapakṣe (R3 pakṣadvaye) caturthyāṃ vai niṣedhaś candradarśane 19 | aṣṭamyāṃ ca (R3 śuklāṣṭamyāṃ) mahālakṣmīpūjanaṃ 20 tad anantaram || ekādaśyāṃ bhagavataḥ pārśvasya parivartanam 21 | śravaṇādvādaśī sāṅgāṃ 22 cāśvine vijayotsavaḥ 23 || śoḍaśe tūrjakṛtye tu vratasya nityatā 1 tataḥ | ūrjasya mahimā 2 tatra vratasyāpi 2 tataḥ param || dīpadānasya māhātmyaṃ vividhaṃ paramādbhutam 4 | tato deśaviśeṣe ca ūrjasya mahimādhikaḥ 5 || ūrjakṛtyavidhis 6 tatra niṣedhasyāpi nirṇayaḥ 7 | pūjāvidhis 8 tataḥ kṛṣṇāṣṭamyādikṛtinirṇayaḥ 9 || darśakṛtyaṃ 10 tataḥ śuklapratipatkṛtyanirṇayaḥ 11 | govardhanādipūjāhanirṇayaḥ 12 pūjane vidhiḥ 13 || krīḍanaṃ ca gavāṃ 14 tasya mahimā 15 balipūjanam 16 | kṛtyaṃ yamadvitīyāyāṃ 17 gopāṣṭamyās tataḥ param 18 || sāṅgaṃ prabodhanīkṛtyaṃ 19 māhātmyaṃ jāgarasya ca 20 | pāraṇādinakṛtyāni 21 bhīṣmapañcadinādi ca 22 || tathādhimāsakṛtyaṃ ca 23 saptapūrvadaśe tataḥ | ↩︎ ↩︎
puraścaraṇa … lakṣaṇam] R2 R3 puraścaraṇakṛtye tu tasyāvaśyakatā puraḥ 1 || tanmāhātmyaṃ ca 2 niyamaḥ sthānānāṃ 3 grahaṇaṃ bhuvaḥ 4 | bhakṣyādiniyamaḥ 5 kṛtyāny 6 āsane niyamas tataḥ 7 || japamālā ca 8 nirmāṇavidhiḥ 9 saṃskāra eva ca 10 | tadbhede niyamaś cādhikāriṇaś ca 11 || tato jape nirṇayaś cāṅguleḥ parvādīnām 12 | atha jape guṇāḥ 13 doṣāś ca 14 japabhedās tallakṣaṇādi ca (R3 tataḥ param) 15 | tasya ca māhātmyaṃ (R3 tanmāhātmyaṃ) 16 tadvidhir (R3 ins. ca) 17 homaniyamaś ca (R3 homasya niyamas tataḥ) 18 japasya ca (R3 japasya saṃkhyāniyamas) 19 || tarpaṇādi ca (R3 tarpaṇādikriyā tataḥ) 20 viprāṇāṃ bhojanaṃ (R3 viprāṇāṃ bhojanaṃ caiva) 21 riktapūraṇam (R3 tato riktasya pūraṇam) 22 | tataḥ saṃkṣiptavidhinā puraścaraṇakalpanam 23 || lakṣaṇaṃ siddhamantrasya 24 kṛtyaṃ tasya 25 tataḥ param | asiddhasādhanopāyāḥ 26 yantraṃ ca 27 pakvayoginām | kṛtyaṃ cottarakālīnāṃ gautamītantradarśitam 28 || ↩︎ ↩︎
mūrtyāvirbhāvanaṃ … ca] R2 R3 vilase ’ṣṭādaśe śrīmūrtyāvirbhavakarmaṇi | tanmāhātmyaṃ puras 1 tasya vidhis 2 tanmānanirṇayaḥ 3 || tadārambhe ca kṛtyāni 4 mūrtyaṅgāṅgulinirṇayaḥ 5 | śrīmūrtīnāṃ viśeṣeṇa parimāṇaviśiṣṭatā 6 || dravyabhedān mūrtibhedaḥ 7 śilāyāgrahaṇaṃ tataḥ 8 | śilāyā lakṣaṇaṃ 9 śilpakṛtyaṃ 10 nānāvidhaṃ tataḥ | piṇḍakālakṣaṇaṃ pañcarātraśāstrādidarśanāt 11 || ūnaviṃśe vilāsasya (R3 vilāse ‘tha) pratiṣṭhā vidhikarmaṇi | pratiṣṭhālakṣaṇaṃ 1 tasya māhātmyaṃ 2 kālanirṇayaḥ 3 || tasyāḥ sthānaṃ cā4dhikārī 5 sthāpakādeś ca lakṣaṇam 6 | sthiramūrtipratiṣṭhāyāḥ prāraṃbhas 7 tadanantaram || maṇḍapasya ca nirmāṇaṃ 8 vedyādīnāṃ 9 ghaṭasya ca | sthāpanaṃ 10 vaiśvajādīnāṃ 11 lokapālādipūjanam 12 || ghaṭānām adhivāsaṃ ca 13 śrīmūrteḥ snānamaṇḍape | praveśanaṃ ca 14 snapanaṃ 15 netronmīlanam eva ca 16 || netrābhyañjanam 17 arghyādyarpaṇam 18 snapanaṃ punaḥ 19 | māhātmyaṃ snapanasya 20 śrīmūrter utthāpanaṃ tataḥ 21 || praveśanaṃ ca śrīmūrter adhivāsanamaṇḍape 22 | snāpanasya prakārādi 23 śrīmūrter adhivāsanam 24 || brāhmaṇasthāpanaṃ 25 dvārajapasya niyamas 26 tataḥ | homo 27 ’dhivāsanasyāpi mahimā ca 28 tataḥ param || prāsāder garttanirmāṇaṃ 29 piṇḍikāyāś śodhanam 30 | śrīmūrter vijayas tatra 31 rātnādinyāsa eva ca 32 || atha kāmaviśeṣeṇa dravyanyāsaviśiṣṭatā 33 | maṅgalasnapanaṃ 34 garttalepanaṃ ca 35 tataḥ param || indrādibalidānaṃ ca 36 mandirāntaḥ praveśanaṃ 37 | nyāsādipiṇḍikayāś ca 38 śrīmūrtisthāpanaṃ tataḥ 39 || tadantarakṛtyāni 40 viśeṣaś ca jape vidhiḥ 41 | mahāpūjā 42 bhagavataḥ sānnidhyasya ca lakṣaṇam 43 || ācāryādeś ca sammānaṃ 44 sthiratāpādanaṃ tataḥ 45 | tatra (R3 deest) kṛtyaviśeṣeṇa phalasyāpi viśiṣṭatā 46 || caturthīkarma 47 yajñāntasnānaṃ 48 homasamāpanam 49 | yajamānābhiṣekaś ca 50 punaḥ sammānanaṃ tataḥ | ācāryādeḥ 51 dvajāyāś ca ropaṇaṃ paramādbhutam 52 || calamūrtipratiṣṭhā ca hayaśīrṣamate puraḥ 53 | tato baudhāyanamate 54 pratiṣṭhaikādhvare vidhiḥ 55 | vaiguṇye ca punas tasyāḥ saṃskāraś ca satāṃ mataḥ 56 || viṃśe mandiranirmāṇaṃ samāhātmyaṃ 1 tataḥ param | tatkālanirṇayaḥ 2 sthānaṃ prādāsya 3 tataḥ param || tatśodhanāni 4 bhūmeś ca grahaṇaṃ 5 sādhanaṃ diśā 6 | vāstumaṇḍala 7 tatpūjāvidhānaṃ (R3 vāstumaṇḍalaṃ 7 tatkrameṇa tatpūjāvidhānaṃ) paramādbhutam 8 || tataḥ prāsādamūlasya prārambhaḥ 9 prastarasya ca | lakṣaṇaṃ 10 ceṣṭakāyāś ca 11 śilādinyāsanirṇayaḥ 12 || lakṣaṇāni tataḥ prāsādādīnāṃ 13 maṇḍapasya ca 14 | dvārasya ca (R3 deest) nirṇayaḥ 15 prākārādinirṇaya eva ca 16 || vṛkṣasya ropaṇādīnāṃ 17 coddhṛtir jīrṇavastunaḥ 18 | vivāhas tulasīdevyāś 19 cānte caikāntināṃ kṛtiḥ 20 || ↩︎ ↩︎
kapilādi] B1 B3 kapilā- ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
api] V2 B1 ādi ↩︎ ↩︎
śaraṇāgatis] V1 śaraṇāgates ↩︎ ↩︎
śrī] B2 deest ↩︎ ↩︎
kṛtyāntare ca] Edd -antareva ↩︎ ↩︎
tat] V1 V2 B1 deest ↩︎ ↩︎
anyad] B2 B3 agre ↩︎ ↩︎
vyatyayena] V1 V2 -vyatyaye ‘pi : B1 B2 B3 ins. agre ‘pi ↩︎ ↩︎
pratiṣṭhā … antar] B1 B2 -pratiṣṭhāntar- ↩︎ ↩︎
nollikhitaḥ] B1 na likhitaḥ ↩︎ ↩︎
uddhāraḥ] B1 deest ↩︎ ↩︎
uddhṛtir … ananyānām] B2 om. ↩︎ ↩︎
ekāntināṃ] B2 ekāntikānāṃ ↩︎ ↩︎
gurūpasatti] V2 R2 R3 Pa B1 Od Edd ante śrī- ↩︎ ↩︎
kāraṇam] R2 R3 ins. 1 ↩︎ ↩︎
śrī] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
janaiḥ] B2 -gaṇaiḥ ↩︎ ↩︎
duḥsahā … śāstrāt] Od gl. (śāstrāt duḥsahā jñeyāt) ↩︎ ↩︎
bhagavatā śrīdattena] Od deest ↩︎ ↩︎
tūrṇaṃ] Od gl. (śīghram) ↩︎ ↩︎
pated] B3 yated ↩︎ ↩︎
mṛtyu] Od gl. (atiprayatnena) ↩︎ ↩︎
viśiṣyate] B3 viśadyate ↩︎ ↩︎
anu] B1 anv anu ↩︎ ↩︎
śvādi] Edd paśvādi- ↩︎ ↩︎
bhagavatā ca] Od bhagavatoktam ↩︎ ↩︎
nāvaṃ] B1 ins. sukalpaṃ ↩︎ ↩︎
phalāvāpteḥ] B3 -phalavyāpteḥ ↩︎ ↩︎
sulabhaṃ] B1 ins. sat ↩︎ ↩︎
yadṛcchayā] B3 Edd yadṛcchā- ↩︎ ↩︎
svabhāvata] B1 ins. eva ↩︎ ↩︎
ātmahaiveti] B1 ātmahetivat : B2 ātmahaiva ↩︎ ↩︎
gurūpasattiḥ] R2 ins. 2 ↩︎ ↩︎
śābde … ca] Od gl. (śabdabrahmāgamamayaṃ paraṃ brahma vivekajam iti śāradāvacanāt) ↩︎ ↩︎
āyogāt] V1 Edd -āyogyatvāt ↩︎ ↩︎
ca] V1 B2 deest ↩︎ ↩︎
lakṣaṇam] Edd lakṣaṇadyotakam āha ↩︎ ↩︎
varam] B1 B2 -pravaram ↩︎ ↩︎
śrībhagavaduktau] Od bhagavatoktam ↩︎ ↩︎
vipraṃ] Od gl. (vipraṃ gurum) ↩︎ ↩︎
pra] V1 om. ↩︎ ↩︎
pradhvasta … ghaṭaṃ] Od gl. (pradhvastanyasukāmaprabhŗtīnāṃ kāmaḥ krodhalobhamohamadamātsyaryāṇāṃ ripughaṭā ripusamūho yasmāt) ↩︎ ↩︎
vettāraṃ] Va² gl. vettāraṃ gurum ↩︎ ↩︎
saṃśrayeta] R1 R2 R3 Pa a.c. Od saṃśrayīta : B2 saṃśrayīti : Od gl. (āśayaṃ kurvīta) ↩︎ ↩︎
panthāno] B2 deest ↩︎ ↩︎
satāṃ mataṃ] B2 deest ↩︎ ↩︎
tathā] B3 evaṃ- ↩︎ ↩︎
sa] B1 B2 B3 Od Edd sad- ↩︎ ↩︎
mana] B3 i.m. ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
gurūpasatti] R1 R2 R3 Pa ante śrī- ↩︎ ↩︎
nityatā] R2 R3 ins. 3 ↩︎ ↩︎
śrīdaśama] V2 śrīdaśame : Edd śrībhāgavate daśama- ↩︎ ↩︎
skandhe] V2 deest ↩︎ ↩︎
vijita … turagaṃ] Od gl. (vijitāni indriyāni prāśayair javair adamitamanas turagam) ↩︎ ↩︎
yatanti yantum] Od gl. (niyantuṃ vaidhikartuṃ yatanti prayatanti) ↩︎ ↩︎
upāyakhidaḥ] Od gl. (upāyeṣu khidyante kliṣyanti) ↩︎ ↩︎
vyasanaśatānvitāḥ] Od gl. (duḥkhaśatānvitaḥ yuktaḥ) ↩︎ ↩︎
adamitamano] V1 adamitaṃ mano ↩︎ ↩︎
asvīkṛta] V2 Edd akṛta- ↩︎ ↩︎
karṇadharā] Edd ins. asvīkṛta- ↩︎ ↩︎
vijitendriya … tadvat] B1 om. ↩︎ ↩︎
punar … tadvat] B2 […] ↩︎ ↩︎
sujñānāya] Od gl. (sujñānanimittam) ↩︎ ↩︎
preṣṭhā] B2 a.c. Od śreṣṭhā ↩︎ ↩︎
lakṣaṇāni] R2 R3ins. 4 ↩︎ ↩︎
avadātānvayaḥ] R2 avadātaḥ kule : Od gl. (śuddhavaṃśaḥ) ↩︎ ↩︎
anuddhata] B1 anuhṛta- ↩︎ ↩︎
saguṇo] R2 suguṇo ↩︎ ↩︎
rcāsu kṛtadhīḥ] Od gl. (pratimāsu kṛtadhīḥ) ↩︎ ↩︎
ūhāpohaprakārajñaḥ] Od gl. (nānāśāstraprakāraṃ jānāti) ↩︎ ↩︎
garimānidhiḥ] V1 V2 R1 R2 R3 Va Pa B2 B3 a.c. Od garimāmbudhiḥ ↩︎ ↩︎
niṣṇātam] B1 brahma- ↩︎ ↩︎
svayam api] V2 i.m. ↩︎ ↩︎
saguṇasya] B1 om. ↩︎ ↩︎
pratimāsu] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
ity arthaḥ] B3 deest ↩︎ ↩︎
iti] V2 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 B2 Od R2 deest ↩︎ ↩︎
yantramantrāṇāṃ] B2 mantratantrāṇāṃ ↩︎ ↩︎
marma] B2 karma- ↩︎ ↩︎
marmabhettā] Va² gl. saṃśayagranthichettā : Od dharmavettā ↩︎ ↩︎
siddhaḥ] B2 -siddhi- ↩︎ ↩︎
granthi] V2 deest ↩︎ ↩︎
āhṛtaḥ]

VBC āḍayam ↩︎ ↩︎
śiṣyād] B2 ins. śiṣyaṃ ↩︎ ↩︎
kimarthaṃ] B1 kīdṛśo ↩︎ ↩︎
viśeṣaṇānāṃ] B2 viśeṣaṇādīnāṃ ↩︎ ↩︎
śreṣṭha] B1 -śreṣṭhaḥ ↩︎ ↩︎
siddhitraya] Od gl. (kāyikavācikamānasikasiddhisamāyuktaḥ syāt | athavā siddhitrayaḥ sandhyātrayasamāyuktaḥ) ↩︎ ↩︎
bhiṣecitaḥ] Od gl. (abhiṣeko bhavati) ↩︎ ↩︎
kṣatra] Od gl. (kṣatriyaḥ) ↩︎ ↩︎
viṭ] Od gl (vaiśyaḥ) ↩︎ ↩︎
nugrahe] R3 nigrahe ↩︎ ↩︎
tena] Od gl. (vaiśyena) ↩︎ ↩︎
dvaye] Od gl. (vaiśyaśūdradvaye) ↩︎ ↩︎
sarvadā] B3 a.c. sarvathā ↩︎ ↩︎
eva] B2 deest ↩︎ ↩︎
āyātam] B2 āyāti ↩︎ ↩︎
pra] B1 deest ↩︎ ↩︎
saṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
tac] B3 tathā ↩︎ ↩︎
tatraiva] B1 gl. (nāradapañcarātre) ↩︎ ↩︎
niyojayet] B1 B2 ‘bhiyojayet ↩︎ ↩︎
upadeṣṭṛtvādike] V2 B3 Edd upadeśakatvādike ↩︎ ↩︎
sadṛśena] B1 gl. (brāhmaṇe sati kṣatriyādinā na kāryam) ↩︎ ↩︎
varṇottame] Od gl. (guruvidyamāne sati ya jana gurur kuryāt tatra tatra viparyayaṃ syāt) ↩︎ ↩︎
vā] R2 R3 Va Od yā ↩︎ ↩︎
viśrute pi] Od gl. (vikhyāte ‘pi) ↩︎ ↩︎
ca] B2 vā ↩︎ ↩︎
śubhārthinā] Od gl. (kavanena?) ↩︎ ↩︎
kuryāt] R2 kāryā ↩︎ ↩︎
yatra] B2 Od tatra ↩︎ ↩︎
tasyehāmutra … ācaret] Od gl. (tasya janasya iha loke ‘mutraparaloke nāśaḥ syāt tasmāc chāstroktam ācaret) ↩︎ ↩︎
syāt] B2 add. śrīśrīrādhākṛṣṇa x 4 ↩︎ ↩︎
ca] V1 B3 deest ↩︎ ↩︎
asau] Od gl. (brāhmaṇa) ↩︎ ↩︎
hariḥ] B2 Od add. brahmakṣatriyavaiśyāś ca guravaḥ śūdrajanmanāṃ (Od gl. śūdrajātīnām)| śūdrāś ca guravas teṣāṃ trayāṇāṃ bhagavatpriyāḥ (Od gl. trayāṇāṃ brāhmaṇakṣatriyavaiśyānāṃ bhagavatpriyā śūdrā gurava syāt) || tatraiva | ↩︎ ↩︎
bhakta] V1 deest ↩︎ ↩︎
iti] Od deest ↩︎ ↩︎
dharmā] V2 B1 B3 -karmā- ↩︎ ↩︎
iti] B1 add. ca ↩︎ ↩︎
anyatra] V1 anyatratya- ↩︎ ↩︎
prati] V2 p.c. deest ↩︎ ↩︎
ca] V1 deest ↩︎ ↩︎
paro] B3 -rato ↩︎ ↩︎
bhihito] B3 ‘bhimato ↩︎ ↩︎
avaiṣṇavaḥ] R1 add. hayaśīrṣapañcarātre | jaiminiḥ sugataś caiva nāstiko nagna eva ca | kapilaś cākṣapādaś ca ṣaḍ ete hetuvādinaḥ | etanmatānusāreṇa vartante ye narādhamāḥ | te hetuvādinaḥ proktās tantraṃ tebhyo na dāpayet | ↩︎ ↩︎
tatrādau] B2 deest ↩︎ ↩︎
athāgurulakṣaṇam] R1 atha gurvalakṣaṇam ↩︎ ↩︎
dīrghasūtrī] Od gl. (dīrghasūtrī śirakriyaḥ) ↩︎ ↩︎
duṣṭo vāgvādī] Od duṣṭavāgvādī : Od gl. (duṣṭaṃ vācaṃ vadituṃ śīlanam yasya) ↩︎ ↩︎
yady … īśvaraḥ] Od gl. (yady api svayam īśvaras tathāpi aguruḥ syāt) ↩︎ ↩︎
śrīkṣayāvahaḥ] Od gl. (lakṣmīṃ rahati) ↩︎ ↩︎
ced] V1 B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
saktaḥ] B2 add. nindyaḥ ↩︎ ↩︎
śiṣyalakṣaṇāni] R2 ins. 4 ↩︎ ↩︎
dabhra] B2 darpa- : R1 ‘daṃbha- ↩︎ ↩︎
nīrujo] V1 B1 Vidyāvāgīśa Vidyāratna nirujo : Pa nirūjo : Od nairujo ↩︎ ↩︎
pātakaḥ] R2 -pāvakaḥ ↩︎ ↩︎
ca] B9 vai ↩︎ ↩︎
pātakaḥ … viniyatāśeṣa] B1 om. ↩︎ ↩︎
kṣādhikāravān] Od ins. bhavet ↩︎ ↩︎
ca] V2 deest ↩︎ ↩︎
amatsaro] Od gl. (matsare ‘nyaśubhatve ‘pi?) ↩︎ ↩︎
amoghavāk] Od gl. avyarhavāk ↩︎ ↩︎
amoghavāk] B1 anarthavāk ↩︎ ↩︎
ruṣṭā] B1 a.c. duṣṭā ↩︎ ↩︎
rāgiṇo] Od vāgmino : Od gl. (bahuvaktāraḥ) ↩︎ ↩︎
paruṣavādinaḥ] Od gl. (niṣṭhuravarjitaḥ) ↩︎ ↩︎
kaṣṭa] B1 ruṣṭa- : Od kuṣṭa- ↩︎ ↩︎
śikṣā] R1

AS -śiṣyā- ↩︎ ↩︎
śikṣāyā] B2 -śikṣāyāś ca ↩︎ ↩︎
na vihitāḥ] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
yad vā] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
nārhanti] B2 mārhanti ↩︎ ↩︎
ete hy] B2 etad : Od² p.c. evam ↩︎ ↩︎
krośa] Od gl. dhūrta ↩︎ ↩︎
yady … te] R1 B1 om. : R1² i.m. ↩︎ ↩︎
sārdhena] B2 add. śrīśrīrādhākṛṣṇābhyāṃ namaḥ | ↩︎ ↩︎
śīrṣa] Pa -śirṣīye ↩︎ ↩︎
tantraṃ] B1 B2 B3 Od tattvaṃ ↩︎ ↩︎
haya … iti] R1 deest ↩︎ ↩︎
cānyo] B9 vānyo ↩︎ ↩︎
ābhijāyate] Od gl. (parīkṣā jāyate) ↩︎ ↩︎
parīkṣaṇam] R2 R3 ins. 6 ↩︎ ↩︎
tayor] Od gl. (guruśiṣyayoḥ) ↩︎ ↩︎
ca] B2 deest ↩︎ ↩︎
pi] Od ca ↩︎ ↩︎
doṣāḥ] Od² ins. bhavati ↩︎ ↩︎
guruḥ] V2 p.c. R2 R3 Pa guruṃ ↩︎ ↩︎
eva] B1 deest ↩︎ ↩︎
rājñīti] B1 add. amātyajā doṣā rājni bhavanti patnīkṛtapāpaṃ tasyā bhartari bhavati evaṃ ca śiṣyārjitaṃ pāpaṃ guruḥ prāpnoti iti | ↩︎ ↩︎
rdra] B2 lac. ↩︎ ↩︎
ca] B1 sva- ↩︎ ↩︎
dhīras] Od gl. atidhīraḥ san ↩︎ ↩︎
dīkṣām] Pa on a separate folio B3 R3 add. varāhe | brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ śūdrāṇāṃ ca parīkṣaṇam | saṃvatsaraṃ guruḥ kuryāj jātiśau ca kriyādibhiḥ || viśeṣataḥ ca gautamīye | varṣaikena bhaved yogyo vipraḥ sarvaguṇānvitaḥ | varṣadvayāt (Pa -dvayo) tu rājanyo vaiśyas tu vatsarais tribhiḥ | caturbhir vatsaraiḥ śūdraḥ kathitā śiṣyayogyatā || iti || ↩︎ ↩︎
evaṃ] B1 kramadīpikāyāṃ tu evaṃ ↩︎ ↩︎
varṣam ekaṃ] V2 ekavarṣaṃ ↩︎ ↩︎
ca] V1 B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B3 deest ↩︎ ↩︎
vara] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
trayair] B2 -traye ↩︎ ↩︎
gurusevā] V2 R3 Pa Vidyāvāgīśa Purīdāsa Haridāsa ante śrī- ↩︎ ↩︎
atha … vidhiḥ] Kaviratna om. ↩︎ ↩︎
vidhiḥ] R2 R3 ins. 7 ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
chāyām] V3 Od jīyād ↩︎ ↩︎
āsandīṃ] Va² gl. āsandīm iti bhojanapātrādhāratripādikām ↩︎ ↩︎
kṛtyaṃ cāsmai] B2 āhṛtyo ‘smai ↩︎ ↩︎
gṛhasya] B3² add. i.m. lepanam ↩︎ ↩︎
anāpṛcchya … gantavyaṃ] Od gl. (guru anāpṛcchya san na gantavyam) ↩︎ ↩︎
sārayed] B2 sādhayed ↩︎ ↩︎
na … sannidhāne] Od gl. (guroḥ sannidhāne pādau na sārayet kadāpi) ↩︎ ↩︎
jṛmbhā] B2 jṛmbhāṃ ↩︎ ↩︎
kaṇṭhaprāvaraṇaṃ] Od gl. (kaṇṭhavasanam) ↩︎ ↩︎
athāsphoṭanam] Va² gl. āsphoṭanam aṅgulyādīnām ↩︎ ↩︎
prasārayet] B3² add. i.m. hāsyādim ↩︎ ↩︎
kiṃ ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
na kuryād] Od gl. (tasmāt kuryāt) ↩︎ ↩︎
pādayoḥ] R2 ins. pādayoḥ ↩︎ ↩︎
snāpanaṃ] Pa svāpanaṃ ↩︎ ↩︎
patnyā] Od -patnyāṃ ↩︎ ↩︎
hitaṃ] B9 ins. samācaret ↩︎ ↩︎
guru … san] V2 om. : V2² i.m. ↩︎ ↩︎
ca] Edd deest ↩︎ ↩︎
brāhmaṇānāṃ] B2 brahmaṇādīnāṃ ↩︎ ↩︎
vedādhyāpane] B2 -vedādhyāyane ↩︎ ↩︎
devyāgame] Od divyāgame ↩︎ ↩︎
śrī] B1 Od deest ↩︎ ↩︎
guru] Od guroḥ ↩︎ ↩︎
pāduke] Va² gl. pāduke upānahau ↩︎ ↩︎
abhedoktim] V1 abhedoktam ↩︎ ↩︎
śrī] R2 B1 B2 Od deest ↩︎ ↩︎
pūrvam … likhitaḥ] V2 B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
likhitaḥ] B2 add. śrīharaye namaḥ ↩︎ ↩︎
śrī] Vidyāratna Śarma Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
kurvīta] B2 -kurvanti ↩︎ ↩︎
bhāṣaṇa] V1

VBC -bhāṣita- ↩︎ ↩︎
cāvisṛṣṭo] R1 Pa vāvisṛṣṭo ↩︎ ↩︎
śrī] B2 B3 Od deest ↩︎ ↩︎
gṛhṇīyāc] Od gl. (guror nāma) ↩︎ ↩︎
abhaktyā] B3 aśaktyā ↩︎ ↩︎
na] V1 Pa B1 B2 Od tu ↩︎ ↩︎
yatātmavān] R1 jitātmavān ↩︎ ↩︎
śabdo … py] Edd śabdād ↩︎ ↩︎
syān] Edd ca ↩︎ ↩︎
nata] B2 tato ↩︎ ↩︎
yutaḥ] Va² gl. oṃ śrīamukaśrīviṣṇupāda ity evam ↩︎ ↩︎
ity apekṣāyām] V1 B3 tatra ↩︎ ↩︎
nata] B2 deest ↩︎ ↩︎
yutaś] V2 deest : Edd -yuktaḥ ↩︎ ↩︎
ca] Edd deest ↩︎ ↩︎
kiṃ ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
nānivedya] Va nātivedya ↩︎ ↩︎
tathā] Od gl. (sāmi??īṃ na bhoktavyam) ↩︎ ↩︎
ca] Edd deest ↩︎ ↩︎
api] Edd deest ↩︎ ↩︎
anyathājñālaṅghanadoṣā] B2 […] ↩︎ ↩︎
sarvaṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
api] B1 deest ↩︎ ↩︎
śiṣyasya] B1 B2 śiṣya- ↩︎ ↩︎
jñeyaṃ] B1 ins. eva ↩︎ ↩︎
asti] V2 add. śrīrādhādāmodaradevau jayatām || o || ↩︎ ↩︎
pratyaham] V1 pra- i.m. ↩︎ ↩︎
śrī] B1 Vidyāratna Śarma Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
smṛtau] R1 R2 R3 Pa Od -dharme ↩︎ ↩︎
kuryāt] V2 Pa B1 B2 R2 kāryaṃ ↩︎ ↩︎
nā] B2 Od tat- ↩︎ ↩︎
ācāryāya] Edd ācāryasya : Od gl. (gurave) ↩︎ ↩︎
mahādoṣaḥ] B2 mahaddoṣaḥ ↩︎ ↩︎
rahitam] B1 -rahito ↩︎ ↩︎
vinā nyāyaṃ] R2 Va Edd anyāyena ↩︎ ↩︎
tāv ubhau] Od gl. (ubhau guruśiṣyau) ↩︎ ↩︎
sevādiṃ vinā] V1 -sevādivinā ↩︎ ↩︎
prārthanā] R2 R3 ins. 8 ↩︎ ↩︎
jagannātha] Od gl. (sambodhane) ↩︎ ↩︎
ca] R1 vā ↩︎ ↩︎
iti] B1 Kaviratna deest : Od add. tatraiva : R2 add. śrī ↩︎ ↩︎
dīkṣārthaṃ] V1 V2 -dīkṣā ↩︎ ↩︎
prārthayitavyaṃ] V1 prārthayitavyā ↩︎ ↩︎
manīṣibhiḥ] Od gl. (paṇḍitaiḥ) ↩︎ ↩︎
bhajati] B2 bhavati ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
bhagavan] B1 vāsudeva- ↩︎ ↩︎
māhātmyam] R2 R3 ins. 9 ↩︎ ↩︎
ihāsya] Od gl. (asya jagateḥ) ↩︎ ↩︎
sattvatanor] Od gl. (vāsudevād eva syuḥ) ↩︎ ↩︎
apīśvaratve] B2 apīśvaratvād ↩︎ ↩︎
ekātmatve] B2 ekatmatvād ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
sattvam] B2 deest ↩︎ ↩︎
yady api] B2 deest ↩︎ ↩︎
yad vā] B1 B2 B3 deest ↩︎ ↩︎
nakhād avasṛṣṭaṃ] V1 B2 -nakhāvaṣṛṭaṃ ↩︎ ↩︎
iti] Edd ins. anena ↩︎ ↩︎
padasyārtho] Edd padārtho ↩︎ ↩︎
tan] Od gl. (bhagavato nāma niśamya śrutvā) ↩︎ ↩︎
kṣemo] R2 R3 śāntir ↩︎ ↩︎
vā] B3 add. (adbhutadarśanād eva vismayaḥ viṣṇoḥ karmaṇo ‘dbhutatve kādācitkaṃ syād ataḥ pakṣāntaram āha) ↩︎ ↩︎
śraddadhur] B1 om. ↩︎ ↩︎
śrī] Od Edd deest ↩︎ ↩︎
paramikāṃ] V1 paramakāṃ ↩︎ ↩︎
eva … śāstrāṇāṃ] V2 om. : V2² i.m. ↩︎ ↩︎
vivecanasya] Edd ins. vyāpārasya dūṣaṇatvena tad eva skandapurāṇādi- ↩︎ ↩︎
satsu] B2 samasta- ↩︎ ↩︎
bhujam] Od gl. (??pālanavyavahāre) ↩︎ ↩︎
mitraṃ] Pa mitrāṃ : Od ins. bhavati ↩︎ ↩︎
pathyam] Od² ins. bhavati ↩︎ ↩︎
viparyayaḥ] Od² ins. syāt ↩︎ ↩︎
śrī] B2 strī- ↩︎ ↩︎
ata evoktaṃ] R1 etad evoktaṃ ↩︎ ↩︎
tatraiva … saṃvāde] R2 om. ↩︎ ↩︎
śvapacīṃ] Od gl. (cāṇḍālastrīm) ↩︎ ↩︎
sva … saḥ] R1 B2 deest : R1² i.m. ↩︎ ↩︎
tatraivānyatra] R2 add. tatraiva śrībhagavadvākyam | mannimittaṃ kṛtaṃ pāpam api dharmāya kalpate | mām anādṛtya dharmo ‘pi pāpaṃ syān matprabhāvataḥ | ata evoktaṃ skānde śrībrahmānāradasaṃvāde || vāsudevaṃ parityajya yo ’nyadevam upāsate | tyaktvāmṛtaṃ sa mūḍhātmā bhunkte hālāhalaṃ viṣam || ↩︎ ↩︎
tatraivānyatra … upāsate] R1 B2 deest : R1² i.m. ↩︎ ↩︎
utsṛjya] Od gl. (tyaktvā) ↩︎ ↩︎
tu] B2 ca ↩︎ ↩︎
samāśrayet] R2 upāśrayet ↩︎ ↩︎
pradhāvati] Va sa dhāvati ↩︎ ↩︎
tat] B3 deest ↩︎ ↩︎
ntyajo] Od gl. (antyajajāticaṇḍāla) ↩︎ ↩︎
ntyajaḥ] R3 add. 4 smartavyaḥ satataṃ viṣṇur vismartavyo na jātucit | sarve vidhiniṣedhā syur etayor eva kinkarāḥ || ↩︎ ↩︎
mahān anartha] V2 mahānartha ↩︎ ↩︎
jaḍāḥ] Od gl. mūrkhāḥ ↩︎ ↩︎
anyac] V1 V2 R1 anyatra ↩︎ ↩︎
sadā] B1 a.c. B3 dhruvam ↩︎ ↩︎
iti] B3 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
bhavadādi] Edd jagadādi- ↩︎ ↩︎
ślokaughāḥ] Od gl. (samūhaḥ) ↩︎ ↩︎
viṣṇur] Od gl. (anyadeva?? na bhavati) ↩︎ ↩︎
tathā ca] B3 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
mahimā] B2 -mahimnā ↩︎ ↩︎
iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
devaika] V1 daivaika- ↩︎ ↩︎
ca] V1 V2 B2 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
madhudviṣāt] Emend. : V1 V2 B1 B2 B3 Edd madhudviṣaḥ ↩︎ ↩︎
vīkṣyate … iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
laghu … tatra] B1 deest ↩︎ ↩︎
ityādi] B2 Purīdāsa Haridāsa ins. ca ↩︎ ↩︎
iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
rajasā] B2 om. ↩︎ ↩︎
copahata] V2 B1 B2 B3 Kaviratna vopahata- ↩︎ ↩︎
bhajantāṃ] B2 bhajantīti ↩︎ ↩︎
yo … nyaṃ] B1 B3 transp. ↩︎ ↩︎
dūṣita] V1 -bhūṣita ↩︎ ↩︎
ca] R2 Pa deest ↩︎ ↩︎
harivaṃśe] V2 B3 śrī- ↩︎ ↩︎
śiva] Pa Edd śrī- ↩︎ ↩︎
sadā dhyeyo] Edd sadārādhyo ↩︎ ↩︎
saṅgṛhīteṣu] Pa² i.m. ↩︎ ↩︎
sarvataḥ] Od gl. (samastatattvataḥ) ↩︎ ↩︎
tat] Od gl. (tasmāt tāni upekṣitāni) ↩︎ ↩︎
likhyantām] B2 likhyanti ↩︎ ↩︎
tatra … likhati] Edd tatrāha ↩︎ ↩︎
śrī] B1 B3 deest ↩︎ ↩︎
mantra] Od -tantra- ↩︎ ↩︎
gurvanugrahāt] Od gl. (guror anugrahād dhetoḥ) ↩︎ ↩︎
sahasrair] B2 ins. tu ↩︎ ↩︎
yaiḥ] Od gl. janaiḥ ↩︎ ↩︎
su] B2 deest ↩︎ ↩︎
lokapāvanāḥ] Od ins. bhavanti ↩︎ ↩︎
mahābhayāt] Od gl. (saṃsārāt) ↩︎ ↩︎
likhyate] Od ins. mayā ↩︎ ↩︎
tātparyataḥ] R2 om. ↩︎ ↩︎
likhanam ārabhate] Edd likhituṃ pratijñānīte ↩︎ ↩︎
tat] B3 deest ↩︎ ↩︎
yam] B1 deest ↩︎ ↩︎
avatārī] B1 B3 ins. śrīkṛṣṇaḥ ↩︎ ↩︎
māhātmya] B3 -māhātmyety arthaḥ ↩︎ ↩︎
puṣṭam] B1 spaṣṭam ↩︎ ↩︎
saṛṣi] Pa a.c. sajñaṣi- ↩︎ ↩︎
sayantraṃ] B2 Od samantraṃ ↩︎ ↩︎
narottamāḥ] Od gl. (ṛṣichandadaivataiḥ saha vartamānam) ↩︎ ↩︎
viṣṇavaḥ] B2

VBC vaiṣṇavāḥ ↩︎ ↩︎
svayam] Od gl. (yataḥ kāraṇāt te janāḥ svayaṃ vaiṣṇavāḥ) ↩︎ ↩︎
vaiṣṇavatantreṣu] B1 -viṣṇumantra- ↩︎ ↩︎
sārūpyaprāpteḥ] B3 -sārūpyās te ↩︎ ↩︎
viṣṇu] V2 Edd viṣno ↩︎ ↩︎
tatraiva] R2 R3 Pa tayor madhye ↩︎ ↩︎
śrī] B1 B2 B3 Od deest ↩︎ ↩︎
me] Od ins. he ↩︎ ↩︎
yaṃ] Od gl. (mantram) ↩︎ ↩︎
japaś … khecarān] Va² i.m. ↩︎ ↩︎
khecarān] Od gl. devān ↩︎ ↩︎
dvayor] V1 trayor : V2 B1 tayor ↩︎ ↩︎
nṛpātmaja] B2 Edd śrī- ↩︎ ↩︎
śrī] V2 B1 B3 Vidyāratna Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
śrī … purāṇe] Va deest : Va² i.m. ↩︎ ↩︎
aṣṭākṣarasya] R2 R3 Pa athāṣṭākṣarasya ↩︎ ↩︎
yathā] R1 R3 Pa Od deest ↩︎ ↩︎
nārada] R1 R2 R3 Pa nāradīya ↩︎ ↩︎
surāḥ] Od gl. devāḥ ↩︎ ↩︎
tāraṇaḥ] R3 -tārakaḥ ↩︎ ↩︎
na … punar] Od apunar- ↩︎ ↩︎
bhavakāṅkṣiṇām] Od gl. (mokṣakaṅkṣiṇām) ↩︎ ↩︎
mahīyate] V1 V2 B1 B2 B3 mahīpate : Od gl. pūjyate ↩︎ ↩︎
aṣṭākṣara … naram] B2 Va aṣṭākṣaram idaṃ narāḥ ↩︎ ↩︎
vyaktaṃ] B2 vyakto ↩︎ ↩︎
parivartate] Od gl. (narāṇāṃ mukheṣu aṣṭākṣarasvarūpaḥ kṛṣṇaḥ parivartate) ↩︎ ↩︎
sva] V2 B1 Edd deest ↩︎ ↩︎
vrataiḥ] R1 japaiḥ : R1² i.m. vrataiḥ ↩︎ ↩︎
sarveṣu … yaḥ] B2 sarvaprayatnena japet nārāyaṇākṣaram ↩︎ ↩︎
yāti] B3 jāti : Od ins. he ↩︎ ↩︎
śrī] Od deest ↩︎ ↩︎
śukavyāsa] V2 transp. ↩︎ ↩︎
ca] V1 R1 Od deest ↩︎ ↩︎
mokṣa] Od gl. (mokṣadāyaka) ↩︎ ↩︎
svarga] Od gl. (svargadāyaka) ↩︎ ↩︎
veda] R2 -deha- ↩︎ ↩︎
kīrtitaḥ] Od gl. (kathitaḥ) ↩︎ ↩︎
satya] R2 R3 Pa B2 bhavya- ↩︎ ↩︎
muditāstarāgā] B2 uditāstarānāṃ : Od gl. (muditāś ca tā harṣāś ca tā ’starāgāś ceti) (tyaktarāgāḥ manuḥ) ↩︎ ↩︎
bāhur] Od ins. san ↩︎ ↩︎
vaḥ] B2 ca ↩︎ ↩︎
putra] B3 tāta ↩︎ ↩︎
tāta] V2 B1 B2 Edd he tāta- ↩︎ ↩︎
śuka] V2 B3 Edd śrī- ↩︎ ↩︎
rāgāś] V2 -vāmāś ↩︎ ↩︎
vā] R2 om. ↩︎ ↩︎
ity ārṣaḥ] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
ity … tiṣṭhan] B1 B3 transp. ↩︎ ↩︎
śrī] B3 deest ↩︎ ↩︎
rājasya] B1 Purīdāsa Haridāsa add. māhātmyam ↩︎ ↩︎
tāpanīya] Od tāpanī- ↩︎ ↩︎
devā] V1 Va taṃ devā ↩︎ ↩︎
vai] Od re ↩︎ ↩︎
tasyānuṣṭubhasya] V2 tasyānuṣṭubha- ↩︎ ↩︎
nārasiṃhasya] V1 B2 deest ↩︎ ↩︎
ya] B3 sa ↩︎ ↩︎
so … bhavati] B2 deest ↩︎ ↩︎
sa … bhavati] B2 deest ↩︎ ↩︎
śatam] Vidyāratna -śatakam ↩︎ ↩︎
ekam] Od om. ↩︎ ↩︎
ekam] R3 om. ↩︎ ↩︎
gṛhasthena … ekena] V2 om. : V2² i.m. ↩︎ ↩︎
upanītaśatam … tatsamam] B2 om. ↩︎ ↩︎
ekam] B2 deest ↩︎ ↩︎
ekenātharvāṅgirasa] V2 R2 R3 Pa B2 Od atharvāṅgirasa- ↩︎ ↩︎
ekena] R1 R2 R3 Pa B1 B2 Od deest ↩︎ ↩︎
duḥkhādi] Va ins. trayaṃ ↩︎ ↩︎
na sūryo] Od transp. ↩︎ ↩︎
vāti] B2 B3 bhāti ↩︎ ↩︎
tat … sadānandaṃ] B2 taṃ sānandaṃ ↩︎ ↩︎
śāśvataṃ] Od gl. nityam ↩︎ ↩︎
ṛcābhyuktam] V1 cābhyuktam : B9 ṛcām uktam : B2 dṛḍhadyuktam ↩︎ ↩︎
sadā … sūrayaḥ] V2 om. ↩︎ ↩︎
sūrayaḥ] V1 ins. kutaḥ ↩︎ ↩︎
ātatam] Od gl. (cakṣuḥ ātataṃ vyāptam) ↩︎ ↩︎
viprāso] B3 gl. (viprā ity arthaḥ) ↩︎ ↩︎
jāgṛvāṃsaḥ] B3 gl. (nirvyavahārāḥ) ↩︎ ↩︎
samindhate] Od gl. (dedipyate) ↩︎ ↩︎
atha śrīrāmamantrāṇāṃ] R2 om. ↩︎ ↩︎
mantrāḥ] R3 rāja- ↩︎ ↩︎
phalādhikāḥ] Od ins. bhavanti ↩︎ ↩︎
mantreṣu] V1 V2 Od mantrebhyaḥ ↩︎ ↩︎
guṇādhikāḥ] B1 -phalādhikāḥ ↩︎ ↩︎
siddhidāḥ] Od ins. syāt ↩︎ ↩︎
aṣṭasv … yaṃ] B2 suṣṭhu saphalaṃ nirdoṣaṃ ca ↩︎ ↩︎
akṣaraḥ] B2 ṣaḍakṣaram ↩︎ ↩︎
mahāghaugha] B2 ato ’ghaugha- ↩︎ ↩︎
dainandinaṃ] B1 B3 dinaṃ dinaṃ : Od gl. (dinaṃ dinaṃ bhavati) ↩︎ ↩︎
duritaṃ] B2 tvaritaṃ ↩︎ ↩︎
pakṣamāsa] B1 transp. ↩︎ ↩︎
brahma … ca] Pa deest ↩︎ ↩︎
ca] Od deest ↩︎ ↩︎
ya etat] B2 yatra tat ↩︎ ↩︎
sa … tarati] Od i.m. ↩︎ ↩︎
tarati] R1 R2 Pa bhavati ↩︎ ↩︎
gopāla] V2 Va Pa B1 B3 Od Edd ante śrī- ↩︎ ↩︎
deva] B9 Od deest ↩︎ ↩︎
sākṣād] Od svayaṃ ↩︎ ↩︎
sarvato] Od gl. (sarvamantrebhyaḥ) ↩︎ ↩︎
raghunāthādi] V2 śrī- ↩︎ ↩︎
tathā ca] Pa² deest ↩︎ ↩︎
śrī … vṛndāvanākhye] B3 deest ↩︎ ↩︎
vṛndāvanākhye] B2 ins. ca ↩︎ ↩︎
varyāṇāṃ] R2 R3 Od -vargānāṃ : Pa² -varṇānāṃ ↩︎ ↩︎
sādhanam] B1 -sādhakāḥ : Od ins. bhavanti ↩︎ ↩︎
bhāsate] Edd bhāṣyate ↩︎ ↩︎
teṣāṃ] Od gl. janānām ↩︎ ↩︎
tathā … iti] Pa² i.m. ↩︎ ↩︎
iti] Pa² B1 deest : V1 R3 B1 B2 add. tatra śrīdaśākṣarasya | yathā gautamīyatantre | sarvakāmā prasīdanti kṛṣṇamantrajapād dvija | sarveṣu mantravargeṣu śreṣṭhaṃ vaiṣṇavam ucyate || gāṇapatyeṣu śaiveṣu tathā śākteṣu suvrata | vaiṣṇaveṣu ca sarveṣu kṛṣṇamantrā phalādhikāḥ || viśeṣato daśārṇo ’yaṃ japamātreṇa siddhidaḥ | mantrasya jñānamātreṇa labhen muktiṃ caturvidhām || ajñānatūlarāśīnāṃ jvalano ’yaṃ munīśvara || anena sadṛśo mantro jagatsv api na vidyate | anenārādhitaḥ kṛṣṇaḥ prasīdaty eva tatkṣaṇāt | padmayonir avāpāgryaṃ devarājyaṃ śacīpatiḥ || ity ādi || tathā (B1 B2 B9 deest) | mantrāṇāṃ paramo mantro guhyānāṃ guhyam uttamam | mantrarājam idaṃ (B1 imaṃ) jñātvā kṛtārtho jāyate naraḥ || putravān dhanavān vāgmī lakṣmīvān paśumān bhavet || ity ādi || (mantrāṇāṃ … ādi V1 deest : R3 B1 ins. tathā) mantreṇānena mantrajña bhaktiḥ syāt premalakṣaṇā | samastatīrthapūtaś ca samastakṣetrapāvanaḥ || raver iva durādharṣaḥ śucer iva śuciḥ sadā | śaṃkarasyeva siddhīśo viṣṇor iva sadāśrayaḥ (B1 sadāśriyaḥ) || bahunā kim ihoktena rahasyaṃ śṛṇu gautama | nirvāṇaphalado mantraḥ kim anyair bahujalpitaiḥ || tathā tatraiva | klīṃkārād asṛjad viśvam iti prāha śruteḥ śiraḥ | lakārāt pṛthivī jātā kakārāj jalasambhavaḥ || īkārād vahnir utpanno nādād vāyur ajāyata | bindor ākāśasambhūtir iti bhūtātmako manuḥ (R3 viduḥ)|| svāśabdena ca kṣetrajño heti citprakṛtiḥ parā | tayor aikyasamudbhūtir mukhaveṣṭanavarṇakaḥ | ata eva hi viśvasya layaḥ svāhārṇake bhavet || gopīti prakṛtiṃ vidyāj janas tattvasamūhakaḥ | anayor āśrayor vyāptyā kāraṇatvena ceśvaraḥ || sāndrānandaṃ paraṃ jyotir vallabhena ca kathyate | athavā gopī prakṛtir janas tadaṃśamaṇḍalam || anayor vallabhaḥ (B1 B9 ins. proktaḥ) svāmī kṛṣṇākhyaḥ para (B1 B9 deest) īśvaraḥ | kāryakāraṇayor īśaḥ śrutibhis tena gīyate || anekajanmasiddhānāṃ gopīnāṃ patir eva vā | nandanandana ity uktas trailokyānandavardhanaḥ || cintayed virajo mantrī sarvasampattihetave | daśānām api tattvānāṃ sākṣī vettā tathā paraḥ (B1 B9 R3 tathākṣaraḥ)|| daśākṣara iti khyāto (B1 proktā) mantrarājaḥ parāt paraḥ | guptabījasvabhāvatvād daśārṇa iti kathyate | bījapūrvajapaś cāsya rahasyaṃ kathitaṃ mune || iti || ↩︎ ↩︎
bhagavattāṃ] Od gl. (prakāśitavān) ↩︎ ↩︎
tanvato] V3 tattvato ↩︎ ↩︎
gopalīlayā] Od gl. (karaṇabhūtayā) ↩︎ ↩︎
tasya] Od gl. (śrīkṛṣṇasya) ↩︎ ↩︎
śreṣṭha] Pa preṣṭha- ↩︎ ↩︎
teṣv] Od gl. (mantreṣu) ↩︎ ↩︎
tatrāpi … aṣṭādaśākṣaraḥ] R3 deest ↩︎ ↩︎
tatra teṣu] B2 eteṣu ↩︎ ↩︎
tatra … tanvataḥ] V2 om. : V2² i.m. ↩︎ ↩︎
vistārayataḥ] B2 deest ↩︎ ↩︎
arthaḥ] B2 add. he kṛṣṇa ramānātha vrajanāthārtināśaya | saṃsārasāgare ghore patitaṃ māṃ samuddhara || śrīśrīhariḥ śaraṇam || śrīrādhākṛṣṇacaraṇakamale manmano bhramarāyate || śrīśrīgopālaḥ śaraṇam || śrīśrīgovindāya namaḥ || ↩︎ ↩︎
māhātmyam] Kaviratna Purīdāsa Haridāsa -mantramāhātmyam ↩︎ ↩︎
tāpanīya] R3 B1 B2 B3 Od gopālatāpanīya- (R3 B3 śrī-) ↩︎ ↩︎
bhāti] Edd jñātaṃ bhavati ↩︎ ↩︎
tad] Edd tān ↩︎ ↩︎
kasya … bibheti] Od i.m. ↩︎ ↩︎
jñānenākhilaṃ … vallabha] B1 om. ↩︎ ↩︎
jñānena] Edd -jñānenākhilaṃ ↩︎ ↩︎
tajjñātaṃ] B1 tajjñānaṃ : Edd vijñātam ↩︎ ↩︎
svāhayedaṃ] Od svāhāyeti ↩︎ ↩︎
saṃsaratīti] Pa Edd saṃsarati : Od gl. (saṃsarati saṃsāraṃ tarati) ↩︎ ↩︎
pāpakarṣaṇo] Od gl. (kṛṣṇa) ↩︎ ↩︎
veditā] B1 deest : Od gl. (jñātvā gopījanaṃ tāsāṃ vidyā kalā racitakalā tāsu preraka tāsu māyā) ↩︎ ↩︎
paraṃ] Va ins. paraṃ ↩︎ ↩︎
brahma] Edd brahmaiva ↩︎ ↩︎
tad] B2 ins. eva ↩︎ ↩︎
rasati] Pa sarati ↩︎ ↩︎
mṛto] B1 B2 ins. bhavati so ’mṛto ↩︎ ↩︎
bhajanam] B1 B2 ins. ca ↩︎ ↩︎
hairaṇyaḥ] R1 hairaṇyo ’sthe : R3 hairastho ↩︎ ↩︎
abhrābhaṃ] Od gl. (śyāmameghaiva ābhā yasya tam) ↩︎ ↩︎
padārthaḥ] V2 B3 Vidyāratna Purīdāsa padasyārthaḥ ↩︎ ↩︎
tṛtīyasya] B1 Edd tṛtīyasyārthaḥ ↩︎ ↩︎
eva] Edd ins. ā saṃyak ↩︎ ↩︎
viśeṣas] Edd ins. tasyāḥ ↩︎ ↩︎
prerakārthāt … eveti] Edd preraka iti ↩︎ ↩︎
pañcasyeti] V1 pañcamasyeti ↩︎ ↩︎
nairāsyenaivāmuṣmin] R1 Va Pa p.c. B1 B2 B3 -nairāsyena kṛṣṇe ’musmin ↩︎ ↩︎
kalpanam] Od gl. (bhajanam) ↩︎ ↩︎
viprā bahudhā] V1 B2 B3 Edd transp. ↩︎ ↩︎
bahudhā] Od R3 bahudhārādhayanti ↩︎ ↩︎
svaretaḥ] Od gl. (prāpita) ↩︎ ↩︎
ejayat] Edd ins. aijayat : Od gl. (kalpayat) ↩︎ ↩︎
svaretaḥ] Edd svaretāḥ ↩︎ ↩︎
ghanaṃ] R2 -vanaṃ : Pa -prajaṃ : Od gl. (śarīraṃ praviṣṭaḥ) ↩︎ ↩︎
praviṣṭo] Od ins. san ↩︎ ↩︎
janye janye] B2 janme janme : Od gl. (jāyate yat tat janmaṃ tasmin) ↩︎ ↩︎
janye janye] B2 janme janme ↩︎ ↩︎
pañcapadaḥ] Vidyāratna Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
īḍya] Od gl. (stutya) ↩︎ ↩︎
yo] Od deest ↩︎ ↩︎
bahudhā … vabhāti] B1 bahudhāvabhāti ↩︎ ↩︎
dhīrās] B2 viprās ↩︎ ↩︎
sukhaṃ śāśvataṃ] B2 siddhiḥ śāśvatī ↩︎ ↩︎
śāśvatī] V1 śāśvatā ↩︎ ↩︎
taṃ … kāmāt] B1 B2 om. ↩︎ ↩︎
kāmāt] V1 V2 B3 R1 R3 kāmān : Pa kāmā ↩︎ ↩︎
tadaiva] B2 Edd tad eva ↩︎ ↩︎
brahmāṇaṃ] V1 Śarma brāhmaṇaṃ : Śarma “brahmāṇaṃ” iti pāṭhaḥ ↩︎ ↩︎
gāpayati] Vidyāratna Kaviratna Purīdāsa gopāyati : Haridāsa gopayati ↩︎ ↩︎
taṃ] B2 te ↩︎ ↩︎
premṇā ātma] R2 ha devātma- : Pa premātmā- ↩︎ ↩︎
mumukṣur] Od gl. (muktim icchuḥ san) ↩︎ ↩︎
śaraṇam] Od gl. (kṛṣṇam) ↩︎ ↩︎
ātma] V1 V2 -ārtha- ↩︎ ↩︎
yasya tam] B3 yasmāt ↩︎ ↩︎
ye japanti] Va yo japati ↩︎ ↩︎
japanti] V2 B2 B3 yajanti ↩︎ ↩︎
tasmai cāsau] Pa tasyaivāsau ↩︎ ↩︎
cāsau] R2 R3 Od vāsau ↩︎ ↩︎
tathā] Va B2 Od tasmān ↩︎ ↩︎
mumukṣur] Od gl. janaḥ ↩︎ ↩︎
saṅkrandanādyair] Od gl. (indrādyaiḥ) ↩︎ ↩︎
me] B2 ins. vai ↩︎ ↩︎
sāv abudhyata] V2 R3 Edd so ’vabudhyata ↩︎ ↩︎
stuto] Edd deest ↩︎ ↩︎
me] Edd ins. puruṣaḥ ↩︎ ↩︎
praṇatena] V1 R1 R2 R3 B2 Od praṇato ↩︎ ↩︎
dattvāntarhitaḥ] Od gl. (mayā dattvā) ↩︎ ↩︎
sisṛkṣā] Od gl. (śṛṣṭanimittaka) ↩︎ ↩︎
sisṛkṣā me] B2 sisṛkṣaṇā ↩︎ ↩︎
prākāśayat] Od prakāśayet ↩︎ ↩︎
iha] Od ahaṃ ↩︎ ↩︎
bindor] Od gl. (rākāśaṃ śabdāt vāyuḥ) ↩︎ ↩︎
tatsampātād] B2 samprātād : Od gl. (nādāt): Edd tannādād ↩︎ ↩︎
yād] R2 khād ↩︎ ↩︎
surabhiṃ] V1 surabhīvṛndāt : R2 surabhiṃ vindād : R3 surabhiṃ vidāt : Pa surabhīṃ vindād : B2 surabhivindyād : Od suravandyād (Od gl. govindāya) ↩︎ ↩︎
prādur] Od gl. (āhur bhāvam) ↩︎ ↩︎
taduttarāt] Edd (-Śarma) rep. ↩︎ ↩︎
pumādi] B3 -puruṣādi ↩︎ ↩︎
cedaṃ] R1 cetīdaṃ ↩︎ ↩︎
sakalam] Od gl. (viśvam asṛjam) ↩︎ ↩︎
sakalam idam] Va B2 Od Edd deest ↩︎ ↩︎
abudhyata] V2 avabudhyata ↩︎ ↩︎
prabodhaṃ] V2 Vidyāratna Kaviratna bodhaṃ ↩︎ ↩︎
ṇi] V2 B3 ina- : B1 B2 it- ↩︎ ↩︎
prākāśayam iti] V1 prākāśayateti ↩︎ ↩︎
candraḥ] Edd ins. tasya nādād arkaḥ | yāt yakārād vāyur abhūd iti śeṣaḥ | ↩︎ ↩︎
uttarāt] B3 uttaraśabdāt ↩︎ ↩︎
gośabdāt] Edd govindāyeti | asmāt surabhiṃ gojātim | taduttarāt gopījanety asmāt vidyāś caturdaśa | taduttarāt vallabhety āditaḥ | ↩︎ ↩︎
tathā] V2 yathā ↩︎ ↩︎
tathā … tantre] B2 tathā tatraiva ↩︎ ↩︎
kṣetrajño] Od gl. (ātmā puruṣaḥ) ↩︎ ↩︎
eva] B2 eka ↩︎ ↩︎
tathā … śrutiḥ] R3 deest ↩︎ ↩︎
etasyaiva] Od gl. (mantrasya) ↩︎ ↩︎
ālikaṃ] Edd -ālakaṃ ↩︎ ↩︎
rahito] B2 Od -vihito ↩︎ ↩︎
bhyānayat] R2 ’bhyānayet ↩︎ ↩︎
abhyaset] Od abhyāsayet ↩︎ ↩︎
ālikaṃ] Edd -ālakaṃ ↩︎ ↩︎
tad atra] B2 Od tatra ↩︎ ↩︎
udbhūtaṃ] B1 a.c. utpannaṃ ↩︎ ↩︎
dvitīyāt … evaikaṃ] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
dvitīyāt … avyayam] V2 deest ↩︎ ↩︎
samabhyasan … avyayam] Va deest ↩︎ ↩︎
tato] B1 B3 Od ato ↩︎ ↩︎
tato … padaṃ] Va om. ↩︎ ↩︎
nyad asti] Od gl. (yato heto ’nyavāsudevo nāsti) ↩︎ ↩︎
tato … saccidānanda] V2 om. ↩︎ ↩︎
pañcapadaṃ … saccidānanda] V2² i.m. ↩︎ ↩︎
sa yāty] B3 prayāty ↩︎ ↩︎
kevalaṃ] Pa kaivalyaṃ ↩︎ ↩︎
tat] Od gl. (govindasya padaṃ yāti) ↩︎ ↩︎
anejad ekaṃ] Od gl. (kalpayat) ↩︎ ↩︎
manaso javīyo] Od gl. (manasād dheto javīyaḥ cañcalaḥ) ↩︎ ↩︎
yad devā] Od gl. (yat bhagavān devān āpnuvan jñātavān na syāt) ↩︎ ↩︎
devā] V1 vedā ↩︎ ↩︎
arṣād] Va B3 Edd arśād ↩︎ ↩︎
iti] Edd deest ↩︎ ↩︎
pūrvamarśāt] B1 B2 pūrvamarṣāt ↩︎ ↩︎
parāmarśāt] V1 paramarṣāt : B2 deest ↩︎ ↩︎
marśāt] V1 B2 marṣāt ↩︎ ↩︎
apīti] B1 iti ↩︎ ↩︎
eva] Pa yatra ↩︎ ↩︎
taṃ rasayet] B1 deest ↩︎ ↩︎
rasayet] B3 ins. ca ↩︎ ↩︎
ity] Od deest ↩︎ ↩︎
ity etat] B2 deest ↩︎ ↩︎
ity etat] Edd oṃ tat ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
tasya] Od ins. he ↩︎ ↩︎
bālatvam] B2 lac. ↩︎ ↩︎
ati] B3 a.c. api ↩︎ ↩︎
amānuṣāṇi karmāṇi] B2 amānuṣaprakarmāṇi ↩︎ ↩︎
vai] Va Edd ca ↩︎ ↩︎
sarvaṃ] B2 pūrvaṃ ↩︎ ↩︎
ca] Od tu ↩︎ ↩︎
mumukṣur] Od gl. (muktim icchuḥ san) ↩︎ ↩︎
uttamaḥ] Pa uttamam ↩︎ ↩︎
bālyacaritrāti] V2 bālacaritādi- : Vidyāvāgīśa bālyacarita- : Vidyāratna -bālācarita- : Kaviratna -bālyacaritra- : Purīdāsa Haridāsa -bālyacaritādi- ↩︎ ↩︎
sarvārtha] B2 B3 svātma- ↩︎ ↩︎
yad vā] V1 deest ↩︎ ↩︎
śreṣṭhaḥ] B1 maṇiśreṣṭhaḥ ↩︎ ↩︎
tayā] B2 uktayā ↩︎ ↩︎
sureśāni] Edd pareśāni ↩︎ ↩︎
kaścij] Od gl. (mantreṇa sadṛśaḥ kaścit na syāt) ↩︎ ↩︎
śrī] Vidyāratna Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
yatnena] Od gl. (yatnena muniśreṣṭha ’yaṃ mantraḥ gopanīya bhavati) ↩︎ ↩︎
he] V2 deest ↩︎ ↩︎
śrī] V1 Edd deest ↩︎ ↩︎
nārada] B2 add. śrīhariḥ ↩︎ ↩︎
añjasā] Od gl. (yathā tataḥ avyayam) ↩︎ ↩︎
sa] Od gl. (mahendraḥ) ↩︎ ↩︎
tenaiva] Od gl. (mantreṇa) ↩︎ ↩︎
taṃ] B3 Va deest ↩︎ ↩︎
gurūttamam] B3 Va śrī- ↩︎ ↩︎
prākṛto] Od gl. (kaniṣṭho ’pi) ↩︎ ↩︎
tattan] B2 tatra ↩︎ ↩︎
bhagavan] V1 bhagavanmahā- ↩︎ ↩︎
mahimnā] V2 -mahāmahimnā ↩︎ ↩︎
athādhikāri] Vidyāratna Purīdāsa Haridāsa athādhikāra- ↩︎ ↩︎
saddhiyām … arthaḥ] B1 […] ↩︎ ↩︎
caiva] R2 Va Od api ↩︎ ↩︎
śrī … uddiśya] R1 Va deest : R1² i.m. ↩︎ ↩︎
pratilomānulomajāḥ] Od gl. (pratilomāni ’nulomako jātā te) ↩︎ ↩︎
striyaḥ … iti] R3 om. ↩︎ ↩︎
iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
melanam] B1 -m eva ca ↩︎ ↩︎
suptaprabodha] Od gl. (śayana utthāna) ↩︎ ↩︎
atha … śodhanam] Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
śodhanam] R2 ins. 12 ↩︎ ↩︎
ūrdhvāḥ … rekhā] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
lekhyā] V2² i.m. : B2 B1 rekhā ↩︎ ↩︎
bhavet] B1 bhavati ↩︎ ↩︎
indv]

RAC candr- ↩︎ ↩︎
agni] R2 ins. 3 ↩︎ ↩︎
rudra] R2 ins. 11 ↩︎ ↩︎
nava] R2 ins. 9 ↩︎ ↩︎
netra] R2 ins. 2 ↩︎ ↩︎
yugena]

RAC -yugārka- : R2 ins. 4 ↩︎ ↩︎
dikṣu] R2 ins. 10 ↩︎ ↩︎
ṛtv] R2 ins. 6 ↩︎ ↩︎
aṣṭa] R2 ins. 8 ↩︎ ↩︎
ṣoḍaśa] R2 ins. 16 ↩︎ ↩︎
caturdaśa] R2 ins. 14 ↩︎ ↩︎
bhautikeṣu] R2 ins. 5 ↩︎ ↩︎
pātāla] R2 ins. 7 ↩︎ ↩︎
pañcadaśa] R2 ins. 15 ↩︎ ↩︎
vahnihimāṃśu] R2 ins. 13 ↩︎ ↩︎
indv iti] B3 indvagnīti ↩︎ ↩︎
vyatiriktona] Edd -vyatiriktān ↩︎ ↩︎
pañcāśad] V2 a.c. -pañcā49śad ↩︎ ↩︎
saṅketiteṣu] V1 B1 ins. teṣu : B2 ins. teṣu teṣu ↩︎ ↩︎
indvādikrameṇa] B2 deest ↩︎ ↩︎
ikāram] B2 add. navanavakoṣṭhe ikāram ↩︎ ↩︎
dvābhyāṃ] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
tatra] V1 B1 tataś ↩︎ ↩︎
aḥ iti] B2 deest ↩︎ ↩︎
nṛsiṃha] B3 śrī- ↩︎ ↩︎
saptāha] B2 -saptatithi- ↩︎ ↩︎
viśve] V1 ins. 13 ↩︎ ↩︎
vīkṣya] R2 R3 Pa B2 B3 vīkṣyaṃ ↩︎ ↩︎
koṣṭhaka] B1 B2 koṣṭhaga- ↩︎ ↩︎
savyato] Od gl. (dakṣinato likhet) ↩︎ ↩︎
janma] B1 om. ↩︎ ↩︎
bhākṣarāt] B2 -bhāskarāt ↩︎ ↩︎
vicakṣaṇaiḥ] Od add. phalam ↩︎ ↩︎
tataḥ] B3 Edd deest ↩︎ ↩︎
akṣaraṃ] Edd -nakṣatrānurūpanāmādyākṣaram ↩︎ ↩︎
ādya] V2 ādi- ↩︎ ↩︎
vīkṣya] V2 B2 deest : B1 Edd vīkṣyaṃ ↩︎ ↩︎
vīkṣya] V2 B1 B3 Va vīkṣyam ↩︎ ↩︎
ca] V1 deest ↩︎ ↩︎
tac ca] B3 tatra ↩︎ ↩︎
iti] B1 deest ↩︎ ↩︎
tenaiva] B1 B2 tatraiva ↩︎ ↩︎
pañcakaiḥ] B2 -pakṣakaiḥ : Edd -yugmakaiḥ ↩︎ ↩︎
tiṣṭhati] B2 deest ↩︎ ↩︎
tato] B1 deest ↩︎ ↩︎
caturthe] B2 caturthakoṣṭhe ↩︎ ↩︎
tatra] Purīdāsa Haridāsa tasya ↩︎ ↩︎
savya] B1 B2 Purīdāsa Haridāsa savyata ↩︎ ↩︎
evaṃ … dik] B3 Edd (-Purīdāsa Haridāsa Tīrtha) deest ↩︎ ↩︎
grahamātreṇa] Od grahanād eva ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
akṣare] B1 B3 -akṣareṇa ↩︎ ↩︎
sādhyakaḥ] R3 -sādhakaḥ ↩︎ ↩︎
hy … anarthakaḥ] R1 R2 R3 Pa

RAC nirarthakaḥ ↩︎ ↩︎
tu … guṇādhikāt]

RAC dviguṇādhikāt ↩︎ ↩︎
sādhya … kanyakāḥ] Od deest ↩︎ ↩︎
iti] B3 deest ↩︎ ↩︎
asya … pavādaḥ] Edd deest ↩︎ ↩︎
ca] Od hi ↩︎ ↩︎
tathā … tantre] Pa deest ↩︎ ↩︎
tantre] Edd add. asya ca mantraviśeṣe ’pavādaḥ ↩︎ ↩︎
ca tryakṣare]

NP tribījake ↩︎ ↩︎
iti] R1 R2 R3 Va B1 B3 Od deest ↩︎ ↩︎
tu] Vidyāvāgīśa Vidyāratna Kaviratna deest ↩︎ ↩︎
cāgamāntarāt] B2 Od cāgame bhavet ↩︎ ↩︎
vyarthatve] B3 āgamāntarāt khātāt | vyarthatve ↩︎ ↩︎
śrī] B1 deest ↩︎ ↩︎
abhi] B1 api ↩︎ ↩︎
drāg] R3 prāg ↩︎ ↩︎
janmabhāni ca] V1 deest ↩︎ ↩︎
mantram] B1 -m ↩︎ ↩︎
śivenoktam] V1 V2 B1 -śivoktau ↩︎ ↩︎
vā] B2 deest ↩︎ ↩︎
kartavyo] B2 ins. na ↩︎ ↩︎
manau] Od gl. (mantraḥ) ↩︎ ↩︎
kecic] Od gl. (mantraḥ) ↩︎ ↩︎
kecin] Od gl. (mantraḥ) ↩︎ ↩︎
kecit] Od gl. (mantraḥ) ↩︎ ↩︎
nāyaṃ] Od gl. (na vicārajñeyo bhavati) ↩︎ ↩︎
yatas] Od gl. (hetoḥ) ↩︎ ↩︎
ca] B1 deest ↩︎ ↩︎
ca] B1 B2 deest ↩︎ ↩︎
arṇa] B1 B3 -mārga- : V2 B2 mārṇa- ↩︎ ↩︎
saptādhika] B2 samādhika- ↩︎ ↩︎
dvidhā] B3² p.c. Vidyāvāgīśa Vidyāratna Kaviratna tridhā : Purīdāsa Haridāsa tridhā (dvidhā) ↩︎ ↩︎
sāmānyataś ca] Pa deest ↩︎ ↩︎
yathā] B3 deest ↩︎ ↩︎
vai] V3 deest : Od gl. niścitam ↩︎ ↩︎
vijñāya] Od gl. heto ↩︎ ↩︎
añjasā] Od gl. (tattvam avyayam) ↩︎ ↩︎
py … atrādhikāriṇaḥ] V2 Pa Edd yatrādhikāriṇaḥ ↩︎ ↩︎
atrādhikāriṇaḥ] Od ins. bhavanti ↩︎ ↩︎
cintyo riśuddhyādir] V2 B3 Śarma cintyaṃ viśuddhyādi : R1 cintādiśuddhyādi : R2 R3 B1 Od cintā viśuddhāsti : Pa cintā viśuddhāder : Śarma add. “nātra cintyo ’riśuddhyādiḥ” iti vā pāṭhaḥ ↩︎ ↩︎
nārimitrādi] R3 nāpi mitrādi- ↩︎ ↩︎
lakṣaṇam] Pa B1 -dūṣaṇam ↩︎ ↩︎
vā] Od gl. (vā iti pādapūranam) ↩︎ ↩︎
pariśramaḥ] Od ins. na bhavati ↩︎ ↩︎
ajñāna] Pa ajñāne ↩︎ ↩︎
analaṃ] R1 R2 R3 Pa B1 B2 B3 Od jvalanaṃ : Śarma add. “jvalanaṃ” vā pāṭhaḥ ↩︎ ↩︎
siddha] Od gl. (kiṃ na sidhyati tasmāt sidhyati) ↩︎ ↩︎
mantrāṇāṃ] R3 B3 -mantratvād ↩︎ ↩︎
avāpāgryaṃ] Od gl. (avāpālayati agraṃ śṛṣṭam) ↩︎ ↩︎
vāgīśatvaṃ] Od ins. avāpuḥ ↩︎ ↩︎
ityādi] Pa -ityādīn ↩︎ ↩︎
tatraivāntare] V1 R2 tathā tatraivānte : R3 athātraiva : Pa tathā tatraivoktam : B1 tatraivānte ca : B2 tathā tatraiva : Od tasmāt tatraiva : Vidyāratna Purīdāsa Haridāsa tathātraivānte ↩︎ ↩︎
viṣṇu] R1 R2 R3 B2 Od kṛṣṇa- ↩︎ ↩︎
viśeṣeṇa] Od ins. karaṇena ↩︎ ↩︎
kīṭādi] V1 V2 Va B1 B3 kīṭās tu : Śarma add. “kīṭās tu” iti vā pāṭhaḥ ↩︎ ↩︎
vo] Od ca ↩︎ ↩︎
munīśvarāḥ] R1 B2 Od munīśvaraiḥ ↩︎ ↩︎
sindhoḥ] R1 R2 sindhau ↩︎ ↩︎
sindhoḥ … sṛṣṭivat] B2 śuddho saikataśuddhivat ↩︎ ↩︎
mātreṇa] Od gl. (munivijñānamātreṇa) ↩︎ ↩︎
evam] V1 Va Edd etad ↩︎ ↩︎
ca] R1 R2 R3 Od ’pi ↩︎ ↩︎
ca ye] Pa priye ↩︎ ↩︎
likhyante] Od gl. (saṃkṣepataḥ) ↩︎ ↩︎
tadartham] B1 etadartham ↩︎ ↩︎
saṃskārāḥ] R2 ins. 13 ↩︎ ↩︎
bodhanaṃ] Edd rodhanaṃ ↩︎ ↩︎
kṛtvā] R3 japtvā ↩︎ ↩︎
āhur] Od gl. (bravīti) ↩︎ ↩︎
manor] R3 Pa manu- : B2 Od mantra- ↩︎ ↩︎
vāyunā] B2 tārayen : Od gl. (vāyubījena) ↩︎ ↩︎
mantraṃ]

ŚT yantraṃ ↩︎ ↩︎
taṃ mantrī] R3 mantrī vā ↩︎ ↩︎
prasūnaiḥ] Od ins. puṣpaiḥ ↩︎ ↩︎
saṃkhyātair] Va -saṃyuktair ↩︎ ↩︎
yat tena] Pa yatnena : B3 rephena ↩︎ ↩︎
bodhanam] V1 add. yuktair hanyād vā tena rodhanam : Va Edd rodhanam ↩︎ ↩︎
mantrārṇa] B2 mantrāsu- ↩︎ ↩︎
mala] B3 Edd mūla- Od mantra- ↩︎ ↩︎
tāravyomāgnimanu] Od gl. (oṃ | hakāra | repha | mantresu) ↩︎ ↩︎
mataḥ] Od gataḥna ↩︎ ↩︎
prokṣaṇaṃ] Od mokṣaṇaṃ ↩︎ ↩︎
mantre] V2 R2 R3 Edd yantre ↩︎ ↩︎
tāramāyāramā] Od gl. (praṇava oṃ hrīṃ śrīṃ) ↩︎ ↩︎
mantreṇety uktaṃ] V1 mantreṇoktam ↩︎ ↩︎
jyotir … tam] B1 […] ↩︎ ↩︎
tāram iti] B3 tāreti ↩︎ ↩︎
śrī] V2 B2 deest ↩︎ ↩︎
vilāsa] B1 deest ↩︎ ↩︎
yāṃ] B1 deest ↩︎ ↩︎
balitvāt] Od gl. (prayukta) ↩︎ ↩︎
vilikhite] Od -likhite ↩︎ ↩︎
bhagavad] R1 R2 R3 Pa B2 B3 Od Purīdāsa Haridāsa ante śrī- ↩︎ ↩︎