१६ माहेश्वर-स्थलाश्रित-नव-लिङ्ग-प्रसङ्गः

स्पष्टम् ॥ १ ॥

स्पष्टम् ॥ २-४ ॥

अथ- यान्यनवद्यानि कर्माणि तानि सेवितव्यानि नो इतराणि [तै० उ० ११।१] इति
श्रुतेः अल्पक्रिया बहुफलं वीरशैवे महेश्वरि इति वातुलतन्त्रवचनाच्च
पूर्वोक्तपरस्थलसम्पन्नः शिवयोगीश्वर एव शिवः तस्य पूजैव क्रिया
तत्परागम एव क्रियागम इति क्रियागमस्थलं निरूपयति-

परमः पूर्वोक्तपरलिङ्गशिवयोगीश्वर एव साक्षाच्छिवो हि
प्रत्यक्षीभूतः शिवः तस्य पूजा क्रियोच्यते क्रियेत्युच्यत इत्यर्थः । आगमा
यस्मात् कारणात् तत्पराः क्रियाप्रधानाः तत् तस्मात् कारणाद् अयं
क्रियागम इत्युच्यत इत्यर्थः ॥ ५ ॥

अरण्यां दारुपात्रे वह्निर्मन्थनं विना यथा न प्रकाशते तथा
पूजाक्रियां विना अन्तःस्थो लिङ्गमध्यस्थः शिवः प्रकाशो न
भवेदित्यर्थः ॥ ६ ॥

अथ सा पूजा कथं कर्तव्येत्यत्राह-

विधिलोप इति कर्तव्यतालक्षणनियमलोप इत्यर्थः । विधेर्लोपे शिवो न
प्रसीदति तथागमस्याप्रामाण्यं प्राप्नुयात् । तस्मात् यथा विधेर्लोपो न
भवति तथा पूजा कर्तव्येत्यर्थः ॥ ७ ॥

ननु शिवपूजा किमर्थं कर्तव्येत्यत्राह-

विहितकर्मणि शास्त्रोक्तकर्मण्ययं विधिः शिवपूजा कर्तव्येति विधिः
शिवनियोगः शिवस्याज्ञारूपः तस्माद् विचक्षणः प्रवीणः
शिवाराधनबुद्धौ निरत आसक्तः स्यात् अन्यथा शिवाज्ञानलङ्घने
नरकं व्रजेदित्यर्थः ॥ ८ ॥

अथ शिवपूजाप्रकारः कथं ज्ञातव्य इत्यत्राह-

गुरूपदिष्टप्रकारेण शिवलिङ्गं पूजयेत् । तस्मिन् पूजिते सर्वे देवाः
पूजिताः स्युः शिवलिङ्गस्य सर्वदेवमयत्वेन सर्वदेवाः प्रसन्नाः
स्युरित्यर्थः ॥ ९ ॥

ननु शिवपूजनस्य किं फलमित्यत्राह-

सर्वदा
शिवलिङ्गपूजासाधनसामग्रीसम्पादनरूपशिवयोगनिष्ठः शिवयोगी
मलमायादिपाशमुक्तो भवति । अस्मिन्नर्थे संशयो नास्तीत्यर्थः ॥ १० ॥

ननु- ज्ञानादेव तु कैवल्यम् इत्यादिवचनैर्ज्ञानस्यैव
मोक्षसाधत्वं प्रतीयते न कर्मण इत्याशङ्क्य-

ज्ञानकर्मणी ज्ञानक्रिये अन्धपङ्गुवदन्योन्यसापेक्षे इति तद्द्वयं
ज्ञानक्रियाद्वयम् । तस्मात् फलोत्पत्तौ परापरमुक्तिरूपफलोत्पत्तौ विरक्त
आचरेदित्यर्थः ॥ ११ ॥

ननु सिद्धज्ञानिनां कर्मणा प्रयोजनं नास्तीत्यत्राह-

न कर्मणा इति श्रुतेः काम्यकर्मपरत्वाद् विदुषां ज्ञाने सिद्धेऽपि
वेदान्तेऽग्निहोत्रवत् फलापेक्षारहितं कर्म विधीयत एव
तत्तदाश्रमविहितकर्मपरित्यागे पातित्यात्-

स्पष्टम् ॥ १३ ॥

स्पष्टम् ॥ १४ ॥

अथ-यं यथोपासते तदेव भवति यद्भावं तद्भवति यथाकारि
तथाचारि तथा भवति इति बृहदारण्यकश्रुतेः शिवभावानुसन्धानाच्छिवो
भावे प्रकाशते इति योगजागमस्थितेश्च निष्कामकर्मानुष्ठानवतो
विरक्तस्य भावचिह्नमेव भावागमस्थलमिति निरूपयति-

विरागिणः असत्क्रियाफलविरक्तस्य विदुषो ज्ञानिनः शिवयोगिनः यानि
भावचिह्नानि सन्ति तानि सर्वदेहिनां प्राकृतानां भावागमत्वेन वर्तन्त
इत्यर्थः ॥ १५ ॥

शिवोऽहमिति भावः शिवत्वप्राप्तिकारणम् ज्ञानमात्रं न
शिवतापत्तिकारणं न भवतीत्यर्थः । आचारः केवलसत्क्रियाचारोऽपि न
शिवत्वप्राप्तिकारणं न किन्तु भावयुक्तः शिवोऽहमिति भावेन संयुक्त एव
शिवः शिवस्वरूपो भवेदित्यर्थः ॥ १६ ॥

ननु ज्ञानभावयोः को भेद इत्यत्राह-

वस्तुपरिच्छेद इदमेतादृशमिति वस्तुस्वरूपनिर्णायकं ज्ञानम्
तद्भावकारणं निर्णीतस्य वस्तुनो भावस्य धर्मलाभस्य कारणं
ध्यानं तदेवाहमिति मननम् । तस्मात् शिवे ज्ञाते सति सुधीः सुज्ञानी
ध्यानयुक्तो भावेन संयुक्तो भवेत् स्यादित्यर्थः ॥ १७ ॥

अथ कथं भावयेदित्यत्राह-

अथ सा क्रियापूजा भावरहिता चेद् वृथेति सदृष्टान्तं सूत्रद्वयेनाह-

भावशुद्धेन ध्यानशुद्धेनेत्यर्थः । सः स परमेश्वर इत्यर्थः ।
शिष्टं स्पष्टम् ॥ २१ ॥

क्रिमेः कीटस्य भ्रमरस्य चिन्तनाद् यद्वद् यथा तद्भावो
भ्रमरकीटभावो जायते तथा भावे चित्ते चित्तविशिष्टे शिवं ध्यातुं
नैरन्तर्येण सम्पन्ने सति तद्भावः शिवस्वरूप एव जायते शिवं प्रतीयत
इत्यर्थः ॥ २२ ॥

अथ निष्कलशिवचिन्तने यद्यसमर्थः तद्विभूतिं वा चिन्तयेदित्युक्त्वा
भावागमस्थलं समापयति-

तद्विभूतिं सर्वज्ञत्वादिमहदैश्वर्यमित्यर्थः । शिष्टं स्पष्टम् ॥
२३ ॥

अथ- ज्ञानी विज्ञानतत्परः इत्यमृतबिन्दुश्रुते
ज्ञानमेतच्छैवसंस्थम् इति पतिपरातन्त्रवचनाच्च
तद्भावागमसम्पन्नस्य परयोगिनो ज्ञानचिह्नमेव ज्ञानागमस्थलमिति
प्रतिपादयति-

परस्य भावागमसम्पन्नस्य परमशिवयोगिनो ज्ञानचिह्नान्येव
प्राकृतानां पशुजनानां विमुक्तये तद्गतये ज्ञानागमत्वेन प्रवर्तन्त
इत्यर्थः ॥ २४ ॥

अथ- यथेह कर्मचितो लोकः क्षीयते एवमेवामुत्र पुण्यचितो लोकः
क्षीयते [छा० उ० ८।१।६] ज्ञात्वा देवं मृत्युपाशान् छिनत्ति [तुलनीय-
ज्ञात्वां देवं सर्वपाशापहानिः (श्वे० उ० १।११)] इति श्रुत्यनुसारेण
पूर्वोक्तकेवलभावकर्मभ्यां फलं नास्तीत्युक्त्वा ज्ञानमेव पञ्चभिः
सूत्रैर्विशेषयति-

अथ कर्मणा मुक्तिर्नास्तीत्येदेव न किन्तु कर्म ज्ञानहीनं चेत् पुनः
संसारकारणमित्याह-

स्पष्टम् ॥ २७ ॥

अथ ज्ञानहीनं कर्म कथं पुनः संसारकारणमित्यत्राह-

ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति
[भ० गी० ९।२१] इत्यादिवचनबलात् केवलक्रियानिष्ठानां पुंसां स्वर्गाद्यं
फलं नश्वरं नाशशीलम् तस्मात् स्थायिमोक्षफलप्राप्त्यै ज्ञानमेव
सम्यगभ्यसेदित्यर्थः ॥ २८ ॥

ननु तज्ज्ञानं कथमभ्यसनीयमित्यत्राह-

शास्त्राभ्यासादियत्नेन
निगमागमशिरःसिद्धवीरशैवशास्त्राभ्यासादिप्रयत्नेन
सद्गुरोरुपदेशतोऽनुग्रहाद् ज्ञानमेव शिवज्ञानमेव समभ्यस्येत्
सम्यगभ्यासं कुर्यात् । अन्येन
पाशवहविर्भक्षणोपयुक्तपूर्वमीमांसादिशास्त्रेण किं प्रयोजनम्? न
किञ्चित् प्रयोजनमित्यर्थः ॥ २९ ॥

परब्रह्मलिङ्गादन्यन्नास्तीति परिपक्वनिश्चय एव ज्ञानम् येन
ज्ञानेन सतां संसारबाधानिवृत्तिर्भवेदिति ॥ ३० ॥

स्पष्टम् ॥ ३१ ॥

स्पष्टम् ॥ ३२ ॥

ननु शिवदर्शनेन किमित्यत्राह-

अत्र स्यादिति शेषः । जन्मरोगनिवर्तनं स्यादिति सम्बन्धः । शिष्टं
स्पष्टम् ॥ ३३ ॥

तस्माद् ज्ञानेन विना अज्ञाननिवृत्तिर्नास्तीत्युक्त्वा ज्ञानागमस्थलं
समापयति-

अथ- शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम् [कु० सं०] इति
वचनानुसारेण तच्छिवज्ञानसम्पन्नस्य योगिनः शरीरस्य
क्रियाभावज्ञानकारणत्वेनात्मत्वनिरूपणादयं लोकः सकाय इति
षड्भिः सूत्रैः सकायस्थलं प्रतिपादयति-

अदेहकर्माभिमानिनः स्थूलोऽहमहं करोमीति लौकिकवद्
देहकर्माभिमानशून्यस्य परस्य पूर्वोक्तज्ञानसम्पन्नस्य योगिनः
परैर्ज्ञेया या तनुरस्ति तया तन्वा तदात्मत्वनिरूपणात् तच्छरीरस्य
आत्मत्वनिरूपणाद् अयं लोकः सकाय इति कायेन सहित इत्यर्थः ॥ ३५ ॥

ननु देहाभिमानशून्यस्य परयोगिनः कायापेक्षा किमर्थमित्यत्राह-

यद्यस्मात् कारणात् समस्तानां च कायं विना
क्रियाध्यानशून्यत्वात् शिवज्ञानसम्पन्नः शिवयोगी कायवानेव
सञ्चरेदिति ॥ ३६ ॥

नन्वस्य योगिनः शिवज्ञानसम्पन्नत्वात् किमिति कायापेक्षेत्यत्राह-

अत्र दृष्टान्तमाह-

स्पष्टम् ॥ ३८ ॥

पुनश्च दृष्टान्तान्तरमाह-

स्पष्टम् ॥ ३९ ॥

किमुत शिवोऽपि मूर्त्यात्मनैव सृष्ट्यादीन् करोतीत्याह-

स्पष्टम् ॥ ४० ॥

अथ ब्रह्मादिदिव्यज्ञानिनोऽपि कायवन्त एवेत्याह-

स्पष्टम् ॥ ४१ ॥

अथ-वैराग्येण वपुस्त्यागो नैव कार्यो मनीषिभिः इति
देवीकालोत्तरवचनानुसारेण शरीरस्य सकलसिद्धिमूलत्वान्न तत्परित्यागो
युक्त इत्युक्त्वा सकायस्थलं समापयति-

अथ-अच्छायम् [वृ० उ० ३।८।८] अशरीरम् [छा० उ० ८।१२।१] इति श्रुतेः
परयोगिनश्चौपचारिकदेहित्वादकाय इति पञ्चभिः सूत्रैः प्रतिपादयति-

पर उक्तलक्षणसकायः परयोगी औपचारिकदेहित्वाद्
देहाभिमानशून्यत्वाद् जगदात्मत्वभावनात् स्वशक्तिप्रचयो विश्वम् [शि०
सू० ३।३०] इति शिवसूत्रस्थितेः सर्वं विश्वं
शिवस्वभावभूतचित्क्रियाशक्तिमयम् तद्विषयत्वात् अन्यथा
तद्बाह्यत्वेनाप्रमेयकार्यं स्यादिति चिन्तनाद् मायासम्बन्धरहित्यात् अत
एवान्योन्यभावलक्षणभेदबुद्धिराहित्याद् अकाय इति स्मृतः हि प्रसिद्ध
इत्यर्थः ॥ ४३ ॥

नन्वस्य देहाभिमानशून्यत्वेनाकायत्वेऽपि देहसम्बन्धस्य
विद्यमानत्वात् तत्कृतविकारोऽस्ति किमित्यत्राह-

शिवस्य देहयोगेऽपि यथा शरीरप्रयुक्तकामादिविकारो नास्ति तथा
परयोगिनः शिवतुल्यत्वाद् देहप्रयुक्तविकारो नास्तीत्यर्थः ॥ ४४ ॥

नन्वकायकायत्वेन भासनं किम्प्रयुक्तमित्यत्राह-

अथ देहसम्बन्धे सत्यपि तेन बाधकं नास्तीत्याह-

देहाभिमानशून्यत्वेन शिवभावे स्थितस्वरूपवत एतत्परयोगिनः
शिववद् विश्वं शरीरं स्यादित्येकेन शरीरेण का व्यथा न काऽपीत्यर्थः ॥
४६ ॥

अथ शिववत् स्वातन्त्र्याभावात् कस्मान्नास्तीत्यत्राह-

शिवाहम्भावनिष्ठस्य परिच्छिन्नशरीराहङ्कारशून्यत्वाद्
नाहमीश्वर इति तत्कृतभ्रान्तिरिन्द्रियजन्यं दुःखं च नास्तीत्यर्थः ॥ ४७ ॥

तस्याकायस्य शारीरककर्मणा किम् किं प्रयोजनम् न किमपीत्यर्थः ।
शिष्टं स्पष्टम् ॥ ४८ ॥

अयमकायः शिवयोगी प्रकृतेर्वशीकृतत्वाद्
वशीकृतेर्मायामार्गोल्लङ्घनात् सत्यज्ञानसुखात्मकः
सच्चिदानन्दस्वरूपवान् परकाय इत्याख्यात इत्यर्थः ॥ ४९ ॥

नन्वेवं परकायत्वे कथितेऽपि स्थूलशरीरस्य विद्यमानत्वात्
कथमधुनैव परकायत्वमित्यत्राह-

चिदानन्दाभ्यां प्रकाशमानं परब्रह्म यस्य वपुः शरीरं
जायते अस्य परकायस्य प्राकृतेन शरीरेण किम्?
अन्योन्यभेदाभावबुद्धिरूपमायामार्गोल्लङ्घनेन
तत्कार्यरूपप्रकृतितत्त्वस्य वशीकरणात् सागरतरङ्गन्यायेन
स्वाधीनीकरणात् प्रकृतिसम्भवेन शरीरेण किं बाधकम्? न किमति
बाधकमित्यर्थः ॥ ५० ॥

ननु तथापि शरीरमेव प्रतिबन्धकमित्यत्राह-

सम्यग्ज्ञानाग्निना दृढतरशिवाद्वैतज्ञानाग्निना सन्दग्धं
पुनरुत्पत्तिशङ्का यथा न भवति तथा सम्यग् दग्धं जन्मैव बीजं यस्य
तादृशः कलेवरो भवान्तरकारणीभूतसूक्ष्मशरीरो यस्य स तथाविधः
शिवतत्त्वावलम्बी परशिवस्वरूपवान् यो अस्ति सः परकाय इत्युच्यत इत्यर्थः ।
जन्मरोगप्रवर्तकस्य सूक्ष्मशरीरस्य नष्टत्वात् स्थूलशरीरे सत्यपि
बाधकं नास्तीति भावः ॥ ५१ ॥

ननु शरीरस्य विद्यमानत्वेनेन्द्रियव्यापारानुवृत्तेर्बाधकमेवेत्यत्राह-

कर्मसम्भवाः कर्मपाशसम्भूता मनोवृत्तिवासना
इन्द्रियार्थवासना इन्द्रियाणि च दशेन्द्रियव्यापारा यत्र लयं यान्ति तेन
परात्मना परब्रह्मणा अयम् एष

ननु शरीरस्य कथं ब्रह्ममयत्वमित्यत्राह-

पराहन्तां परब्रह्मपरशिवपरात्मपर्यायपरतत्त्वमेव स्वयमिति
भावमनुप्राप्य विश्वं सकलजगज्जालं चिदात्मकं
परब्रह्मस्वभावभूतचित्क्रियान्तर्गतत्वात्तन्मयमिति यः पश्यति तस्य
सदेहः देहेन सह वर्तमानत्वम् अतिभ्रमः पश्यतां प्राकृतानां
भ्रमः । निश्चिता हि शिवात्मता किन्तु तस्य शरीरस्य शिवात्मता निश्चिता
शक्तिमयत्वादिति ॥ ५३ ॥

तर्हि स परकायः शिववदकायः सन् परममुक्त एव स्यादित्यत्राह-

स्वस्वरूपं साक्षाच्चिदाकरं ज्योतिरिति चिन्तयन् साधको देहवानपि
पुनर्देहान्तराभावान्निर्देहो जीवन्मुक्त इति हि प्रसिद्धमित्यर्थः ॥ ५४ ॥

अत्र दृष्टान्तमाह-

शरीरकलाभिमानशून्यः सन् शरीरस्य पाञ्चभौतिकत्वात्
तत्कारणीभूतनिवृत्त्यादिकलातीतपरब्रह्मपदाश्रितो महाबुधः
परमज्ञानी परकायः शरीरेषु परिच्छेदं परिमितत्वं कथं केन
प्रकारेण याति? न केनापि यातीत्यर्थः ॥ ५७ ॥

अथ-य(द्येव)दविद्याधिगमः स्व(गमस्य)धर्मस्यानुचरणं
स्वाश्रमेष्वेवानुक्रमणं स्वधर्म एव संवर्धते
स्तम्भशाखेवेतराण्यनेनोर्ध्वभाग् भवत्यन्यथा पतति [मै० उ० ४।३] इति
मैत्रेयश्रुतेस्तस्य परकायस्याचार एव सर्वजनानां धर्माचार इति
धर्माचारस्थलं प्रतिपादयति-

दानं सहजदानम् पूजा शिवलिङ्गपूजा ध्यानं शिवलिङ्गचिन्तनम्
जपः शैवपञ्चाक्षराभ्यास इत्यर्थः । शिष्टं स्पष्टम् ॥ ५९ ॥

नन्विदं धर्माचरणं किमर्थं कर्तव्यमित्यत्राह-

आगमैः शिवेन धर्मसमूहो विहित इति विधेय एव ।
तस्माद्धर्माचारवान् शिवप्रसादाय समर्थो भवति अन्यथा
शिवप्रसादशून्यः सन् नरकं व्रजेदित्यर्थः ॥ ६० ॥

ननु स धर्मः कथं कर्तव्य इत्यत्राह-

इति श्रुत्यनुसारेण सूत्रद्वयेनाह-

योगवित्तमो योगीश्वरो जगदेकात्मताभावाज्जगतः
प्रकाशैकरूपत्वचिन्तनान्निग्रहादिविरोधतो
निग्रहानुग्रहयोरवकाशाभावात् सर्वभूतानि आत्मवत् स्वात्मवत्
सम्पश्येत् अपक्षपातेन पश्येदित्यर्थः ॥ ६२ ॥

एवं पश्यतो ममकारो नैवेत्याह-

शिव एक एवैतज्जगदिति स्फुटं साक्षात् पश्यतः किं न जायेत्? सर्वं
स्यादेव । तस्मिन् जगति ममकारः प्रतिनियतमस्तु ममेत्यभिमानो विभ्रमो
नास्तीत्यर्थः ॥ ६३ ॥

अथ तद्धर्माचारं विरक्तोऽपि न त्यजेदित्याह-

ननु ज्ञानिनां किं धर्माचरणेनेत्यत्राह-

ज्ञानामृतेन शिवज्ञानामृतेन तृप्तोऽपि महायोगी लोकहितार्थं
धर्माचारं न परित्यजेदित्यर्थः ॥ ६५ ॥

अथ कारणान्तरमप्याह-

इति कामिकवचनानुसारेण धर्माचारसम्पन्नस्य शिवयोगिनो भाव एव
सर्वेषां भावाचार इत्युपपादयति-

अस्य धर्माचारसम्पन्नस्य शिवयोगिनो भाव एव सर्वेषां
प्राकृतानां भावाचार इति परिकीर्तितः । भावो नाम क इत्यत्राह मानसेति ।

स्पष्टम् ॥ ६८ ॥

ननु भावेन किमित्यत्राह-

स्पष्टम् ॥ ६९ ॥

ननु भावेन कर्मसिद्धिश्चेत् प्रतिबन्धकं स्यादित्यत्राह-

शिव एव कर्तेति शिवभावनया (कर्म) कुर्वन् योगी गुणदोषैर्न लिप्यत
इत्यर्थः । शिष्टं स्पष्टम् ॥ ७० ॥

ननु परयोगीश्वरस्य नित्यनैमित्तिककर्मसङ्गाभावात् कथं
तदाचरणमङ्गीकृतमित्यत्राह-

अन्तः ऊर्ध्वं हृत्कमले निरन्तरं भासमानस्य चिदादित्यस्य भावेन
यदुपस्थानमनुवर्तनम् तत् सन्ध्यावन्दनमिति वीरशैवाचार्या
जानन्तीत्यर्थः ॥ ७१ ॥

तर्हि होमोऽप्यावश्यक इति स कीदृश इत्यत्राह-

आत्मज्योतिषि चिदग्नौ अन्तर्मुखेन भावेन अबहिर्मुखेन भावेन
सर्वेषां विषयाणां यत्समर्पणं सागरतरङ्गन्यायेन लयचिन्तनं
तदेकलोलीभावचिन्तनं यदस्ति तद् होमकर्मेति गीयते कथ्यत इत्यर्थः ॥ ७२ ॥

एवं नित्यनैमित्तिककर्माणि भावयन् सङ्गरहितः स्यादित्याह-

संसारसम्बन्धनिवृत्त्यर्थं नित्यनैमित्तिकानि सर्वाणि कर्माणि
शिवप्रीतिकाराण्येवेति भावयेदित्यर्थः ॥ ७३ ॥

ननु कर्मणः सङ्गहेतुत्वात् कथं सङ्गराहित्यं स्यादित्यत्राह-

विवेकतः कर्ता कारयिता कर्म तत्फलं च शिव एवेति विवेकतः
कार्याकार्यं कर्तुं योग्यमयोग्यं च शिवे निवेश्य समर्प्य यो महाभागो
महापुरुषो वर्तते स सङ्गरहितो भवसङ्गरहित इत्यर्थः ॥ ७४ ॥

ननु भवसङ्गराहित्यं शिवदर्शनेन विना न सम्भवतीत्यत्राह-

आत्मानं स्वात्मानम् अखिलं वस्तु सर्वं विश्वम् आनन्दचिन्मयं
परशिवं च एकभावेन एकत्वेन सततं पश्यन्नेव
चिद्रूपत्वाच्छिवजीवैक्यं शिवस्वभावभूतचित्क्रियाव्याप्तत्वात्
तदबाह्यत्वेन सर्वं विश्वं शिवात्मकमिति पश्यन्नेव पश्यति शिवं
पश्यतीत्यर्थः ॥ ७५ ॥

अथ-सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म [तै० उ० २।१।१] इति श्रुतेस्तस्य
भावाचारसम्पन्नस्य शिवयोगिनो ज्ञानाचार एव सर्वदेहिनां ज्ञानाचार
इति ज्ञानाचारस्थलं निरूपयति-

भावाचारसम्पन्नस्यास्य योगिनो ज्ञानसमाचार एव सर्वदेहिनां
ज्ञानाचार इति यद्यस्मात् कारणादुक्तः तस्मात्कारणात् सोऽयं ज्ञानाचार
इति कथ्यत इत्यर्थः ॥ ७६ ॥

शिवाद्वैतमेव परं प्रधानं यस्य तादृशं ज्ञानं
बुधैर्ज्ञानमित्युच्यते शास्त्रसिद्धेन वा तदसिद्धेन वा ज्ञानान्तरेण
भिन्नज्ञानेन किं फलम् न किमपीत्यर्थः ॥ ७७ ॥

अथ तत्कथमित्यत्राह-

शिवज्ञानं शिवाद्वैतज्ञानं निर्मलम् आणवादिमलसङ्गरहितं
सत् परं निःश्रेयकारणं सर्वोत्कृष्टमोक्षप्रदमित्यर्थः ।
तद्व्यतिरिक्तभेदज्ञानं रागद्वेषादिकलुषं कामक्रोधादिमिश्रं सद्
भूयः पुनः पुनः संसृतिकारणं यातायातकारणमिति हि
प्रसिद्धमित्यर्थः ॥ ७८ ॥

परतत्त्वप्रकाशकं परिपूर्णम् अपिरिच्छिन्नं महाज्ञानं
शिवाद्वैतज्ञानमवलम्ब्य धृत्वा य आचारः प्रवृत्तः स ज्ञानाचार
इत्युच्यत इत्यर्थः ॥ ७९ ॥

निष्कले निरवयवे निर्विकल्पे भेदरहिते शिवनामनि शिव इत्यभिधानवति
परे धाम्नि परब्रह्माधारे सर्वं जगज्जालं ज्ञानेन अभेदज्ञानेन यो
योजयेत् स ज्ञानाचारीति कीर्तित इत्यर्थः ॥ ८० ॥

मुक्तिप्रदं परापरमोक्षप्रदं शिवज्ञानं
गुरुकृपादृष्टिप्रसन्नतावशात् प्राप्य संसारवर्धने कर्मकार्पण्ये
वाञ्छाम् इच्छां कः कुर्यात्? न कोऽपि कुर्यादित्यर्थः ॥ ८१ ॥

कुत इत्यत्राह-

यत्कर्म बुधाः संसृतेर्मूलं मूलकारणं सत् प्रवाहानुगतं
जलप्रवाहन्यायेनानादित्वेन श्रुतेरनुगतं सद् आहुः तत्कर्मबन्धनं
शिवज्ञानाग्निना दग्धं सत् कथञ्चन केनापि प्रकारेण न प्ररोहेद्
नाङ्कुरेदित्यर्थः ॥ ८२ ॥

तर्हि कर्मबन्धनं कस्येत्यत्राह-

यथा पुष्करपलाश आपो न श्लिष्यन्ते एवमेवंविदि पापकर्म न
श्लिष्यते स उत्तमः पुरुषः इति छान्दोग्यश्रुतेः

शुद्धाचारे निर्मलज्ञानाचारे शुद्धभावे निर्मलभाववान् विवेकी
एवं प्रतियोगिरहितं शैवं तेजः सर्वतः पश्यन्
ज्ञानध्वस्तप्राकृतात्मप्रपञ्चः
शिवाद्वैतज्ञाननाशितप्रकृतिन्यदेहप्रपञ्चवान् दिव्ययोगी
स्वयम्प्रकाशरूपः शिवयोगी जीवन्मुक्तः सन् चेष्टते लौकिकवद्
व्यवहरतीत्यर्थः ॥ ८४ ॥