१५ नव-विध-लिङ्ग-प्रसङ्गः

अथ भक्तादिशिवलिङ्गैक्यान्तषट्स्थलोक्तपिण्डादिसहभोजनान्त-
चतुश्चत्वारिंशदवान्तरस्थलनिरूपतिसदाचारसम्पन्नस्य लिङ्गैक्यस्य
वर्णाश्रमादिसङ्कल्पविकल्पशून्यत्वेन प्राकृताचारनिवृत्त्या
सहभोजनसम्पन्नत्वाल्लिङ्गरूपत्वेन तदाचरणीयलिङ्गाचारस्थलानि
निरूपयति श्रीरेणुकः-

अङ्गषट्स्थलोक्तसदाचारसम्पन्नस्य शिवलिङ्गैक्यस्य क्रमेण
जीवन्मुक्तिपराणि लिङ्गषट्स्थलानि कथ्यन्त इत्यर्थः ॥ १ ॥

स्पष्टम् ॥ २ ॥

भक्ताद्यैक्यान्ताङ्गषट्स्थलसंश्रिता
दीक्षागुर्वादिवृत्तिज्ञानशून्यान्ताः सप्तोत्तरपञ्चाशल्लिङ्गस्थलभेदा
अधुना कथ्यन्त इत्यर्थः ॥ ३ ॥

इह लिङ्गषट्स्थले भक्तस्थलसमाश्रयाद् आदौ नवस्थलानि
गुणसारेण श्रेष्ठत्वेन । एषां नवस्थलानां नामानि पृथक् पृथक्
कथ्यन्ते । शृण्वित्यर्थः ॥ ४ ॥

स्पष्टम् ॥ ५-६ ॥

यया परमज्ञानम् उत्कृष्टशिवज्ञानं दा दाने इति धातुगत्या
दीयते पाशबन्धनं मलमायादिपाशबन्धनं क्षि क्षये इति धातुगत्या
क्षीयते सा दीक्षेति मता सम्मता तस्यां चित्क्रियालक्षणदीक्षायां गुरुः गृ
निगरणे इति धातुगत्या उपदेशकृच्छिवलिङ्गैक्यो दीक्षागुरुरिति स्मृत इत्यर्थः ॥
७ ॥

गुकारं प्राकृतगुणातीतम् रुकारम् अशुद्धमायारूपातीतम्
गुणातीतमरूपं च मण्डलत्रयात्मकगुणत्रयं
ज्योतिर्मयबैन्दवकलाशून्यचिन्मयवस्तु यो ददाति उपदिशति स गुरुः स्मृतः
गुरुरिति स्मृत इत्यर्थः ॥ ८ ॥

शास्त्रार्थान् वीरशैवशास्त्ररहस्यार्थान् प्रकटीकृत्य कथयति आचारे
वीरशैवाचारे शिष्यान् अलम् आधिक्येन स्थापयति नियमयति स्वयं च
वीरशैवाचारान् आचरते तेन हि तेन कारणेन-आचार्यो [आचार्यो इत्यस्य स्थाने
कठोपनिषदि आश्चर्यो इति पाठो लभ्यते ।] वक्ता कुशलोऽस्य लब्धः [कठोप०
१।२।७] इति कठवल्लीश्रुत्यनुसारेणाचार्य इत्युच्यते इत्यर्थः ॥ ९ ॥

ज्ञानान्मुक्तिं दिशति यः स देशिक इति स्मृतः इति कामिकवाक्यप्रसिद्धो
यो देशिकः षडध्वतीतयोगेन अध्वनामध्वपते श्रेष्ठस्याध्वनः
पारमय इति श्रुतिप्रसिद्धवर्णपदादिषडध्वातीतयोगेन यतते
उद्योगवानास्ते स शिवः शिवलिङ्गैक्यो मायाब्धितारणोपायहेतुभूतो
जगद्गुरुरित्यर्थः ॥ १० ॥

अथ कथमयं जगद्गुरुरित्याह-

सर्ववस्तुषु नीलपीतादिसकलवस्तुषु आत्मयोगप्रभावेण
स्वानुभवबलाद् अखण्डं सच्चिदानन्दात्मकं चैतन्यं येन व्यज्यते
नीलपीतादिप्रतिनियतपदार्थावभासनकालेऽप्यहमित्यखण्ड-
चैतन्यमनुवर्तत एव अन्यथा तद्वेद्यदर्शनं न स्यादिति स्फुटीक्रियते स
गुरुर्विश्वभासको विश्वप्रकाशक इत्यर्थः ॥ ११ ॥

असौ दीक्षागुरुः शिष्यस्य बोधकः सन् प्रश्नोत्तरप्रवक्ता
शिष्यकृतप्रश्नस्योत्तरं दत्वा शिक्षाहेतुश्च शिक्षाकरणः सन्
शिक्षागुरुरिति कथ्यत इत्यर्थः ॥ १२ ॥

अयं शिवसिद्धान्तबोधकः परतत्त्वप्रकाशक इत्यर्थः न सोऽस्ति
प्रत्ययो लोके यः शब्दानुगमादृते [अनुविद्धमिव ज्ञानं सर्वं शब्देन
भासते ॥ इति श्लोकोत्तरार्द्धम् । वाक्यप० १।१२३ ।] इति वैयाकरणोक्तेः स्फुटं
देशिकोपदेशस्फुटीभूतम् एतत् शिवयोगज्ञानं बोध्यम् इति येन गुरुणा
शिष्यः समाख्यातो बोधकः सन् नियुज्यते नियम्यते स शिक्षागुरुरित्युच्यत
इत्यर्थः ॥ १३ ॥

अथ- आचार्यः पूर्वरूपम् अन्तेवास्युत्तररूपं विद्या सन्धिः [तै० उ०
२।२-३] आचार्योऽन्तेवासिनमनुशास्ति [तै० उ० ११।१] इति श्रुत्यनुसारेण द्वैविध्येन
तत्स्वरूपं वर्णयति-

यस्य वाच उपदेशवाक्यानि संसारतिमिरविनाशने शरच्चन्द्रमरीचय
इव प्रवर्तन्ते तम् आचार्यं सन्तं प्रचक्षते कथयन्ति ॥ १४ ॥

यो जगन्मायानिवर्तकं प्रापञ्चिकभेदभ्रान्तिनिवर्तकं पतिज्ञानम्
पतिं विश्वस्यात्मेश्वरं शाश्वतं शिवमच्युतम् [ना० उ० १३।१] इति
नारायणोपनिषत्प्रसिद्धस्वात्माभिन्नशिवज्ञानं ददाति प्रकाशयति तम्
आचार्यवरम् आचार्यश्रेष्ठं सन्तं विदुः जानन्तीत्यर्थः ॥ १५ ॥

अथ शिवाद्वैतज्ञानसम्पन्नः सन् शिष्यसन्देहवारक एव गुरुः
श्रेष्ठ इति सूत्रद्वयेनाह-

जगद्भेदविकल्पनं प्रापञ्चिकभेदद्वैविध्यविशिष्टं पूर्वपक्षं
समादाय अङ्गीकृत्य अद्वैतकृतसिद्धान्तवानेष गुरुः शिक्षागुरुरेव
गुणाधिकः श्रेष्ठ इत्यर्थः ॥ १६ ॥

विमला निर्मला यत्सूक्तिधारा यस्य गुरोरुपदेशवाक्यधारा
सन्देहवनसन्दोहसमुच्छेदकुठारिका संशयारण्यसमुच्छेदपरशुः स
गुरूणां शिखामणिः श्रेष्ठ इत्यर्थः ॥ १७ ॥

निर्मले यस्योपदेशोक्तिदर्पणमण्डले मोक्षलक्ष्मीर्बिम्बरूपेण
प्रतिबिम्बरूपेणत्यर्थः दृश्यते प्रकाशते स गुरुर्भवतारकः
संसारार्णवतारक इत्यर्थः ॥ १८ ॥

अथ प्रकारान्तरेणाह-

यः श्रीगुरुः शिष्याणां हृदयालेख्यं हृत्कमलस्थनिजरूपचित्रं
ज्ञानदीपिकया ज्ञानदीपेन प्रद्योतयति प्रकाशयति अनेन गुरुणा
शिक्षागुरुणा कः समो भवेत् न कोऽपि सम इत्यर्थः ॥ १९ ॥

अथैतादृशगुरुरस्ति वेत्यत्रास्ति दुर्लभ इत्युक्त्वा शिक्षागुरुस्थलं
समापयति-

उपदेशानां रहस्यार्थानाम् उपदेष्टा उपदेशकृत्
संशयच्छेदकारकः शिष्यसन्देहवारक एष शिक्षागुरुरेव सम्यक् साक्षाद्
ज्ञानप्रदः प्रत्यक्षीभूतशिवो ज्ञानप्रदः सन् ज्ञानगुरुरिति स्मृत
इत्यर्थः ॥ २१ ॥

ननु शिवज्ञानं कीदृशं तत्कथं प्रत्यक्षीकरोतीत्यत्राह-

निरस्तविश्वसम्भेदं न किञ्चिदवेदिषमिति
शून्यप्रतीतिबलान्निराकृतविश्वभेदं विकाररहितं चिदाकाशं चिद्व्योम
युक्त्या स्फुटतरभासमाननीलखादिप्रमात्रन्वेषणद्वारा
पारमार्थिकप्रमातृलाभ इहोपदिश्यत इति
शिवाद्वैतशास्त्रोक्तस्वानुभवयुक्त्या यः प्रत्यक्षीकरोति स
ज्ञानगुरुरित्यर्थः ॥ २२ ॥

क्षयवृद्धिपरिप्लुतः क्षयवृद्धिपीड्यमानः असौ चन्द्रः कलङ्कवान्
। निर्विकारवान् विकाररहितो ज्ञानचन्द्रमाः चिच्चद्रः निष्कलङ्कस्थितः
कलङ्करहितः सन् तिष्ठतीत्यर्थः ॥ २३ ॥

मणिनिर्मितो रत्ननिर्मितो दीपः पार्श्वस्थान्धकारं निवारयति
निरङ्कुशोऽनर्गलो बोधदीपश्चित्प्रदीपः सर्वगामि तमः सर्वत्र
विद्यमानं तमो निवारयतीत्यर्थः ॥ २४ ॥

भोगमोक्षलक्षणसर्वप्रयोजनसाधकशिवज्ञानविशेषोपदेशासक्तो
ज्ञानगुरुरेव समस्तानां मुमुक्षूणाम् अनुग्रहकरः साक्षाच्छिव
इत्यर्थः ॥ २५ ॥

यस्याचार्यस्य कटाक्षचन्द्रमाः शिवज्ञानोदधिवर्धनः
संसारतिमिरच्छेदी स गुरुः श्रीगुरुः ज्ञानपारगः
परापरज्ञानपारङ्गत इत्यर्थः ॥ २६ ॥

एष भानुः बहिस्तिमिरविच्छेत्ता बाह्यान्धकारनिवारकः विभुः
चिद्व्यापको देशिकभास्करो ज्ञानाचार्यसूर्यो बहिरन्तस्तमश्छेदी नायं
शिव इति विषयगतमज्ञानम् नाहं शिव इत्यन्तर्गताज्ञानं च भिनत्तीति
प्रकीर्तितः ॥ २७ ॥

अथ शिववेदकं शिवज्ञानं सूचयित्वा ज्ञानगुरुस्थलं
सूत्रद्वयेन समापयति-

ध्यानधारणादिसङ्कल्पं विना श्रीगुरोः
कृपाऽपाङ्गदर्शनमात्रेण शिवत्वं भावयेत् स्फुटं भवेत् स वेदः
शाम्भव इति मतः सम्मत इत्यर्थः ॥ २८ ॥

येन श्रीगुरुणा शिववेदकरे स्वात्मशिवतास्फुटीकरणप्रवीणे निर्मले
शिवज्ञाने दत्ते सति शिष्यो जीवन्नपि मुक्तः स्यात् स गुरुः शिवज्ञानसागर
इत्यर्थः ॥ २९ ॥

इति वातुलतन्त्रवचनेन ज्ञानगुरुपदिष्टक्रिया यत्र लयं गच्छति
तत्क्रियालिङ्गस्थलमिति सप्तभिः सूत्रैः प्रतिपादयति-

ननु किं तत्स्वरूपमित्यत्राह-

नित्यानन्दस्वरूपं सद् अन्तर्मुखज्ञानस्वरूपं सद् अस्तितारूपं
गतं केवलं परब्रह्मैव विश्वसिद्धये समस्तसत्क्रियासिद्ध्यर्थं लिङ्गम्
इष्टलिङ्गमिति लक्ष्यत इत्यर्थः ॥ ३१ ॥

अथ सा सिद्धिः कथं भवतीत्यत्राह-

परञ्ज्योतिः स्वरूपं केवलं परब्रह्मैव क्रियार्थलिङ्गम् । तस्मात्
तत्पूजनादेव सर्वकर्मफलोदयः सकलसत्कर्मफलाविर्भावो भवति जायत
इत्यर्थः ॥ ३२ ॥

तस्माल्लिङ्गमेव श्रेष्ठमित्याह-

सर्वे योगिनः सनकादिसमस्तयोगिनः सर्वाः क्रियाः समस्ता
योगादिक्रियाः परित्यज्य इष्टलिङ्गपूजैकतत्पराः सन्तो वर्तन्ते तस्माल्लिङ्गं
क्रियालिङ्गं विशिष्यत इत्यर्थः ॥ ३३ ॥

ननु सनकादीनां यज्ञादिक्रियापरित्यागः किं निबन्धन इत्यत्राह-

यज्ञादयः क्रियाः सर्वा लिङ्गपूजालेशभाजिन इति मत्वा
सनकादिभिः सिद्धैर्यल्लिङ्गं पूज्यते तस्मात्क्रियालिङ्गं
सकलक्रियार्थलिङ्गमित्युच्यत इत्यर्थः ॥ ३४ ॥

तस्माल्लिङ्गपूजासम्पन्नस्य कापि क्रिया मास्त्वित्याह-

सर्वकर्मसु सकलकर्मविषये सिद्धः सिद्धिमानित्यर्थः । शिष्टं
स्पष्टम् ॥ ३५ ॥

अथ किमु ब्रह्मादयोऽपीष्टलिङ्गपूजामहिम्नैव
जगन्निर्माणादिक्रियासिद्धिमन्तः सन्तः स्वस्वस्थानेषु लसन्तित्युक्त्वा
क्रियालिङ्गस्थलं समापयति-

सिद्धाः प्रसिद्धाश्चेत्यर्थः । जगत्तन्त्राधिकारिणः
जगन्निर्माणादिक्रियाधिकारिण इत्यर्थः । शिष्टं स्पष्टम् ॥ ३६ ॥

अथ- भावग्राह्यमनीड्याख्यं भावाभावकरं परम् ।
कलासर्गकरं देवं ये विदुस्ते जहुस्तनुम् ॥ [स्वे० उ० ५।१४] इति
श्वेताश्वतरश्रुत्यनुसारेण निष्कऌअं भावलिङ्गं स्याद् भावग्राह्यं
परात्परम् इति वातुलतन्त्रवचनानुसारेण च क्रियेव भावोऽपि यत्र लयं
गच्छति तद्भावलयकारणीभूतप्राणलिङ्गमिति भावलिङ्गस्थलं
निरूपयति-

यथा क्रियालयस्थानं क्रियालिङ्गं तथा भावलयस्थानं
भावलिङ्गं भावलयकारणीभूतं प्राणलिङ्गमिति देशकैः
स्फुटमुक्तमित्यर्थः ॥ ३७ ॥

भगवान् षड्गुणैश्वर्यसम्पन्नः परमेश्वरो भावेन गृह्यते
निर्मलान्तःकरणवृत्त्या प्रकाश्यत इति तेन बाह्यक्रियालयेन किं किं
प्रयोजनम् न किञ्चित्प्रयोजनमित्यर्थः । कुत इत्यत्राह सः परमेश्वरो हि
यस्मात् कारणान्नित्यपूर्णो नित्यतृप्त इति स्मृतः तस्मात् कारणात्
क्रियापूजनेन प्रयोजनं नास्तीत्यर्थः ॥ ३८ ॥

अपरिच्छिन्नपरमानन्दचिद्रूपः परमेश्वरः शिवभक्तानां
भक्तिपूर्वकमानसोपचारेण भावयोगाद् मनस्सन्निवेशात् प्रसीदति प्रसन्नो
भवतीति भावलिङ्गं प्रशस्तमिति भावः ॥ ३९ ॥

तस्माद् भावलिङ्गमेव प्रशस्तमिति कण्ठोक्त्यैवाह-

मृच्छिलादिनिर्मिताल्लिङ्गाद् भावलिङ्गं
भावलयकारणीभूतप्राणलिङ्गं विशिष्यते विशिष्टं भवति । कुत
इत्यत्राह निरस्तसर्वदोषत्वात् छेदनभेदनादिदोषरहितत्वाद्
ज्ञानमार्गप्रवेशनादिति ॥ ४० ॥

यो मृच्छिलादिनिर्मितबाह्यलिङ्गानि परित्यज्य तत्प्राणेष्वन्तर्मनसो
लिङ्गमाहुः इत्याथर्वणश्रुतिप्रसिद्धचिन्मयप्राणलिङ्गं मनसि हृत्कमले
स्मरन् सन् भावपुष्पैः भावकल्पिताहिंसाद्यष्टपुष्पैः पूजयेत् स
भावलिङ्गीति भावगोचरीभूतप्राणलिङ्गवानिति कथ्यत इत्यर्थः ॥ ४१ ॥

मूलाधारे मूलकमले अथवा चित्ते मध्यहृदये भ्रूमध्ये
ऊर्ध्वहृदये वा दीपाकारम् हृदयकमलमध्ये दीपवद्वेदसारं
प्रणवमयमतर्क्यं योगिभिर्ध्यानगम्यम् इति
योगशास्त्रप्रसिद्धदीपोपमम् अत्यन्तनिर्मलं लिङ्गं प्राणलिङ्गं
भावद्रव्यैः पूर्वोक्तभावपुष्पैर्यः पूजयेत् स योगवान्
शिवयोगवानित्यर्थः ॥ ४२ ॥

अथ भावपूजामेव विशेषयित्वा शिवयोगी क्रियालिङ्गनिष्ठो नेति
कथयति-

असौ शिवयोगी स्वानुभूतिप्रमाणेन
अहमस्मीत्यकर्मकस्वानुभवप्रमाणेन ज्योतिर्लिङ्गेन चिन्मयप्राणलिङ्गेन
संयुक्तः सन् पाषाणमृत्काष्ठनिर्मितं लिङ्गं न पूजयेद्
नार्चयतीत्यर्थः ॥ ४३ ॥

शिवस्य शिवलिङ्गस्य क्रियारूपा तु या पूजा
कर्मकाण्डप्रसिद्धक्रियास्वरूपिणी या पूजाऽस्ति सा स्वल्पसंविदाम्
अज्ञानिनामेव मता सम्मता सती ज्ञेया । आन्तरा भावपूजा तु
ज्ञानकाण्डप्रसिद्धान्तःपूजा ज्ञानिनां परिपूर्णशिवज्ञानिनां मता
सम्मता ॥ ४४ ॥

अथ- अचिन्त्यं चाप्रमेयं च व्यक्ताव्यक्तं परं च यत् ।
सूक्ष्मात्सूक्ष्मतरं ज्ञानं तन्मे मनः शिवसङ्कल्पमस्तु ॥ इति
श्रुत्यनुसारेण परात्परं तु यत्प्रोक्तं तृप्तिलिङ्गं तदुच्यते ।
भावनातीतमव्यक्तं परं ब्रह्म शिवाभिधम् ॥ इति
प्रवृत्तवातुलोत्तरवचनानुसारेण च भावलिङ्गप्रकाशकज्ञानलयस्थानं
तृप्तिलिङ्गापरपर्यायं ज्ञानलिङ्गस्थलं निरूपयति-

ब्रह्मविष्णुरुद्रलक्षणमूर्तित्रयभेदरहितं
सत्त्वरजस्तमोरूपगुणत्रयोत्तिर्णतुर्यतुर्यातीतसम्पत्तिमद् ब्रह्म बोध्यते
श्रुतिगुरुत्वानुभवैः प्रकाश्यते तज्ज्ञानलिङ्गं
ज्ञानस्याश्रयीभूततृप्तिलिङ्गमित्युच्यत इत्यर्थः ॥ ४६ ॥

स्थूले स्थूलरूपेष्टलिङ्गे क्रियारूपपूजासम्पत्तिः सूक्ष्मे
प्राणलिङ्गे भावोद्भवः निर्मलत्वमित्यर्थः । स्थूलसूक्ष्मपदातीते
परात्मनि तृप्तिलिङ्गरूपपरमात्मनि ज्ञानमेव ॥ ४७ ॥

परमात्मनः स्थूलसूक्ष्मरूपाणां मायाकल्पितत्वेन
केवलमुमुक्षूणां तैः प्रयोजनाभावात् परबोधं
परब्रह्ममयतृप्तिलिङ्गमेव समाचरेद् उत्कृष्टत्वेन जानीयादित्यर्थः ॥ ४८ ॥

परात्परं विश्वापेक्षया परमुत्कृष्टशक्तितत्त्वं तदाश्रयत्वात्
ततोऽप्युत्कृष्टं परमानन्दलक्षणं शिवाख्यं यत्परब्रह्म तद् येन
ज्ञायते स ज्ञानलिङ्गीति भण्यत इत्यर्थः ॥ ४९ ॥

यो बाह्यक्रियाम् इष्टलिङ्गसम्बन्धिनीं बाह्यक्रियापूजाम् मानसीं
चिन्तामपि च प्राणलिङ्गसम्बन्धिनीमान्तरध्यानपूजां च परित्यज्य
अखण्डज्ञानरूपत्वं परिपूर्णतृप्तिलिङ्गं भजेत् स मुक्त एवेत्यर्थः ॥ ५० ॥

तद्भावज्ञापकज्ञानलयस्थानवानेष ज्ञानलिङ्गी स्वाभिधानः
स्वयंलिङ्गाभिधान इति मनीषिभिः शिवज्ञानिभिः समाख्यात् इत्यर्थः ॥ ५१
॥

ज्योतिर्लिङ्गपरायणो बाह्यलिङ्गवैमुख्येन चिल्लिङ्गनिष्ठः
स्वैराचारसन्तुष्टः शिवात्मनि विद्यमानसकलाकारवान् मुनिश्रेष्ठ एव
स्वयंलिङ्गाभिधानवानित्यर्थः ॥ ५२ ॥

विषयेषु ममताशून्यः शरीरादिष्वहमित्यभिमानशून्यः
अविद्यादिपञ्चक्लेशरहितः भिक्षान्नभोक्ता लोष्टाश्मकाञ्चनेषु
समबुद्धिमान् मुनिः स्वयंलिङ्गाभिधानवान् यतिः मुक्तप्रायः
परमुक्तसदृशः स्यात् चरमदेहत्वादिति ॥ ५३ ॥

स्पष्टम् ॥ ५४ ॥

सुधीः शोभनबुद्धिमान् स्वयंलिङ्गयतिः सर्वशः सर्वत्र
संसारस्थानि संसारचक्रस्थितानि सर्वाणि भूतानि पश्यन् स्मयमानः सन्
विस्मयवान् सन् परानन्द परमानन्दमयमहालिङ्गे लीनात्मा लयं गतः
सन् वर्तत इत्यर्थः ॥ ५५ ॥

शिवज्ञानं शिवाधिक्यज्ञानम् शिवध्यानम् भिक्षाहारः
एकान्तशीलत्वम्-यतेः स्वयलिङ्गशिवयोगिन एतानि चत्वारि कर्माणि । पञ्चकर्म
नेच्छाविषयीक्रियते ॥ ५६ ॥

अथ-आत्मरतिरात्मक्रीड आत्ममिथुन आत्मानन्दः स स्वराड् भवति ।
तस्य सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवति [छा० उ० ७।२५।२] इति छान्दोग्यश्रुतेः ।

इति वातुलोत्तरवचनाच्च स स्वयंलिङ्गसम्पन्न एव स्वयं भूत्वा
सञ्चरतीति चरलिङ्गस्थलरूप इति कथयति-

स्वयंलिङ्गीति शेषः । निरस्ताहङ्कारममकारवान्
स्वस्वरूपज्ञानसम्पन्नः स्वयंलिङ्गी स्वयमेव स्वयं भूत्वा चरतीति
चरलिङ्गाभिधानवानित्यर्थः ॥ ५७ ॥

स्पष्टम् ॥ ५८ ॥

कूटस्थे स्वात्मनि तुर्यसाक्षिकप्रत्यगात्मलक्षणनिजरूपे विद्यमानः
शिवयोगी सम्मानेषु सम्प्रीतिमवमानेषु दुःखं च न कुर्वाणः
अकुर्वाणः सन् सञ्चरेत् ॥ ६० ॥

शिवाद्वैतोद्भूतपरमानन्दसन्तोषितः शिवयोगी अप्राकृतैर्लोकोत्तरैः
स्वकीयैर्गुणैः सर्वजनं विस्मययुक्तं सन्तं कुर्वन् सन् शरीरीव चरेत्
चरतीत्यर्थः ॥ ६१ ॥

गतवैषम्यधीः विधिनिषेधादिषु विगतविषमबुद्धिः धीरः
स्थिरचित्तः यतिः शिवयोगी निजे देहे सति देहिवत् प्राकृतवत् प्रपञ्चे न चरति
धर्मे पुण्यकृत्ये पापकृत्येऽपि न चरतीत्यर्थः ॥ ६२ ॥

प्रकृतितत्त्वसमुद्भूतब्रह्मविष्ण्वाद्यैश्वर्यसम्पत्तिविमुखी-
भूतचित्तवृत्तिर्यतिश्रेष्ठश्चिदानन्दस्वरूपनिष्ठः सन् मोदते
सुखमनुभवन्नास्त इत्यर्थः ॥ ६३ ॥

अथ - तद्ब्रह्माहमिति ज्ञात्वा ब्रह्म सम्पद्यते परम् इत्यमृत [ब्र० बि०
उ० ८] (ब्रह्म)-बिन्दुश्रुतेः-

इति वातुलोत्तरवचनाच्च स्वरूपसिद्धत्वेन चरतस्तस्य शिवयोगी-श्वरस्य
परं नास्तीति ज्ञानस्य परलिङ्गस्थलं सप्तभिः सूत्रैः प्रतिपादयति-

स्वयमेव स्वयं भूत्वा चरतस्तस्य शिवयोगिनः स्वस्वरूपतः परं
नास्तीति ज्ञानस्य परलिङ्गत्वमभिधीयत इत्यर्थः ॥ ६४ ॥

अथ तस्य वर्तनाप्रकारमाह-

स्वं परत्वेन विश्वाधिकत्वेन भावितः परामृष्टः शिवयोगिराट्
शिवयोगीश्वरः सर्वकृत्येषु स्वतन्त्रः सन् जगज्जालं जगत्समूहं
तृणीकुर्वन् सन् वर्तत इत्यर्थः ॥ ६५ ॥

अथ स कथं मोदत इत्यत्राह-

अथ किमिदं सर्वोत्कृष्टत्वमित्यत्राह-

स्पष्टम् ॥ ६७ ॥

ननु ब्रह्मस्वरूपत्वे ब्रह्मवन्मुक्त एव स्यादित्यत्राह-

अचलमचञ्चलं ध्रुवं नित्यमात्मानं स्वरूपं
निरन्तरमखण्डित्वेन अनुपश्यन् अनन्यत्वेन पश्यन् मुनिः शिवयोगी
निरस्तविश्वविभ्रान्तिः निराकृतप्रापञ्चिकभ्रान्तिमान् सन् जीवन्मुक्त
आहारव्यवहारादिना जीवन्नपि पुनर्जन्मान्तराभावान्मुक्त इत्यर्थः ॥ ६८ ॥

ननु वर्णाश्रमगतसमाचारपरित्यागेन कर्मदेवताः कुपिता
भवन्तीति कथं जीवन्मुक्त इत्यत्राह-

स्वयं स्वयमेव ब्रह्मस्वरूपिणः ब्रह्मस्वरूपवान् सन्
कर्मातीतपदस्थस्य पुण्यपापादिकर्मकाण्डोत्तीर्णस्थानगतस्य
शिवयोगिनः कर्ममार्गगा ब्रह्मविष्ण्वाद्या देवताः किं नु कुर्वन्ति न
किमपि कर्तुं कुशला इत्यर्थः ॥ ६९ ॥

पुनरयं शिवयोग्येवाज्ञानं विमोचयतीत्याह-

देहमानितां देहाभिमानं विमुञ्चन् शिवयोगी स्वेच्छया
सञ्चरन्नपि स्वैराचारसम्पन्नोऽपि दर्शनस्पर्शनाभ्यां सर्वानज्ञान्
प्राकृतजनान् विमोचयेद् मुक्तान् कुर्यादित्यर्थः ॥ ७० ॥

अथ-निरञ्जनः परमं साम्यमुपैति दिव्यम् इति श्रुते
परलिङ्गरूपशिवयोगीश्वर एव शिवभावसम्पन्नत्वाज्जीवन्मुक्त इत्युक्त्वा
परस्थलं समापयति-

नित्ये निर्मलस्वरूपे उपमातीते निरस्तसमस्तदोषे सच्चिदानन्दात्मके
परशिवे ज्ञातृत्वकर्तृत्वयोगात् साम्यं गतः
प्रध्वस्तचतुर्वर्णचतुराश्रमधर्मशृङ्खलः स्वच्छन्दाचारवान्
स्वेच्छाचारवान् जीवन्मुक्तः सुधीः परलिङ्गरूपशिवयोगी देहीव
देहवानपि अद्भुतवैभवः सन् आश्चर्यभूतमहत्त्वसम्पत्तिमान् सन् विजयते
सर्वोत्कर्षेण वर्तत इत्यर्थः ॥ ७१ ॥