अथ प्रासादवास्तु लक्षण-पटलः
अथातः सम्प्रवक्ष्यामि प्रासादवास्तु लक्षणम् ।
मूलस्थानन्तु संशोध्य वास्तु रूपं प्रकल्पयेत् ॥ २७-१ ॥
पुण्याहं वाचयित्वा तु प्रोक्षयित्वा शिवाम्भसा ।
पुष्पादिभिरथाभ्यर्च्य वास्तु देवान् स्वनामकैः ॥ २७-२ ॥
यदङ्गं संस्पृशेत् कर्ता पूजान्ते तन्निरीक्षयेत् ।
तत्रैव वास्तु देहेपि ब्रूयाच्छल्यं यथार्थतः ॥ २७-३ ॥
शिरस्पर्शात् तु तत्रैव अस्थिशल्यङ्करद्वयात् ।
हस्तमात्रे मुखस्पर्शात् काष्ठपृष्ठे गलेद्धृवम् ॥ २७-४ ॥
कण्ठस्पर्शे गलेत्वस्थि त्रिकरे शृङ्खलं विदुः ।
त्रिभिर्हस्तैरुरस्पर्शात् भवेच्छल्यन्तु शृङ्खलम् ॥ २७-५ ॥
करस्पर्शात् करान्ते तु खट्गापातं समादिशेत् ।
बाहुसंस्पर्शनात् कर्तुरङ्गारस्तु त्रिहस्ततः ॥ २७-६ ॥
अश्वपादं विनिर्दिष्टङ्गुल्फे पदप्रमाणतः ।
कणकं पादसंस्पर्शात् सवितस्तिप्रमाणतः ॥ २७-७ ॥
कनिष्ठाङ्गुष्ठयोः स्पर्शात् कराद्धेकां शमुच्यते ।
लोहशल्यं कटिस्पर्शात् तत् करद्वयमानतः ॥ २७-८ ॥
जानुसंस्पर्शनाद्धस्तेनापितोपस्करं तथा ।
भुमिष्ठं शल्यमुद्वास्य तत् प्रदेशं खनेत् ततः ॥ २७-९ ॥
यावत् प्रासादविस्तारं तत् समं वा तदर्द्धकम् ।
अर्धाधिकमथाध्यर्धं खात्वा प्रासादमानतः ॥ २७-१० ॥
अवटस्य चतुर्थांशन्त्र्यंशं वा वालुकैः समम् ।
अश्वेभपादमुसलैर्मुत्गरैस्तु घनं कृतम् ॥ २७-११ ॥
समं कृत्वा ततः पश्चात् प्रोक्षयित्वा शिवास्त्रतः ।
पञ्चगव्येन संसिच्य पवमानमुदीरयन् ॥ २७-१२ ॥
वास्तु विन्यासमार्गन्तु दशसूत्रेण देशिकः ।
एकाशीति पदं वास्तु सर्वसम्पत्करन्नृणाम् ॥ २७-१३ ॥
असुराणां हितार्थन्तु शुक्रः कृत्वा महातपः ।
महातपसिसम्भूतो भूताकारोमहाबलः ॥ २७-१४ ॥
अप्रयुक्तस्ततो भूतो देवैर्युद्धं प्रवर्तते ।
नहतेस्त्रादिभिर्ज्ञात्वा देवैः सुनिहितः कृतम् ॥ २७-१५ ॥
भूम्यामथोमुखस्तत्र * * * * * संस्थिताः ।
वंशौद्वौ तत्र विज्ञेयौ चतुष्कोणेषु संस्थितौ ॥ २७-१६ ॥
पार्श्ववं शोर्ध्वपाशाश्च त्वष्टौ चैव प्रकीर्तिताः ।
पूत्वोत्तरमुखारज्जुरूर्ध्वं वंशमिति स्मृतम् ॥ २७-१७ ॥
शिरोमर्माणितान्याहुः कोणपार्श्वे तथाष्टसु ।
सूत्राणीह सिराज्ञेया तत्सन्धौ सन्धिरुच्यते ॥ २७-१८ ॥
पदे चैक तु षट्भागे तत् तत् षट्कस्तु चोच्यते ।
पदे चतुर्थभागन्तु तच्चतुष्कमितिरीतम् ॥ २७-१९ ॥
रज्वग्रसंस्थितं यत् तत् केवलं मर्म उच्यते ।
वास्तु मध्ये भवेत् पद्मं पदमेकाष्टभाजितम् ॥ २७-२० ॥
कोणात् त्रिशूलं स्यात् पादं पादार्धं करसम्पुटम् ।
एषान्तु पीडने दोषा बहवः परिकीर्तिताः ॥ २७-२१ ॥
सिराश्च सीरं मर्माणि नश्यन्ति स्थान वासिनः ।
मित्रनाशन्तु सन्धौ तु षट्के वै रंसमन्ततः ॥ २७-२२ ॥
चतुष्के वाहनक्षयं मरणं मर्मसु क्रमात् ।
पद्मस्थाने विनाशन्तु त्रिशूले गर्भनाशनम् ॥ २७-२३ ॥
गोधनस्य विनाशं स्यात् करसम्पुटपीडने ।
वास्तु देवां यथा स्थाप्य ईशानादी न शेषतः ॥ २७-२४ ॥
ईशानश्चाथ पर्जन्यो जयन्तोथमहेन्द्रकः ।
आदित्यः सत्यकं शावन्तरिक्षश्च पूर्वगाः ॥ २७-२५ ॥
अग्निः पूषा च वितथो ग्रहक्षतयमौ तथा ।
गन्धर्वो भृङ्गराजश्च मृगश्चैव तु दक्षिणे ॥ २७-२६ ॥
नि-ऋतिर्दौ वारिकश्चैव सुग्रीवः पुष्पदन्तकः ।
वारुणो रोगशोषौ च पापयक्ष्मा च पश्चिमे ॥ २७-२७ ॥
वायुर्नागस्तथा मुख्यो भल्लाटः सोम एव च ।
ऋगोदितिर्दिदिश्चैव द्वात्रिंशत् बाह्यदेवताः ॥ २७-२८ ॥
एकमेकं पदं भुक्त्वा श्मशानाद्याः सुसंस्थिताः ।
ब्रह्मा नवपदान् भुङ्क्ते वास्तु मध्ये विशेषतः ॥ २७-२९ ॥
समरीकस्तथैन्द्रे तु विवस्वांश्चैव दक्षिणे ।
मित्रश्च पश्चिमे भागे ह्युत्तरे पृथिवीधरः ॥ २७-३० ॥
ब्रह्मणश्च चतुर्दिक्षु स्थिताः षट्पदभोगिनः ।
आपश्चैवा पवत्सश्च ऐशान्न्यां दिशिसंस्थितौ ॥ २७-३१ ॥
शुनासीरश्च सावित्र आग्नेय्यां दिशिसंश्थितौ ।
इन्द्र इन्द्र जयश्चैव नै-ऋत्यां दिऽसिसंस्थितौ ॥ २७-३२ ॥
रुद्र रुद्र जयौवायौ चतुष्कोणे प्रकीर्तिताः ।
एते द्विपदभोक्तारो द्व्यर्धमेव पदस्मृतः ॥ २७-३३ ॥
चरकी च वितारी च पूतनापापराक्षसी ।
ईशानादिषु कोणेषु बाह्यस्थाः पदवर्जिताः ॥ २७-३४ ॥
एवं विन्यस्य पूर्वे तु वास्तुदेहं प्रकल्पयेत् ।
यत् किञ्चिद्वास्तु विन्यासं तत् सर्वं वास्तु रूपकम् ॥ २७-३५ ॥
ईशानेकन्तु विन्यस्त्वा वापौ नै-ऋतगोचरे ।
अग्निवाय्वोश्च दिक्भागे जानुकूर्परसंस्थितौ ॥ २७-३६ ॥
लिङ्गमिन्द्र पदेन्यस्त्वा पादौ नै-ऋति विन्यसेत् ।
मरीचिश्चोदरस्थाने स्तनौ विन्यस्य बुद्धिमान् ॥ २७-३७ ॥
विवस्वति च मित्रे च विन्यसे अकुक्षिपार्श्वके ।
ऊरुहस्त तलौ चैव साविते स्थापयेत् ततः ॥ २७-३८ ॥
ऊरुप्रकोष्ठ मध्ये च पादौ सवितरि न्यसेत् ।
रुद्ररुद्रजयौ चैव विन्यसेत् पूर्ववच्छुभम् ॥ २७-३९ ॥
महेन्द्राद्यन्तरिक्षान्ता बाहुमध्ये स्थिता स्मृताः ।
सुजानुकूर्परे चैव ह्यग्नौ विन्यस्य बुद्धिमान् ॥ २७-४० ॥
पूषादिमृगपर्यन्तञ्जङ्घाञ्च विनिवेशयेत् ।
दौवारिपापयक्ष्मान्ते चान्यजङ्घा विनिश्चिताः ॥ २७-४१ ॥
वायौ कूर्परजानूच्चम् ऋगान्तं बाहु संस्थितम् ।
शेते त्वधोमुखो वास्तु देवः प्राच्यभुवं प्रति ॥ २७-४२ ॥
उग्रः सुभीषणो यस्मात् तस्मात् पूज्यं क्रियार्थिभिः ।
पुण्याहं वाचयित्वा तु प्रोक्षयेत् पञ्चगव्यकैः ॥ २७-४३ ॥
गन्धपुष्पादिभिर्धूपैर्वास्तु देवान् प्रपूजयेत् ।
ईशानं पूजयेत् पूर्वं घृतेना क्षतमिश्रितम् ॥ २७-४४ ॥
पर्जन्याय विशेषेण दद्यान्निलोत्पलादिकम् ।
जयन्तस्य पताकान्तु नीलवर्णां विशेषतः ॥ २७-४५ ॥
महेन्द्रस्य तु रत्नानि भास्करस्य वितानकम् ।
गोधूममण्डकान् सत्ये दद्यान्मत्स्यम्भ्रशस्य तु ॥ २७-४६ ॥
दद्यात् तु शाकुनं मांसमन्तरिक्षाय देशिकः ।
अग्नये तु स्रवं दद्याल्लाजं पूष्णे तथैव च ॥ २७-४७ ॥
क्षीरान्नं वितथस्योक्तं मध्वन्नं हि ग्रहक्ष्ते ।
मांसोदनं यमस्याथ गन्धं गन्धर्वकस्य तु ॥ २७-४८ ॥
भृङ्गे तु शाकुनाजिह्वा मृगेयवतिलस्तथा ।
कृसरं त्वथपित्रे तु दन्तकाष्ठञ्च दौव्रके ॥ २७-४९ ॥
यावन्त्वथ च सुग्रीवे कुशान्वै पुष्पदन्तके ।
दवापद्मन्तु वरुणे रोगस्यमधु चैव हि ॥ २७-५० ॥
घृतोदनन्तु शोषस्य यवान्वैपापयक्ष्मणि ।
घ्ताक्तमण्डकं दद्याद्रोगाय तु विशेषतः ॥ २७-५१ ॥
नागपुष्पाणि नागाय मुख्यस्या पूपमुच्यते ।
मुद्गान्नञ्चैव भल्लाटे पायसं मधुसोमके ॥ २७-५२ ॥
ऋगस्यैव तु शालूकं लोहितान्यदितौ तथा ।
पूरिकाञ्च दितौ दद्यात् क्रमेणोक्तं बलिक्रमम् ॥ २७-५३ ॥
पयोदधिकुशांश्चैव हरिद्रान्नं गुलान्नकम् ।
पक्वमांसञ्च शुद्धान्नं पक्वञ्च पिशितं तथा ॥ २७-५४
॥
विदिक्ष्वा पादिदेवानां बलिन्दद्यात् पृथक् पृथक् ।
घृतान्नं रक्ताहारञ्च लड्डुकं माषमेव च ॥ २७-५५ ॥
समरीयकपूर्वेभ्यो दद्याद्दिक्षु विशेषतः ।
तिलाक्षतय वांश्चैव पञ्चगव्यं कुशं तथा ॥ २७-५६ ॥
दातव्यञ्चरुणा तत्र ब्रह्मणे तु विशेषतः ।
चरकी प्रभृतीनान्तु मांसं पक्वन्निवेदयेत् ॥ २७-५७ ॥
सर्वेषाञ्चैव शुद्धान्नं गुलाज्यन्धिसंयुतम् ।
अलाभे सतिदातव्यं गन्धाद्यैश्च समन्वितम् ॥ २७-५८ ॥
सर्वेषामेव मन्त्रास्तु नामप्रणवसंयुताः ।
पूजादीनां नमोन्तन्तु बलिः स्वहान्तमुच्यते ॥ २७-५९ ॥
कृत्वैवं बलिदानान्ते पूण्याहन्तु विशेषतः ।
सम्प्रोक्ष्य पञ्चगव्येन मूलमन्त्रमदीरयन् ॥ २७-६० ॥
वास्तुहोमन्ततः कृत्वा मध्ये चोत्तरपूर्वके ।
आरम्भस्यादि काले तु होमङ्कृत्वा विशेषतः ॥ २७-६१ ॥
स्थण्डिलन्तत्र कुर्वीत हस्तमात्रप्रमाणतः ।
चतुरङ्गुलमुत्सेधं गन्धपुष्पं सदर्भयुक् ॥ २७-६२ ॥
शिवाग्निञ्जनयेत् तत्र पूर्वोक्तेन विधानतः ।
अग्निमध्ये न्यसेद् वास्तुन् तत्रस्थैर्दैवतैर्युतम् ॥ २७-६३ ॥
आज्यादि द्रव्यमेवन्तु वास्तोर्वक्त्रे हुनेत् क्रमात् ।
पार्थिवेन तु बीजेन सर्वद्रव्यैस्तु होमयेत् ॥ २७-६४ ॥
तत्रस्थ देवतानाम्ना स्वाहान्तेन तु होमयेत् ।
एवं पृथक् शतं प्रोक्तं तदर्द्धं वा तदर्धकम् ॥ २७-६५ ॥
दशसङ्ख्याथवा तत्र प्रत्येकं द्रव्यमाचरेत् ।
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा पूर्णाहुतिं शिवस्य तु ॥ २७-६६ ॥
वास्तु देवान् विसृज्याथ पश्चादग्निं विसर्जयेत् ।
एवं प्रासादवास्तुञ्च सम्पूज्यसाधकोत्तमः ॥ २७-६७ ॥
बलिं दत्वाग्नि सम्पूज्य वास्तुकर्मसमारभेत् ।
वास्तुकर्म यदा रब्धं वास्तुहोमं तदा चरेत् ॥ २७-६८ ॥
वास्तुहोमं विनायत्र कृतं वास्तुविनश्यति ।
वाप्यादि होमपर्यन्तं तत्सर्वं समवेन तु ॥ २७-६९ ॥
चतुरायपदं कृत्वा माहेन्द्र द्वारकल्पनम् ।
एतद् विशेषमेवन्तु ग्रह वास्तुविधिं प्रति ॥ २७-७० ॥
एवमेव तु सम्प्रोक्तं प्रासादवास्तुलक्षणम् ।
आद्येष्टकाविधिं पश्चाच्छृणुष्वैकाग्रमानसः ॥ २७-७१ ॥
इति प्रासादवास्तुलक्षण-पटलः सप्तविंशतितमः ॥ २७ ॥