Language errors

General principles

Linguistic competence is not the mere invocation of pANini’s rules to justify vibhaktis - it involves internally consistent identification of subjects referred to by pronouns. In “convenient” cases, shankara spectacularly fails, providing a clearly twisted “interpretation”.

“Crypticity of vedic language” does not excuse such gross whimsical violation of basic linguistic principles like consistency of pronouns. Otherwise, anything can be read into anything; and you can as well throw away the shruti. The said crypticity comes in at the level of imagery and etymology as seen in brAhmaNa texts. Even there, one should resort to “crypticity” sparingly - the more one hand-waves, the more doubtful the interpretation is.

एष सेतुः

“तम् एवैकम् आत्मानं जानथ,
एष अमृतस्य सेतुः”

इति कथनाद् एष इति शब्दः परमात्मवाच्येव ।

अतः परमात्मन एव संसार-पार-प्रापकत्वं वैदिकमार्गे स्पष्टं विधीयते ।
अत्र

“एष”-इत्य्-अनेन पुंल्लिङ्गान्तेन
“जानथ” इति ज्ञा-धात्व्-अर्थ-भूतं ज्ञानम् एव गृह्यते

इति ज्ञान-मार्गिणां व्याख्यानम् ।
किन्तु कथं पुंल्लिङ्गान्तेन “एष” इति पदेन धातुच्छन्नं ज्ञानं ग्रहीतुं शक्यम् ?

• इति वरदार्यः

यम् ए॑वैष वृणुते ते॒न लभ्यः

मुण्डकोपनिषद् मन्त्र 3.2.3

नाय॑म् आत्मा प्र॒वचने॑न लभ्यो
न॒ मेध॑या न ब॒हुना॑ श्रुतेन। यम् ए॑वैष वृणुते ते॒न लभ्यस्
तस्यै॑ष आ॒त्मा विवृ॑णुते तनूं स्वाम्॥ MunU.3.2.3॥

Clearly the meaning of second line यमेवैष वृणुते is — whom (यम्) this Atman (एष) chooses (विवृणुते) for him/her (तस्य) this Atman (एष आत्मा) opens itself (विवृणुते तनूं स्वाम्). It aligns perfectly with the context set up by the first line of this mantra and previous ones.

The particular interpretation by Acharya Shankara is incorrect, as can be noticed by any student of Sanskrit, since it violaltes the basic principles of consistency of subjects referred to by pronouns.

यदि कश्चन

(नाय॑म् आत्मा प्र॒वचने॑न लभ्यो न॒ मेध॑या न ब॒हुना॑ श्रुतेन।
यम् ए॑वैष वृणुते ते॒न लभ्यस् तस्यै॑ष आ॒त्मा विवृ॑णुते तनूं स्वाम्॥)

this (male) AtmA can’t be obtained by pravachana, medhas and bahu-shruti.
whomever (male) this (male) choses, by him he is obtained, for him this (male) AtmA reveals himself"

इति श्रुत्वा

(यमेव परमात्मानमेव एषः विद्वान् वृणुते प्राप्तुमिच्छति, तेन वरणेन एष पर आत्मा लभ्यः, नान्येन साधनान्तरेण, नित्यलब्धस्वभावत्वात् । कीदृशोऽसौ विदुष आत्मलाभ इति, उच्यते — तस्य एष आत्मा अविद्यासञ्छन्नां स्वां परां तनूं स्वात्मतत्त्वं स्वरूपं विवृणुते प्रकाशयति)
Actually,
the first and third this (male अयम्, एष) refers to the AtmA, but the second this (male एष) refers to the sAdhaka (my magic!).
The “whomever” (यम्) refers to the “this Atma”; the first “him” (तेन) is actually an “it” (तेन), referring to the “choice”,
but the second “him” (तस्य) refers to the sAdhaka (my magic!)
so the final meaning is “that (यम्) {Atma} who is chosen by this (एष) {sAdhaka}, by that (तेन) {choice} he is obtained, for that (तस्य) {sAdhaka} this (एष) Atma reveals himself. (Insertions indicated by {})”
and not the simple meaning apparent from the original wording itself.

इति व्याख्याति,
अमत्सरो यः कश्चिद् अपि “शाठ्यम् एवेदम्” इत्य् एव निश्चिनोति।

नाय॑म् आत्मा प्र॒वचने॑न लभ्यो
न॒ मेध॑या न ब॒हुना॑ श्रुतेन।
यम् ए॑वैष वृणुते ते॒न लभ्यस्
तस्यै॑ष आ॒त्मा विवृ॑णुते तनूं स्वाम्

इत्यत्र यदि +++(“अयम्”→)+++ “अदः”-शब्द आत्म-वाची, प्रथम +++(“एषः”→)+++ “एतच्”-छब्दः साधक-वाची, +++(“यम्”→)+++ यच्-छब्दः परमात्मवाची,
प्रथमस् +++(“तेन”→)+++ तच्-छब्दो यदि हेतु-भूत-क्रियावाची,
द्वितीयस् +++(“तस्य”→)+++ तच्-छब्दो यदि साधकवाची,
द्वितीय +++(“एष”→)+++ एतच्-छब्दो ऽप्य् आत्म-वाची,
तर्हि,
+++(“यम्… तेन”→)+++ यत्-तदोस् सम्बन्धो नास्त्य् एव,
+++(“यम्… तेन”→)+++ अद-एतदोः सम्बन्ध एकत्र नास्ति,
+++(“एष वृणुते … एष आत्मा”→)+++ एतद्-एतदोर् अपि सम्बन्धो नास्त्य् एव,
+++(“तेन… तस्य”→)+++ तत्-तदोर् अपि सम्बन्धो नास्ति।
भाषायां सङ्गतिर् इति काचिद् वर्तेत वाक्येषु।

Flimsy defences

shAnkarans bring in “2.3.23, hetau” to explain the vibhakti in तेन. That doesn’t explain how तेन and तस्य within the same verse refers to different subjects.