वाङ्मनसि दर्शनाच्छब्दाच्च ॥ १ ॥
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
वाङ् मऩसि तर्सनाच्चप्ताच्च ॥ १ ॥
वागादीनां स्वरूपेण वृत्त्या वा मानसे लयः ॥
श्रुतिर्वाड्मनसीत्याह स्वरूपविलयस्ततः ॥ १ ॥
न लीयतेऽनुपादाने कार्यं वृत्तिस्तु लीयते ॥
वह्निवृत्तेर्जले शान्तेर्वाक्शब्दो वृत्तिलक्षकः ॥ २ ॥
–वैयासिकन्यायमाला
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
वाक् मुदलियवैगळुक्कु मऩसिल् लयम् ऎऩ्बदु स्वरूबत्तुडऩेया? अल्लदु विरुत्तियाल् मात्तिरमा? सुरुदि “वाक्कु मऩसिल्” ऎऩ्ऱु सॊल्गिऱदु। आगैयाल् स्वरू पत्तिऱ्के लयम्।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
कार्यमाऩदु तऩक्कु उबादाऩ कारणमिल्लाददिऩाल् लयम् अडैयादु। आऩाल् विरुत्ति लयमडैयुम्, नॆरुप्पिऩ् विरुत्ति जलत्तिल् समऩमडैवदाल् (सुरुदियिलुळ्ळ) वाक् ऎऩ्ऱ सप्तम् विरुत्तियैत्ताऩ् कुऱिक्किऱदु।
अथ अपरासु विद्यासु फलप्राप्तये देवयानं पन्थानमवतारयिष्यन् प्रथमं तावत् यथाशास्त्रमुत्क्रान्तिक्रममन्वाचष्टे। समाना हि विद्वदविदुषोरुत्क्रान्तिरिति वक्ष्यति —
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
(मुदल् पादत्तिल् परवित्यै अदावदु प्रह्म ञाऩत्तिऩ् पलऩाऩ जीवऩ् मुक्तियैप् पऱ्ऱि विसारिक् कप्पट्टदु। इन्द इरण्डावदु पादत्तिल् अबरवित्यै अदावदु सगुण पिरह्मोबासऩम् इदऩुडैय पलऩाऩ पिरह्मलोगत्तैयडैवदऱ्कु इन्द सरीरत्ति लिरुन्दु किळम्बि अर्सिरादि मार्क्कत्तिल् सॆल्ल वेण्डियि रुप्पदाल् सरीरत्तिलिरुन्दु किळम्बुवदैप्पऱ्ऱि इङ्गे विसारिक्कप्पडुगिऱदु।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
जीवऩ् इन्द सरीरत्तै विट्टु वॆळिये किळम्बुम् पोदु वाक् मुदलाऩ पत्तु इन्दिरियङ्गळ् मऩदिल् लयमडैगिऩ्ऱऩ। इङ्गे इन्दिरियङ्गळिऩ् स्वरूबत् तिऱ्के लयमा अल्लदु इन्दिरियङ्गळिऩ् विरुत्तिक्कु मट्टुम्दाऩा ऎऩ्ऱु सन्देहम्। ‘वाक् मऩदिल्’ ऎऩ्ऱ सुरुदियिल् ‘विरुत्ति’ ऎऩ्ऱ पदमिल्लाददाल् इन्दिरियङ् गळिऩ् स्वरूबत्तिऱ्के लयम् ऎऩ्ऱु पूर्वबक्षम्।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
कुडम् मण्णिल् लयमडैवदैक् कॊण्डु कारियम् तऩ् कारणत्तिल् लयमडैयुमे तविर मऱ्ऱदिल् लयमडैयादु ऎऩ्बदैत् तीर्माऩिक्किऱोम्। वाक् मुदलाऩ इन्दिरियङ्गळुक्कु मऩम् उबादाऩ कारणमल् लवादलाल् इन्दिरियङ्गळिऩ् स्वरूबत्तिऱ्कु मऩदिल् लयमल्ल। नॆरुप्पुक्कु जलम् उबादाऩ कारणमल्ल। आऩालुम् नॆरुप्पुत्तणलै जलत्तिल् पोट्टाल् अणैन्दु विडुगिऱदु। अदावदु ऎरित्तल्, ऒळि ऎऩ्ऩुम् नॆरुप्पिऩ् विरुत्ति मऱैन्दु विडुगिऱदु। इदुबोलवे इन्दिरियङ्गळिऩ् विरुत्तिक्कु मऩदिल् लयम् विरुत्तिक्कुम् विरुत्तियुडऩ् कूडियदऱ्कुम् वेऱ्ऱुमैयिल्लैयादलाल् सुरुदियिल् ‘वाक्’ ऎऩ्ऱ सॊल्लुक्कु वाक् विरुत्ति ऎऩ्ऱु पॊरुळ्। इदु पोलवे मऱ्ऱ इन्दिरियङ्गळुक्कुम् ऎऩ्ऱु सित्तान्दम्)।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
पिऱगु अबर पिरह्म विषयमाऩ वित्यैगळिल् पलऩै अडैयवेण्डियदऱ्काग तेवयाऩम् ऎऩ्ऱ मार्क्कत्तैप् पऱ्ऱि आरम्बिक्किऱवराय् मुदलिल् सास्तिरत् तिल् सॊल्लियबडि (सरीरत्तिलिरुन्दु) मेले किळम्बुम् मुऱैयैच् चॊल्गिऱार्। वित्वाऩ् वित्वाऩल्लादवऩ् इरुवरुक्कुमे वॆळिक्किळम्बुवदु ऒरे मादिरिदाऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लप्पोगिऱार्।
अस्ति प्रायणविषया श्रुतिः — ‘अस्य सोम्य पुरुषस्य प्रयतो वाङ्मनसि सम्पद्यते मनः प्राणे प्राणस्तेजसि तेजः परस्यां देवतायाम्’ (छा. उ. ६। ८। ६) इति। किमिह वाच एव वृत्तिमत्त्या मनसि सम्पत्तिरुच्यते, उत वाग्वृत्तेरिति विशयः। तत्र वागेव तावत् मनसि सम्पद्यत इति प्राप्तम्। तथा हि श्रुतिरनुगृहीता भवति। इतरथा लक्षणा स्यात्। श्रुतिलक्षणाविशये च श्रुतिर्न्याय्या, न लक्षणा। तस्मात् वाच एव अयं मनसि प्रलय इति ॥
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
पुऱप्पडुम् विषयमाग “इन्द सरीरत्तैविट्टु वॆळिये पोगिऱ पुरुषऩुडैय वाक्कु मऩसिल् सेरुगिऱदु, मऩस् पिराणऩिल्, पिराणऩ् तेजसिल्, तेजस् मेलाऩ तेवदैयिल्” (सान्।VI-८-६) ऎऩ्ऱु सुरुदि इरुक्किऱदु। इङ्गु विरुत्तियुडऩ् कूडिऩ वाक्कुक्के मऩसिल् सेर्क्कै सॊल्लप्पडुगिऱदा? अल्लदु वाक्किऩ् विरुत्तिक्कुत्ताऩा? ऎऩ्ऱु संसयम्।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
पूर्वबक्षम्: इङ्गु वाक्कुदाऩ् मऩसिल् ऒडुङ्गुगिऱदु ऎऩ्बदु न्यायम्। अप्पडियाऩाल्दाऩल् लवा वेदम् सरियाऩबडियागुम्। वेऱुविदमाऩाल्, लक्षणैयागुम्। सुरुदिप्पडिया, लक्षणैप्पडिया ऎऩ्ऱु सन्देहम् वन्दाल् सुरुदिदाऩ् न्यायमागुम्। लक्षणैयल्ल। आगैयाल् वाक्कुक्कुत्ताऩ् मऩसिल् इन्द लयम् ऎऩ्ऱु।
एवं प्राप्ते, ब्रूमः — वाग्वृत्तिर्मनसि सम्पद्यत इति। कथं वाग्वृत्तिरिति व्याख्यायते, यावता ‘वाङ्मनसि’ इत्येव आचार्यः पठति ? सत्यमेतत्; पठिष्यति तु परस्तात् — ‘अविभागो वचनात्’ (ब्र. सू. ४। २। १६) इति। तस्मादत्र वृत्त्युपशममात्रं विवक्षितमिति गम्यते। तत्त्वप्रलयविवक्षायां तु सर्वत्रैव अविभागसाम्यात् किं परत्रैव विशिंष्यात् — ‘अविभागः’ इति। तस्मादत्र वृत्त्युपसंहारविवक्षा। वाग्वृत्तिः पूर्वमुपसंह्रियते मनोवृत्ताववस्थितायामित्यर्थः। कस्मात् ? दर्शनात् — दृश्यते हि वाग्वृत्तेः पूर्वोपसंहारो मनोवृत्तौ विद्यमानायाम्। न तु वाच एव वृत्तिमत्त्या मनस्युपसंहारः केनचिदपि द्रष्टुं शक्यते ।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
सित्तान्दम्: इव्विदम् वरुम्बोदु सॊल्गिऱोम्। वाक्किऩ् विरुत्ति मऩसिल् ऒडुङ्गुगिऱदु ऎऩ्ऱु। आसार्यर् (सूत्तिरत्तिल्) वाक्कु मऩसिल् ऎऩ्ऱे सॊल्लियि रुक्कैयिल् वाक्किऩ् विरुत्ति ऎऩ्ऱु ऎप्पडि वियाक्याऩम् सॆय्यप्पडुगिऱदु? इदु वास्तवम् आऩाल् मेलाल् “पिरिवऩ्ऩियिल् वसऩत्तिऩाल्” (IV;२-१६) ऎऩ्ऱु सॊल्लप् पोगिऱार्। आगैयाल् इङ्गे विरुत्तियिऩ् ऒडुङ्गुदल् मात्तिरम्दाऩ् सॊल्ल उत्तेसमॆऩ्ऱु तॆरिगिऱदु। तत्वङ्गळुडैय पिरळयत्तै सॊल्ल उत्तेसिक्कुम् पोदु ऎल्लाविडत्तिलुम् पिरिवऩ्ऩियिलिरुप्पदु पॊदु वायिरुक्कैयिल्, मेले मात्तिरम् पिरिविल्लैयॆऩ्ऱु एऩ् विसेषित्तुच् चॊऩ्ऩार्? आगैयाल् इङ्गे विरुत्तियिऩ् ऒडुङ्गुदलै सॊल्वदु ताऩ् उत्तेसम्।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
मऩोविरुत्तियिरुक्कैयिल् वाक्विरुत्ति मुऩ्ऩ ताग ऒडुङ्गुगिऱदु ऎऩ्ऱु अर्त्तम्। एऩ्? “पार्क्कप्पडुगिऱ पडियाल्" मऩोविरुत्तियिरुक्कुम्बोदे वाक्विरुत्तिक्कु मुदलिल् ऒडुङ्गुदल् पिरसित्तमाय् पार्क्कप्पडुगिऱदु। विरुत्तियुडऩ्गूडिय वाक्कुक्को मऩसिल् ऒडुङ्गुदलै यारालुम् पार्क्क मुडियादु।
ननु श्रुतिसामर्थ्यात् वाच एवायं मनस्यप्ययो युक्त इत्युक्तम् — नेत्याह, अतत्प्रकृतित्वात्। यस्य हि यत उत्पत्तिः, तस्य तत्र प्रलयो न्याय्यः, मृदीव शरावस्य। न च मनसो वागुत्पद्यत इति किञ्चन प्रमाणमस्ति। वृत्त्युद्भवाभिभवौ तु अप्रकृतिसमाश्रयावपि दृश्येते। पार्थिवेभ्यो हि इन्धनेभ्यः तैजसस्याग्नेर्वृत्तिरुद्भवति, अप्सु च उपशाम्यति। कथं तर्हि अस्मिन्पक्षे शब्दः ‘वाङ्मनसि सम्पद्यते’ इति ? अत आह — शब्दाच्चेति। शब्दोऽप्यस्मिन्पक्षेऽवकल्पते, वृत्तिवृत्तिमतोरभेदोपचारादित्यर्थः ॥ १
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
सुरुदियिऩ् सामर्त्तियत्तिऩाल् वाक्कुक्केदाऩ् मऩसिल् इन्द ऒडुङ्गुदल् न्यायमॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩोमे यॆऩ्ऱाल् अदु सरियल्लवॆऩ्गिऱार्। अदऩ् कारणत् तऩ्मैयिल्लाददिऩाल् ऎदऱ्कु ऎदिलिरुन्दु उत्पत्तियो अदऱ्कु अदिल् लयम् न्यायम् मण्णिल् सरुवत्तिऱ्कुप् पोल; मऩसिलिरुन्दु वाक्कु उण्डाऩदु ऎऩ्बदऱ्कु ऎव्विद पिरमाणमुम् किडैयादु। विरुत्तियिऩुडैय उत्पत्तियुम् नासमुमो तऩक्कुक् कारणमिल्लाददैयुम् आसिरयित्तिरुप्पदु काणप्पडुगिऱदु। पिरुदिवियिलिरुन्दु एऱ्पट्ट कट्टैगळिलिरुन्दु तैजसमाऩ अक्ऩियिऩ् विरुत्ति एऱ्पडुगिऱदु, जलत्तिल् अणैगिऱदु।
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
अप्पडियाऩाल् इन्द पक्षत्तिल् वाक्कु मऩसिल् ऒडुङ्गुगिऱदु ऎऩ्ऱ सप्तम् ऎप्पडि एऱ्पट्टदु? ऎऩ्ऱाल् अदऩाल् “सप्तत्तिऩालुम्” ऎऩ्गिऱार्। इन्द पक्षत्तिल् विरुत्तिक्कुम् विरुत्तियुडैयदिऱ्कुम् पेदमिल्लै यॆऩ्ऱु वैत्तु सप्तमुम् न्यायम्दाऩ् ऎऩ्ऱु अर्त्तम्।
अत एव च सर्वाण्यनु ॥ २ ॥
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
अद एव स सर्वाण्यनु ॥ २ ॥
‘तस्मादुपशान्ततेजाः पुनर्भवमिन्द्रियैर्मनसि सम्पद्यमानैः’ (प्र. उ. ३। ९) इत्यत्र अविशेषेण सर्वेषामेवेन्द्रियाणां मनसि सम्पत्तिः श्रूयते। तत्रापि अत एव वाच इव चक्षुरादीनामपि सवृत्तिके मनस्यवस्थिते वृत्तिलोपदर्शनात् तत्त्वप्रलयासम्भवात् शब्दोपपत्तेश्च वृत्तिद्वारेणैव सर्वाणीन्द्रियाणि मनोऽनुवर्तन्ते। सर्वेषां करणानां मनस्युपसंहाराविशेषे सति वाचः पृथग्ग्रहणम् ‘वाङ्मनसि सम्पद्यते’ इत्युदाहरणानुरोधेन ॥
ज्ञानानन्द-भारती - द्राविडी
“अदऩाल् तेजस् अडङ्गिऩवऩाग मऩसिल् अडङ्गुम् इन्दिरियङ्गळुडऩ् मऱुबिऱप्पैयडैगिऱाऩ्” (पिरसऩ।III-९) ऎऩ्ऱविडत्तिल् वित्तियासमिल्लामल् ऎल्ला इन्दिरियङ्गळुक्कुमे मऩसिल् ऒडुक्कम् सॊल्लप्पट्टिरुक्किऱदु। अङ्गेयुम् ‘इदिऩालेये’ वाक्कैप्पोलवे, विरुत्तियुडऩिरुक्कुम् मऩसिल् कण् मुदलियवैगळुक्कुम् विरुत्तियऱ्ऱुप्पोदु पार्क्कप्पडु किऱबडियाल्, तत्वत्तिऩ् पिरळयम् सम्बविक्काददिऩाल्, सप्तमुम् पॊरुत्तमागक्कूडियदाल्, विरुत्तिगळ् मूलमा कत्ताऩ् ऎल्ला इन्दिरियङ्गळुम् मऩसै अऩुसरिक् किऩ्ऱऩ। ऎल्ला इन्दिरियङ्गळुक्कुमे मऩसिल् ऒडुङ्गु वदिल् वित्यासमिल्लामलिरुक्कैयिल् वाक्कै तऩियाग ऎडुत्तु “वाक्कु मऩसिल् ऒडुङ्गुगिऱदु” ऎऩ्बदु (सूत् रत्तिल्) उदाहरण मुऱैयिल् सॊल्लप्पट्टदु।