प्रथमः खण्डः (विषयावतरणम्)
१. पीठिका – वेदान्तप्रक्रियासूचनम् - प्रकरणविषयादि ।
२. जिज्ञासुप्रतिपत्ति:– सुषुप्तिकालेऽपि प्रपञ्चोऽस्ति - जाग्रत्स्वप्रयोः प्रपञ्चो दृश्यते - अवस्थात्रयपरीक्षणमेव नालं तत्त्वज्ञानाय । २-४
३. एकीयसमाधानम् – आत्मनः कारणाविद्यासम्बन्धोऽस्ति सुषुप्तौ - जागरितेऽपि समनुभूयते भावाज्ञानम् - ज्ञानविरोधित्वमेवाज्ञानस्याज्ञानत्वम् - अज्ञानपरिहारप्रकारः । ४-६
४. वादे प्रमाणवाक्योपन्यासक्रम:– एतद्विचारावश्यकता - वाक्ययुक्त्यनुभवानां कथाप्रवेशनक्रमः - वाक्याधुक्त्य नुभवयोर्विशेषः - वादे वाक्योपन्यासस्थलम् - शब्दप्रामाण्यम् - वाक्यविचारोपसंहारः । ६-१८
द्वितीयः खण्डः (एकीयमतसमालोचनम्)
१. एकदेशिपक्षे परमार्थसत्ताया असिद्धिः– परमार्थसत्तानिरुक्तेरावश्यकता - संसारस्य नाविद्यकत्वम्, विद्याविनाश्यत्वासिद्धेः - विद्वदनुभवप्रामाण्यादपि नाविद्यकत्वम् - तुरीयावस्थाभ्युपगमेऽपि नाविद्यकत्व सिद्धिः - विदुषामविद्यालेशाभ्युपगमे दोषः - जीवन्मुक्तेर्गौणत्वे दोषः - अद्वैते प्रमाणाभावश्चास्मिन् पक्षे । १९-२६
२. भावाज्ञानस्वरूपासिद्धि:– जागरिते नास्ति भावाविद्यानुभवः - न जानामीति, त्वदुक्तं नजानामीति, न किञ्चिदपि जानामीति वानुभवो न भावाविद्यां गमयति - सुषुप्तौ तु भावाविद्यायाः सुतरामसिद्धिः - सुप्तोत्थितपरामर्शात्तदसिद्धिः - ज्ञानाभावस्यापि नानुभवः सुषुप्तौ । २७-३७
३. जागरितप्रञ्चोपलम्भार्थं न भावाज्ञानमङ्गीकार्यम् – जागरितं न स्वप्रकारणम् - जागृतेः स्थिरत्वं नोपपन्नम् - जागरितस्वप्नयोर्बाह्यत्वमान सत्वकृतभिदा नास्ति - जाग्रत्स्वप्नयोः सममेव मिथ्याप्रतीतिरूपत्वम्, ततश्च जागरितप्रपञ्चोपलम्भार्थं न कल्पनीयमज्ञानम् - सुषुप्तेरुत्थितिर्विनैवाज्ञानं प्रकल्पते स्वप्नादुत्थितिर्यथा - जाग्रत्स्वप्रयोर्व्यावहारिकत्वप्रातिभासिकत्वेनापि भेदो दुर्भणः - भावाविद्याङ्गीकारेऽपिजागरितप्रपञ्चोपलम्भो न शक्योपपादनः - जागरितप्रपञ्च मिथ्यात्वादेव तदुपलम्भनलिङ्गात् सौषुप्ताज्ञानानुमानमयुक्तम्। ३८-५०
४. जीवब्रह्मविभागसिद्ध्यर्थं न मूलाविद्या स्वीकार्या– सुषुप्तावपि जीवब्रह्मविभागः स्वीकरणीय इति पक्षो न समीचीन: - जीवब्रह्मविभागो नाविद्यातन्त्र - अनादिरविद्येत्यपि न सम्यक् - विभागस्य सुषुप्तावपि स्वीकारे तस्य मिथ्यात्वं न सम्भवति । ५०-५७
५. सुषुप्तौ स्वरूपानवभासव्यवहारतोऽपि न भावाज्ञान सिद्धिः – सुषुप्तिविषयकजाग्रव्यवहारान्न सौषुप्ताज्ञानसिद्धिः - भावरूपाज्ञाने नास्त्येवानुमानं क्वचिदपि, कुतः सुषुप्तौ ? - भावाज्ञानसाधिका युक्तिः सुषुप्तानुभवविरुद्धा - सुषुप्तावात्मज्ञानाभावहेतुरशक्योपपादनः प्रतिवादिनाम्, तस्मादपि नाज्ञानसिद्धिः । ५७-६५
६. विद्याविधानान्यथानुपपत्त्यापि नाज्ञानसिद्धिः – विद्योपदेशोऽन्यथैवोपपादनीयः - ज्ञानाभावमिथ्याज्ञानसंशयज्ञानानां ज्ञानापनोद्यत्वे शङ्कानोपपन्ना - भावाज्ञाने ज्ञानापनोद्यत्वं सुतरां न सम्भवति - अज्ञानमित्यत्र ज्ञानशब्दस्य वृत्तिपरत्वेऽपि न दोषः । ६५-७१
७. व्यवहारिक्यपि मूलाविद्या न स्वापे स्वीकार्या – अविद्यास्वरूपं साक्षिवेद्यमित्यपि न सम्यक् - अविद्या व्यावहारिकीत्यपि न साधु, व्यावहारिकत्वलक्षणस्यैवासिद्धेः - व्यावहारिकत्वनिर्वचनभङ्गः। ७१-७७
८. सुषुप्त्यविद्यावादे दोषान्तराणि – द्वैतस्य मिथ्यात्वे हेत्वभावः - अवस्थानां पौर्वापर्यकल्पनमयुक्तम् - सुषुप्तेरज्ञान कारणकत्वे तत्स्वरूपत्वे च दोषः - सुषुप्तिस्वरूपमपि दुर्निरूपम् - अवस्थालक्षणा भावश्चास्मिन् पक्षे - द्वैतिभिरापाद्यमानमनुपपत्तिसप्तकं चात्र दुष्परिहरम् । ७७-८७
तृतीयः खण्डः (स्वप्रक्रिया निरूपणम्)
१. स्वप्रक्रिया संक्षेपतः – परमार्थज्ञानमवस्थात्रयपरीक्षणमात्रगम्यम् - जागरिते विषयाणां मिथ्यात्वं व्यभिचरद्रूपत्वात् - स्वप्रस्य स्फुटमिथ्यात्वम्, जागरितस्य तत्समानयोगक्षेमत्वं च - सुषुप्तौ सर्वविधप्रपञ्चस्यापि स्वरूपव्यभिचारः - साक्षिसत्यत्वम् - व्यवहारविरोधपरिहारः – सत्यानृतमिथुनीकरणरूपाध्यास एवाविद्या। ८८-९९
२. जाग्रति प्रपञ्चोपलम्भविचार: – सुषुप्तिसमये तद्भहिर्भूतः प्रपञ्चो न विद्यते - जाग्रत्प्रपञ्चस्य तदवस्थाप्रतिबद्धत्वम् - जागरितेऽपि मिथ्याप्रपञ्च एवावभासते शुक्तिरजतादिवत् - प्रपञ्चोपलम्भ आविद्यक एव। ९९-१०५
३. प्रपञ्चमिथ्यात्वे शङ्का तत्परिहतिश्च – प्रपञ्चमिथ्यात्वं न व्यावर्तमानत्वात् न वा बाध्यमानत्वादिति शङ्का - आत्मानात्मनो? सम्बन्धानुपपत्तिरित्यत्र शङ्का - जाग्रत्प्रपञ्चस्य मिथ्यात्वसादनम् - स्वप्रप्रपञ्चोऽपि सत्य इति मिथ्याज्ञानमेव नास्तीति च शङ्का - मिथ्याज्ञानसिद्धिः - स्वप्नमिथ्यात्वोप पादनम् - प्रपञ्चमिथ्यात्वोपसंहारः । १०५-११६
४. स्वप्नो जागरितान्तर्गतः कश्चिद्विशेष इति मतं तत्परीक्षा च – जागरितं न स्वप्रादीनामाश्रयः, अवस्थात्वाविशेषात् - जागरितं स्वाभाविकमित्यपि न सम्यक् - स्वप्रो नाम स्वतन्त्रावस्थाविशेष एव स्वासाधारणसामग्रीकत्वात् - जाग्रत्प्रत्ययस्य स्वप्रप्रत्ययसमानयोगक्षेमता - अवस्थानुभवबलान्नात्मनः सिद्धिः, तस्य स्वतः सिद्धत्वात् - विषयासत्त्वनिश्चयेन न व्यवहारलोपः। ११६-१२५
५. जागरितस्वप्रयोर्मिथ्यात्वे शङ्का परिहारश्च – न प्रतीतिमात्रेण सत्यत्वंजागरितस्य - न वा समर्थक्रियाकारित्वात् -समारोपितस्यान्यत्र सत्त्वमित्यपि न । १२५-१२८
६. प्रपञ्चस्य समारोपितत्वे शङ्का तत्परिहतिश्च – प्रपञ्चबाधस्य लोकसिद्धबाधवैलक्षण्यमिति शङ्का - परिहार। १२८-१३०
७. सुषुप्तावनुभूतिरात्मनो धर्म इति मतं तन्निराकरणं च - आत्मा ज्ञानगुणकोऽहमर्थस्वरूपश्चेति पक्षानुवादः - जाग्रत्स्वप्रयोरेवाहं प्रत्ययगम्यत्व मात्मनः - अहंप्रत्ययगम्यत्वं न कदापि पारमार्थिकम् - सुषुप्तौ नास्त्येवाहमर्थानुभव: - ज्ञातृत्वमपि न स्वरूपमात्मनः - ज्ञानगुणकत्वे धर्मधर्मिणोर्दुविवेचत्वं - चिद्गणकत्वस्यापारमार्थिकत्वे युक्तिरनुभवश्च - चिद्रूपयोर्गुणगुणित्वानुपपत्तिः - जानामीति व्यवहारे प्रकृतिप्रत्ययार्थविवेकः - ज्ञातर्यप्यात्मनि क्षेत्रज्ञेत्यादिव्यप देशोपपत्तिः । १३०-१३८
८. अविद्यास्वरूपविचार: – आत्मानात्मनोरध्यास एवाविद्या - मूलाविद्यावादिनां मतेऽविद्यास्वरूपं तत्र विप्रतिपत्तिदर्शनं च - अध्यासो निरूपणासहोऽप्यस्ति लोकप्रसिद्धः - मनसः कारणानिरूपणं न दोषाय - मूलाविद्याया मनः कारणत्वेनाभ्युपगमेऽपि कारणाकांक्षा न शाम्यति । १३८-१४४
९. अविद्याविषयविचारः – अविद्याविषये विप्रतिपत्तिः - आत्मन्यविद्याकल्पितं विषयत्वं न स्वाभाविकम् - अविद्याविषयत्वयोर्न पौर्वापर्यम् | १४४-१४९
१०. अविद्याश्रयविचार – अविद्याश्रयोऽपि कल्पितः - अविद्याया एव कल्पितं सत्त्वम् - अज्ञानस्य स्वरूपतो ज्ञानव्यतिरेकेणासत्त्वम् - व्यावहारिकदृष्ट्यैवाविद्यातदाश्रयादिचिन्ता | १४९-१५३
११. अविद्याकार्यचिन्ता – अविद्याकार्यस्वरूपम् - अविद्याकार्यमिति कोऽर्थः?- अविद्याया न कार्योपादानत्वम् - मिथ्यावस्तुनः कारणापेक्षा नास्ति - भावाविद्याकार्यं सर्वमिति मते व्यावहारिक प्रातिभासिकत्वेन भिदा नोपपद्यते - प्रातिभासिकवस्तुन्यविद्याविशेषोपादानकत्वं नास्ति - प्रातिभासिकवस्तूत्पत्तिनिषेधः | १५३-१६१
१२. अविद्यानिमित्तविचार: – अविद्यानिमित्तप्रश्नोऽनुपपन्नः - अविद्यावस्तुतो न कस्यचित्कार्यं कारणं वा - अविद्या परमार्थतो नास्त्येव, ततोऽप्यनुपपन्नोऽयं प्रश्न: - अविचार एव निमित्तम विद्यायाः । १६१-१६६
१३. अविद्यानिवृत्तिविचारः – सम्यग्ज्ञानादविद्यानिवृत्तिः - ज्ञानाभावस्याविद्यानिवर्त्यत्वे शङ्का - विद्योत्पत्तिरेवा विद्यानिवृत्तिः - अविद्यानिवृत्तिर्नाम न भावविकार - ज्ञानं न कारकम् |१६६-१७१
१४. अविद्यास्वरूपादिचिन्तोपसंहारः – १७१-१७३
चतुर्थः खण्डः (श्रुत्यादिप्रमाणोपन्यासः)
१. प्रमाणवाक्योपन्यासाय भूमिका – श्रुत्युपन्यासेन प्रयोजनम् - द्वैतिशङ्कापरिहारे नात्रादरः - अवस्तात्रयप्रक्रियायां श्रुतेः प्रामाण्यं कीदृशम् ? १७४-१७८
२. सुषुप्तेरविद्यासंसर्गाभावे श्रुतिप्रामाण्यम् – अविद्यावाक्यानां तद्विशेषरूपप्रतिपादने नास्ति व्यापारः - सति सम्पद्येत्यादिवाक्यं नाविद्यायां प्रमाणम्, अतत्प्रकरणत्वात् - सुषुप्तौ सत्सम्पत्तेः सम्पूर्णता नास्तीति शङ्का तत्परिहारश्च - ‘न विदुः’ इति वेदनाभाववाचिना शब्देन न भावाविद्या बोध्यते - श्रुतिसमर्पितन्यग्रोधबीजदृष्टान्तादप्येवं गम्यते - सुषुप्तादुत्थानं श्रुत्या किमर्थं श्राव्यते? - ‘सुषुप्तिकाले इत्यस्य वाक्यस्य तात्पर्यम्’ - सौषुप्तसुखे विचार: - सुखरूप-मेतीत्यस्यार्थः - तुरीयावस्थायाः श्रुतिप्रतिपाद्यत्वाङ्गीकारेऽपि प्रतिवादिसम्मता-विद्यासिद्धिर्नास्ति - अवस्थारूपस्य तुरीयस्य नैव श्रुतिप्रतिपाद्यता - सुषुप्तात्मनः शुद्धत्वबोधकवाक्यान्यनन्यपराण्यपि सन्ति | १७८-१९६
३. सुषुप्तात्मनो निरविद्यत्वे सूत्रकारादिसम्मतिः – सूत्रकारादिवचनविचारार्थं पूर्वः पक्षः - सूत्रकृदाशयः - पूर्वपक्षोपन्यस्तानां सौषुप्ताविद्यावाक्याभासानां तात्पर्यम् - ‘अविद्यात्मकबीजसद्भावकारितमुत्थानम्’ इति वाक्यम् - ‘इह तु विद्यते विवेककारणं कर्म चाविद्या च’ इति वाक्यम् - ‘यथा हि सुषुप्तिसमाध्यादौ’ इति भाष्यं नाविद्यागमकम्, किं तु तत्प्रतिषेधकम् - सौषुप्ताविद्यानिवारकभाष्यवाक्यानामुदाहरणम् - बृहदारण्यकसुषुप्त्यविद्यानिराकरण भाष्यस्यैदंपर्यम् - भाष्यसम्मत्युपसंहारः - कदाचिदाचार्यैरङ्गीकृतेव सौषुताविद्या, तत्रापि न भावाविद्यास्वीकारः - नैष्कर्म्यसिद्ध्यभिहितसौषुप्ताविद्याविचारः - सौषुप्ताज्ञाननिराकरणं चोपलभ्यते नैष्कर्म्यसिद्धौ - बृहदारण्यकवार्तिके तैत्तिरीयवार्तिके च सौषुप्ताविद्या कण्ठरवेणैव निरस्ता - गौडपादाचार्यसम्मतिः - ‘सुषुप्तोऽन्यो न तत्समः’ इति कारिकाया अर्थः - मनोनिरोधविदायककारिकातात्पर्यम् - भावाविद्या वादिनां सूत्रभाष्यविरोधः - गौडपादसुरेश्वराचार्यवचनविरुद्धं च भावाविद्यावादिमतम् - सुषुप्त्यविद्यानिरसनं श्रुत्यादिसम्मतमित्यत्र युक्तिः - गुरुज्ञानवासिष्ठगताद्वैत खण्डनान्यथानुपपत्तिर्निदर्शनं सुषुप्त्यविद्यानिरास एवाद्वितीयब्रह्मवादिनां सांप्रदायिक मित्यत्र । १९६-२२६
४. अवस्थात्रयपरीक्षणमेव वेदान्तोदितासाधारणप्रक्रियेत्य त्रोपपत्तिः – उपनिषत्प्रस्थानतात्पर्यम् - सूत्रप्रस्थानगीताप्रस्थानयोर्गतिः - इतिहासपुराणादिवचनानि - आचार्यरचितप्रक्रियाणां परस्परविरोधः । ‘यया यया भवेत्पुंसाम्’ इत्यादिवार्तिक वचनतात्पर्यम् । २२६-२३८
५. शास्त्रानर्थक्यादिदोषपरिहारः - शास्त्रानर्थक्यदोषपरिहार - उपनिषत्सु सुषुप्त्युपन्यासप्रयोजनम् - सुषुप्तेरवस्थात्वोपपत्तिः - उपसंहारः।