199 नैयायिकमतम्

अथ नैयायिकानां स्यादेष सिद्धान्तसंग्रहः ॥

भौतिकानीन्द्रियाणि स्युः पञ्च बाह्यानि देहवत् । न महान्ति च चाणूनि मध्यमानीति निर्णयः ॥

अणु नित्यं द्रव्यमपि मनोऽन्तःकरणं मतम् । तत्र पञ्चभिरप्यक्षैः बोधस्सत्तागुणत्वयोः ॥

श्लोक.[188]

द्रव्यमाने पुनर्द्वाभ्यां रूपादावेकशः स्थितिः । मनोग्रह्यं सुखं दुःखमिच्छा द्वेषो मतिः कृतिः॥

स मानसीनो जनानामात्माऽप्येतैर्गणैस्सह। अतीन्द्रियाणीन्द्रियाणि सिद्धयन्ति ह्यनुमानतः॥

प्रतिदेहं विभिन्नानि षडेतान्यखिलात्मनाम्। शरीरावयवा एव स्युः कर्मेन्द्रियशब्दिताः॥

शब्देतरोद्भूतगणविशेषानाश्रयश्च सन्। ज्ञानहेतुमनोयोगस्याश्रयो हीन्द्रियाभिधः॥

सर्वाणि प्राप्यकारिणि कारणि यतो धियाम्। संसृष्टं कारकं लोके तत्फलायावकल्पते॥

न्या. म.[73]

सन्निकर्षस्ततस्सिद्धः सत्तयैवोपकार्यसौ। नानवस्थातिप्रसंगौ स्वभावनियतं जगत्॥

नीरन्ध्रेऽप्यम्बुकाचादौ दृक्प्रभादेः प्रवेशनम्। वस्तुस्वभाववैचित्र्यात् इत्येतत्सर्वसम्मतम्॥

लौकिकोऽलौकिकश्चेति सन्निकर्षो द्विधेष्यते। प्रथमः षड्विधस्तत्र द्वितीयस्त्रिविधो मतः॥

पृथवग्रं चाक्षुषं तेजोऽधिकग्रहणशक्तिमत्। शालिकाचार्यसिद्धान्ते चक्षुर्बाह्येन तेजसा॥

महच्चक्षुर्जनयति गृह्यते तेन चाधिकम्। तथा शाखाचन्द्रमसौर्यौगपद्येन च ग्रहः॥

किर.[75]

बाह्येन ज्योतिषा चक्षुःज्योतिस्संवलितं सदा । दूरस्थं विपुलं चापि गृह्णातीति विदुः परे ॥