लोक-प्रकृतिषु भेदो वर्तते।
गुणविभागः
- गुण-त्रयम् मन्युष्येषु लक्षन्ते - तमः, रजः, सत्त्वम्। गीतासु १४-तमे ऽध्याये।
- तत्रात्मा निर्गुण एवेत्य् अद्वैतवेदान्तिनः।
- आयुर्-वेदोक्त–शरीर-दोष-त्रय-वद् व्यामिश्रम् एव वर्तन्ते, यद्यपि कस्मिंश् चित् कस्यचिद् गुणस्य प्राबल्यं स्यात् कदाचिद् बहुदा वा।
- तमस्य् आलस्यम् अधिकम्। तामसिके जने न तावान् उल्लासः। किञ्च विश्रान्त्यै तम अपेक्षितम्।
- रजसि क्रियाशीलता, फलतृष्णा, ऽतृप्तिः। फल-प्राप्तेः सन्तोषस् तु कश्चन भवति। महत्कार्यसिद्ध्याय् अत्यन्तम् आवश्यकम् - राज्यविस्तारे, महाक्रीडास्पर्धायां जये च यथा।
- सत्त्वे चिन्तनशीलता, ज्ञानम् - चौर्यादाव् अपि - तत्र सत्त्वगुणो लक्षणीयः। चौर्यादौ रजोऽधीनः सत्त्वगुणः। धर्मिष्ठेषु सक्रियेषु तु सत्त्वाधीनो रजोगुणः।
- सत्त्वाधिक्य-लक्षणानि - निर्मल्यम् मनसि, अनाकुलता। समाधानम्। ज्ञानसङ्घः।