मञ्जुश्रीर् अत्र +अब्रवीत्।
- साङ्ख्यं नाम पुरा ज्ञानमार्ग इति - साङ्ख्यदर्शनाद् भिन्नम्।
- कालभेदाः - प्राक्साङ्ख्यम् उपनिषत्सु क्वचित्, साङ्ख्यकारिकाः, वाचस्पतिमिश्र-तत्त्व-कौमुदी, वेदान्तीभावः …।
- आयुर्वेदः, नाना-वेदान्तदर्शनानि, तन्त्राणि - साङ्ख्याद् अंशान् अकृश्य पर्यवर्तयन् स्वानुकूल्येन।
उद्देशावगतिः
- हिरियण्ण-राधकृष्णादयो ऽर्वाचीनाः, प्राचीनाश्चापि केचनास्खलन् साङ्खयम् “materialist”, “realist”, “cosmological” इति ब्रुवाणाः। तेन पाठावगतौ क्लेशा जायन्ते। मूलकारिका विरुणद्धि।
- वाचस्पतिमिश्रादयः स्वाभिमताः केचित् साङ्ख्यम् “idealist”, “psychological”, “individual” इति साधु मेनिरे।
- मोक्षं हीष्टम्।
- meditative experience description for sAdhakas. descriptive rather than explanatory.
- sAnkhya provides the map, yoga the techniques.
पुरुषः प्रकृतिश् च
- तत्र पुरुष इत्य् अव्यक्तं चित्।
- यावन्तो जीवास् तावन्तो हि पुरुषाः। “तत्त्वज्ञाने प्राप्ते केनचित् कथं जगद् अनुवर्तते? नष्टा खल्व् अविद्या।” इति समस्याया अत्र परिहारः।
- मूल-प्रकृतिर् इत्य् अव्यक्त-भावः। अचेतनम्। अव्यक्तम् इत्य् अप्य् उच्यते। तस्य ३ सन्तुलिता गुणा अव्यक्त-दशायाम्।
२३ तत्त्वानि
- पुरुष-सान्निध्येन मूलप्रकृतेर् उद्भवन्तीव भान्ति गुण-सन्तोलन-क्षोभेण - विकृतयः। तदा प्रकृतिर् व्यक्ता।
- अन्तःकरणानि। त्रिकालसम्बद्धानि।
- बुद्धिर् = “having any experience”।
- अहङ्कारः = “having experience as own”। प्रत्येकस्य जीवस्य प्रक्त्येका बुद्धिर् भवति न वेति न स्पष्टम् मूलात्।
- मनः = organizing faculty, synthesis of perceptual episodes from sensory info. अहङ्कार-रजस उदेतीत्य् आहुः।
- बाह्यकरणानि। एककालिकानि।
- ५ बुद्धीन्द्रियाणि = awareness capacities, awareness of world। साक्षाद् अङ्गानीति न। सचक्षोर् न स्याद् दृष्टिशक्तिः।
- ५ कर्मेन्द्रियाणि = action capacities, awareness of body। वचनम्, अदनम्, विहरणम्, +++(मलाद्य्-)+++उत्सर्गः, आनन्दः।
- ५ तन्मात्राः - sense contents - शब्दः, स्पर्शः, रूपम्, रसः, गन्धः। अहङ्कार-तमस उदेतीत्य् आहुः। सूक्ष्माणीत्य् उच्यन्ते।
- ५ भूतानि - पृथिव्य्-अप्-तेजो-वाय्व्-आकाशाः - qualities of hardness, liquidity, luminosity, gaseousness, space। तन्मात्राभ्य उदेतीत्य् आहुः। स्थूलानीत्य् उच्यन्ते।
- बहवस् तु वस्तुत्वेन गृह्णन्ति - नैवम्। कथन् न्व् अमूर्तवस्तुनः मूर्ति-जन्म?
त्रैगुण्यम्
- सत्त्वम्। capacity of a thing to become apparent.
- रजः। moving force.instability, mutability, expansiveness
- तमः। stability, inertia ..
कैवल्यम्
- व्यक्ताऽव्यक्त-ज्ञ-विज्ञानात् कौवल्यम् आहुः। प्रकृति-पुरुष-विवेक एवेष्टः। पुरुषस्यानात्मन्य् अहंभावो वार्यते।
- पुरुषाय +आत्मानम् व्यक्तीकृत्य नर्तकीव विनिवर्तते प्रकृतिः।
- तत्र प्रकृतेर् एव मोचनम्। पुरुषस्य नास्त्य् एव बन्धनं कदाचन, न च मोक्षः।